Tíminn - 22.08.1942, Page 1

HITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
26. ár.
Rcykjavík, langardaginn 22. ágúst 1942
92. blað
Síefna Framsóknarilokksins:
Nýjar síldarverksmiðjur og
lýsisherzlustöd á Norðurlandi
Ríkið byggi síldarbræðslustöðvar á Sauðárkrók, Húsa-
vík, Skagaströnd og Hólmavík og auki við verksmiðjur
sínar á Raufarhöfn og Siglufirði.
Ríkið reisi undireins og tímabært verður verksmiðju
til herzlu síldarlýsis.
Jónas Jónsson;
Eitt máL Tvær steín-
ur. Tveir menn
Nýlega hefir aumasta blað á
íslandi, sem gefið' er út af aum-
ustu mönnum, sem standa að
nokkru íslenzku blaði sagt aum-
ustu setninguna, sem sögð hef-
ir verið á íslandi um margra
ára skeið, hin eitri blöndnu orð,
AÐ NÚ ÆTTI AÐ FABA AÐ
RAFLÝSA FÁTÆKTINA Á ÍS-
LANDI.
Ástæðan til þess að orðin
voru sögð er grein sú, er ég rit-
aði í Tímann eftir kosningarn-
ar um stórfelt skipulag til að
koma raforku til ljósa, hitunar,
suðu og iðnaðar heim á hvern
bæ á íslandi. Það er enginn vafi
á, að hér er um að ræða stærsta
efnalegt velferðarmál þjóðar-
innar. Það snertir hvert manns-
barn í landinu. Framkvæmd
þess eftir réttum stefnumiðum
er undirstaða þess, að halda við
þeirri byggð á íslandi, sem ver-
ið hefir í þúsund ár. Það er
jafnframt undirstaða þess, að
fólkið í þéttbýlinu geti með
stuðningi af dreifbýlismenn-
ingu og lífsháttum haldið við
orku sinni og andlegum mætti.
Ég skrifaði grein mína ekki
fyrr en eftir kosningar, vegna
þess að ég vildi lyfta málinu
upp fyrir þras augnabliksbar-
áttunnar. Mbl. ritaði þá um
málið og benti á, sem rétt er,
að Jón heitinn Þorláksson hefði
hreyft áður þeirri hugsun, að
leiða rafmagn um allt landið.
í það sinn varð þó ekki nema
umtal. Menn gerðu bráðabirgða-
athuganir, og komust fljótt að
þeirri niðurstöðu, að rafmagns-
kerfi, sem fullnægði allri þjóð-
inni myndi kosta marga tugi
miljóna. Flestir hikuðu þá. Ein-
stöku áhugamenn í dreifbýli
landsins, svo sem Skagfirðing-
ar, athuguðu skilyrði til að
koma rafmagni heim á hvern
bæ í héraðinu. Þá kom í ljós,
að raforkan var tæplega nógu
mikil, og kostnaðurinn fyrir
heimilin þeim ofurefli. Svo liðu
mörg ár. Menn töluðu um það,
sem fjarlægt framtíðarmál, að
leiða raforkuna um dreifbýlið.
Jón Þorláksson var sam-
keppnismaður í anda og sann-
leika. Hann trúði á þá stefnu,
lifði samkvæmt henni, og átti
mestan þátt í að stofna flokk,
sem átti að byggja starf sitt á
þessari hugsjón. Þegar Jón Þor-
láksson hætti að veita fé úr rík-
issjóði til listaverkakaupa, þá
var það af því að hann taldi,
að listamenn ættu að treysta
á mátt sinn og megin og lifa
af sölu framleiðslu sinnar á
hreinum samkeppnisgrundvelli.
Hann byggði í rafveitumálun-
um á sama grundvelli. Hann
átti mikinn þátt í að koma upp
rafstöð við Elliðaár fyrir
Reykjavík, og þegar hún varð
of lítil, gekk hann inn á að
virkja nokkuð af Soginu handa
höfuðstaðnum. En hann gerði
enga tilraun til að knýta dreif-
býlið við þessar rafstöðvar.
Enn þann dag í dag fær ekki
nema eitt sveitaheimili raf-
magn frá hinni miklu rafstöð
í Árnessýslu. Sú tillaga, sem
Framsóknarflokkurinn hefir
nú markað afstöðu sína í síld-
armálunum á Alþingi. Flokkur-
inn vill að ákveðið sé í lögum
að reisa eigi minni en 5000 mála
! síldarverksmiðjur á eftirtöldum
stöðum:
Hólmavík,
Húsavík,
Sauðárkróki,
Skagaströnd.
Ennfremur að aukin verði af-
köst ríkisverksmiðjanna á
Siglufirði um 10.000 mál og á
Raufarhöfn um 5000 mál.
Þessi nýju lög um verksmiðju-
byggingu eiga, að áhti Fram-
sóknarmanna, að vera að ýmsu
leyti hliðstæð vega- og brúalög-
um.
Flokkurinn vill nú þegar
heimila, að tekið verði innan-
landslán til þess að hefja fram-
kvæmdir, svo fljótt sem efnis-
útvegun leyfir og vinnuafl er
fyrir hendi, á þeim stöðum, sem
nú þegar hafa hafnarskilyrði
til réksturs síldarverksmiðju. í
þessu skyni vill flokkurinn
jheimila 10 milljón króna lán-
i töku innanlands.
J Síðar verði ákveðið hvenær
ráðizt verður i frekari fram-
kvæmdir samkvæmt þeirri
I framtíðaráætlun, sem lögin
gera ráð fyrir.
Framsóknarmenn hafa litið
svo á, að einhver allra merk-
asta nýjung í síldarmálunum,
sem framkvæma þarf, sé bygg-
ing verksmiðju til herzlu síldar-
lýsis. Flokkurinn vill að Al-
þingi ákveði nú að reisa þessa
verksmiðju. Það er skoðun
flokksins, að slík verksmiðja
eigi að vera rekin af ríkinu, til
þess að tryggja útgerðarmönn-
um og sjómönnum sannvirði
vörunar, en fyrir slíku væri
engin trygging, ef einstök auð-
félög hefðu þessa starfrækslu
með höndum.
Flokkurinn vill einnig, að
þetta verði nánar tryggt með
lagaákvæði um það, að ein-
staklingar eða félög hafi ekki
leyfi til þess að reisa verk-
smiðju til herzlu síldarlýsis,
nema samþykki Alþingis kæmi
til.
Það hefir vakið athygli
nokkra á Alþingi, í sambandi
við þetta mál, að ríkisstjórnin
fer sérstaklega fram á, að fá
heimild þingsins til þess að taka
að láni 25 milljónir í erlendum
gjaldeyri.
Hvar hafa þeir menn dvalið
undanfarið, sem gera slíkar til-
lögur á sama tíma og íslend-
ingar eiga nú 230 milljónir ísl.
króna erlendis í erlendum
gjaldeyri!
Hvers konar ráðsmennska er
þetta í fjármálum þjóðarinnar?
Jón Þorláksson kastaði fram
um 1930, að leiða rafmagn um
allt landið, visnaði í höndum
hans og þeirra, sem stóðu hon-
um næstir, af því að hún var
óframkvæmanleg á samkeppn-
isgrundvelli. Reykjavík og Ak-
ureyri gátu ekki komið upp sín-
um raforkuverum nema með
stuðningi allra landsmanna.
Dreifbýlið getur alls ekki kom-
ið á sínum rafveitum, nema
með aðstoð allra samborgara
sinna, þó að í öðru formi sé,
heldur en sú aðstoð, er veitt
hefir verið stærstu kaupstöðum
Iandsins. Frh. á 4. s.
Sveinbjörn Högnason, alpingismaður
Utvarpsræða við 3. umr. um
kjördæmamálið í neðri deild
Framsóknarflokkurinn ósk-
aði eftir, að þessi umræða um
kjördæmamálið færi fram í út-
varpinu, eftir að séð var, að
stjórnarflokkarnir á Alþingi
höfðu ekkert lært og engu
gleymt, siðan þeir hófu sam-
starf um ríkisstjórn, til að
stofna til ófriðar og upplausn-
ar innan lands á þeim alvöru-
tímum, sem nú ganga yfir þjóð
vora — eins og allar aðrar þjóð-
ir. Við höfðum í einfeldni okkar,
það skal játað, búist við því, að
kosningar þær, sem nú eru um
garð gengnar, afleiðingar þær,
sem þegar eru komnar í ljós og
eru að skýrast betur og betur
með degi hverjum, af þeim á-
kvörðunum, sem þeir tóku á
síðasta þingi um stjórnarfar og
starfshætti í stjórnmálum, —
við höfðum búist við, að þing-
fulltrúar þessara flokka hefðu
áttað sig á því, að þjóðin þarfn-
ast ekki fyrst og fremst, eins
og nú er komið áframhaldandi
innanlandsófriðar og sundrung-
ar, ekki meira uppboðs og upp-
lausnar í atvinnumálum og
fjármálum, ekki ineira kapp-
hlaups milli flokka um völd,
heldur meiri samhug og sam-
starf allra, sem , einhver tök
hafa á að veita viðnám hættum
og áföllum styrjaldartímanna,
meiri skilning á þörfum þjóð-
arinnar og meiri manndóm og
karlmennsku, til að horfast í
augu við veruleikann eins og
hann er, og að láta þörf og
heiður þjóðarinnar ganga fyrir
öllu, hvað sem á milli ber og
hefir borið í öðrum málum.
í þessu fórum við viltir vega,
það skal játað, og þá töldum
við rétt, að þjóðin öll gæti gert
sér grein fyrir þvi, hvar hún er
stödd, hversu högum hennar er
háttað, um stjórnarfar, at-
vinnu- og fjármál, — hvernig
forusta hennar er í þeim mál-
um, sem hún á nú að treysta.
Ég held satt að segja, að það
væri óþarfi fyrir okkur í raun
og veru, að taka þátt í þeim
umræðum, til að ná þessum
árangri. Eg held, að það hafi
eitt verið nægilegt, að láta and-
stæðingana tala, eins og þeir
töluðu hér í gærkvöldi, og sá,
er talað hefir í kvöld, til að gera
þjóðinni ljóst hvernig stjórn-
stjórnmálaforusta hennar er
nú í dag, á alvarlegustu tímum,
sem yfir hana hafa komið. Ég
þekki illa íhugula og greinda
menn og konur hér á landi, ef
þau hefir ekki sett hljóð við að
hlusta á ræður fulltrúa þeirra
flokka, sem nú stjórna málefn-
um þjóðar okkar. Að heyra það
hugarfar taumlauss ofstækis,
ásakana og drýldni, — að
heyra hversu gersamlega úr-
ræðalausir og ráðþrota þeir eru
um alt, sem þjóðin ætlast til að
þeir geri. Ekkert orð hefir fall-
ið um, að þeir hugsi um þau
mál, Hið eina, sem þéir sjá og
vilja sinna, er hið svokallaða
kjördæmamál, sem getur ekki
leitt til neins annars, og er ekki
fram borið til neins annars, en
að rýra eitthvað áhrif þess
hluta þjóðarinnar, sem erfið-
asta á aðstöðu i hvívetna, en
þjóðinni ríður þó mest á af
öllu, að geti haldið uppi störf-
um sínum og unað sæmilega við
sinn hag. Að vísu má þetta ekki
teljast svo undarlegt, ef full-
trúar þessara flokka hafa trú-
að, þótt ekki væri nema nokkru
broti af þeim lýsingum, sem
þeir gáfu af þessu fólki, bænd-
um og sveitafólki og forustu-
mönnum þess. Eins og kunnugt
er, er mikill meiri hluti þessa
fólks í Framsóknarflokknum,
hefir byggt hann upp með fórn-
um og starfi sínu, sér til vernd-
ar. En lýsingarnar voru ekki
fagrar, sem fulltrúar bæjar-
flokkanna gáfu hér í gærkvöldi
á þessu fólki, sem styður Fram-
sóknarflokkinn.
Aldrei hefði ég trúað, að
bóndi, eins og hv. þm. Austur-
Húnvetninga er, gæti sokkið
svo djúpt að lýsa þannig sveit-
ungum sínum og stéttarbræðr-
um, þótt þeir hefðu aðra skoðun
en hann. Hitt fannst mér ekki
Hverjir teija þíngstörfin?
í gær var stjórnarskrármálið til fyrstu umræðu í efri deild Al-
þingis. Hermann Jónasson kvaddi sér hljóðs og bauð afbrigði
frá þingsköpum til að ljúka málinu samdægurs.
Stjórparliðið lýsti yfir því, að það væri ekki við því búið að af-
greiða málið svo fljótt.
í neðri deild Alþingis var afnám gerðardómslaganna til fyrstu
umræðu. Eysteinn Jónsson flutti þar hin sömu boð af hálfu
Framsóknarflokksins.
Pétur Ottesen flutti breytingartillögu þess efnis að fella niður
heimildina til að segja upp gildandi vinnusamningum með viku
fyrirvara — en þann viðauka við frv. stjórnarinnar hafði efri
deild samþykkt. Tillaga P. O. vakti umræður. Einn Framsóknar-
maður (Skúli) mælti með tillögunni. Forsætisráðherra, Ólafur
Thors, óskaði málinu frestað.
Þá reis úr sæti sínu fjármálaráðherrann, Jakob Möller, og jós
brigzlyrðum og fúkyrðum yfir Framsóknarflokkinn fyrir að tefja
afgreiðslu málsins!!
Er Framsóknarmenn vildu kveða sér hljóðs til að mótmæla
þessari staðleysu, kröfðust ráðherrarnir, að forseti skæri þegar
niður umræður. Jón Pálmason sat i sæti forseta og neitaði hann
Framsóknarmönnum um orðið, en það höfðu áhorfendur fyrir
satt, að mjög væri honum þá sigið hjarta, enda titruðu hend-
urnar.
Eysteinn Jónsson kvaddi sér þá hljóðs um þingsköp, en Jón
„forseti“ neitaði. — Eysteinn endurtók kröfu sína, og neitaði
forseti enn í fáraéði sínu, en lét loks undan að ráði sér reynd-
ari manna.
Lýsti þá Eysteinn yfir því, um leið og hann mótmælti fár-
yrðum og lævísi Jakobs Möllers, að Framsóknarmenn væru enn
sem fyrr reiðubúnir til að greiða atkvæði umræðulaust um málið,
en því var engu anzað, og fundi skotið á frest.
Þessi framkoma öll er aðeins lítil en skýr mynd úr sálarspegli
Sjálfstæðisflokksins.
En hverjir eru það, sem tefja störf Alþingis?
nema að vonum, að sálufélagi
hans, Áki Jakobsson, viðhefði
þau orð og þær lýsingar, sem
algengastar eru í herbúðum
kommúnista, og þá sérstaklega
þegar vitað er um viðnámsþrótt
bændastéttar allra landa gegn
hvers konar öfgum og bylting-
um, sem þjóðirnar stynja mest
undir nú.
Þessi sami háttv. þm. sagði
við 2. umr. kjördæmamálsins
hér í deildinni, „að það mundi
vekja almenna reiði hjá öllum
bæjarbúum, sérstaklega Reyk-
víkingum, ef málið yrði stöðv-
! að“. Hafði honum þá vísa
gleymst að halda sér á línunni,
eins og kallað er í þeim herbúð-
um — þeirri línu, er samherj-
arnir halda fram, að málið sé nú
sérstaklega framborið af um-
hyggju fyrir sveitunum, — og
það væri sérstaklega þeirra
hagsmunamál. En það er nú
svona, að mörgum kommúnista
hefir veizt erfitt að halda sér
á línunni, þegar þeir vissu að
hún var fals og blekkingar ein-
ar. En óneitanlega er þessi yf-
irlýsing athyglisverð fyrir íbúa
sveitanna, sem hafa látið
blekkjast af línudansinum hjá
sameiningarflokkum bæjanna
í þessu máli.
Mótsagnirnar, blekkingarnar
og hin beinu ósannindi, eru svo
mörg og margskonar í mála-
flutningi þessara manna, að
ekkert nema illur málstaður og
ljótur eða óróleg samvizka get-
ur þurft slíks með. Það er ekki
verið að reyna að verja máls-
staðinn, enda sþkt erfitt, en
það er ausið botnlausum
skömmum, óhróðri og svívirð-
ingum um andstæðingana,
bæði flokkinn og einstaka
menn, sem leyfa sér að lýsa eða
minnast á það athæfi, sem nú
er í frammi haft í íslenzkum
stjórnmálum. Ég hefi í raun og
veru alls ekki geð í mér til að
fara að svara þeim fúkyrðum
og ósannindum orði til orðs,
enda hvorki tími né ástæða til
að gera það. Svo vel þekki ég
dómgreind hugsandi manna hér
á landi.
Aðeins örfá dæmi skal ég
nefna um þennan einstæða
málaflutning.
Hv. 4. landskj. (Á. J.) sagði,
að Framsóknarflokkurinn væri
einkum embættismannaflokkur,
en jafnframt að hann væri
svarnasti óvinur allra launa-
manna í landinu. Ef þetta væri
rétt, þá undrar mig ekkert á
því, sem margir hafa átt erfitt
með að skilja, hvers vegna
þessi sami hv. þm. styður for-
mann Sjálfstæðisfl., Ól. Th., tU
að vera forsætisráðhera, einn
mesta stríðsgróðamann lands-
ins, til þess að gera það, sem
hann telur svo bráðnauðsyn-
legt, að ná sér eitthvað niðri á
stríðsgróðamönnunum.
Sami hv. þm. sagðist óttast,
að herstjórnin gripi inn í
okkar mál, ef alvarlegar vinnu-
stöðvanir yrðu. En samhliða
segir hann, að við Framsóknar-
menn séum að hóta að nota
erlent hervald í málum okk-
ar innanlands, alveg eins og
Framsóknarflokkurinn hvetji
mest til verkfalla og vinnu-
sCöðvana, og hafi slíkt á valdi
sínu. Hverjir beita mest þeim
aðferðum á landi hér og nota
slíkt sér til framdráttar. Hvaða
flokkur og hvaða menn eru
það? Það er engu líkara en þessi
hv. þm. tali einatt með óráði,
eða hann sé farinn að óttast
svo Framsóknarflokkinn, að
hann sjái hann allsstaðar á
vegi sínum, einnig sem keppi-
naut í hinni alkunnú sérgrein
kommúnista, verkföllum og
vinnustöðvunum. Ég held, að
þjóðin ætti að hafa shkan
draumóramann annars staðar
en á Alþingi nú á tímum. Þá
töluðu þeir báðir um það, hv.
4. landskj. og hv. þm. A.-Hún.,
að Framsóknarmenn eyddu svo
miklum tíma í að tala um þetta
mál, og gerðu allt, sem hugsan-
legt væri til að tefja það. Væru
þeir þannig sjálfir að seinka
kosningum þeim, er þeir hafa
ákveðið í haust eða í vetur.
Hvað er svo satt í þessu? Ég
hefi aflað mér upplýsinga um
meðferð og umræður þessa máls
frá þeim heimildum, sem fyrir
liggja í þinginu, og hún er á
þessa leið:
Tvisvar hafa verið veitt af-
brigði um meðferð þessa máls,
með samhljóða atkvæðum. Við
1. umræöu var engra umræðna
óskað af okkar hálfu. Við aðra
umræðu fluttu stjórnarliðar sjö
ræður en við fimm. Afbrigðum
hefir verið heitið um alla með-
ferð málsins af okkar hálfu,
eftir að vitað var að stjórnar-
flokkarnir ætla að knýja málið
fram, hvað sem öðru líður. Og
er því ekkert því til fyrirstöðu
frá hálfu Framsóknarflokksins,
að máli þessu verði lokið strax
á morgun. Og þingi þá lokið.
En um meðferð annarra mála
er hið sama að segja frá hálfu
stjórnarflokkanna. Mál stjórn-
arliða, sem ætlað mun að ganga
fram, hafa hlotið þessa með-
ferð:
Frv. um alþýðutryggingar, þar
hafa stjórnarflokkarnir flutt 6
ræður. Framsóknarmenn enga.
Þingsályktun um bændaskóla,
þar hefir Sjálfstæðisflokkurinn
flutt 8 ræður, Framsóknarfl. 3.
Um afnám gerðardómslaganna,
þar hafa stjórnarflokkarnir við
1. umræðu flutt 11 ræður en
Framsóknarflokkurinn 1 ræðu.
Þannig má þetta lengi rekja,
og svo gerast málsvarar þessara
flokka svo ósvífnir, að deila á
okkur Framsóknarmenn, að við
séum að tefja málin.
Mun hitt ekki réttara, að ver-
ið sé af ásettu ráði að bíða eft-
ir aðstoð „konungs vetrar“, til
að ná rétti dreifbýlisins, ef
annað bregzt.
Hv. þm. A.-Hún. fór ennfrem-
ur með mörg bein ósannindi,
og skal ég aðeins benda á tvö,
sem er hægt að sanna með
skjallegum heimildum:
1. Hann sagði, að Hermann
Jónasson, hv. þm. Stranda-
manna hefði sagt um þá á-
kvörðun ríkisstjórnarinnar að
tryggja bændum síldarmjöl
fyrir 32 kr. tunnu, að það væri
svo ómerkilegt mál, að það væri
varla vert að tala um það. En
Hermann Jónasson sagði, að
það væri svo sjálfsagt mál, að
sig undraði á, að nokkur væri
að hrósa sér af því, og hann
spurði, hvaða ríkisstjórn myndi
ekki hafa gert það sama, eins
og nú er ástatt um landbúnað-
arframleiðslu, eftir að hefði
verið tekið af henni vinnuafl-
ið og sett í luxusbyggingar. En
einmitt það, að verið væri að
hrósa sér af svo sjálfsögðum
hlut, sýndi það, að ríkisstjórn-
inni hefði jafnvel dottið það í
hug að láta þetta ógert.
2. Þá sagði sami hv. þm. enn-
fremur, að nefnd væri tekin til
starfa til að reyna að semja
um kaupgjald og annað við
verkamenn. Tækju þátt í henni
fulltrúar frá öllum flokkum
nema Framsóknarflokknum,
þeir væru að tregðast við að
leggja mann til í nefndina. En í
öðru orðinu sagði hann hins
vegar, að Framsóknarflokkur-
inn yrði að velja sér betri for-
ingja, ef hann ætti að fá að
taka þátt í þeim samningaum-
(Framh. d 4. slOu)