Tíminn - 10.10.1942, Blaðsíða 2

462
TÍMIM, langartlagiim 10. okt. 1942
117. blað
Sjálfstæðismálíð 1942
tPmirm
Laugardag 10. oht.
Valdadraumur
Thorsaranna
Ólafur Thors er mikíll gæfu-
maður. Hann er búinn að vinna
glæsilegan sigur í sjálfstæðis-
málinu, segir Mbl. Hann er líka
búinn að finna lausnina í dýr-
tíðarmálinu. Morgunblaðið lýsir
því hátíðlega yfir síðastl. laug-
ardag.
Lausn Ólafs er þessi:
„Lausn dýrtíðarmálanna verð-
ur aðalviðfangsefnið á haust-
þinginu.
Núverandi ríkisstjórn hefir
beint þessum málum inn á nýja
braut. Það hefir aldrei tekizt,
fyrr en nú, að fá kommúnista til
að taka ábyrga afstöðu í kaup-
gjaldsmálum. — Þeir hafa alltaf
valið þann kostinn að standa
utan við þessi mál og verið á-
byrgðarlausir. En eins og ástátt
er nú í okkar landi, var sllk af-
staða fjölmenns stjórnmála-
flokks stórhœttuleg fyrir at-
vinnulifið í landinu og þjóðar-
heildina.
Eftir að gerðardómslögin voru
sprengd og nýir samningar voru
upp teknir i kaupgjaldsmálun-
um, fékk núverandi ríkisstjórn
þvl til vegar komið, að fulltrúi
frá kommúnistum hefir tekið
sœti í sáttanefnd þeirri, sem
fjallað hefir um kaupgjaldsmál-
in.
Hér er bent á leiðina, sem
verður að fara í lausn dýrtiðar-
m&lanna, ef einhver árangur á
þar að nást.“
Þarna geta menn séð, hvort
það er ekki rétt að Ólafur Thors
sé búinn að finna lausn dýrtíð-
armálanna. Ekkert annað en að
fá kommúnista sem æðsta ráð
í kaupgjaldsmálum. Það er leið-
in, sem verður að fara. Þá er
þrautin leyst.
Og Mogginn er alveg sæll í
þeirri trú, að þessi lausn sé al-
veg örugg. Hann segir seinast í
fyrradag:
„Allar líkur benda til þess, að
foringjar stjórnmálaflokkanna
séu nú að komast að þeirri nið-
urstöðu, að eina úrrœðið út úr
ógöngunum í dýrtíðarmálunum
sé leiðin, sem Sjálfstœðismenn
lögðu á síðastl. hausti til að
farin yrði, sem sé hin frjálsa
samningaleið — „frjálsa leiðin“
svonefnda. Hér verður þó að
undanskilja Framsóknarflokk-
inn. Hann er enn jafn starbllnd-
ur og hann hefir alltaf verið,
sér ekkert annað en ófram-
kvœmanleg þvingunarlög.
En foringjar hinna flokkanna
tveggja, sem rœður fluttu í út-
varpinu á mánudagskvöld, þeir
Haraldur ' Guðmundsson og
Brynjólfur Bjarnason, voru báð-
ir inn á þeirri hugsun, (þ. e.
frjálsa leiðin).“
Það er því ekki að efa það, að
dýrtíðarmálið er leyst. Alþýðu-
flokkurinn verður líka með. En
Framsóknarflokurinn verður
hafður „utan garðs“. Hann hefir
aldrei kunnað við handleiðslu
Thorsaranna. Og úrræðið er al-
veg einhlítt. Það er hin dásam-
lega „frjálsa leið“, sem hefir
kynnt síg alveg prýðilega sein-
ustu mánuðina.
Ef til vill eru ekki allir eins
trúaðir á blessun „frjálsu leið-
arinnar" og handleiðslu kom-
múnista í kaupgjaldsmálunum,
og ritstjórar Mbl. þykjast vera.
Sennilega verða þeir nokkuð
margir, sem trúa því illa, að
þetta sé leiðin úr ógöngum dýr-
tíðaröngþveitísins. Það mun líka
sönnu nær, að með þessu móti
eigi Ólafur Thors ekki við lausn
dýrtíðarmálanna, heldur leið til
að hanga áfram við völd með
sama hœtti og undanfarið.
Og það, sem þjóðin er líka
raunverulega spurð um í kosn-
ingum, er þetta: Vill hún efla
Sjálfstæðisflokkinn, Alþýðu-
flokkinn og Sósialistaflokkinn
til að halda áfram sömu stjórn-
arstefnu og ríkt hefir hér um
skeið undir handleiðslu Ólafs
Thors, eða vill hún efla Fram-
sóknarflokkinn til þess að hafizt
verði handa um raunhæfa lausn
dýrtíðarmálanna.
Þ. Þ.
(Framh. af 1. sUSu)
Skilnaðarmálið
á hillunni.
Eftir átakið 17. maí 1941 og
samning þann við Bandaríkin,
sem gerður var litlu síðar, mætti
kalla, að skilnaðarmálið væri
lítt á dagskrá. Einlægustu
skilnaðarmál á þingi eins og
þingmenn Árnesinga, Pétur
Ottesen o. fl. voru búnir að
reyna það sem þeir gátu vetur-
inn 1940—41, en höfðu þá rekið
sig á það, að mikill hluti þings-
ins tók tillit til föðurlegra ráða
Breta og til vissrar aldeyfu, sem
Stauning virtist hafa kynnzt
1939. Sjálfstæðisflokkurinn
hafði gert hátíðlegan samning
við Framsóknarmenn, að beita
sameinuðum kröftum gegn dýr-
tíð og verðbólgu. Ræðumenn
Sjálfstæðisflokksins ympruðu
ekki á því að taka skilnaðar-
málið né kjördæmamálið á
dagskrá. Ef þeir hefðu haft á-
huga á lausn þeirra mála á út-
mánuðum í fyrra, þá hefðu þeir
alls ekki heimtað félag við
Framsóknarmenn um dýrtíðar-
baráttu og gerðardóm. Sú við-
leitni var óvinsæl hjá nokkrum
hluta flokksins. Það var fjar-
stæða fyrir Sjálfstæðismenn að
skapa sér óvinsældir með þátt-
töku í gerðardómnum, ef þeir
hefðu þá ætlað sér að hefja
heiftúðuga árás á Framsókn-
arflokkinn, en lenda í brjóst-
vinafélagi við kommúnista og
Alþýðuflokkinn, sem lögðu
höfuðáherzlu á að eyðileggja
gerðardóminn og höfðu auk
þess sýnt Sjálfstæðisflokknum
dæmafáa ósanngirni og
fólsku í sambandi við blaðaút-
gáfu fyrir bæjarstjórnarkosn-
ingarnar í fyrravetur.
Sjálfstæðisflokkurinn var á
útmánuðum í fyrra liggjandi á
stalli uppi í hlíðinni, eins og
mannlaus bíll, sem er skorðað-
ur með öflugum hemlum.
Þá laumaðist sællegur gam-
all drengur af götunni upp í
hlíðina, opnar bílinn, fellir nið-
ur hemlana og sér verkfærið
byrja að vagga óskipulega nið-
ur eftir hallanum. Sá, sem lék
í þetta sinn hlutverk götu-
I. Sumarið.
Síðasta vor kalt hér nyrðra,
úrillt og hreggsamt. Gras-
spretta var lítil, garðávextir
vanþroska og fénaður rýr til
frálags. Þessu ollu mest vor-
kuldarnir, og komu þeir kyrk-
ingi í allt, sem taka skyldi sum-
arþroska. Heyannir voru erfið-
ar, úrkomudagar margir og
stórfelldir, en þurrkar oftast
ótryggir. Frostnætur komu hvað
eftir annað. Hey nýttust þó
furðanlega.
Síðasta þing mun lengi í
minnum, ennþá lengur en veð-
urátta sumarsins, þó íll væri.
Gróðamenn og launamenn
Reykjavíkur komu til þings i
þrem fylkingum, sem fljótt
riðluðust og bráðnuðu saman í
eina skjaldborg um stjórnina,
og náðu skjaldborgarmenn ein-
ræði um öll mál. Milli Ólafs
Thors og Einars Olgeirssonar
var eining andans á bandi frið-
arins. Þeir virtust aðeins eiga
eitt og báðir hið sama áhuga-
mál að eyða valdi og áhrifum
fulltrúa sveita og kauptúna ut-
an af landi. Höfuð-verkefni
þingsins var stjórnlagabreyting,
drengsins var Ásgeir Ásgelrs-,
son. Með einu skaðsemdarverki
setti hann hjól dýrtíðarinnar
úr skorðum. Það dró Sjálfstæð-
isflokkinn með sér ofan brekk-
una. Á leiðinni kræktist skiln-
aðarmálið í þá undarlegu far-
artækjaflækju, sem var þarna
á niðurleið.
Menn, sem
dönsuðu nauðugir.
Alþýðuflokkurinn bar fram
frumvarp til að sundra sam-
starfi Framsóknar- og Sjálf-
stæðismanna móti dýrtíðinni.
Flokkurinn smurði þykkt ofan
á sneiðina til að auka lystina.
Það átti að taka sex þingsæti,
sem Framsóknarflokkurinn
hafði þá, og gefa þau Sjálfstæð-
isflokknum. Og það átti að
leggja svo mikla áherzlu á þann
velgerning, að til þess átti að
setja landið allt í uppnám, hafa
tvennar kosningar, stjórnar-
skipti og illvíga innanlandsbar-
áttu meðan heimsþjóðirnar
háðu mestu styrjöld, sem sag-
an segir frá og landið var her-
sett frá tveimur stórveldum, og
yfirvofandi árás á landið frá
hinni þriðju.
Spekúlantar Alþýðuflokksins
gerðu ráð fyrir, að Sjálfstæðis-
menn hlytu að taka við þessari
miklu gjöf. Þeír áttu að fá sex
þingsæti með lagabreytingu,
sem er svo fáránleg 1 eðli sínu,
að engin menntuð þjóð hefir
lagt sig niður við jafn mikla
rangsleitni. Sjálfstæðisflokkur-
inn féll fyrir freistingunni.
Hann vildi taka við kjördæm-
unum sex, sem honum var lof-
að. Til þess varð hann að gera
náið bandalag við hina „dyggu“
flokka, kommúnista og jafn-
aðarmenn. En um leið urðu
Sjálfstæðismenn 'að rjúfa fé-
lagsskap og grið við Framsókn-
armenn, fórna gerðardómnum,
gefast upp í allri baráttu gegn
dýrtíðinni og gerast grimmur
og ósanngjarn andstæðingur
sinna fyrri bandamanna. í stað
hins þjóðnýta samstarfs, sem
hafið var af þessum tveim
flokkum, beitti Sjálfstæðis-
flokkurinn sér með allri orku og
með stuðningi sinna „dyggu“
sem gefa skyldi höfuðstaðnum
einveldi.
í byrjun þings var sveitafull-
trúum með rangindum bægt frá
réttlátri þátttöku í skipun efri
deildar og brotnar á þeim jafn-
réttis-venjur um forsetakjör.
Þessu hélt fram til þingloka, og
voru Framsóknarmenn ekki
hafðir með í ráðum um hina
smánarlegu afgreiðslu sjálf-
stæðismálsins.
III. Flokkurinn eða þjóðin.
Magnús heitir hann og er
Jónsson, æðsti vörður laga og
réttar á landi voru. Magnús
þessi hefir lengi verið kennarl
presta, og sagt þeim hvað gott
væri og fagurt og hvað hneyksl-
anlegt, en prestarnir síðan
kennt þjóðinni siðfræði Magn-
úsar, öldungum sem fermingar-
börnum.
Þessi guðsmaður er hrein-
skilnastur allra íhaldsmanna.
Hann hefir viðurkennt í al-
þjóðar áheyrn, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hafi fallið fyrir
þeirri freistingu að setja flókks-
hagsmuni ofar þjóðarheill í
kjördæmamálinu. Gómsætur
biti, steiktar gæslr, barst
flokknum. Hann réði ekki við
hjálparflokka fyrir því að gera
Framsóknarmönnum allt það
pólitískt tjón, sem hægt var.
Kjördæmamálið með eftirfylgj-
andi vetrarkosningum, hefir
verið á þessari leið fram til
yfirstandandi stundar. Rétt er
að taka það fram, að nýtustu
menn Sjálfstæðisfl. dönsuðu
nauðugir í þessu máli. Þeir vissu
að afleiðingarnar myndu verða
ægilegar fyrir þjóðina og háska-
legar fyrir flokkinn. En þessir
menn fengu ekki við neitt ráð-
ið. Vonin um allt að sex þing-
sætum, rangfengnum að vísu,
en þingsætum samt, mátti sín
meira hjá meira hluta flokks-
leiðtoganna heldur en gætileg
íhugun og ráðleggingar heil-
brigðrar skynsemi.
ÍVii kom
skilnaðurinn.
Ásgeir Ásgeirsson og „dyggir“
félagsbræður hans sáu, að kjör-
dæmamálið þótti illt og óvin-
sælt. Hann lagði þess vegna til
að dreifa sykri yfir brennda súpu
kjördæmamálsins, með því að
klestra saman tveim breyting-
um á stjórnarskránni á auka-
þinginu, og láta skilnaðarmálið
koma þar til afgreiðslu. Með
þessu var skilnaðarmálið og
lýðveldismyndunin dregin eins
djúpt niður og hægt var. Hin
endanlega lausn frelsismálsins
átti að vera eins og þumall á
ótútlegum og bandslæmum sjó-
vettlingi kjördæmavitleysunn-
ar.
Leiðtogar Sjálfstæðisflokksins
höfðu alls ekki hreyft skilnað-
armálinu, fyrr en þeir voru
komnir í pólitískt bandalag við
sína „dyggu“ vini, Brynjólf,
Einar Olgeirsson og Ásgeir. Ef
Sj álfstæðismenn hefðu ætlað að
hefjast handa með skilnaðar-
málið, af innri hvöt, þá hefðu
þeir hreyft því við alla flokka
þingsins og alveg sérstaklega
við Framsóknarmenn, sem voru
þá samstarfsmenn þeirra. Þeir
áttu að bera slíkt nýmæli upp
í utanríkisnefnd, því að sam-
kvæmt fyrirlagi Alþingis frá
1937, átti sú nefnd að vera í
ráðum með ríkisstjórninni um
hendur né varir, greip hnoss-
gætið og knúið ráðherra sína til
að rjúfa gerða samninga. —
Flokkurinn vann það fyrir
gæststeikina að hrinda þjóðar-
skútunni út í brotsjói haturs
og illdeilda tveggja kosninga.
Þetta stjórnmálasiðferði ver
guðsmaðurinn Magnús Jónsson
og telur gott. Kjördæmamálið
var knúið fram af því að flokks-
heill var sett ofar þjóðarheill.
Hin nýja skipan setur flokks-
ræði ofar þjóðræði, rétt flokk-
anna ofar rétti héraðanna. Er
þá síst að undra, að hinn þrí-
höfðaði flokkþurs, er óskapn-
aðinn fóstraði, og öllu réði á
þinginu setti flokkshagsmunina
öllu ofar. Aldrei hefir sést gleggri
kosningablær á nokkru þingi.
Allir flokkar kepptust um fög-
ur loforð í tugum miljóna „eft-
ir stríðið". En ekki eru þau lof-
orð öll „steiktar gæsir“ á borði.
Flugfjaðrir sumra þessara lof-
orða hafa ekki verið stífðar.
— Hver einstakur þingmaður
otaði sínum kosningatota: Höfn
þar, slldarverksmiðja hér, vegur
eða stór rafvirkjun. Og allt var
samþykkt. Enginn vildi vera
annars eftlrbátur um loforðin.
IV. Mikill í orði, lítill á borffi.
Forsætisráðherra lýsti því
hátíðlega yfir í vor, að hann
sjálfur ætlaði að stofna lýöveldi
allar aðgerðir i sjálístæðismál-
inu. En ekkert af þessu var
gert.
„Hin giftnsamlega
forusta“.
Mbl. hefir þau orð um skiln-
aðarmálið og meðferð þess, síð-
an í vor, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hafi haft þar „giftusam-
lega“ forustu, og að kommún-
istar og jafnaðarmenn hafi ver-
ið þar „dyggir“ hjálparmenn.
Hins vegar hafi Framsóknar-
flokkurinn beitt „ósvífinni and-
stöðu“. Mbl. telur hér að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi haft alla
forustu í málinu, verkamanna-
flokkurinn stutt, en Framsókn
gert illt eitt. Mbl. segir hér rétt
frá áróðri Sjálfstæðismanna
um málið. Þeir brugðu fyrst
gerðum starfssamningi við
Framsóknarmenn, hófu síðan
gegn þeim illvígan og tilefnis-
lausan ófrið, fengu gamla og
nýja fjandmenn sína, eins og
kommúnista, í bandalag við sig
og hófu eftir þetta skilnaðar-
herferðina.
Nýstárleg
herkænska.
•
Hlutfallskosning í tvímenn-
ingskjördæmum er stjórnar-
farslegur óskapnaður, sem
hvergi þekkist nema í sex kjör-
dæmum á íslandi. Jafn ein-
stæð í sinni röð er sú herkænska
Sjálfstæðismanna að leggja út
í lokabaráttu um skilnaðarmál-
ið á erfiðum tímum, og landið
tvíhersett, og láta það vera sitt
fyrsta verk að sýna stærsta
þingflokknum í landinu opin-
beran fjandskap og fullkominn
illvilja. Leggja síðan út í hern-
aðinn með Einar Olgeirsson á
aðra hlið en Ásgeir Ásgeirsson
á hina, með yfirlæti og drýldni,
sem nægt hefði sigursælu stór-
veldi í margra ára herferð.
Glæsimynd Mbl.
Mbl., Vísir og einstakir merk-
isgripir, eins og Magnús guð-
spjallamaður, héldu sífellt á
lofti í allri kosningahríðinni, að
forustan í sjálfstæðismálinu
væri í þeirra höndum. Hættan
fyrir frelsið lægi eingöngu í því,
ef Framsóknarmenn fengju
ekki nægilega hraklega útreið í
kosningunum 5. júlí. í allri með-
á íslandi. Sjálfstæðisflokurinn,
með hálfdánana tvo, Jensen
og Möller í fararbroddi ætlaði
nú loks að fara að bera nafn
með rentu. Og Morgunblaðið
benti á sjálfan kjördaginn með
spámannlegri andagift, mynd
þessa mikla atburðar, er stóð
fyrir dyrum.
En hvernig fór? Aldrei hafa
litlir menn hófværlegar farið,
eða lægra skriðið með jörðu, en
Sjálfstæðismenn í sjálfstæðis-
málinu nú í haust. Batnandi
manni er bezt að lifa. En hrörn-
andi manni er hentust hvíldin.
Þjóðin ætti að veita Sjálfstæðis-
hetjum fulla hvíld frá stjórnar-
mennsku og áhyggjum í haust.
V. Fögur loforff, litlar efndir.
Frostdrómi næturinnar þiðn-
aði ekki í dag. Norðan hreggviðri
lemur hagli um freðnar stéttir.
Kýrnar eru inni í fyrsta sinni
og baula yfir tómum fóðurbæt-
isdöllum.
Hann Ólafur Thors ætlaði að
gefa sumarauka. Lofaði öllum
bændum nógu af ódýru síldar-
mjöll, til þess að bæta fyrir ó-
blíðu sumarsins, og annir höí-
uðstaðarins, sem kölluðu unga
fólkið frá orfi og hrífu.
Bílarnir koma daglega hérna
í bæinn að sækja sláturfé. Við
höfðum ákveðið að láta þá færa
Pistlar að norðan
ferð blaða og áróðursmanna,
var skilnaðarmálið notað til
kosningaframdráttar Sjálf-
stæðismönnum og til að óvirða
Framsóknarmenn og spilla fyr-
ir þeim á kjördegi. Þessi áróður
náði hámarki sínu í Mbl. á
sjálfan kosningadaginn. Á for-
síðu blaðsins var stórfengileg
mynd, sem táknaði forustu
Sjálfstæðisflokksins. Á miðri
myndinni var ung hetja, ímynd
karlmannlegrar hreysti. Það var
Sjálfstæðisflokkurinn á hinni
nýbyrjuðu sigurför. Bak við sá-
ust hamraveggir Almannagjár.
Þar stóðu hinir fornu goðar,
klæddir stáli frá hvirfli til ilja.
Goðarnir voru alvarlegir og sér
meðvitandi um tign og göfgi,
eins og hópur nútíma heildsala,
sem hafa fengið vöruslatta úr
fjarlægu landi og hafa lokið við
áð verðleggja hann í sambandi
við aukna dýrtíð. Við hlið hinna
stálklæddu garpa voru hinir
fornu biskupar, sennilega ís-
leifur, Gissur og Jón Ögmunds-
son. Einn biskupinn undir ka-
þólsku ægimitri bar svipmót
Magnúsar Jónssonar. Þannig
var teiknuð forusta Sjálfstæð-
isflokksins í þjóðveldismálinu.
Fornöldin bráðnaði saman við
nútímann. Kjarrkur, vitsmunir
og framsýni hinna fornu skör-
unga var eins og endurborin í
hinni ungu frelsishetju. Óvart
hafði Mbl. í það sinn láðst að
minnast hinna dyggu félags-
bræðra. Það hefði átt við að
sýna Brynjólf í peysu eins og
Stalins en Ásgeir þakinn í öll-
um sínum krossaskrúða, eins og
dvergvaxna hj álparkokka bak
við „hina miklu mynd“ frelsis-
forustunnar. En jafnvel mitt í
hinu dyggðum prýdda tilhugalífi,
var Mbl. of þröng-eigingjarnt
til að unna sínum litlu félögum
nokkurs hróðurs fyrir þátttöku
í sameiginlegri baráttu.
Krókbekkur í sjálf-
stæðiskapellunni.
Frá því við samningagerðina
1918 og þar til Ólafur Thors
myndaði ráðuneyti sitt á út-
mánuðum 1942, hafði sjálfstæð-
ismálið ætíð verið haft ofar
flokkadeilum. Enginn flokkur
hafði þá misnotað aðstöðu sína
nema ef vera skyldi hin ó-
smekklega meðferð Sjálfstæðis-
(Framh. á 3. síOu)
okkur síldarmjölið um leið. En
þeir koma tómir — allir tóm-
ir. — Okkur er sagt að vera ró-
legum. Við fáum eitthvað af ó-
dýra síldarmjölinu seinna —
sennilega þegar heiðin er orðin
ófær af snjó. En áreiðanlega
veröur flutningurinn þá helm-
ingi dýrari. Og kýrnar ná aldrei
þeiri vigt sem þær töpuðu
af því að fóðurbætirinn vant-
aði í fyrstu hausthretunum.
Ýmsir byggðu miklar vonir á
ódýra síldarmjölinu og hirtu
ekki um að taka kaupafólk til
að heyja sölnaðar engjar og
snöggar. Aðrir sendu menn sína
í ver til að afla verðs fyrir
það. Nú vitum við ekki í slátur-
tíðinni, hvað við megum setja á,
hverju þarf að lóga Við fáum
ekki það, sem við þurfum, það
verður dregið af pöntun. Við
vitum það eitt, að lofoið íhalds-
ins eru ónýt til ásetnings Þau
eru svikulli en hrakin siðslægja.
í þetta sinn vildu þeir vel gera
íhaldsmenn til þess að fá vel-
vilja bænda við kjörborðið. En
þá bagaði þekkingarskortur á
búnaðarhögun og forsjáleysi.
Hvernig munu íhaldsloforðin
reynast eftir kjördaglnn, þegar
bændavináttan fellur niður að
meðalhófi. Svarið má lesa 1
þeim greinum Morgunblaðsins,
sem ekki birtast í ísafold,