Tíminn - 05.11.1942, Blaðsíða 3

132. blað
TÍMIM, fimmtudaginn 5. nóv. 1942
523
Þorsteinn Þorsteinsson
hreppstjóri, Daðastöðum
Á svölum októberdegi, nú fyr-
ir þrem vikum, frétti ég lát Þor-
steins Þorsteinssonar á Daða-
stöðum í Núpasveit. Ég minnt-
ist þess þá, er við skildum síð-
ast, og nokkuð dapurlega, því
að hann var þá sjúkur maður,
þótt eigi yrði af fjörtjón í það
sinn. En jafnframt var í huga
mér önnur minning jafn rík og
þó kærari, um það er ég kom á
heimili hans i fyrsta sinn og
veitti honum athygli. Þá var
sumar yfir Núpasveit, nóttin
björt og víðirinn angaði. Ég
var á þeim aldri þá, þegar hug-
urinn er næmur fyrir áhrifum
óvenjulegra manna. Mér þótti
hreppstjóri þeirra Núpsveitunga
göfugmannlegur ásyndum, svip-
urinn heiður og hlýr. Hann
hafði það viðmót, sem gott er
gestkomandi manni þeim, sem
lítils er megandi. Síðar varð
með okkur góð kynning og meiri.
Og engum skal það til ámælis
vera, sem mörgum mun nú
þykja, að svipminni sé byggðin,
þegar hann er eigi lengur.
Hann andaðist 2. okt. s. 1.
og var jarðsunginn 14. s. m., að
viðstöddu fjölmenni Hann var
hinn fimmti Þorsteinn að
feðgatali, fæddur á Daðastöð-
um 10. maí 1871, og því á öðru
ári yfir sjötugt. Faðir hans var
Þorsteinn Þorsteinsson, fæddur
í Öxarfirði, en lengi bóndi á
Daðastöðum og hreppstjóri
Presthólahrepps í 15 ár, 1896—
1911, en móðir hans var Kristín
Benjamínsdóttir, og eru ættir
þeirra mannmargar í sýslunni.
Þorsteinn yngri var einn af
mörgum ungmennum þar um
slóðir, er tilsagnar nutu hjá
Guðmundi Hjaltasyni. Var hann
við námið tvo vetrarparta, á 19.
og 20. ári, en ekki var hann í
skóla að öðru leyti. Um alda-
mótin, laust fyrir þritugsaldur,
gekk hann að eiga Hólmfríði
Halldórsdóttur frá Valþjófs-
stöðum í Núpasveit, en missti
hana eftir stutta sambúð og
börn þeirra tvö. Síðar gekk
Þorsteinn að eiga Petrínu Þor-
grímsdóttur frá Ormarslóni.
Hún andaðist árið 1934. Börn
þeirra á lífi eru Þorsteinn, sem
nú tekur við búi á Daðastöðum,
Hólmfríður, Þorgrímur, Kristín
og Jósep, og hafa öll dvalið
heima lengst af. Son sinn upp-
kominn, Stefán að nafni, misstu
þau af slysförum.
Við lát föður síns 1911 tók
Þorsteinn við hreppsstjórn í
Presthólahreppi, og gegndi því
starfi til æfiloka eða rúmlega
þrjá tugi ára. í sýslunefnd
Norður-Þingeyjarsýslu sat hann
í 17 ár, ennfremur 1 sáttanefnd
og skattanefnd sveitarinnar, og
var formaður í yfirkjörstjórn
sýslunnar.
Aðalstörf Þorsteins að opin-
berum málum, og þau, er mest
tóku hug hans, voru þó störf
hans að samvinnumálum Norð-
urÞingeyinga vestan heiðar.
Hann var snemma félagsmaður
1 Kaupfélagi Norður-Þingey-
inga á Kópaskeri, og 1908 var
hann kosinn í félagsstjórnina
og sat þar síðan til æfiloka. Ár-
ið 1916, þegar aðskilin voru
störf formanns og fram-
kvæmdastjóra, var Þorsteinn
kosinn formaður og jafnan end-
urkosinn síðan. Þannig annað-
ist hann formennskuna í einu
myndarlegasta samvinnufélagi
landsins meira en aldarfjórð-
ung samfleytt, og hafði til þess
jafnan, eftir því, sem ég bezt
veit, óskipt traust félags-
manna. Nokkrum sinnum var
hann fulltrúi félagsins á aðal-
fundum Sambands ísl. sam-
vinnufélaga. Hann hafði brenn-
andi áhuga á málefnum félags-
ins, og skjótur til andsvara, er
hann heyrði á það hallað eða
félagsmálastefnu samvinnu-
manna. Var hann og áhuga-
samur um þjóðfélagsmál al-
mennt, heill og einbeittur jafn-
an. En í störfum hans og við-
ræðum um mál fór saman með
ánægjulegum hætti kapp og
einurð annars vegar, en hins
vegar samvizkusemi og rótgróin
óbeit á þvi, að hafa eigi það, er
rétt reyndist. Hann var í senn
örlyndur og sáttfús. Hiklaust má
telja hann til þeirra manna, er
I fyrri daga þótti gott að selja
sjálfdæmi í málum og kunnu
með að fara. Ég hygg, að áhrif
hans á félagsmál og félagslund
í héraðinu hafi verið mikil og
farsæl. En mönnum, sem sú
gifta stafar af, verður tæpast
of þakkað.
Daðastaðaheimilið er, svo sem
kunnugir vita, eitt hið myndar-
legasta í héraðinu. Vandað í-
búðarhús úr steinsteypu var
reist þar árið 1937, en bærinn
áður raflýstur fyrir löngu.
Þorsteinn á Daðastöðum var
fríður maður sýnum og vel á
sig kominn. Ræðinn var hann
og viðtalsgóður og skemmtileg-
ur heim að sækja. Gestir voru
honum jafnan aufúsugestir. Á
síðari árum var heilsa hans
mjög tekin að bila. En hugðar-
málum sínum sinnti hann af
alúð meðan líf entist. Eins og
Höfði forðum „drúpa“ nú byggð-
irnar við Öxarfjörð yfir mold-
um góðs manns. En einnig nú
„hlæja hlíðir“ við ungri kyn-
slóð, sem hlotið hefir dýran arf
og mikil verkefni. G. G.
Lærerkursus"), að loknu námi
í Askov. Stundaði Símun þar
sögu og ensku, en Rasmus
stærðfræði og eðlisfræði. Voru
þeir að búa sig með þessu und-
ír að stofna lýðháskóla í Fær-
eyjum. Héldu þeir skólann síð-
an á fimmta tug ára, unnu
saman og bættu hvor annan
upp. Er það starf allt hið
merkilegasta. R. R. er vel ern
enn, fæddur 13. ágúst 1871.
Hann er fyrsta sagnaskáld og
helzti náttúrufræðingur Fær-
eyja. Kvæntur var hann Önnu
Soffíu systur Símunar av Skarði.
Skóli þeirra Símunar og Ras-
musar, „Föroya Fólkaháskúli“,
tók til starfa haustið 1899, og
var fyrstu tíu árin í og i grennd
við Klakksvík á Borðey. En 1909
var hann fluttur til Þórshafnar
og skólahús reist I hlíðinni
sunnan við bæinn, með fagurri
útsýn yfir höfnina, bæinn og
Nolsey. Þar starfar skólinn enn.
Var hann einkaskóli þeirra fé-
laga, þar til í fyrra, að Lögþing
Færeyja tók við honum. Tók þá
einnig Jóhannes av Skarði,
yngsti sonur Simunar, við
skólastjórn af föður sínum.
Föroya Fólksháskúli hefir
verið meginvígið I þjóðernisbar-
áttu Færeyinga frá byrjun til
þessa dags. Örðugt er að segja,
hve mikið af þeim mörgu sigr-
um, sem unnizt hafa, er skól-
anum að þakka, beint og óbeint.
En fullyrða má það, að þýðing
hans og áhrif hafa verið stór-
felld. Fyrstu árin var hann eini
færeyski skólinn, og sá eini,
sem hafði kennslu á móðurmál-
og í því. Símun av Skarði kenndi
þar alltaf færeysku og sögu
Færeyja. Gerðist hann allra
manna lærðastur í þeim fræði-
greinum. Var kennslan í þeim
megin-ævistarf hans, bæði að
fyrírferð og þýðingu. Á hann
ótrúlega mikinn beinan og ó-
beinan þátt í þeirri miklu þró-
un, sem orðið hefir siðan um
aldamót, að færeyskan, sem var
að vísu talmál allrar þjóðarinn-
ar, en ritmál sárfárra einstak-
linga, hefir bætt því við sig að
vera ritmál allra svofað segja,
sem penna taka á eyjunum. Og
það stórum fullkomnara og
fegurra ritmál en áður var.
Eigi hefir Símun av Skarði
borið auð úr býtum fyrir hið
mikla starf sitt í lýðháskólan-
um. Skólinn var einkaskóli
þeirra félaga og átti stundum
undir högg að sækja um styrki,
einkum framan af. Lögþing
(Framh. A 4. síduj
Wendelfjölskyldan
Sérkennilegasta auðmannafjölskylda
New York-borgar.
Mest umrædda hús New Yorkborgar stóð á horni Fimmtu götu
og Þrítugasta og níunda strætis. Fyrir aldarfjórðungi var það
nefnt Dularfulla húsið manna í millum. Það varð tilefni þess,
að leynilögreglusögur, blaðagreinar og leikrit voru samin og jafn-
vel kvikmyndir gerðar. Fimmtíu þúsundir manna gengu fram-
hjá dyrum þess á degi hverjum árum saman. Þó sá enginn maður
merki þess, að fólk byggi bak við lokaða glugga þess.
Garðurinn framan við Wendelhúsið var miljónar dollara virði.
Þó var hann eigi til annars notaður en að vera leikvangur loð-
hunds fjölskyldunnar. Slíkt var vissulega eins dæmi enda mjög
á orði haft.
Wendelarnir voru einhver auðugasta fjölskylda New York-
borgar. Aðeins fasteignir hennar voru einhverju sinni metnar
á hundrað miljónir dollara. Þó tömdu þeir sér siðu og háttu for-
tíðarinnar. Ókvæntur bróðir og ógiftar systur hans bjuggu í
húsi, sem hafði verið byggt, þegar Abraham Lincoln var ennþá
málaflutningsmaður í Illinois. Ég var viðstaddur, þegar hús þetta
var rifið, og sá verkamenn bera út úr þvi baðker úr sinki og
þvottaborð, sem voru frá dögum þrælahaldsins.
Wendelarnir notuðu gas til ljósa sökum þess, að þeir voru
þeirrar skoðunar, að það fari betur með augun en rafmagnsljós.
Þeir kærðu sig ekkert um útvarp, lyftur eða bifreiðar. Hið eina
tízkutæki, sem gat að lita í húsi þessu, var siminn. En hann var
ekki )agður þangað fyrr en tveim dögum áður en síðasti með-
limur ættarinnar féll frá og þá til þess eins, að hjúkrunarkonan
gæti hringt eftir lækni.
Wendelhúsið var aðeins metið á sex þúsund lollara. Lögfræð-
ingur fjölskyldunnar benti henni þó oft á það, að það kostaði
hana þúsund dollara á degi hverjum að búa í þessu sex þúsund-
dollara húsi. Þetta var sannleikanum samkvæmt í hvivetna, því
að lóðin, sem það stóð á, var nær fjögurra miljóna dollara virði.
Vextir af upphæð þeirri ásamt virðingarfénu og sköttum nam
nær þúsund dollurum á degi hverjum.
En þrátt fyrir auðæfi þessi lifði Wendelfjölskyldan eftir siðum
og háttum iðinnar aldar.
John Gottlieb Wendell lézt árið 1914. Allt til banadægurs lét
hann sauma öll föt sín eftir fötum, sem hann hafði fest kaup á
í lok borgarastyrjaldarinnar. Föt þessi voru ávallt geymd í sama
kassanum og þau höfðu verið afgreidd í fyrir fjörutíu árum.
Einu sinni lét hann sauma sér átján föt í einu eftir þeim. Hann
vildi ekki bera neinn þann vefnað, sem hafði verið litaður. Þegar
hann þurfti á svörtum fötum að halda, fékk hann ullina frá
fyrirtæki nokkru í Skotlandi, sem lét honum í té ull, sem hafði
verið rúin af svörtum kindum.
Hann bar regnhlíf jafnt I regnviðrl sem sólsklni og á sumrum
sem vetrum.
Hann átti sér stráhatt, sem hann bar ár eftir ár, unz hann féll
loksins í sundur. En um hver árstíðarskipti bar hann þó löngum
nýjan hatt.
Þegar hann bauð vinum sínum til miðdegisverðar, skrlfaði
hann þeim boðsbréfin á latínu.
Hann lét jafnan sóla skó sína úr togleðri, sem var þumlungur
á þykkt, til þess að koma í veg fyrir það, að sýklar af jörðinni
næðu til fóta hans, en þannig taldi hann fjölmarga sjúkdóma
til komna.
John Gottlieb Wendel var um þessar mundir sá maður 1 New
York, sem mest landrými átti. Hann varð auðugur á því einu,
að sitja auðum höndum og láta borgina stækka umhverfis sig.
Wendelsysturnar voru drykkfelldar úr hófi fram. Eigi að síður
var sú raunin, að þegar þær voru látnar, fundust vinbirgðir, er
voru tíu þúsund dollara virði í kjallara þeirra. Hér var um að
ræða whiský og kampavín. Vínbírgðir þessar höfðu legið þarna
óratíma.
John Gottlieb Wendel átti sjö systur. Hann gerði allt, sem í
hans valdi stóð, til þess að koma í veg fyrir það, að þær giftust.
Hann óttaðist, að ef þær giftust og eignuðust börn, myndu eigur
þeirra brátt ganga til þurrðar. Hann tók því það ráð að telja
þeim trú um það, að allir menn væru á hnotskóg eftir peningum
þeirra. Þegar biðlar komu á fund þeirra, sagði hann þeim af-
dráttarlaust, að þeir færu hina mestu erindisleysu.
Aðeins ein systranna, ungfrú Rebekka, giftist. En hún lét ekki
af því verða fyrr en hún var sextug orðin. Hinar systurnar urðu
konur háaldraðar en eignuðust þó aldrei lífsförunauta. Ævisaga
þeirra færir mönnum heim sanninn um það, hversu auðæfin eru
raunverulega litils virði.
Georgianna, sem var glaðlyndust systranna, barðist gegn þess-
ari einangrunarstefnu fjölskyldunnar, unz út í öfgar var komið
og hún neyddist til þess að hverfa á brott. Hún dvaldi á hress-
ingarhæli um tuttugu ára skeið, og þegar hún lézt árið 1930,
hugðu flestir vina hennar hana dána fyrir mörgum árum. Eignir
hennar námu fimm miljónum dollara, en þær veittu henni eigi
fimm centa virði af hamingju og lífsgleði.
Önnur systranna, Josephine að nafni, dvaldi á einu sveitasetri
Wendelanna með þjónaliði sínu. Hún átti við það hlutskipti að
búa að hana dreymdi það, að húsið væri fullt af börnum, og það
var venja hennar að ræða við þau og leika sér við þau. Hún gerði
sér einnig í hugarlund, að gestir kæmu til hennar. Hún varð
því að hafa í senn með höndum hlutverk húsmóðurinnar og
gestanna.
Systurnar dóu hver af annarri. Herbergjunum, sem þær höfðu
forðum til umráða, var lokað og gluggarnir byrgðir. Loksins var
svo komið, að ungfrú Ella' var ein þeirra á lífi. Hún hafði aðeins
til umráða svefnherbergi sitt, borðstofuna á neðri hæðinni og
stóra herbergið uppi á lofti, þar sem hún og systur hennar höfðu
dvalizt á skólaárum þeirra. Árum saman bjó hún í þessu skugga-
lega, fjörutíu herbergja húsi ásamt nokkrum trúum aldurhnign-
um þjónum og franska loðhundinum sínum, sem nefndur var
Tobey.
Tobey svaf í herbergi Ellu í litlu rúmi, sem var nákvæm eftir-
líking af rúmi húsmóður hans. Og Tobey át hundakexið sitt og
kjötið í borðstofunni við dúkað borð gert ’úr látúni.
Þegar Ella Wendel lézt, arfleiddi hún Methodistakirkjuna að
miljónum dollara, sem verja skyldi til trúboðsstarfsemi. Þó fór
fjarri, að hún væri kirkjurækin kona um dagana.
Hún dó í þeirri trú, að hún ætti engan ættingja á lífi í heimi
þessum. En áður en ár var liðið, höfðu tvö þúsund og þrjú hundr-
uð manns, sem töldu sig ættingja hennar, gefið sig fram. Sumt
þetta fólk var næsta langt að komið.
Tvö hundruð og níutíu manns gaf sig fram í Tennessee og gerðu
tilkall til hinna þrjátíu og fimm miljóna, sem hún hafði látið
eftir sig. Fjögur hundruð manns af þýzkum ættum, sem taldi
sig ættingja Wendelanna, gáfu sig einnig fram, og svipaða sögu
var að segja um þá, sem frá Tékkóslóvakíu voru komnir.
John Gottlieb Wendel gerði aldrei arfleiðsluskrá. Hann lét
þannig um mælt, „að hann kærði sig ekkert um það að einhver
lögfræðingur færi að auðgast á eignum sínum.“ Þó fór svo að
lokum, að hvorki meira né minna en tvö hundruð og fimmtiu
lögfræðingar hlutu álitlega upphæð af miljónum Wendels.
Samband ísl. samvinnufélaga.
Hvort er rétt, „til hlítar“ eða til „hlýtar“ Séuð
þér ekki öruggir í stafsetningu, er nauðsyn að
bæta úr því sem fyrst.
Béfaflokkurinn — íslenzk réttritun, eftir mag-
ister Sveinbjörn Sigurjónsson, er við allra hæfi,
og ekki er völ á betri kennslubók í íslenzkri
réttritun. x
BRÉFASKÓLI S. í. S.
Sambandshúsinu, Reykjavík.
.
Kanp
enn! -
Kanpfélög!
Vegna mikillar eftlrspurnar, óskum vlð eftir, að þær verzl-
anir, sem ætla að kaupa snyrtivörukassa (Gjafakassa til jóla-
gjafa), komi með pantanir sínar sem fyrst, þvi birgðir eru mjög
takmarkaðar að þessu sinni. 6 tegundir verða fyrirliggjandi.
HEILDVERZLUN ARM JÓMSSOMR,
Hafnarstræti 5. — Sími 5805.
VERZLUN H. TOFT
-Sft iHt
SKÓLAVÖRÐUSTÍG 5 — SÍMI 1035
REYKJAVIK.
Kápn- og kjólaefni,
]Væk*fatnaður, Treflar, Slæður,
Hauzkar, Belti, Speimur,
Regnkápur, Sloppar
og alLskonar smávara.
VÖRUR SENDAR GEG\ PÓSTKRÖFU.
Fyrst um sinn, þar til öðruvísi kann
að verða ákveðið, verða samlagsið-
gjöld fyrir nóvembermánuð inn-
heimt með 8 kr. fyrir hvert samlags-
númer.
Sjúkrasamlag Reykjavíkur.
Independence
eldspýtnr
sta 12 aura stokkurinn
Allar góðar húsmæður
þekkja hinar ágætu
SJAFNAR-vörur
Þvottaduftið’
PERLA
ræstiduftið
0PAL
kristalsápu og
stangasápu