Tíminn - 06.06.1942, Blaðsíða 2

226
TÍMIM, laiigardaginn 6. júní 1942
58. blað
Igíminrt
Lmifiardag 6. iúní
Egíll í Sígtúnum og
Ingólfur yhirðmaður*
Það mun ekki leika á tveim
tungum, að Egill í Sigtúnum sé
meðal harðduglegustu og glögg-
skyggnustu fjármálamönnum,
sem veita kaupfélagi forstöðu,
og eru þó margir afburðamenn
í þeirri stétt til samanburðar.
Jafnvel fjáraflaklær höfuð-
staðarins munu ekki láta sér
detta í hug, að níða dugnaðar-
orð af Agli, þótt ekki hafi mál-
gögn þeirra sparað honum
skæting, köpuryrði og uppnefni,
svo sem títt er úr þeim herbúð-
um. En gull í greipar Egils mun
þeim ekki þykja vænlegt að
sækja.
Egill hefir stjórnað verzlun-
armálum bændanna í Árnes-
sýslu um undanfarið árabil. Og
jafnframt hefir hann verið að-
alforstjóri Mjólkurbús Flóa-
manna, sem hefir með höndum
sölu og vinnslu mjólkur á öllu
svæðinu frá Ölfusá austur und-
ir Eyjafjöll. .
Það lætur því að líkum, að
hann sé svo kun'nugur afkomu
og efnahag bænda á þessu
svæði, sem nokkur getur verið.
Hann hefir lifað þá tíma, er
bændur voru að verða gjald-
þrota, vörur þeirra seldust langt
undir framleiðsluverði, en hér-
aðsflótti og sveitarauðn stóð
fyrir dyrum.
Á síðustu árum hefir þetta
verið að réttast við. Ekki fyrir
höpp né óvæntan stríðsgróða,
heldur fyrir þrautseiga og mark-
vissa baráttu til viðreisnar. í
þeirri baráttu marka afurða-
lögin hið þýðingarmesta spor.
Mjólkurverð lækkaði á árunum
1930—33 úr 19 aurum í rúma
16 aura, en hefir síðan hækkað
jafnt og þétt, þar til er það var
komið upp í 30 aura árið 1940.
Á sama tíma hafði þó mjólk-
urmagn á verðlagssvæðinu
þrefaldazt.
Með skipulagslausri sölu
mundi algert öngþveiti og bú-
slit hafa gengið yfir blómleg-
ustu héröð landsins.
Egill í Sigtúnum hefir átt
sinn öfluga þátt í þeirri bar-
áttu, sem bændur austan fjalls
hafa orðið að heyja fyrir til-
veru sinni og afkomu þessi ár.
Og við hverja hafa bændurnir
þurft að berjast? Hverjir hafa
staðið gegn því, að byggð gæti
haldizt í þessum héröðum?
Hverjir hafa svívirt -alla for-
ustumenn bændanna þessi ár
og reynt að reita af þeim æru
og mannorð? Hverjir hafa
bundizt samtökum um að hætta
að kaupa mjólk, til þess að
brjóta á bak aftur það skipulag,
sem bændur höfðu komið á,
ekki aðeins til að gæta sinna
hagsmuna, heldur og til að geta
birgt höfuðstaðarbúa að mjólk?
Ætla mætti, að lengi þyrfti
að leita slíkra óþurftarmanna.
Og satt er það, að eigi hafa
þeir borið höfuðið hátt austan
fjalls að undanförnu. En nú
þykjast þeir geta skákað í
hróksvaldi nokkru, og því var
það, að nokkrir þeirra voguðu
sér á fundinn að Stórólfshvoli
á sunnudaginn var. Þeir komu
til að flytja Rangæingum þann
boðskap Ólafs Thors, „að hann
vill vera yðar dróttinn, ef þér
viljið vera hans þegnar.“
Og þeir höfðu sinn Álf úr
Króki með í förinni. Hann heit-
ir í daglegu tali Ingólfur á
Hellu. Telst hann kaupfélags-
stóri — eins og Egill, en annars
virðist fátt líkt með þeim. Ing-
ólfur hefir gerzt „hirðmaður" í
flokki íhaldsins, en sömu nafn-
bót hafa hinir fyrirlitlegustu
föðurlandssvikarar í þjónustu
Quislings hins norska valið sér.
Þessi „hirðmaður" íhaldsins
hefir nýlega barið saman grein
nokkra í ísafold til að andmæla
mjólkurskipulaginu og gera það
tortryggilegt.
Um þetta þarf ekki að eyða
mörgum orðum. Kjarni málsins
er þetta: Hvor hefir réttara fyr-
ir sér, Egill í Sigtúnum eða Ing-
ólfur „hirðmaður"? Hvor er
glöggskyggnari fjármálamaður?
Þjóðin er ekki svo heillum horfin, að hún megni
ekki að stöðva upplausnína
Það er sönn þjóðarógæfa að rjúSa
fríðinn og fela vanmáttugri minni-
hlutastjórn völdín á þessum tíma
Ræða séra Sveinbjörns Högnasonar við umræðuna
um vantraustið í sameinuðu píngi
Herra forseti! Góðir áheyr-
endur!
Sektar j átning
nýju stjórnarinnar.
Ég hygg, að mér sé óhætt að
segja, að ennþá hafi engir
kveðið upp skýrari og alvarlegri
áfellisdóm yfir þvJ, sem nú hef-
ir gerzt á Alþingi, en sú ríkis-
stjórn, sem að þeim atburðum
stendur, og munu þó fáir finn-
ast meðal þjóðarinnar, sem
treystast til að mæla því bót.
Umræður þær, sem fram hafa
farið undanfarandi kvöld hafa
leitt það í ljós, að þeir, sem að
hinni nýju ríkisstjórn standa,
og hún sjálf fyrst og fremst,
kosta alls kapps um það, og
það eitt, að koma sökinni yfir
á aðra, af því tilræði, sem hér
er stofnað til og þeir standa
sjálfir að, og hafa myndað rík-
isstjórn, til að koma fram.
Alsaklausa telja þeir sig af því,
að hafa rofið friðinn og sam-
starfið, — vissulega vilja þeir
ekki flokksstjórn, heldur sam-
stjórn, — líta á sína eigin stjórn
sem ódæði og ekki eiga þeir
sök á því, að þeir neyðast til að
taka upp þetta merkilega mál,
kjördæmamálið. — Það eru
sannarlega aðrir, sem bera á-
byrgð á verkum þeirra og at-
höfnum. — Þannig geta engir
talað, aðrir en þeir, sem eru al-
sannfærðir um sekt og svik við
þjóð sína, og vita, að verkn-
aðurinn er fordæmdur af hverj-
um heiðvirðum og hugsandi
manni í landinu. — Og þá er
karlmennskan eða drengskap-
urinn ekki meiri en það, að af-
neitað er ábyrgðinni á eigin
verkum, og áformin, sem á að
framkvæma, eru meira að segja
frá öðrum runnin.
Þessi berlega .sektaryfirlýsing
hinnar nýju ríkisstjórnar kom
vel fram í hinu gálausa' og
furðulega hjali hins nýja ráð-
herra, Magnúsar Jónssonar, hér
Hvor hefir meiri kynni af af-
komu bænda austan fjalls?
Hvor hefir staðið meira í eldin-
um til að rétta hlut þeirra?
Þessum spurningum verða
bændur í Árnes- og Rangár-
vallasýslum að svara sjálfir.
Það var á fundinum að Stór-
ólfshvoli, sem Egill í Sigtúnum
hafði orð fyrir bændum og
sagði þeim Kveldúlfsmönnum
og hirðmanni þeirra, að í sín-
um augum hefði Sjálfstæðis-
flokkurinn búið þannig að Ár-
nes- og Rangárvallasýslum, að
fullkomin ósvífni væri af þeirra
hálfu, að bjóða þar fram þing-
fulltrúa. Það væri vanmat á
þroska kjósenda.
Það eru þessi orð, sem þeim
hirðmönnum íhaldsins hefir
sviðið svo undan, að þeir láta
Morgunblaðið hrópa upp með
það dag eftir -dag, að Egill í
Sigtúnum vilji hreint og beint
banna þeim að bjóða sig fram
þarna eystra. Ber það vott um
lélegan málstað og því aumari
samvizku, að skrökva slíku upp.
En hitt munu þeir vita, að
hirðmaður þeirra muni ekki
eiga þangað virðulegri för en
þá, er Loki fór til Svaðilfara.
Mun „gerviþingmaður“ sá, er
þeir gera sér vonir um að eign-
ast í þessum sýslum, eigi verða
meir metinn þar en „fyl eitt
grátt“, og eigi til annars bor-
inn en að vera til áburðar og
reiðar við íhaldshirðina í
Reykjavík. -)-
í gær um steiktu gæsirnar, sem
hafi komið fljúgandi til flokks
hans, og hann hafi ekki getað
neitað sér um. Þessi furðulega
afsökun á slíkum alvörutímum
sýnir og sannar berlegar en allt
annað, hvaða óhapp hefir hent
íslenzku þjóðina nú á þessum
tímum, og hver verknaður sá
er, sem hinir nýju ráðherrar
hafa sezt í valdastól til að
framkvæma. Og það er alveg
víst, að þeim skjátlast ekki í
því, hver dómur alþjóðar er um
tilverurétt hennar nú, og verð-
ur þó máske enn harðari siðar
— sem sé ekki ósvipaður því
áliti, sem allir óspilltir borgar-
ar hernumdra landa hafa á
þeim samlöndum sínum, sem
gerast viljalaus verkfæri til að
lama viðnámsþrótt og samheldni
sinna eigin þjóða, á mestu
hættustundum í lífi þeirra, fyr-
ir ímyndaðan eigin ávinning og
fríðindi.
Hclztu rökscmclir
brclðfylklngarinnar.
Ég skal þá víkja nokkrum
orðum að þeim meginatriðum,
sem 'fram hafa komið í mál-
færslu hinnar nýju breiðfylk-
ingar íslenzkra bæjarmanna,
þar sem forustan er skipuð 1.
og 2. þm. Reykvíkinga, með
ættarland Kveldúlfsfjölskyld-
unnar í Reykjavík í forsæti.
í fyrsta lagi telja þeir:
1. Að sá sé áfellisverður, sem
friðslitunum hefir valdið. Eru
kommar þar þó undantekning,
sem telja friðslitin það helzta,
sem ríkisstjórninni nýju beri að
þakka.
2. Að hin nýja ríkisstjórn
hafi þingstuðning til þess, og
þess eins, að knýja fram það
mál, sem mestum ágreiningi
hefir valdið í íslenzkum stjórn-
málum fyrr og síðar.
3. Að flokkarnir einir eigi
kjósendafylgi í landinu og per-
sónulegt traust kjósenda og
þingmanns eigi engan rétt á
sér.
4. Að réttlætið, sem þeir kalla
svo, í áhrifum kjósenda á lög-
gjafarvald landsins, sé falið í
höfðatölunni einni, og engu
skipti um aðra aðstöðu í því
efni.
5. Að sérstakur flokkur, þ. e.
Framsóknarflokkurinn, eigi slík
sérréttindi tryggð í stjórnar-
skrá landsins, að þau verði að
afnema.
6. Að óhæfa sé, að nokkur
stjórn skapist í landinu, sem
ekki hefir meirihluta kjósenda
að baki sér.
Þessi atriði skulu nú skýrð
aðeins lítið eitt, og athugað á
hve traustum rökum þau eru
reist.
Hverjir rufn
friðinn?
Fyrst er þá, hver á þann á-
fellisdóm, sem vissulega er al-
mennur, að slíta friðnum í
landi voru, eins og nú er ástatt.
Ég held, að tilvitnanir þær, sem
þm. Straridamanna las hér upp
úr blöðum Sjálfstæðisflokksins
frá síðastliðnu sumri, þar sem
kosningafrestunin er heimtuð
afnumin, sanni nægilega, hver
á þar upptökin. — Dag eftir
dag voru í blöðum þeirra Sjálf-
stæðismanna heimtaðar kosn-
ingar í N.-ísafjarðarsýslu, sem
þá var orðin þingmannslaus, og
stundum kosningar um land allt
sem fyrst. Var það af því, að
Sjálfstæðismenn gerðu sér veika
von um að geta unnið N.-ísa-
f j arðarsýslu. En aldrei hafði
verið minnzt á, að kosningar
færu fram á Snæfellsnesi, þótt
sýslan þar hefði verið þing-
mannslaus í fast að tveim ár-
um. Ég minnist varla að hafa
séð svæsnari eða rætnari árás-
argrein en þá, er Morgunblaðið
flutti á fyrv. forsætisráðherra
Hermanns Jónassonar, vegna
þess að hann stofnaði ekki til
kosninga í N.-ísafjarðarsýslu s.
1. sumar, þó að. Alþingi hefði
bannað, að kosningar færu
fram, og vita þó allir, að ekki
er klipið af gífuryrðunum og
brigslunum í þvi blaði. — Þá
var jafnframt veitzt hatram-
lega að jafnaðarmönnum í því
sambandi, sagt að þeir hefðu
hag af kosningafrestun, væru
búnir að missa alla sína kjós-
endur, og væru ekki lengur með
neinum rétti á Alþingi. En ekki
þarf nema meðal greindan
mann til að sjá, að væri kosn-
ing látin fara fram í einu kjör-
dæmi, þá hlaut skriðan að koma
á eftir í þeim öllum, þvi að fá-
ir þingmenn myndu hafa viljað
hindra það, að kosning færi
fram í þeirra eigin kjördæmi,
þegar búið var að kjósa á cðr-
um.
Þessari ódrengilegu árás á
samkomulagið frá síðasta vetr-
arþingi, í blöðum Sjálfstæðis-
manna,’ mættu Alþýðufl.menn
með því, að heimta almennar
kosningar, sem von var til. —
En þegar svo var komið, að báð-
ir samstarfsflokkar Framsókn-
arflokksins höfðu brugðizt því
samkomulagi, sem gert var, og
þeir voru búnir að gera kosn-
ingafrestunina að æsingamáli,
og hefja um það baráttu um
kjósendur og flokkadeilur, þá
lýsti fyrv. forsætisráðherra því
yfir um áramót, mörgum mán-
uðum síðar, að óhjákvæmilegt
myndi að láta kosningar fara
fram á vori komanda, því að
sjáanlegt var það, að af tvennu
illu, var þó betra að stofna til
kosninga og fá starfsfrið á eft-
ir, heldur en að látlaus æsinga-
barátta stæði um það, sem átti
að verða til að skapa friðinn um
kosningafrestunina. Ég skil
ekki, með hverju móti hefði ver-
ið hægt að réttlæta slík vinnu-
brögð, eða hversu var hægt að
framkvæma áfram það sam-
komulagsatriði þriggja flokka,
sem tveir höfðu svikið, og neit-
uðu að hlíta áfram. — Með
þessar staðreyndir fyrir augum
eiga landsmenn að dæma um
það, h'ver friðinn rauf, hvort
það voru þeir tveir flokkar, sem
heimtuðu fyrst kosningafrest-
unina afnumda, eða sá þriðji,
sem ekki taldi fært eða ráðlegt,
að kúga þá aftur til að éta allt
ofan í sig og verða góðu börn-
in á ný. Og íslenzkir kjósendur
eru áreiðanlega færir um að
dæma um þetta atriði, og þótt
torskildara væri.
Þegar það var þó komið í Ijós,
seint á yfirstandandi þingi, að
Alþýðuflokkurinn gat hugsað
sér að styðja stjórn, sem ætlaði
að framkvæma gerðardóminn,
og tillaga var komin fram frá
einum þingmanni Sjálfstæðis-
flokksins um endurnýjun kosn-
ingafrestunar og samstarfs-
flokkanna, taldi Framsóknar-
flokkurinn rétt,að vita hvort al-
vara væri að baki, og gekkst
fyrir því, að nefnd var kosin
til að athuga hvort möguleik-
ar væru á, að treysta nýtt sam-
starf.
Kom þá í Ijós, að hvorugur
hinna flokkanna vildi neitt gera
til slíks, og að þeir voru ráðnir
að hefja ófriðinn, með þetta
eina mál á stefnuskrá sinni,
sem núverandi ríkisstjórn hefir
verið mynduð um.
Það má hver, sem vill, lá okk-
ur Framsóknarmönnum það, að
við gerðum slíka tilraun á síð-
ustu stundu til að tryggja frið
og samstarf í landinu, eins og
nú er ástatt, en ég fyrir mitt
leyti geng öruggur til þeirrar
baráttu gegn upplausninni, sem
framundan er, eftir að ég hefi
sjálfur sannfærzt um, á svo
áþreifanlegan hátt, að engin
samkomulagsleið var lengur til.
Tvísöiagur, scm
mislieppnaðist.
Þessi tilraun hún sýndi það,
að Sjálfstæðisflokkurinn hafði
ætlað sér fyrir kosningarnar, að
semja nýjan tvísöng, sem syngja
átti í eyru þjóðarinnar. Þingm.
V.-Skaftafellssýslu og nokkrir
aðrir, sem átti að fá til að fylgja
tillögu hans um kosningafrest-
un, átti að lýsa með fögrum
orðum samstarfsvilja flokks
síns, en aðrir eins og þingm. A.-
Húnavatnssýslu, Jón Pálmason,
þingm. Vestmannaeyja, Jóhann
Jósefsson, 5. þingm. Reykjavík-
ur, Sig. Kristjánsson og fleiri,
áttu að syngja fyrir þá. sem
enga kosningafrestun vildu hafa
og óánægðastir voru með allt
samstarf og ráðstafanir fráfar-
andi samstjórnar. Þessi hljóm-
kviða var eyðilögð, þegar Fram-
sóknarflokkurinn fékk skipaða
nefnd til að athuga samstarfs-
vilja flokkanna, enda dró
þingm. V.-Skaftfellinga til-
lögu sína til baka á eftir, og
hefir séð þann kost vænstan, að
ganga í lið með þeim, sem ó-
friðinn boða, þótt hann hefði
í upphafi ætlað sér að spila á
allt öðrum nótum fyrir kjósend-
um.
Siðfræði bófanna.
Þetta hygg ég að nægi til að
sýna fram á þau heilindi, sem
var að baki því friðar- og sam-
starfshjali, sem friðrofarnir
ætla nú að breiða yfir verknað
sinn. Verknað, sem ávallt mun
verða minnst í stjórnmálasögu
íslendinga, sem eins hins mesta
óhappaverks og ófyrirleitnasta,
sem hent hefir. Og þeir, sem að
því standa, finna sjálfir þunga
þessa þjóðardóms hvíla svo fast
á sér, að þeir gera allt, sem í
þeirra valdi stendur til að koma
ábyrgðinni yfir á aðra. Slík sið-
fræði er ekki óþekkt nú á dög-
um, að þeir, sem árásina og ó-
friðinn hefja, kenna hinum um,
ef risið er til varnar. Þannig er
bófasiðfræði allra tíma, og hin
nýja stjórnmálasiðfræði, sem
nú rís hæst í heimi vorum og
ógnar víða með brandi og tor-
tímingu.
Það er gamalt orðtak, að það
„sé auðlærð ill danska“, og
sama virðist gilda um það, sem
spilltast er í nútíma stjórn-
málastarfsemi. Enda eiga hélztu
forkólfar hinna nýju stjórn-
málaaðferða dygga og sanntrú-
aða lærisveina innan þessara
nýju ófriðarfylkingar á ís-
landi.
Óhappavcrk, scm cr
sannarleg þjjóðar-
ógæfa.
Þá kem ég að þeirri yfirlýs-
ingu ríkisstjórnarinnar, að hún
hafi þingstuðning til þess eins,
að koma fram þessari ófarnað-
ar stjórnarskrárbreytingu, hún
sé það eina nauðsynlega, og allt
annað megi sigla sinri sjó á
meðan.
Ég vil spyrja: Er hægt að
hugsa sér meira ábyrgðarleysi
og meiri blindni á þau viðfangs-
efni, sem krefjast úrlausnar, og
á þær hættur, sem yfir okkur
eru alla vegu? Hvar í heiminum
myndi slík ríkisstjórn mynduð
nú, þegar svartamyrkur og full-
komin óvissa og öryggisleysi
einnar alvarlegustu styrjaldar
og upplausnar, sem þekkzt hef-
ir í heiminum, grúfir yfir öll-
um þjóðum, og vér vitum ekki
einu sinni, hvort þær ráðstaf-
anir, sem gerðar eru í dag, eiga
við á morgun, hvað þá þegar
misseri eða ár eru liðin hér frá?
Sjálfir ráðherrar þeirrar rikis-
stjórnar, sem eiga að hafa þetta
mál eitt með höndum, lýsa því
yfir, að fullkomin óvissa sé um
það, að hægt verði að kjósa hér
á landi til að koma þessu áfram.
Samt á þjóðin að vera ómegnug
til að snúast gegn öllum slíkum
atburðum, sem það gætu hindr-
að, vegna sundrunga, deilna og
vanmáttugrar stjórnar, sem
enginn treystir og allir vita, að
hefir ekkert umboð til að taka
neinar alvarlegar ákvarðanir, ef
vanda ber að höndum. Hvort
meta slíkir menn meira, hag og
frelsi og öryggi þjóðar sinnar,
eða eigin flokkshag og persónu-
legan stundarávinning. Um
þetta á að dæma nú innan
skamms af þjóðinni.
Ég fyrir mitt leyti skal játa
það hreinskilnislega, að minn
stjórnmálaskilningur nær ekki
lengra en það, að ég veit satt
að segja ekki, hvað þjóðaró-
gæfa er, ef ekki það, að fá rík-
isstjórn á þessum háskatímum,
sem lýsir því yfir sem sínu eina
verkefni, að stofna til innan-
landsófriðar og langvarandi
deilna um eitt mesta ágrein-
ingsmál þegnanna, og sem allir
vita, að skiptir framtíð, heill,
og frelsi þjóðarinnar engu, hvort
leyst er árinu fyrr eða síðar.
Öimirlcg meðferð
sjálfstæðismálsins.
Þá er annað atriði í þessu
sambandi ekki síður athyglis-
vert. Eitt af því, sem talið var
til gildis þjóðstjórn á sínum
tíma var það, að nauðsyn bæri
til að lægja flokkadeilurnar og
skapa samhug með þjóðinni áð-
ur en það mikilsverða verkefni
yrði leyst, að heimta frelsi okk-
ar að fuílu í orði og verki, og
skapa því þau form, með nýrri
og breyttri stjórnarskrá, sem
bezt þæfir okkur sem lýðfrjálsri
þjóð. Nú er þetta hlutverk, sem
öllum sönnum íslendingum er
annast um að verði vel leyst
af hendi, látið bíða, og það
er talið heppilegast, að finna
lausn á því, á meðan ein-
hver harðvítugasta kosninga-
barátta, sem hér hefir þekkzt
í landinu, stendur yfir. Er hægt
að gera sér vonir um, að þeir,
sem til slíkra vinnubragða
stofna um þetta meginmál og
hjartfólgnasta mál þjóðarinn-
ar, þeir séu þar einlægir eða
vilji einhverju fórna fyrir far-
sæla lausn þess máls? Einnig
það er vert fyrir þjóðina að
athuga.
„Réttlætis-
ráðhcrranit(<.
Ég kem þá næst að „réttlæt-
ismálinu“ svonefnda, sem allur
þessi gauragangur er vakinn
fyrir. Málinu, sem hinn nýi
ráðherra Magnús Jónsson lýsti
svo fjálglega í gær hér í um-
ræðum, að hefði blásið nýju
lífi í sinn fölnandi og hrorn-
andi áhuga á stjórnmálum.
Vildi hann helzt láta á sér
skilja, að þarna væri fyrst sitt
rétta köllunarverk komið, sem
hann hefði lengi beðið eftir, og
það væri að verða aðalfrörnuð-
ur réttlætis eða réttlætisráð-
herra á íslandi. Hver mundi
hafa trúað slíku, sem þekkir af-
stöðu þessa manns til réttlætis-
mála yfirleitt hér á Alþingi áð-
ur. — Hefir þessi maður barizt
fyrir réttlæti og jöfnuði í fjár-
málum, í lífskjörum og að að-
stöðu borgaranna til að lifa
undanfarið?
Hefir hann viljað fá skatta-
löggjöf, sem jafnaði tekjur
manna og fjárhagslega að-
stöðu? Hefir hann lagt sig fram
sérstaklega um að heimta rétt-
læti og jöfnuð fyrir þá, sem
verst voru staddir og erfiðasta
áttu lífsbaráttuna? Hvernig var
t. d. með lánstofnun handa
landbúnaðinum, eins og aðrir
atvinnuvegir höfðu fengið, og
hvernig var með skóla og önn-
ur menningarmál þeirra, sem
utan Rvíkur búa? Árið 1929
beitti hann sér á móti stofnun
Búnaðarbankans og átti í deil-
(Framh. á 3. síðu)