Tíminn - 11.08.1942, Blaðsíða 3

87. blað
TÍMINN, þriðjndagiim 18. ágúst 1943
343
öngfþveítí atvínnulífsins
(Framh. af 2. siðu)
heldur líka allt það
hann hefir fengið greitt upp í
gamlar skuldir. Búnaðarbanki
íslands hefir fylgt sömu stefnu
og aukið útlán sín á sama
tímabili úr 14 milj. kr. í 19 milj.
kr., eða um 34%.
Það liggur í augum uppi, að
þessi lánsfjáraustur úr tveim-
ur áðurnefndum bönkum, á sinn
mikla þátt í því að skapa verð-
bólgu í landinu. — Enga vitn-
eskju hefi ég getað fengið um
það, til hvers þessi stórauknu
útlán hafa gengið. Ólíklegt þyk-
ir mér þó, að aukningin hafi
gengið til nýrra lána handa
sjávarútvegi og landbúnaði, því
báðar þessar höfuðatvinnu-
greinar þjóðarinnar munu hafa
greitt skuldir á áðurnefndu
tímabili, og lítt stofnað til nýrra
skulda.
Eg hefi hér að framan bent á
það, að óhyggileg notkun fjár-
muna og óheilbrigð eftirspurn
eftir vinnukrafti hafi orsakað
stórhættulegan grundroða í at-
vinnulífi þjóðarinnar, sem
einkum ógni landbúnaðinum,
en sé líka orðinn fiskveiðum
landsmanna fullhættulegur. Þá
er hinn stórkostlegi og eftir-
litslausi peningastraumur á
góðri leið með að reisa hér dýr-
tíðaröldu, sem vér ekki fáum
við ráðið, ef allt verður látið
reka á reiðanum hér eftir sem
hingað til.
Höfuðorsakir þessara tveggja
meinsemda, glundroðans í at-
vinnulífinu og verðbólgunnar,
tel ég fyrst og fremst:
1. Óhæfilega marga íslenzka
verkamenn í setuliðsvinnu.
2. Þarflausar og dýrar bygg-
ingar í Reykjavík og nokkrum
hinna stærri kaupstaða.
3. Óhæfileg og þarflaus aukn-
ing kaupsýslustéttarinnar og
gersamlega þýðingarlausra
veitingastaða og iðnaðarfyrir-
tækja, sem soga til sín vinnu-
aflið.
4. Iðjuleysi.
5. Óhyggileg fjármálastefna
bankanna (Útvegsbankans og
Búnaðarbarikans).
Hér er bent á, í stórum
dráttum, það sem mér virðist
hættulegast fyrir atvinnulíf og
fjárhagslíf þjóðarinnar í nútíð
og nánustu framtíð. Ég veit,
að fleiri en ég sjá þetta og leit-
að hefir verið úrræða til að
hamla á móti ófarnaðinum, en
ég er þeirrar skoðunar, :— og
hefi verið það lengi —, að þau
ráð, sem á hefir verið bent til
leiðréttingar, hafi annaðhvort
verið gagnslítil, eða náð svo
skammt, að þau gátu enga veru-
lega bót ráðið á ófarnaðinum,
án annarra aðgerða.
Helztu úrræðin, sem reynd
hafa verið, til að bæta úr ágöll-
fé, sém | um þeim, sem ég hefi bent hér
á, eru þessi:
1. Stríðsgróðaskattur: Hann
kemur að mjög litlum notum,
þar sem hann tekur ekki úr um-
ferð, nema efsta kúfinn af stór-
tekjum fyrirtækja og einstakl-
inga, og vinnur því lítið á móti
verðbólgunni, þar sem stríðs-
gróðaskatturinn lætur óhreyfð-
ar allar tekjur undir 50 þús-
undum króna.
2. Samningur um takmörkun
íslenzkra verkamanna í sptu-
liðsvinnu: Þessir samningar
hafa komið að litlu haldi. í
fyrsta lagi er fækkun verka-
manna í setuliðsvinnu allt of
lítil, og í öðru lagi hefir ekkert
verið gert til þess að koma því
til vegar, að þeir verkamenn,
sem hverfa úr setuliðsvinnu,
gangi í þjónustu landbúnaðar
og fisfcveiða, sem mest þurfa
vinnuaflsins við.
3. Lögbinding kaupgjalds og
afurðaverðs — eða gerðardóm-
ur í kaupgjalds- og verðlags-
málum: Ég hefi aldrei haft
verulega trú á þessum leiðum
einum saman. Ég benti á það
strax, þegar fyrst var minnst á
að fastbinda kaupgjald og verð
landbúnaðarvara með lögum, að
slík ráðstöfun mundi aðeins
verða á pappírnum, en ekki
valda neinum verulegum bót-
um á þeim erfiðleikum, sem
verið var að glíma við. Það
væri bersýnilegt, að tilgangs-
laust væri að lögfesta kaup-
gjald, meðan eftirspurn eftir
vinnu væri meiri en hægt væri
að fullnægja. Kaupið mundi
því hækka í einhverri mynd.
Hins vegar mundi lögbinding á
verðlagi þeirra landbúnaðar
vara, sem mestu máli skifta,
mjólkur og kjöts, rígbinda verð-
lagið, meðan framboð þessara
vara væri meira en eftirspurn-
in. ----—
Það er ekkert ósanngjarnt, þó
farið væri fram á það við mig
og aðra, sem illa una núverandi
ástandi í atvinnu- og fjármála-
lífi þjóðarinnar og telja þær
ráðstafanir gagnslitlar, sem
hingað til hafa verið reynöar,
þó þeir hinir sömu bentu á ein
hver ráð til umbóta. Ég tel mér
skylt að gera það, þó mér sé
ljóst, að mikið muni á skorta,
að ég geti bent á ráð sem reyn-
ast einhlít.
Undirrót glundroðans í at
vinnulífinu og verðhækkunar-
öldu þeirrar, sem nú rís og virð-
ist munu valda varanlegum
meinsemdum, álít ég fyrst og
fremst þann mikla fjárstraum,
er óhindrað . og eftirlitslaust
flæðir um hendur almeninngs
hér á landi. Að þessum fjár
straum þarf því að beina að-
(Framh. á 4. siðu)
um landsins vegalaus að miklu veginn vantar. Nýræktin krefst
leyti, þótt sumsstaðar sé rutt erlends áburðar, búfjárræktin
og sléttað svo að fært sé um ' fóðurbætis, steinbyggingar
hásumarið. Og vegagerljum , heimta timbur, járn og sement
miðar afar hægt. Víða mun það ( símalagnir vírs og staura. Unga
taka 20—50 ár að vega sveit- fólkið unir ekki nema það geti
ina með sama áframhaldi og
nú er.
En miklar líkur eru til, að
eftir þann tíma verði vegurinn
óþarfur. Sveit, sem skortir sam-
band við umheiminn, fer í auðn
lík-t og limur, sem ekki nýtur
blóðrásar, visnar og deyr.
Nýir vegir, nýjar byggðir.
Sléttur Ameríku byggðust út
frá járnbrautum. Ef við ættum
að nema land okkar á ný, verð-
um við að byggja út frá veg-
unum. Allt annað er þýðing-
ar]£,ust fum og fálm. Vegurinn
á undan öllu öðru í hverri sveit,
vegur um alla sveitina. Hin
næstu sumur verður að marg-
falda vegaféð til framleiðslu-
veganna um endilangar sveitir
að viðskiptamiðstöðvum. Ég
þekki dæmi, þar sem nýleg
steinhús standa auð, víðáttu-
mikil tún falla úr byggð, og
rafstöðvarnar eru lagðar niður,
af því að örðugt var um sam-
göngur, þó að bitist sé um
hvern landskika í þéttbyggðri,
vel vegaðri sveit, en afskekkt
stórbýli fara í eyði. Þetta voru
ekki dutlungar úr fólkinu. Það
er staðreynd, að búskapur get-
ur aðeins keppt við aðrar at-
vinnugreinar, að nýrri tækni
verða við komið, og náð verði
í góðan markað. En allt slíkt er
örðugt og stundum ókleift, ef
notið ferðalaga og skemmtana
Nýrækt, bætt fóðrun, vinnu-
vélar, nýbyggingar, sími og út
varp eru undirstaða þess, að
lifað verði nýtízku lífi í sveit-
um, björtu, vorglöðu lífi, sem
e'kki lætur sér bregða við þoku-
brælur sumarsins, vetrarbylj
eða vorhret, heldur sigrast á
öllum dutlungum óblíðrar nátt-
úru. En öllu framar byggist nú-
tíma búskapur á góðum sam
göngum vetur og sumar. Vegur
inn er undirstaða alls annars
Nú flæðir allt í seðlum
Skæðadrífa hinna rauðu seðla
hleðst upp í miljónaskafla, í
garðshornum einstaklinga og
ríkisins. Byggð eru stórhýsi, úr
erlendu efni fyrir miljónir af
almanna fé, stórhýsi, sem ekki
miða að framleiðslu auðæfa
heldur hið gagnstæða. Fyrir
verð eins slíks stórhýsis mætti
byggja margar stórbrýr, eða
leggja vegi um fjölmenn héröð
skapa nýjar byggðir við nýja
vegi. Fé til vegagerða í sveitum
vantar ekki, heldur skilning
valdhafanna á því, að vegirnir
eru frumskilyrði þess, að byggð
haldist í sveitum, og að nýbýli
verði reist, skilyrði þess, að mat
væli verði framleidd i landinu
skæði og klæði, og að hin sér
stæða, íslenzka menning
morkni ekki eða þorni á mal
bikuðum strætum. N. N,
Enrico Carnso
Hann var af bændafólki kominn
en var frægasti söngvari heimsins.
Þegar Enrico Caruso lézt, 1921, á 48. audursári, voru þjóðir
hins menntaða heims harmi lostnar, þvi að fegursta röddin,
sem ómað hafði í manna minnum, var hljóðnuð hinzta sinni.
Caruso var hrifinn úr tölu lifenda, þegar hann var á hátndi
frægðar sinnar. Hann veiktist sökum ofreynslu og háði baráttu
við dauðann um sex mánaða skeið, meðan unnéndur hans, er
skiptu miljónum, báðu alföður þess, að honum yrði lifs auðið.
Hin dásamlega rödd Carusos var ekki aðeins guðsgjöf. Hún •—
ar ávöxtur margra ára þrotlauss starfs — látlausra æfinga og
óvenjulegrar skapfestu.
Fyrst í stað var rödd hans svo veik og tilkomulítil, að einn
kennaranna mælti við hann: — Þú getur ekki sungið. Þú ert
gersamlega raddlaus. Rödd þín líkist því helzt, er vipdur gnauð-
ar við glugga.
Árum saman brast rödd hans, er hann hugðist að brýna, hana.
Árangur hans var slíkur, að hann var hrópaður niður, er hann
söng fyrsta sinni opinberlega. Fáum hefir reynzt örðugra að
vinna sér frama en Caruso, þeirra, sem séð hafa vonir sínar
um listasigra rætast. Þegar hann hafði hlotið heimsfrægð, gat
hann ekki tára bundizt við umhugsunina um þrautir þær, er
hann hafði orðið að mæta í upphafi.
Móðir Caruso lézt, er hann var fimmtán ára að aldri. Ævi-
langt hafði hann mynd hennar með sér, hvert sem hann lagði
leið sina. Hún hafði alið tuttugu og eitt barn. Átján þeirra dóu
æsku. Aðeins þrem þeirra varð aldurs auðið. Hún var aðeins
óbreytt bóndakona og hafði mest af hrakningum og harmi að
segja. Eigi að síður hafði hún sannfærzt um það, að sonur
hennar væri frábærum hæfileikum gæddur. Henni fannst engin
fórn of mikil, sem hún færði í því skyni, að þeir mættu njóta
sín. Caruso mælti jafnan: — Móðir mín neitaði sér um skó, til
?ess að ég gæti orðið söngvari. Hann viknaði löngum við þau
orð sín.
Þegar hann var tíu ára gamall, tók faðir hans hann úr skóla
og réði hann í vinnu í verksmiðju nokkurri. Á hverju kvöldi, að
loknum önnum dagsins, nam Caruso söng. Hann gat þó ekki sagt
skilið við verksmiðjuna, fyrr en tuttugu og eins árs að aldri.
Um þær mundir gerðist hann söngvari við veitingahús í
grenndinni. Hann söng þá stundum af tilviljun neðan við glugga
hefðarkonu nokkurrar. Meðan elskhugi hennar tjáði henni ást
sína í mánaskininu, söng Caruso lög sín sem Apollo væri.
Þegar honum gafst þess loksins kostur að leika í söngleik, var
hann svo taugaóstyrkur, að rödd hans brast, Hann gerði hverja
tilraunina af annarri, en ávallt árangurslaust. Að lokum brast
hann í grát og flýði á braut.
Þegar hann kom raunverulega fram í söngleik fyrsta sinni,
var hann ölvaður. Hann var svo ölvaður, að áheyrendurnir
gerðu hróp að honum.
En kvöid nokkurt bar svo við, að einsöngvarinn, sem lék aðal-
hlutverkið, veiktist með óvæntum hætti. Caruso var fjarverandi
Sendiboðar voru gerðir aö leita hans. Að lokum fannst hann
inni í drykkjukrá á síðustu stundu. Hann hljóp til leikhússins
sem fætur toguðu.
Hann var hylltur ákaft að loknum söng sínum. — Daginn
eftir þótti honum svo mjög fyrir því, hvernig hann hefði hagað
sér, að hann ákvað að fremja sjálfsmorð.
Aleiga hans var ein líra. — Fyrir hana gat hann þó keypt
flösku af víni. Hann bragðaði ekki mat allan daginn. Þegar hann
drakk vín sitt og íhugaði, hvernig bezt myndi á því fara, að hann
svipti sig lífinu, var hurðinni hrundið upp og inn óð sendiboði
sendiboði frá leikhúsinu.
— Caruso! hrópaði hann. — Caruso, komdu! Fólkið vill ekki
hlusta á hinn söngvarann. Það hrópaði hann niður. Það kallar
á þig í sífellu! Á þig!
— Á mig! varð Caruso að orði. — Það getur ekki verið. Það
veit ekki einu sinni, hvað ég heiti.
— Auðvitað veit það ekki hvað þú heitir, mælti sendiboðinn
og lét móðan mása. — En það kallar á þig eigi að síður. Það kall-
ar á „drykkjurútinn“.
Þegar Enrico Caruso lézt, var hann miljónamæringur. Hon
um voru greiddar tvær miljónir fyrir það eitt að syngja inn á
hljómplötur. En svo mikil áhrif hafði skorturinn, er hann bjó við
i æsku, á hann haft, að hann hélt jafnan skrá yfir tekjur sínar
og gjöld og skildi þá ekkert undan.
Honum var hjátrú hinnar ítölsku bændastéttar í blóð borin
Hann var haldinn henrii til hinztu stundar. Hann sigldi aldrei
svo milli landa, að hann ráðgaðist ekki við stjörnuspámenn
áður. Hann gekk aldrei undir stiga né klæddist nýjum fötum
á föstudegi. Aldrei kom það fyrir, að hann legði í langferð né réð
ist í stórræði á þriðjudegi né föstudegi.
Caruso var mjög þrifinn maður og snyrtilegur. Hann hafði
stundum fataskipti oft á dag.
Rödd hans var hin fegursta og þróttmesta í víðri veröld. Þó
reykti hann í búningsherberginu, áður en hann kom fram á
leiksviðið. Væri hann spurður þess, hvort reykingarnar kynnu
ekki að vera skaðlegar rödd hans, hló hann aðeins. Hann hædd
ist að hófsemi og drakk jafnan áður en sýning hófst staup af
whisky og sódavatni til þess að hreinsa kverkarnar.
Hann hætti skólanámi tíu ára gamall og leit sjaldan í bók
Hann sagði oft við konu sína: — Hvers vegna ætti ég að lesa?
Ég læri af lífinu.
í stað þess að lesa, undi hann sér löngum við frímerkjasafn
sitt og myntasafn. Hann hafði hið mesta yndi af skopmyndum
og birti skopmynd vikulega í ítölsku tímariti.
Hann þjáðist af höfuðverk árum saman. Er hann tók að
eldast, þurru kraftar hans óðum. Hann dvaldi þá löngum inni
skrifstofu sinni og lét sér fátt til um hylli fjöldans. Hann safn
aði úrklippum úr blöðum og tímaritum og festi þær vendilega
inn í bækur, sem voru til þess gerðar.
Hann fæddist í Neapel. En þegar hann söng fyrsta sinni
ættborg sinni, gagnrýndu blöðin hann, og áheyrendurnir tóku
honum fálega. Þetta þótti Caruso og gleymdi því aldrei. Síðar
er hann háfði getið sér heimsfrægð, kom hann oft til Neapel, en
neitaði því ávallt eindregið að syngja þar öðru sinni.
Ef til vill hefir það verið mikilfenglegasta og hamingjurík
ásta stund lífs hans, er dóttir hans, Gloría, lá í faðmi hans
Hann sagði hvað eftir annað, að hann biði aðeins þeirrar
stundar, þegar hún væri orðin nógu stór til þess að geta hlaupið
eftir ganginum og opnað dyrnar að skrifstofu sinni. Dag nokk
urn heima í Ítalíu, er Caruso stóð við slaghörpuna, gerðist þetta
Hann tók litlu stúlkuna á arm sér. Tár blikuðu í augum hans
er hann mælti við konu sína:
— Mannstu, að ég beið þessarar stundar?
Að viku liðinni var hann dáinn.
+ ÚTBREIÐIÐ TÍMANN4
Samhand ísl. samvinnufélaga.
Samvinnumenn!
Markmið samvinnufélaga er að sporna við
skuldaverzlun og óreiðu í viðskiptum.
“•í
Tilkynniiig
um
skotæfingar
Setulið Bandaríkjanna mun halda skotæfingar í nágrenni
Reykjavíkur og verður skotið á skotmörk sem dregin verða á
sjónum. Æfingarnar munu byrja kl. 9 á morgnana. Hættusvæðin
og dagarnir sem æfingarnar verða, munu verða eins og að neðan
greinir:
flættnsræði
Dagar
11. ág. ’42
12. ág. ’42
13. ág. ’42
14. ág. ’42
15. ág. ’42
16. ág. ’42
17. ág. ’42
18. ág. ’42
Vinstri takmörk
Hægri takmörk
Vestlæg lengd Norðlæg breidd Vestlæg lengd Norðlæg breidd
(1) 22° 1,9' 64° 10,4' (3) 21° 58,9' 64° 10,4'
(2) 22° 5,15' 64° 12,25' (4) 21° 57,25' 64° 12,25'
(1) 22° 10,6' 64° 2,86' (3) 22° 6.55' 64° 5,78'
(■2) 22° 3,8' 64° 3,5' (4) 22° 2,32' 64° 4,55'
(1) 21° 59,25' 64° 15,92' (3) 21° 56,5' 64° 17.74'
(2) 21° 44,7' 64° 16,27' (4) 21° 53,18' 64° 17,09'
(1) 22° 51,2' 64° 18,76' (3) 21° 44,92' 64° 20,75'
(2) 21° ,47' 64° 19,32' (4) 21° 44,8' 64° ,20'
(1) 22° 5,2' 64° 13,13' (3) 21° 57,35' 64° 11,75'
(2) 22° 2,4' 64° 11,34' (4) 21° 58,7' 64° 10,43'
(1) 22° 10,6' 64° 2,86' (3) 22° 6,55' 64° 5,78'
(2) 22° 3,8' 64° 3,5' (4) 22° 2,32' 64° 4,55'
(1) 22° 2,95' 64° 11,15' (3) 21° ,56' 64° 14,16'
(2) 21° 57,25' 64° 10,67' (4) 21° 55,7' 64° 11,4'
(1) 22° 1,7' 64° 15,73' (3) 21° 56,5' 64° 17,75'
(2) 21° 57,25' 64° 16,07' (4) 21° 55,9' 64° 17,09'
Tilkynning
Til leiðbeiningar fyrri borgarana um hin ýmsu landssvæði,
sem setulið Bandaríkjanna notar fyrir skotæfingar með fót-
gönguliðs- og stórskotaliðsvopnum, verða hér upptalin æfingar-
svæðin:
f stöðugri notkun Tcgund vopna
Sandskeið og Mosfellsheiði ... Fallbyssur, rifflar og
vélbyssur
Svæðið fyrir norðaustan Brautarholt Rifflar og vélbyssur
Austanvert við Kollafjörð .... Rifflar og vélbyssur
Æsustaðafjall ................ Rifflar og vélbyssur
Grafarheiði .................. Rifflar og vélbyssur
Svæðið vestur af Reykjaborg í Borg-
ardal ...................... Rifflar og vélbyssur
Svæðið suður af Borgardal .... Rifflar og vélbyssur
Svæðið fyrir vestan og sunnan
Vatnsendahvarf ............. Rifflar og vélbyssur
Hvaleyri ..................... Rifflar og vélbyssur
Svæði í Hvaleyrarhrauni ...... Rifflar og vélbyssur
Svæði austur af Kaldaðarnesi við
Ölfusá ....................... Rifflar og vélbyssur
Eftlrfarandi svæði eru notuð við og við:
Svæðið fyrir norðaustan Kleifarvatn Rifflar og vélbyssur
Svæðið suður af Pálshúsum í Garða-
hverfi .................... Rifflar og vélbyssur
Malargryfjan við Hálogaland .. Rifflar og skammbyssur
Malargryfjan við Ártún ....... Rifflar og vélbyssur
Svæðið fyrir norðan Lágafellshamra Rifflar og vélbyssur
Svæðið norður af Helgafelli nálægt
herspítalanum .............. Rifflar og vélbyssur
Svæðið í gljúfrinu nálægt herbúðun-
um við Saurbæ .............■. Fallbyssur og minni byssur
Svæði í suðvesturhlíð Akrafjalls .... Rifflar og vélbyssur
Svæði við Langá nálægt veginum
milli Borgarness og Stykkishólms Fallbyssur
Önnur landssvæði eru notuð við og við, ef þurfa þykir. Alltaf
þegar landssvæði er tekið til skotæfinga erú verðir settir við vegi
sem liggja að svæðinu. Merki eru sett upp til að vara fólk við
hættusvæðinu og rauð flögg eða dulur, til þess að gefa til kynna
hvaðan skotið er. Stundum er skotið á fljótandi skotmörk og
verða slíkar skotæfingar ávallt auglýstar fyrirfram.