Tíminn - 22.09.1942, Blaðsíða 2

414
TÍMIflflV, frriðjudaginn 2,2. sept. 1942
105. blaSS
Ff ár m álas tj ér n
Hfálfitæðiimanna
Umframgreiðslur hafa margialdazt.
Launagreiðslurnar orðnar meiri en
öll útgjöld ríkisins fyrir stríd
Meðan Sjálfstæðismenn voru í stjórnarandstöðu var
það eitt helzta áróðursefni þeirra, að Framsóknar-
mönnum væri ekki treystandi til að fara með fjárstjórn
ríkisins. Þeir eyddu milljónum króna í sukk og óþarfa.
Þjóðin ætti því að fela Sjálfstæðismönnum forustu fjár-
málanna, því að þeir myndu skera niður sukkið og
eyðsluna. >
Þessi rógur Sjálfstæðismanna og gort þeirra, hafði
þau áhrif, að ýmsir snerust til fylgis við Sjálfstæðis-
fiokkinn, þótt þeir að öðru leyti væru ekki flokknum
fylgjandi.
Nú hefir þjóðin fengið fullgildan dóm um þessa
málafærslu Sjálfstæðismanna. Fjárstjórn ríkisins hef-
ír verið í. höndum þeirra á fjórða ár. Hún er sá dómur,
sem ekki verður véfengdur.
Svelnn Ingvarsson, forstjóri
Athugasemd við greín
Guðjóns F. Teitssonar
‘gímtrm
Þriðjudag 22. sept.
Sjálístæðisilokkur-
inn í uppiausn
„Við í hönd farandi kosning-
ar hefjast sem kunnugt er úr-
slitaátökin milli Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokks-
ins.... Er því leitt til þess að
vita, að nokkur sjálfstæðismað-
ur skuli einmitt nú ganga í lið
með andstæðingunum.“
Þetta er niðurlagið í eins kon-
ar eftirmælum í Morgunblað-
inu 17. þ. m. við burtför Árna
frá Múla úr Sjálfstæðisflokkn-
um.
Þessi ummæli í höfuðmál-
gagmi ríkisstjórnarinnar eru
næsta eftirtektarverð. Þau opna
djúpa innsýn í sálarlíf og
hugsunarhátt þeirra manna, er
mestu ráða í Sjálfstæðisflokkn-
um. En Árni hefir lýst yfir því
í blaði sínu, að það sé ekki
hönd Valtýs, heldur einhver
brosmameiri búkur, sem ritað
hafi.
„Úrslitaátökin milli Sjálfstæð-
isflokksins og Framsóknar-
flokksins“ eru að hefjast, segir
búkurinn.
Þetta er hið eina nauðsynlega,
sem Sjálfstæðisflokkurinn kem-
ur auga á í kosningunum.
Blöð flokksins lýsa daglegá
dýrtíðinni með sterkum orðum
og útmála þann háska, sem hún
leiði yfir þjóðina. — En gegn
því ætlar flokkurinn ekki að
berjast. *
Þau lýsa byltingarvilja og
skemmdarstarfsemi kommún-
ista með sterkum orðum. — En
gegn því ætlar flokkurinn ekki
að berjast. Þau lýsa þeirri
hættu, sem vofi yfir bjargræð-
isvegum þjóðarinnar. En gegn
þeim hættum ætlar flokkurinn
ekki að heyja „úrslitaátök".
Þau látast harma það, að
„óvæntar hindranir" hafi kom-
ið í ljós í sjálfstæðismálinu. —
En gegn þeim ætlar flokkurinn
ekki að beita sér.
Nei, úrslitaátökin við Fram-
sóknarflokkinn eru að hefjast!
Skilja menn nú ef til vill bet-
ur en áður, hvers vegna Sjálf-
stæðisflokkurinn hefir barizt
fyrir stjórnarskrá upplausnar-
innar, sem Tíminn hefir leyft
sér að nefna svo?
Allt stjórnarskrárfarganið
með tvennum kosningum er til
þess eins gert, að heyja „úr-
slitaátök" við Framsóknar-
flokkinn.
Hinn mikli „búkur“ sér ekki
annað takmark. Honum er líkt
farið og hinum illgjarna manni,
er vildi vinna til að stinga ann-
að augað úr sjálfum sér, ef
bæði yrðu stungin úr náunga
hans.
Þótt hörmulegt sé til þess að
vita, að allt braskið með stjórn-
arskrá upplausnarinnar skuli á
fáum mánuðum hafa komið af
stað slíkri upplausn. og glund-
roða í þjóðfélaginu, sem raun
ber vitni, þá er svo fyrir að
þakka, að upplausnin mun fara
harðast með þann flokk, sem
mest hefir til unnið.
Ringulreiðin, sem stjórn Ól-
afs Thors hefir skapað í þjóð-
félaginu, er orðin svo mikil, að
fjöldi hinna óbreyttu liðsmanna
er orðinn „leiður á íhaldinu",
eins og Árni frá Múla hefir orð-
að það.
Hann hefir hlaupið frá borði
og yfir á næstu fleytu. Að sönnu
er fleytan sú ekki burðug, og
ekki sennilegt að siglingin verði
glæsileg, en menn í sjávarháska
spyrja ekki um slíkt. Þar flýtur
meðan ekki sekkur.
í þessum kosningum mun
Sjálfstæðisflokkurinn ekki
hrósa neinum sigri, og sizt yf-
ir Framsóknarflokknum. Vonin
um hinar „steiktu gæsir“ mun
að engu verða. Hins vegar er
flótti að bresta í lið Sjálfstæð-
isflokksins. '
Sá flokkur, sem beitti sér
fyrir upplausn 1 málum þjóðar-
innar, mun sjálfur leysast upp.
Hinn mikli búkur Sjálfstæð-
isflokksins riðar eins og risi á
leirfótum.
í kosningunum 18. og 19. októ-
ber mun hann hrynja. +
Játning Möllers og
umframgreiðslurnar
Dómurinn er í aðaldáttum
þessi:
Sjálfstæðismenn hafa orðið
að viðurkenna, að allt, sem þeir
höfðu sagt um sukkið og eyðsl-
una hjá Framsóknarflokknum,
voru blekkingar.
Hámarki sínu náði þessi við-
urkenning í þeim ummælum
fjármálaráðherra, Jakobs Möll-
ers, þegar hann mælti fyrir fjár-
lagafrumvarpinu fyrir árið
1941, — að við athugun hefði
hann komizt að raun um, að
ekki væri unnt að læklia rekstr-
arútgjöld rikissjóðs. Lækkun
fjárlaga yrði því að ganga út
yfir framlög til landbúnaðarins
og verklegra franikvæmda. ’ —
Hvar var þá eyðslan og sukkið?
Nú er á vitorði allra alþingis-
manna, að fjáreyðsla ríkisins er
gengdarlaus og fer sífellt vax-
andi, og er svo komið, að ekk-
ert er skeytt um fjárlagaá-
kvæði, þegar ákveðnar eru
framkvæmdir eða gjöld úr rík-
issjóði yfirleitt. Mun þetta koma
glöggt í Ijós þegar landsreikn-
ingurinn fyrir 1942 kemur út.
En af þeim landsreikningum,
sem þegar hafa verið gefnir út,
sést hvert stefnir, þar sem um-
framgreiðslur árið 1940 hafa t.
d. numið 4 miljónum króna á
rekstrarreikningi, eða 23%, og
umframgreiðslur á bráðabirgða-
I. Ríkið og atvinnuvegirnir.
Ríkisvald allra landa beitir
vaxandi íhlutun um atvinnu-
mál. Þar sigla þeir samflota,
Hitler og Stalin, Churchill og
Roosevelt, og svo koma allar
litlu kænurnar í kjölfarið.
Jafnvel sjálfur okkar Ólafur
Thors sogast með. Þetta er eng-
in stríðsólga, heldur þung und-
iralda, óstöðvandi tímanna rás,
knúin fram af sterkri nauðsyn.
Skipulag okkar er æva fornt,
miðað við þá tíma, er hvert
heimili mátti heita sér heimur,
og framleiddi allar sinar nauð-
synjar. Þjóðfélagið átti það eitt
hlutverk, að halda uppi þeim
lögum, sem vernduðu heimilin
og skáru úr um misklíð.
Nú er þetta umsnúið. Það má
segja frekar, að allur heimur-
inn sé eitt heimili. Hver og einn
nýtur nú framleiðslu allra
landa, og vinnur að vörum, sem
fara vítt um lönd. í stað þess
að hver baukaði fyrir sig með
handafli, vinna nú verksmiðj-
ur með vélaafli, og samgöngur
nútímans gera öllum auðvelda
þátttöku í hinum almennu
gæðum.
Það er fljótskilið, að hið
gamla skipulag og hagk,erfi
hentar ekki hinum nýju hátt-
yfirliti, sem gert hefir verið yfir
áríð 1941, nema kr. 13.8 milj.
eða um 7G% af fjárlagaútgjöld-
um.
Til samanburðar um um-
framgreiðslur má geta þess, að
1935 voru þær 14.55%, 1936
10.5%, 1937 15.5%, og 1938 7.7%.
Á þessum árum gagnrýndu
Sjálfstæðismenn þó mjög fjár-
málastjórnina fyrir umfram-
greiðslur.
Launagreiðsluritar
komnar yfir
19 milj. árlega
Sjálfstæðismenn töldu, að
„súkk og eyðsla“ Framsóknar-
flokksins ætti sér aðallega stað
í launagreiðslum.
Hvað segir reynslan um fjár-
málastjórn Sjálfstæðisflokksins
í þeim málum.
Framsóknarmenn höfðu á
stjórnarárum sínum reynt að
koma á fastari og fastari skip-
un um launamál ríkisins. í
þessu skyni var gerð sérstök
skýrsla um alla launþega ríkis-
ins og laun þefrra starfsmanna
skrásett og látin fylgja fjár-
lagafrumvarpinu árlega til þess
að Alþingi gæti á hverjum
tíma haft glöggt yfirlit um
þessi mál, og jafnan ráðið
stefnunni. Átti þetta að verða
undirbúningur að nýrri og full-
komnari launalöggjöf.
um. Nú er farið að líta á þjóð-
ina sem eina fjölskyldu. „Þjóð-
arbúið“ er ekki aðeins nýyrði
heldur einnig ný staðreynd, sem
ekki verður komizt framhjá.
Ríkisvaldið er ekki lengur að-
eins verndari hins trúa borg-
ara, og refsivöndur hins brot-
lega. Það er orðið húsbóndinn,
segir fyrir verkum, og hús-
freýjan, sem skammtar á þjóð-
arbúinu.
II. Landaurar.
En að þjóðarbúinu sitja ekki
allir að sama borði. Verðbólgan
kemur misjafnt niður meðal
ýmsra stétta. Málsverðir þeirra
allra eru ekki vegnir á sömu
vog. Krónan hefir, eins og all-
ir vita, ekki sama verðgildi í
Austurstræti höfuðstaðarins
sem í afdölum nyrðra. En hitt
er ekki öllum ljóst, að því mis-
jafna mati verðgilda felst
hróplegt ranglæti.
Forfeður, okkar höfðu er-
lenda mynt, sem gat stigið eða
fallið. En þeir höfðu innlent
mat á verðgildi, sem stóð stöð-
ugt og óhaggað öldum saman.
Það voru landaurarnir. Jarð-
irnar voru alltaf jafn mörg
hundruð á landvísu. Það þurfti
jafnmargar kýr til að greiða
Þegar eftir að Jakob Möller
tók við störfum fjármálaráð-
herra breyttist þetta á þann
veg, að engin starfsmannaskrá
var látin fylgja fjárlagafrum-
varpinu, og um leið var byrjað
að ganga fram hjá ákvörðun
Alþingis um launamál. Var taf-
arlaust byrjað að framkvæma
grunnlaunahækkanir víðs veg-
ar, og hefir því verið haldið á-
fram alltaf síðan. Er nú svo
komið, að mikill meirihluti
starfsmanna ríkisins hefir feng-
ið grunnlaunahækkanir, án
þess að þær ráðstafanir hafi
nokkru sinni verið bornar und-
ir Alþingi.
Ekki verður hér gerð tæm-
andi upptalning á þeim starfs-
mannahópum, sem fengið hafa
grunnlaunahækkanir, en þessa
má nefna: Háskólaprófessora,
starfsmenn við söfn, sýslu-
menn, lækna, presta og verk-
fræðinga. Þá hefir fjöldi starfs-
manna hjá hinum ýmsu stofn-
unum ríkisins ' fengið launa-
hækkun og liggja ekki fyrir um
það svo ljósar skýrslur, að
greint verði í einstökum atrið-
um að sinni.
Hér verður ekki sagt, að
launahækkanir þessar séu 'yfir-
leitt ósanngjarnar eins og á
málum almennt hefir verið
haldið undanfarið — en hér er
frá þessu sagt til þess að sýna
starfsaðferðir Sjálfstæðismanna
í málinu og samræmið í orðum
þeirra og athöfnum.
Þegar launamál starfsmanna
ríkisins voru til meðferðar á
sumarþinginu 1942, óskuðu
fjárhagsnefndir þingsins eftir
upplýsingum um þær launa-
breytingar, sem átt hefðu sér
stað að undanförnu, en því var
svarað af hálfu stjórnarinnar,
að það væri svo mikið verk að
semja slíka skýrsiu, að því yrði
ekki komið við á því þingi!
Það er gott sýnishorn af því,
í hvert öngþveiti stefnir með
fjármálastefnu núverandi
stjórnarflokka, að heildarlauna-
greiðslur ríkissjóðs og ríkis-
stofnana eru nú komnar upp í
um 19 milj. kr. árlega og hækka
jarðarverðið, jafn marga sauði
fyrir afgjaldið. Fiskurinn og
vaðmálið, smjörið og tólgin, all-
ar vörur, sem gengu kaupum og
sölum innan lands höfðu fast-
ákveðin verðhlutföll í landinu,
sem giltu í öllum skiptum milli
sjávar og sveita. Opinber gjöld
voru reiknuð í landaurum,
vinnufólkskaup, ómaga meðlög
og laun embættismanna. Svo
að segja öll innlend viðskipti
fóru eftir þessu fasta mati land-
auranna, sama verðmætið hafði
sama kaupmat og sölugildi
innan lands, hversu sem hin er-
lenda mynt byltist til.
Þessi verðfesta sk'apaði ör-
yggi og. jöfnuð, skapaði jafn-
veltu, sem byggð var á alda-
langri reynslu um notagildið.
Verð vinnu og innlendra vara
héldu mjög hinum fornu land-
aurahlutföllum allt fram að
heimsstyrjöldinni 1914—18. En
síðan hafa verðhlutföllin byggzt
á ýmsu, og skapað um leið mis-
ræmi í kjörum ýmsra stétta.
Hefir þetta leitt til alvarlegra
atvinnubyltinga. Er það fróð-
legt og nytsamt til íhugunar,
að bera saman' tekjumat megin-
stétta þjóðarinnar nú við það,
sem var meðan hið forna verð-
gildi var óraskað fyrir heims-
styrjöld. Tek ég til samanburð-
ar, gróðamenn, launamenn og
bændur.
III. Gróðamenn
Gróðamenn (kapitalista)
nefni ég alla þá, er hafa gróða
af eigin fé eða lánsfé að tekju-
stofni. Þeir vinna sjaldnast
sjálfir að öðru en yfirstjórn
Beiðni herra Guðjóns Teits-
sonar, um að fá keypta fólks-
bifreið, sér til lífsþæginda, er
ein af fjórtán hundruð slíkum
beiðnum, sem ekki hafa verið
leystar, en útaf því atriði skrif-
ar hann langa ádeilu í aukablað
Tímans hinn 11. þ. m. '
Hinum persónulegu ásökun-
um í greininni verður ekki svar-
að, því að ég ætla mér ekki í
ritdeilur við greinarhöfund, en
ég vil mótmæla því, að ég hafi
brotið gefin loforð til hans um
útvegun á bifreið honum til
handa, því að þau einu fast-
mæli, sem okkur fóru á milli í
þessu máli, voru, að G. T. skyldi
ætluð ein af þeim litlu fólks-
bifreiðum „Austin—10“, sem
Bifreiðaeinkasalan hafði loforð
fyrir afgreiðslu á frá Englandi,
veturinn 1940—1941, en sem
dag frá degi, og þó eru starfs-
menn ríkisins nokkuð jafnnær
og áður. Það er eins há upphæð
og öll rekstrargjöld ríkisins voru
fyrir stríð! Þó eru starfsmenn
ríkisins jafnnær — áður en
varir. /
Helztu ályktanlr
Það, sem hér hefir verið rak-
í ið, sannar fullkomlega, hversu
ósvífinn og ósannan áróður
Sj álfstæðismenn hafa rekið í
þessum málum meðan þeir voru
í stjórnarandstöðu.
Þetta sannar jafnframt, að
öll þau glæstu loforð, sem Sjálf-
stæðismenn gáfu í þessum mál-
um í kosningunum 1937, hafa
þeir svikið.
Þetta sannar ennfremp'r —
og það er eitt mikilvægasta at-
riðið — að Sjálfstæðisflokkur-
inn er einmitt sá flokkurinn,
sem sízt er hægt að treysta í
þessum efnum. Þótt eitthvað
kunni að hafa farið miður áð-
ur, þá hefir það þó margfald-
ast í tíð fjármálastjórnar hans.
Sjálfstæðisflbkknum gagnar
því ekki sú fullyrðing framar,
að honum verði bezt treyst til
gætilegrar og ábyrgrar fjár-
stjórnar.
Þetta er orðið ljóst fjölmörg-
um þeirra, sem áður fylgdu
Sjálfstæðisflokknum, vegna
hinna glæstu fjármálaloforða
hans.
Það er ein af mörgum ástæð-
um, sem munu valda stórfelldu
fylgishruni Sjálfstæðisflokks-
ins í þessum kosningum.
fyrirtækja. Helztu flokkar þeirra
eru hinir stóru útgerðarmenn
og iðnrekar, kaupmenn og alls-
konar braskarar. Nokkrir stór-
bændur lifa áþennan hátt án
búvinnu.
Þessi stétt var fámenn og
átti erfitt uppdráttar fyrir
fyrra stríð. Nú hefir hún marg-
faldast að mannafla, og tekjur
hennar gnæfa yfir hið almenna
sem vestheimskur skýjakljúfur
yfir fornum bóndabæ.
Þessir gróðamenn, örfá þús-
und, hafa náð yfirráðum mikils
hluta þjóðarauðsins og tekna,
eigi aðeins eigin eign sinni
heldur einnig sparifé almenn-
ings. Mestur hluti bankafjár
hefir oft verið í þeirra vörzlu,
og innlenda spariféð ekki held-
ur hrokkið, og ríkið hefir orðið
að auka veltufé þeirra með tug-
um miljóna. Engin stétt hefir
notdð meiri aðstoðar ríkisins.
Er þar fyrst að nefna veltufjár-
öflun og hin geysilegu töp, sem
á honum urðu. Hafnarmann-
virki og skipakostur koma þeim
að mestum notum. Síldaverk-
smiðjurnar og mörg fleiri stór-
fyrirtæki styrkja þá fyrst og
fremst. Innflutningshöftin voru
hornsteinn hins stærri iðnaðar.
Ríkið selur vörur útgerðar-
manna með samningum við
önnur lönd því verði, að ó-
hemju fé hefir safnazt í gróða
útgerðarinnar á fáum árum. Ef
gróðamenn hefðu ekki notið
ríkisaðstoðar, mundu þeir ekki
hafa þrifist og veit enginn hve
mörg hundruð miljóna hafa
safnazt í þenna sjóð vegna rík-
ishjálpar.
síðar var algerlega bannaður
útflutningur á. Af þeim orsök-
um var ekki hægj; að uppfylla
neitt af þeim pöntunum, sem
fastmælum höfðu verið bundn-
ar, viðvíkjandi þessum litlu
fólksbifreiðum.
Þá skilst mér á grein hans,
að hann hafi búizt við, að ég
keypti sérstaklega fyrir hann
bifreið í Ameríku, er ég var
vestra, en því er til að svara,
að ég hafði hvorki peninga né
innflutningsheimild þar til
þeirra kaupa og ætlaðist til að
umsókn G. T. yrði leyst með
einni af þeim nýju fólksbifreið-
um, sem ég festi kaup á fyrir
Bifreiðaeinkasöluna, enda virð-
ist hann sjálfur hafa hugsað
sér þá lausn, því að í fjarveru
minni segist hann hafa tekið
þetta mál upp á þeim grund-
velli við fjármálaráðherra.
Því miður hafa erfiðleikarnir
um flutninga orsakað það, að
aðeins hafa fengist fluttar um
100 gf þeim nýju fólksbifreið-
um, sem keyptar voru í Amer-
íku og eftir eru um 170, svo að
miklar líkur eru á, að mögu-
leikarnir til að leysa umsókn
G. T. séu ennþá fyrir hendi,
þótt dráttur verði á.
/
Togstreitan og kapphlaupið
um bifreiðarnar.
, Eftir að erlent setulið settist
að hér í landinu jókst eftir-
spurnin eftir bifreiðum svo gíf-
urlega, að það var rík og ör-
ugg tekjulind að eiga góða bif-
reið, og verð bifreiða á innan-
landsmarkaði margfaldáðist við
það, sem áður var.
Þá byrjaði fyrir alvöru kapp-
hlaupið um að klófesta sér bif-
reið.
Úthlutunarvaldið yfir bif-
reiðum var fyrstu árin eftir að
Bifreiðaeinkasalan var stofnuð,
hjá Gjaldeyris- og innflutn-
nefnd, en þegar ágangurinn hjá
nefndinni, vegna umsókna um
innflutning óx, óskaði hún að
færa þetta úthlutunarvald yfir
til Bifreiðaeinkasölunnar, en þó
með skilyrðum og fyrirvara um,
að nefndin áskildi sér rétt til
íhlutunar um úthlutun bifreið-
anna. Bifreiðaeinkasalan viður-
kenndi að sjálfsögðu íhlutunar-
rétt Gjaldeyrisnefndar þar sem
hún hafði tekið við þessu valdi
frá nefndinni með fyrirvara um
íhlutunarrétt og nefndin árit-
aði oft gjaldeyris- og innflutn-
(Framh. á 3. síðu)
Ekkert af hinum miklu auð-
æfum þeirra er eigin handafl,
heldur almennings. Mestur er
hann fenginn með ríkisaðstoð.
Ef öll fyrirtæki væru rekin með
samvinnusniði, mundi það
mikla fé dreifast til hinna
mörgu fátæku smáu, sem vinna
hörðum höndum.
IV. Launamenn.
Þeim fjölgar stöðugt, sem
eigi hafa forráð atvinnu, en fá
tekjur sínar sem laun vinnu
sinnar hjá öðrum. Ríkið tekur
æ fleiri í þjónustu sína, bæði
sem embættismenn, fasta
starfsmenn og daglaunamenn,
vegna þess að starfsemi þess
víkkar og dýpkar, seilist inn á
fleiri svið. Það ræður þvi miklu
um launakjör og um alla vinnu
þess er sótt meir en flest ann-
að. Langmestur hluti ríkistekna
fer til launastétta, eru greidd-
ar sem starfslaun.
Óhægt er um samanburð á
föstum starfslaunum nú við
það, sem var fyrir 1914. Launa-
hæðin er geysi misjöfn, og
mar^ir hafa laun fyrir ýmis
störf. Það mun þó mega full-
yrða, að fjöldi fastrá starfs-
manna hefir tíföld laun við það,
sem fyrrum þótti við hæfi, þeg-
ar allt er reiknað, og misrétti
þykir, ef á brestur. Hin miklu
auðæfi gróðamanna, sækja
eftir meira og meira vinnuafli,
og fara í kapphlaup við ríkið
um kaupið.
Áreiðanlega hafa almenn
verkalaun tífaldazt í mínu hér-
aði síðan fyrir 1914. Vinnu-
mannskaup var þá 100—200
Pistlar að norðan
Kaupgf ald og verðlag
Samanbnrðnr á verðlagi og kaupgjaldi
nú ofí fyrir síðnstn heiinsstyrjöld.