Tíminn - 15.09.1942, Síða 1
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRAR3NSSON.
PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR: f
JÓNAS JÓNSSON. \
ÚTGEFANDI: i
FRAMSÓKNARFLOKKURINN. )
RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hX
Slmar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavlk, þrlðjudagiim 15. sept. 1942
102. blað
Nidurlag1 ai greinaflokki Hermanns Jónassonar um dýrtídarmálin
Skapast möguleikar eftir kosningarnar til að hefja
viðnám gegn aukinni dýrtíð og vaxandi upplausn
Sjálfsftæðisfl. er ekki samningshæfur. undir núverandi forusftu sinni
Samsftarf bænda og verkamanna er líklegasft ftil að ná bezftum árangri
Hermann Jónasson hefir birt nokkrar greinar, þar sem hann hefir hrakið helztu fullyrðingar Sjálfstæðismanna
um gerðardómslögin. Þessar fullyrðingar hafa aðallega verið tvenns konar og stangast herfilega. Önnur þeirra
hefir verið sú, að gerðardómslögin hefðu þegar verið óframkvæmanleg á þeim tíma, er Framsóknarmenn áttu
fulltrúa í ríkisstjórninni. Hin hefir verið sú, að Framsóknarmenn hafi gert lögin óframkvæmanleg eftir að þeir
komu í stjórnarandstöðu.
Hermann hefir sýnt greinilega fram á, að lögin voru framkvæmd og gerðu mikið gagn í stjórnartíð Fram-
sóknarmanna. Þetta gagn hefðu þau gert áfram, ef staðið hefði verið að framkvæmd þeirra líkt og í fyrstu.
Hermann hefir ennfremur sýnt fram á, að Framsóknarmenn hafi á engan hátt torveldað framkvæmd lag-
anna eftir að þeir komu í stjórnarandstöðu. Það eina, sem þeir gerðu, var að reyna að leiða Sjálfstæðis-
mönnum fyrir sjónir, að samstarfsrof við Framsóknarmenn og tvennar þingkosningar myndu leiða til þess
öngþveitis, sem nú er komið á daginn.
í niðurlagi þessa greinaflokks, sem fylgir hér á eftir, sýnir Hermann fram á, hvaða ráðstafanir hefðu þurft
að gera til að tryggja viðunandi framkvæmd gerðardómslaganna, hverjar afleiðingarnar séu orðnar, vegna
þess að ráðstaf-anir þessar voru látnar ógerðar, og hvaða möguleikar virðast fyrir hendi í þessum málum að
kosningunum loknum. . ''
Ráðstafanir, scm
gera þurftl.
Gerðardómslögin voru fram-
kvæmanleg og eina lausnin til
að afstýra fjárhagshruni eins
og á stóð. Þau höfðu stöðvað
dýrtíðina í 183 stigum sein-
ustu mánuðina, sem fyrrver-
andi ríkisstjórn var við völd.
Til þess að framkvæma lög-
in þurfti hér eins og allsstaðar
annarsstaðar, á það er bent
áður, að hefta stríðsgróðann,
að takmarka framkvæmdir og
hér alveg sérstaklega að semja
um takmörkun setuliðsvinn-
unnar. —
Nýju skattalögin og stríðs-
gróðaskatturihn var spor í
rétta átt. En það þurfti einnig
skyldusparnað. Þessu voru for-
vígismenn Sjálfstæðisflokksins
andvígir, vegna stríðsgróða-
manna, en jafnaðarmenn og
kommúnistar vegna þess, að
mikill laus stríðsgróði jók eftir-
spurn eftir vinnuafli og hlaut
að eyðileggja framkvæmd
gerðardómsins.
Samnmgurlnn vlð
setuliðið var svikinn.
Samningar um takmörkun
setuliðsvinnunnar náðust rétt
áður en fyrrverandi ríkisstjórn
baðst lausnar. Samningurinn
var undirritaður í byrjun maí-
mánaðar. í 12. gr. þessa ítar-
lega samnings er því lofað áf
hálfu íslenzku ríkisstjórnarinn-
ar, að hún skuli sjá um, eftir
því sem verða megi, að vinnu-
krafturinn verði notaður til
framleiðslustarfa, en nýjar
framkvæmdir takmarkaðar eft-
ir því sem rikisstjórnin telji
nauðsynlegt.
Þegar við Framsóknarmenn
kröfðust framkvæmdar á þessu
atriði samningsins drógu ráð-
herrar Sjálfstæðisflokksins
málið á langinn. Tilgangurinn
var sá, sem kom á daginn, er
þeir tóku við stjórn, eftir
nokkra daga, að rjúfa samning-
inn, er ríkisstjórnin hefði gert
við setuliðið og undirritaður
hafði verið rétt áður.
Hinn 1. júlí þegar átti sam-
kvæmt 10. gr. samningsins að
fækka í setuliðsvinnunni niður
í 2000 manns, vegna íslenzku
framleiðslunnar, sérstaklega
landbúnaðarins, spurðist setu-
liðsstjórnin fyrir um það, hvort
ríkisstjórnin hefði staðið við
ákvæði 12. gr. samningsins.
Þegar það kom í ljós, að svo
var ekki, taldi setuliðið sig ó-
bundið af samningnum og
fækkaði ekki í vinnunni. Þetta
athæfi ríkisstjórnarinnar að
rjúfa gerða samninga er bæði
fordæmanlegt og hættulegt.
Ástæðan til þess er sú, að hún
áleit að Sj álfstæðisflokkurinn
mundi tapa fylgi hjá verka-
mönnum, sem voru andstæðir
takmörkunum á framkvæmd-
um og takmörkunum á setu-
liðsvinnu, en ríkisstjórnin
tók þó fyrst og fremst tillit til
stríðsgróðamanna, sem vildu,
vegna sérhagsmuna sinna fá að
koma peningum sinum í fast-
eignir. Þess vegna takmarkaði
ríkisstjórnin ekki framkvæmd-
ir.
Stefiia ríkisstjórnar-
innar í dýrtíðar-
málunnm.
Ríkisstjórnin gerði því ýmist,
með aðgerðaleysi eða beinum
aðgerðum, allt sem þurfti til
þess að gerðadómslögin t yrðu
ekki framkvæmd. — Hún rauf
setuliðssamninginn, hún lét
stríðsgróðann leika lausan og
hún leyfði ótakmarkaðar fram-
kvæmdir.
Sú fjármálastefna, sem nú
nálgast óðfluga fullkomið hrun
og atvinnuleysi er því stefna
núverandi ríkisstjórnar — og
eiginlega sú eina stefna, sem
hún hefir haft og hefir.
Þau loforð, sem ríkisstjórnin
gaf þjóðinni fyrir kosningar,
þrisvar sinnum við þrjú mis-
munandi tækifæri, að hún
skyldi framkvæma gerðardóms-
lögin og stöðva dýrtíðina, virð-
ast því hafa verið álíka alvar-
lega meint og ýmis önnur af
sama tagi.
Mbl. og önnur blöð stjórnar-
flokkanna éru að lýsa því dag-
lega, hvað þessi fjármálastefna
sé þjóðhættuleg, enda stefni
hún í algera upplausn. Þessi
ágætu blöð verða að gera sér
það ljóst, að þau eru að deila á
þá einu stefnu, sem núverandi
ríkisstjórn hefir nokkurntíma
haft.
Það er næstum fordæmalaust
glæfraverk, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn vann, er hann rauf
samstarfið við Framsóknar-
flokkinn um að halda dýrtíð-
inni í skefjum, en hefja deilur
um það, hvor flokkurinn ætti
að hafa 2—3 þingmönnum
fleira eða færra. Fyrirsjáanlegt
var þó að hvorugur flokkurinn
gat náð meirihluta. — Afleið-
ingar þessa ólánsverks eru
komnar á daginn. og öllum
svo ljósar, að þeir sem bera
sökina á þvi hvernig komið er,
sjá sér þann kost vænstan, að
lýsa upplausninni með sem
sterkustum orðum. Með því
vilja þeir láta líta svo út fyrir
þessar kosningar, sem þeir séu
einnig mótfallnir sinni eigin
stjórnarstefnu, er þeir tóku
upp síðastliðið vor og upplausn-
inni veldur.
Það er ekki liægt að
semja við Sjálfstæðis-
flokkiim meðan hann
svíkur alla samninga.
Mbl. skrifar um það, að nú
þurfi að skipa nefnd til þess
að stöðva þessa upplausn og af-
stýra hruni, — m. ö. o. reyna að
finna leið úr þeim ógöngum,
sem stefna ríkisstjórnarinnar
hefir komið þjóðinni í. —
Það verður að segjast, því það
er öllum fyrir beztu, að Sjálf-
stæðisflokkurinn viti það nú
þegar, að eftir að flokkurinn
hefir .rofið samninga um dýr-
tíðarmálin sumarið 1940, rofið
samkomulag um lögfestingu á
haustþinginu 1941, rofið sam-
komulag um gerðardóminn, rof-
ið loforðin fyrir kosningar, rof-
ið samninginn sem gerður var
við setuliðið — eftir allt þetta
og annað verra, sem ekki skal
talið að sinni — hafa margir
stjórnmálamenn, jafnvel flest-
ir, gert sér það ljóst, að undir
núverandi forustu er Sjálfstæð-
isflokkurinn ekki samningshæf-
ur.
Þetta er áreiðanlega grund-
vallaratriði, sem óhætt er að
ganga út frá þegar rætt verðúr
um það, hvernig eða réttara
sagt, hvort komizt verði úr
þeim ógöngum, sem núverandi
ríkisstjórn hefir komið þjóð-
inni í. *
Afleiðingar.
Með því að allir kappkosta
svo mjög að lýsa afleiðingum
dýrtíðarinnar, eins og nú er
komiö, get ég verið stuttorður
um þær. Á það skal þó bent, að
um 4 miljónir, sem ríkissjóður
greiðir embættismönnum nú í
launabætur — launin, sem
ríkissjóður greiðir, verða þá um
19 milj. á ári — eru engar
kjarabætur fyrir embættis-
mennina. Eftir að vinnulaun
hækkuðu um 30% og meira, var
auðsætt að lífsnauðsynjar
myndu hækka að sama skapi.
Til þess að embættismenn rík-
isins væru ekki ver settir en
þeir voru, fyrir þessar hækkan-
ir, varð að hækka hjá þeim.
Kjör þeirra voru lík eftir sem
áður. Uppbæturnar, sem þarf
að greiða bændum úr ríkissjóði
á útfluttar vörur, hækka um
nokkrar miljónir, en bændur
verða ekki betur settir. Þessar
hækkanir hverfa aftur úr vös-
um þeirra í hækkuðu kaup-
gjaldi og öðrum kostnaði, sem
hækkar. Eftir að bændur voru
sviptir vinnukraftinum í sum-
ar, varð ekki hjá því komizt að
hækka ekki síldarmjölið. Vegna
heyeklu er búizt við, að bænd-
ur kaupi um helmingi meira
af mjölinu en ella mundi. Þessi
auknu kaup kosta ríkissjóð um
% úr miljón króna. Þessir pen-
ingar eru ekki greiddir til
bænda, heldur meðgjöf úr rík-
issjóði með of miklum óþörfum
framkvæmdum — villu- og
stórhýsabyggingum. — Þessar
framkvæmdir tóku mikið vinnu-
afl, sem átti að nota í fram-
leiðslunni.
Engum koma þessar, og fleiri,
miljónir að gagni, sem mokaö
er úr ríkissjóði í dýrtíðarfenið.
En þessi dýrtíð, sem ríkið neyð-
ist þannig til að taka þátt í að
auka, verður eða er þegar orð-
in svo mikil, að framleiðslan er
að stöðvast. Hvergi fæst það
verð, sem þarf til að hinn dýri
rekstur beri sig.
Hjálpa kommúnisar
Sj álf st æðismönnum
m að lialda upplausn-
inni áfram?
Varnir gegn dýrtíðinni hefir
ríkisstjórnin nú brotið niður og
þetta tímabil, sem var, meðan
stefnu fyrrverandi stjórnar var
fylgt, er því lokið.
Þjóðin spyr nokkuð almennt,
hvað taki við eftir þessar kosn-
ingar. Fram yfir þann tíma er
mönnum ljóst, að stjórnleysið
heldur áfram.
Auðsætt er, að enginn einn
flokkur getur stjórnað, eftir
kosningar frekar en fyrir þær.
Alþýðuflokkurinn og kommún-
istaflokkurinn geta ekki stjórn-
að satuan — enda útilokað, að
þeir fái sameiginlega til þess
meirihluta í kosningunum.
Stjórn Sjálfstæðisflokksins, með
kommúnistum og jafnaðar-
mönnum, þarf ekki að lýsa.
Flestir sjá, að hún stefnir að
hruni. En í því sambandi eru
kommúnistar og reyndar jafn-
aðarmenn nokkur ráðgáta.
Vilja kommúnistar nú, eins og
þeir lýstu yfir að þeir vildu fyr-
ir seinustu kosningar, hafa
nógu þróttlausa og ráðþrota
ríkisstjórn, sem skapi upplausn
— og hrun? Ætla þeir eftir
kosningarnar að halda áfram að
styðja núverandi stjórn? Mjög
margir telja það sennilegt að
þeir líti svo á með réttu, að
ákjósanlegri stjórn til þess að
framkalla fjármálahrun sem
fyrst, geti þeir ekki fengið.
Þess vegna muni kommúnistar
styðja núverandi ríkisstjórn
eftir kosningarnar í þeirri von,
að þeir séu nógu sterkir til þess
að verða ofan á í veltunni, þeg-
ar allt hrynur. — Engin nefast
um, að ríkisstjórnin myndi
sitja meðan sætt væri.
Þetta er ráðgáta, sem marg-
ir af kjósendum kommúnista,
hvað þá aðrir, geta ekki ráðið.
Flokkshrot verka-
maima þurfa að sain-
einast.
En ef slík samvinna verður
ekki upptekin af Sjálfstæðisfl.
og kommúnistum, að halda á-
fram núverandi stjórnleysis-
stefnu eftir kosningarnar, sem
ég hygg að fáir landsmenn kysu,
þá er það ljóst, að það er ekki
hægt að stjórna nema með því
að efla og styrkja Framsóknar-
flokkinn. — Hin stóra ógæfa í
íslenzkum stjórnmálum er, að
verkamenn eru klofnir í tvö að-
alflokksbrot, sem eru fjand-
samleg innbyrðis og gerir þessa
stóru stétt að miklu leyti ó-
starfhæfa og óvirka í jákvæð-
um, pólitískum vandamálum ís-
lenzku þjóðarinnar. Það getur
haft — og hefir sennilega mjög
örlagaríkar afleiðingar, fyrir
íslenzk stjórnmál, ef þessum
verkamannakjósendum tekst
ekki að kenna foringjum sín-
um ný vinnubrögð — þau, að
þeir verða, ef ekki á illa að
fara, að sameinast í einn á-
byrgan stjórnmálaflokk, sem
þjóðin veit hvar stendur og þarf
ekki að vera að geta sér til um,
hvort ætli að styðja ráðlaus-
ustu og þróttlausaistu stjórn,
sem verið hefir í landinu til
þess að koma á hruni.
Það er þessi klofningur í
verkiamann'asamtökunum, sem
eyðilagði stjórnarsamvinnu
verkamannasamtökunum, sem
eftir 1938 og að lokum þjóð-
stjórnina 1942.
Samstarf milli Fram-
sóknarflokksins og
verkamaimaflokks-
ins væri æskilegast.
Með sameinuðum og ábyrg-
um verkamannaflokki mundi
vera auðvelt fyrir frjálslyndan
og sterkan flokk eins og Fram-
sóknarflokkinn, að vinna. Og
sennilega er slík samvinna sú
eina, sem með sæmilegu móti
getur bjargað út úr núverandi
ógöngum. Þeir eru einu aðilj-
arnir, sem ættu að geta komið
sér saman um að taka stríðs-
gróðann og ráðstafa honum og
þeir verða með lögum eða frjálsu
samkomulagi að koma sér sam-
an um hlutfall milli verðlags og
kaupgjalds. Önnur leið er ekki
til og hefir aldrei verið til, til
að stöðva dýrtíðina, en að binda
saman kaupgjald og verðlag,
svo sem gert var með lögunum
um gerðardóm.
Ef ekki tekst að sameina
flokksbrot verkamanna í einn
ábyrgan stjórnmálaflokk eftir
kosningar, veldur það áfram-
haldandi erfiðleikum í íslenzk-
um stjórnmálum. Framsóknar-
stjórn, með stuðningi klofins
verkamannaflokks yrði ekki
sterk. — Þjóðstjórn, sem að
standa verkamannaflokksbrot-
in og Framsóknar- og Sjálf-
stæðisflokkur, mundi verða enn
ósamstæðari og veikari og raun-
ar alveg óhugsanleg nema
breytt sé um forustu í Sjálf-
stæðisflokknum.
Verkamenn, sem enn hallast
að þessum verkamannaflokks-
brotum, þurfa því í þessum
kosningum að kenna forvígis-
mönnum sínum ný vinnubrögð,
að sameinast í ábyrgan flokk,
þótt ekki gæti hann tekið for-
ustuna í stjórnmálum þjóðar-
innar, en getur verið öruggur
samstarfsflokkur.
En það, sem allra mest á ríð-
ur er efling Framsóknarflokks-
ins. í þessum kosningum er
raunverulega kosið um efling
Framsdknarfl. eða áframhald-
andi upplausn. Það ætti ekki
að geta dulizt neinum kjósenda,
sem vill skilja það, að um þetta
velur hann með atkvæði sínu
við þessar kosningar.
Ef Framsóknarflokkurinn
! kemur ekki sterkur úr þessum
kosningum, myndi honum síð-
ur heppnast sú forusta, sem
þjóðin þarfnast að hann geti
innt af höndum. Ef annaðhvort
flokksbrot verkamanna efldist
í kosningunum, gæti það líka
dregið úr vilja þess til samein-
ingar við hitt flokksbrotið. Þess
vegna er það öruggasta ráð
þeirra, sem vilja þá þróun, er
hér hefir verið lýst, að fylkja
sér um Framsóknarflokkinn.
Afstaðan til Sjjalf-
stæðisflokksins.
Ýmsir munu tala um þann
möguleika, að Framsóknar-
flokkurinn og Sj álfstæðisflokk-
urinn vinni saman. Slikt gæti
og talizt eðlilegt, þegar þess er
gætt, að margir smærri fram-
leiðendur, bændur og smáút-
vegsmenn, eru í Sjálfstæðis-
flokknum og hafa svipaðra
hagsmuna að gæta og fylgis-
menn Framsóknarflokksins. En
þessir menn hafa engin ráð í
Sjálfstæðisflokknum. Þar hefir
klíka stríðsgróðamanna, sem
hefir gerólíka hagsmuni, hrifs-
að til sín völdin og hugsar ekki
um annað en verndun stór-
gróðans. Þessi klíka hefir líka
margsýnt, að hún metur gerða
samhinga og gefin loforð að
engu. Meðan Sjálfstæðisflokk-
urinn nýtur slíkrar forustu, er
hann ekki samstarfshæfur.
Réttasta leið smáframleiðend-
anna, sem fylgt hafa flokknum,
ef þeir vilja láta gæta vel hags-
muna sinna, er því að fylkja
sér nú jim Framsóknarflokkinn.
Ef flokksbrot verkamanna
sameinuðust og samstarf mynd-
aðist milli hins nýja flokks og
Framsóknarflokksins, skiptir
ekki miklu máli um Sjálfstæð-
isflokkinn. Hann mundi þá —
þegar svona er komið, skipta um
forustu af sjálfu sér og gæti þá
(Framh. á 4. síðu)