Tíminn - 26.05.1942, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITST JÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJT.
Símar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, þriðjudaginn 26. maí 1942
52. blað
Hverj ber að steSna í kjördæmamilinu?
Ondvegísþjóðír lýðræðisíns hafna bæði hlut-
fallsreglunní og hðfðatölureglunni
Framsóknarflokkurinn vill fylgja þeim fyrir-
myndum, sem beztar hafa reynst
í umræðum þeim um kjördæmamálið, sem hafa átt sér stað undanfarið í
blöðum og á mannfundum, hefir því verið haldið fram, að Framsóknarmenn teldu
núverandi kosningatilhögun óaðfinnanlega og vildu því engar breytingar gera á
henni. Þessi fullyrðing hefir verið rökstudd með andstöðu flokksins gegn stjórnar-
skrárbreytingunni, er gerð var á þinginu. Þetta er vitanlega rangt, því að andstaða
flokksins gegn stjórnarskrárbreytingunni byggist engan veginn á því, að hann áliti
að engar breytingar eigi að gera á kosningatilhöguninni. Þessi andstaða hans er
eingöngu byggð á því, að umræddar breytingar stefni í ranga átt og varast beri á
núverandi háskatímum öll ótímabær, viðkvæm deilumál.
Afstaða Framsóknarflokksins | Efri málstofan hefir í ýmsum
til kosningatilhögunar almennt | tilfellum meiri völd en neðri
Störí seinasta
Alþingis
Það aí^reiddi 57 lög-
og 16 þingsályktanir
Alþingi lauk störfum síðast-
liðinn laugardag. Þingið var þó
ekki rofið, heldur var því frset-
að þar til kosningar fara fram.
Fellur umboð núverandi þing-
manna því ekki niður fyrr en
á kjördegi.
Alls voru. lögð 153 mál fyrir
þingið. Af þeim voru afgreidd
57 lög og 16 þingsályktunartil-
lögur.
Merkustu lögin voru breyting-
arnar á skattalögunum, lögin
um dómstól í verðlags- og kaup-
gjaldsmálum, lögin um fram-
kvæmdasjóð ríkisins, lögin um
íþróttakennaraskóla ríkisins og
lögin um rafveitur ríkisins. Öll
þessi lög voru undirbúin og sett
fyrir tilverknað Framsóknar-
flokksins.
Nánari frásögn af störfum
þingsins mun birtast síðar hér
í blaðinu.
Kosningarnar
verða 5. júlí.
Ákveðið hefir verið, að kosn-
ingar til Alþingis fari fram
sunnudaginn 5. júlí næstkom-
andi.
Framboðsfrestur á að vera út-
runninn fjórum vikum og þrem
dögurp fyrir kjördag. Ætti hann
því að vera útrunninn í næstu
viku. Heyrzt hefir, að nýja
stjórnin ætli að stytta hann, því
að ekki sé enn búið að ganga
frá samningum um kjósenda-
verzlunina.
Björgun Esju
Viðtal við Pálma Lofts-
son forstjóra
Strandferðaskipinu Esju, sem
strandaði á Hornafirði fyrra
sunnudag, var náð út síðastlið-
inn laugardagsmorgun og er
skipið nú komið til Reykj avíkur.
Má óhætt segja, að þetta hafi
þótt hin mestu gleðitíðindi um
land allt, því að margskonar
örðugleikar hefðu hlotizt af því,
ef Esja hefði ekki náðst út.
Pálmi Loftsson, forstjóri, flaug
til Hornafjarðar á fimmtudag-
inn og hafði umsjón með björg-
uninni. Hefir hann skýrt blað-
inu svo frá:
— Það er áreiðanlega ekki
neinni handvömm að kenna, að
Esja strandaði. Innstreymið var
óvenjulega mikið og sandurinn
óvenjulega laus í botninum,
eftir langvarandi stillur svo að
akkerið hefir ekki festzt í tæka
tíð. Mörg skip háfa strandað
þanra og legið þar tímum sam-
an.
Það er fyrst og fremst að
þakka skipshöfninni á Esju, sem
vann að björguninni dag og
nótt, og hafnsögumanninum á
Hornafirði, hversu vel og fljótt
tókst að ná Esju út. Flestir
munu hafa búizt við, að skipið
næðist ekki út fyrr en í fyrsta
lagi á næsta stórstreymi.
Ég hygg, að Esja sé lítið eða
ekkert skemmd eftir strandið,
en hún mun samt verða skoðuð
í „Slippnum" næstu daga. Von-
andi getur hún farið í strand-
ferð til' Austurlandsins í bryj-
un næsta mánaðar.
verður fljótlegast skýrð með
því, að rakið sé kosningafyrir-
komulag þeirra þjóða, sem hæst
bera fána lýðræðis- og þing-
ræðis. Þangað vill Framsóknar-
flokkurinn sækja sér fyrir-
mynd, en forðast fordæmi
þeirra þjóða, sem hafa komizt
undir járnhæla einræðisins,
vegna óheppilegrar kosningatil-
högunar.
Það leikur ekki á tveimur
tungum, að Bretland og Banda-
ríkin bera nú fána lýðræðisins
hæst á lofti. íslendingum mætti
því vera lærdómsríkt að kynna
sér kosningatilhögun þessara
þjóða.
Kosniiigatilhögim
Brcta.
Hið raunverulega þing Breta,
neðri málstofan svokallaða, er
skipað 615 mönnum. Megin-
þorri þeirra er kosinn i ein-
menningskjördæmum. Þó eru
nokkur tvímenningskjördæmi,
og hljóta þar kosningu þeir tveir
frambjóðendyr, sem fá flest at-
kvæði. Einmenningskjördæmin
eru mjög mismunandi, sum
hafa um 30 þús. kjósendur, en
önnur um 90 þús., Sveitakjör-
dæmin, einkum á Skotlandi, eru
yfirleitt miklu fámennari en
borgarkj ördæmin..
Þessi kosningatilhögun hlýtur
að valda því, að iðulega skap-
ast mikið ósamræmi milli þing-
mannatölu og atkvæðamagns
flokkanna. Seinustu þingkosn-
ingar, sem voru 1935, sýna það
ljóslegast. Atkvæðamagn og
þingmannatala helztu flokk-
anna varð þessi:
íhaldsm. & ** < 10.488 a ba B A 387 Í3 bB cá fl CO A 27
Social. 8.325 154 54
Frjálsl. óh. 1.377 17 87
Frjálsl., þjóðstj. 866 33 23
Þessar tölur sýna, að ósam-
ræmið milli atkvæðamagns og
þingmannatölu flokkanna er
miklu meira í Bretlandi en hér.
Kosiiingatilhögim
Bandaríkjaima.
Þar er efri málstofan kosin
á þann hátt, að hvert sam-
bandsríki sendir þangað tvo
fulltrúa, án tillits til fólksfjölda,
en hann er mjög mismunandi.
Stærsta sambandsríkið hefir
um 14 milj. íbúa, en minnsta
ríkið um 250 þús. íbúa. Fulltrú-
ar þessir eru ekki hlutfalls-
kjörnir.
málstofan. Oll lög verða að
samþykkjast af báðum deild-
um, en undir efri málstofuna
verður ennfremur að bera alla
samninga við önnur ríki og all-
ar meiriháttar embættaveiting-
ar.
Fulltrúarnir í neðri deildinni
eru kosnir í kjördæmum, sem
hafa öll svipaða kjósendatölu,
og er þeim breytt í samræmi
við fólksfjölda á 10 ára fresti.
Meirihlutakosning gildir í öll-
um þessum kjördæmum.
Forsetakjör fer þannig fram,
að kosnir eru kjörmenn, sem
síðan velja forsetann. Hvert
sambandsríkjanna fær að kjósa
jafnmarga kjörmenn og full-
trúar þess í báðum þingdeild-
um eru. Litlu ríkin fá á þennan
an hátt meiri rétt en stóru rík-
in, þar sem öll ríkin hafa jafn-
marga fulltrúa í efri málstofc-
unni. Það forsetaefni, sem fær
flest atkvæði í einstöku sam-
bandsríki, fær alla kjörmenn-
ina þar. Þess vegna fékk Roose-
velt 468 kjöripenn af 531 alls í
seinustu kosningum, þó að at-
kvæðamunurinn milli hans og
Wilkies væri engan veginn til-
svarandi. Roosevelt fékk 25.9
milj. atkv., en Wilkie 21.6 milj.
Það hefir eitt sinn komið fyr-
ir í forsetakosningum i Banda-
ríkjunum, að forsetaefni, sem
hafði 200 þús. atkv. færra en
keppinautur hans, náði kosn-
ingu. Það var 1876.
Öndvegisþjóðii* * lýð-
ræðisríkjanna hafna
bæði hlutfallsregluuni
og höfðatölureglunni.
Af framangreindri lýsingu á
kosningatilhögun Bretlands og
Bandaríkjanna má draga þess-
ar ályktanir:
• Báðar þessar þjóðir hafna
hlutfallsreglunni, sem tryggir
flokkunum þingmenn í" sam-
ræmi við atkvæðamagn. Þær
fylgja hvarvetna meirihluta-
reglunni, þ. e. sá flokkur, sem
hefir flesta kjósendur á kjör-
svæðinu, fær umboð þess óskipt.
Báðar þessar þjóðir hafna
höfðatölureglunni, scm veitir
þéttbýlinu alger umráð yfir
dreifbýlinu. Þær veita fámenn-
um kjördæmum eða fámennum
sambandsríkjum meiri rétt en
fjölmennum kjördæmum og
sambandsríkjum, ef miðað er
við höfðatöluna eina.
Þetta tvennt er það, sem
mest hefir einkennt stjórnar-
hætti umræddra þjóða frá
stjórnarháttum þeirra lýðræð-
isríkja, sem orðin eru einræðinu
að bráð. Þýzka lýðveldið byggði
stjórnarkerfi sitt bæði á hlut-
fallsreglunni og höfðatöluregl-
unni. Harmsaga þess er öllum
kunn.
llversvegna hafna
Bretar og Bandaríkja-
mcnn hlutfallsregl-
unnl?
Ástæðan til þess, að tvær
öndvegisþjóðir lýðræðisins
hafna hlutfallsreglunni er aðal-
lega þessi:
Lýðræðisskipulagið getur ekki
orðið starfhæft, nema jafnan
sé til staðar sæmilega traust-
ur þingmeirihluti. Reynslan
sýnir, að meirihlutakosningar
tryggja þetta miklu betur en
hlutfallskosningar. Meirihluta-
kosning, einkum í einmenn-
ingskjördæmi, útrýmir litlu
flokkunum og auðveldar kjós-
endunum að fela umboð sitt
mönnum, sem má treysta. Fáir,
stórir flokkar og mikilhæfir
þingmenn tryggja bezt starf-
hæft þing og starfhæfa stjórn.
Hlutfallskosningar skapa mögu-
leika fyrir marga flokka og val
þingmanna kemst þá alveg í
hendur flokksstjórnunum, sem
velja þá eftir þægð, en ekki eft-
ir hæfileikum. Niðurstaða hlut-
fallskosninga verður því margir,
ósamstæðir flokkar, lélegir
Sá hryllilegi atburður gerð-
ist hér í bænum fyrir hádegi
á hvítasunnudag, að 12 ára
gamall drengur, Jón Henrik
Benediktsson, var skotinn til
bana af amerískum hermanni.
Félagi Jóns litla, Guðmundur
Rafn Guðmundsson, Bókhlöðu-
stíg 6 A, 12 ára gamall, hefir
skýrt lögreglunni svo frá þess-
um atburði:
„Fyrir hádegi í dag hitti ég
leikbróðir minn, Jón Hinrik
Benediktsson. Hann ætlaði að
kaupa sér filmu í myndavél og
fór ég með honum í lyfjabúð-
irnar Ingólfs Apótek, Reykja-
víkur Apótek og Laugavegs
Apótek, en hvergi var filmu að
fá. Þegar við komum úr Lauga-
vegs Apóteki gengum við suður
Bergstaðastræti og niður Hall-
veigarstíg, framhjá herstöðinni,
sem er þar norðan megin göt-
unnar. Við stönzuðum móts við
þingmenn, lítt starfhæf stjórn
og jafnvel stjórnleysi.
Sá rökstuðningur fylgjenda
hlutfallsreglunnar, að minni-
hlutinn sé beittur ofbeldi, ef
hann fær ekki þingmenn í hlut-
falli við atkvæðamagn, er ekki
mikilsvirði. Minnihlutinn stend-
ur raunar líkt að vígi, hvort
hann hefir einum þingmanni
fleira eða færra, fyrst hann er
í minnihluta á annað borð. Meg-
inréttur minnihlutans getur
aldrei fólgizt í þingmannatöl-
unni, heldur í jafnri aðstöðu
við meirahlutann til að sækja
sitt mál og vinna sér fylgi kjós-
endanna. Réttur hans til að
vinna sér meirihlutafylgi er hon
um fyrir mestu og meðan hann
er ekki skertur þeim rétti, er
hann raunar engum órétti
beittur. Þess vegna er það lítil-
væg röksemd, að meirihluta-
kosning skerði nokkur aðalrétt-
indi minnihlutans eða brjóti í
bága við lýðræðið, meðan báðir
aðilar hafa jafna aðstöðu til að
vinna sér fylgi.
Hversvegna hafna
Brctar og Bandaríkja-
menn höfðatölu-
reglunni?
Ástæðan til þess að tvær
mestu lýðræðisþjóðir heimsins
hafna höfðatölureglunni, þ. e.
að þéttbýlið fái hlutfallslega
eins marga fulltrúa og dreifbýl-
ið, er aðallega þessi:
Ef höfðatölureglunni er fylgt
til hlítar, þ. e. að kjósendur
þéttbýlisins hafa hlutfallslega
sama rétt til þingmannatölu og
kjósendur dreifbýlisins, leiðir
það fljótlega til þess, að hags-
munir dreifbýlisins verða fyrir
borð bornir. Kjör fólksins verða
þá lakari þar en annarsstaðar,
það leitar burtu og safnazt
(Framh. á 4. síSuJ
hermann, sem stóð á verði á
Hallveigarstígnum, móts við
herbúðirnar. Svo kom hermað-
ur og festi upp auglýsingu í
varðmannsskýlið. Við Jón fór-
um að skýlinu og lásum auglýs-
inguna. Svo gengum við niður
með girðingunni, niður að Ing-
ólfsstræti. Ég var með skamm-
byssu, tálgaða úr tré. Jón kippti
af mér bysunni og henti henni
yfir girðinguna inn á milli her-
búðanna. Jón stökk svo aftur
upp á móts við varðmanninn og
ég sagði honum að ná í byss-
una. Um sama leyti tók hermað-
ur byssuna og kastaði henni út
fyrir girðinguna og greip hana
þá lítill strákur, sem var þar
fyrir utan. Jón hljóp inn, um
hliðið á girðingunni, framhjá
varðmanninum. Varðmaðurinn
kallaði þá til hans og, að mér
skildist, skipaði honum að koma
út og hlýddi Jón því strax. Ég
var með dolk í slíðri, sem var
fest í strenginn á buxunum
A víðavangi
LAUSAFÉ ÞORSTEINS
BRIEMS.
Þorsteinn Briem hefir lengi
haft orð á sér fyrir að vera sýnt
um að ávaxta fé sitt, m. a. með
; arðasölu.
En fleiri stoðir renna undir
umsýslu Briems en Hrafnagilin.
Eftir harða baráttu lenti forust-
an yfir leifum Bændaflokksins í
höndum Þorsteins. Með þetta
flokksbrot verzlar hann síðan
sem lausafé sitt. Við síðustu
kosningar seldi hann liðsmenn
sína á mála hjá Ólafi Thors gegn
óvi, að sjálfur fengi hann kjör-
fylgi Sjálfstæðismanna í Dala-
sýslu. Stefán frá Fagraskógi var
ráðinn sem hálfdrættingur á út-
gerð Garðars Þorsteinssonar í
Eyjafjarðarsýslu
Nú býst Þorsteinn enn til
verzlunar með lausafé sitt, En
gengið hefir lækkað. Nú þorir
Sjálfstæðisfiokkurinn ekki að
sýna Dalamönnum hina blíðu
gloríuásjónu Briems, en Stebbi
mun fá að vera hálfdrættingur
í Eyjafirði gegn því, að Sjálf-
-tæðisflokkurinn fái alla aðra
kjósendur Bændaflokksins, hvar
sem er á landinu.
Við síðari kosningar í sumar
verður verzlunin fullgerð með
bví, að Briefn fái að verða „hlut-
fallsþingmaður“ í einhverju tví-
rnenningskjördæmi. Jafnframt
skal Sjálfstæðisflokkurinn eign-
ast til fulls alla sauði Bænda-
flokksins og soramarka sér í
hans nafni alla „hlutfallsþing-
mennina“, sem eiga að falla
honum í skaut við haustkosn-
ingarnar.
Þér Bændaflokksmenn! Mikið
og veglegt hlutskipti er yður bú-
ið. Af hinni veglausu eyðimörk
mun foringi yðar leiða yður inn
í mikla dýrð í „húsi Ólafs Thors“.
— En fyrir allt þetta er yður
skylt að þjóna honum og veg-
sama hann.
mínum og tók ég nú dolkinn og
fór að kasta honum í ljósastaur,
sem stendur skammt frá þeim
stað, sem varðmaðurinn stóð á,
og var ég að reyna að láta odd-
inn stingast í staurinn. Ég lán-
aði svo Jóni dolkinn og hann
gerði það sama og ég, kastaði
honum í staurinn og reyndi að
láta oddinn stingast í tréð. Þar
næst fór Jón upp 1 lítinn bíl,
sem stóð við girðinguna, rétt
hjá varðmanninum. Jón fikt-
aði við stýrið á bifreiðinni, en
gerði ekki annað. Varðmaður-
inn kom þá út úr skýlinu og
kallaði til Jóns og fór Jón þá
niður úr bílnum. Þá vildi ég
fara heim, en Jón sagði, að við
’kyldum bíða til kl. 12, því þá
mundu hermennirnir gefa okk-
ur epli; það væri hátíðisdagur
hjá þeim í dag. Ég var til með
sð bíða. Við stéðum svo þarna
l götunni og töluðum eitthvað
saman. Svo fór Jón aftur unp
* sama bílinn og áður og fór þá
ið „starta“ bílnum. Varðmaður-
mn kom þá aftur út úr byrg-
'nu, gekk að bílnum og skip-
iði honum út úr bílnum, að því
sr mér skildist. Jón hlýddi því
hrax og fór út úr bílnum. Jón
eór svo upp að girðingunni bak
’úð bílinn og ég kom þangað til
hans. Varðmaðurinn var með
'tóra byssu, ég heyrði og sá, að
hann spennti byssuna uon. Þá
var hann götumegin við bílinn.
Svo gekk hann að Jóni og
beindi byssuhlaupinu að höfð-
inu á honum; svo reið skotið af.
Tón féll á götuna og ég sá, að
blóð rann úr vitum hans. Varð-
maðurinn gekk svo í burtu án
hess að hreyfa neitt við Jóni,
°n ég hljóp í burtu niður á
Tngólfsstræti og svo skemmstu
leið heim til mín.“
Aðrir sjónarvottar, sem hafa
verið yfirheyrðir, sáú aðeins,
þegar drengurinn var skotinn,
og að hermaðurinn, sem skaut
(Framh. á 4. slSu)
Hrvllilegur glæpur
Amerískur varð.nadur drepur
12 ára gamlan dreng