Tíminn - 24.11.1942, Qupperneq 3

140. blað
TfMINrc, lirlðjudagimi 24. nóv. 1942
555
4 IV IV A l L
Dánardægnr.
Magnús Jónsson, vinnumaður
að Efri-Fljótum í Meðallandi,
lézt að Vífilsstöðum hinn 7. sept.
síðastliðinn, eftir allmikla van-
heilsu. Hann var fæddur að
Efri-Steinsmýri 16. sept. 1879 og
var því tæpra 63 ára að aldri.
Foreldrar hans voru Jón Há-
varðsson og Halldóra Magnús-
dóttir og er nú Hávarður, bóndi
að Efri-Fljótum, einn á lífi af
börnum þeirra.
Magnús fluttist á öðru ári
með foreldrum sínum að Syðri-
Steinsmýri og missti þar föður
sinn mislingaárið 1882. Ólst
hann svo upp með móður sinni
á Syðri-Steinsmýri og dvaldi
þar fram til ársins 1907, en þá
reisti Hávarður bróðir hans bú
að Efri-Fljótum og fluttist þá
fjölskyldan þangað. Var Magn-
ús svo vinnumaður hjá bróður
sínum á Efri-Fljótum til æfi-
loka.
Eins og af þessu má ráða, var
æfi Magnúsar ekki margbrotin
eða fjölþætt. Heima á Efri-
Fljótum stundaði hann hvers
konar heimilisstörf á meðan
hann hafði þrek og heilsu. Víir
hann mjög verklaginn og smið-
ur góður og má segja, að flest
léki í höndum hans. Á vetrum
hafði hann fjárhirðinguna á
hendi og fórst það vel, enda var
hann glöggur á fé og átti all-
margt af því sjálfur. Leituðu
ýmsir til hans um lán og fóru
víst fæstir erindisleysu í þeim
efnum, þótt sumir þeirra hefðu
litla tryggingu að setja. Hann
var bæði greiðvikinn og hjálp-
fús og nutu þess bæði skyldir og
vandalausir, því að hann gerði
sér engan mannamun. Öll sín
störf stundaði hann með skyldu-
rækni, trúmennsku og um-
hyggjusemi og gott var að hafa
hann í ráðum með sér. í dag-
legri framkomu var hann jafn-
an stilltur og prúður, ljúfmann-
legur og umgengnisgóður. í
kringum hann var jafnan kyrrð
og friður og ógætileg orð heyrð-
ust aldrei af hans munni. Hann
var hugljúfi þeirra, er þekktu
hann og andúðarmenn mun
hann enga hafa átt. Ég, sem
þetta rita, þekkti hann persónu-
lega ekki mikið, því að jafnan
var langt á milli okkar. Ég sá
hann stundum, er ég kom að
Efri-Fljótum við húsvitjun, og
einu sinni gisti hann þar, sem
ég átti heima. En alltaf, er ég
sá hann, var hann eins. Hann
var eins og ljósið, stilltur og
bjartur, með tryggðina skínandi
úr augum. Manni varð það ó-
sjálfrátt að líta til hans og íá
traust og mætur á honum. Bros
hans var blítt og ljúft og góð-
mennskuna bar hann með sér.
Án efa hafði hann góðan mann
að geyma. Hans er minnst moð
þakklæti og virðingu af ætt-
ingjum og vinum fyrir það, sem
hann var þeim og gerði fyrir þá.
Drottinn blessi þeim minningu
hans.
Valgeir Helgason.
Styrktar- og sjúkra-
sjóður verzlunar-
manna 75 ára
í dag eru liðin 75 ár frá því
að nokkrir kaupmenn í Reykja-
vík stofnuðu vísi að sjóði til
„styrktar verzlunarmönnum eða
munaðarleysingjum þeirra, sem
óverðskuldað eru sviptir at-
vinnuveg sínum, annað hvort
sökum veikinda eða annarra ó-
happa, er að kunna að bera og
fljótrar hjálpar þarf.“
Reglugerðin var samin á
dönsku og flest eru nöfnin
dönsk, sem undir eru rituð.
Kaupmannafélagið í Reykjavík
hét þá Handelsforeningen.
Fyrstu stjórn sjóðsins skipuðu
H. Th. A. Thomsen, Hannes St.
Johnsen og Hans A. Sívertsen.
Stofnendur sjóðsins voru 21
og skyldu þeir greiða 6 marka
inntökugjald, 16 marka árs-
gjald, og auk þess skyldu renna
í sjóðinn sektir fyrir vanræksl-
ur í félaginu, tíund af spila-
gróða á fundum félagsins, ágóði
af hlutaveltu o. þ. h.
Sjóðurinn var 1633 kr. í lok
fyrsta starfsárs, en var orðinn
rúm 207 þús. kr. í árslok 1941.
Á þessu tímabili hafa alls verið
veittir 784 styrkir úr sjóðnum,
að upphæð samtals rúmlega 155
þús. kr.
Sjóðurinn hefir nú gefið út
mjög snoturt rit um stofnun og
störf sjóðsins. Er þar á fáum
blöðum mikill fróðleikur um
hina gömlu Reykjavík og hálf-
dönsku Reykvíkinga. En stofn-
un styrktarsjóðsins og margt
annað bendir ótvírætt til, að
þeir hafi sízt látið sér minna
annt um hag bæjarins en af-
komendur þeirra gera nú. Þeir
gáfu hús til fyrsta barnaskóla
bæjarins 1860, og þeir gáfu
sjúkrahús 1865.
í heftinu eru margar myndir
af stjórnendum sjóðsins og enn
fremur myndir frá Reykjavík
árið 1867.
Vilhjálmur Þ. Gíslason skóla-
stjóri hefir skrifað þetta minn-
ingarrit.
un Evrópu“ með Þjóðverja sem
viðurkennda yfirþjóð, og út-
rýmingu bolshevisma og lýð'-
ræðis úr vegi nazismans. Japan
hefir gert hið sama með víg-
orðinu: „Asía fyrir Asíumenn",
og ennfremur með fyrirætlun-
um sínum um „hagsmunasvæði
Austurlanda“, þar sem Japanar
drottni sem öndvegisþjóð.
Stríðsmarkmið Bandamanna
er að komast í fastara horf, ef
marka má nýlega fram komin
ummæli Staffords Cripps og
Edens og Lytteltons í Bretlandi
og yfirlýsingar Wallace, Milo og
Perkins í Bandaríkjunum. En
þau mættu verða skilmerkilegri
og skýrari. í þessu efni er eng-
an veginn nauðsynlegt að tala
beinlínis um byltingu eða
fullnaðarframkvæmd hennar.
En það er nauðsynlegt að taka
hana og fylgifiska hennar með
í reikninginn.
Ef það er viðurkennt, að
bylting sé að einhverju leyti
nauðsynleg, og að bezt sé að
framkvæma hana á lýðræðis-
legan hátt, er fyrsta sporið
stigið. Næst liggur fyrir að gera
sér ljós hin óhjákvæmilegu
stefnuatriði, og geta skilgreint
stefnu og aðferðir lýðræðisins
í samræmi við þær breytingar,
sem breytt viðhorf krefjast.
Með því móti fást ekki aðeins
fastar kennisetningar til að
styðjast við, heldur og föst tak-
mörk til leiðbeiningar.
Það er næsta merkilegt, hve
mikill stuðningur er að slíkri
stefnuskrá og markmiðum í
öllu því, er lýtur að afkomu-
öryggi, framkomu gegn minni-
máttar þjóðum, hlutverki lista
í þjóðfélaginu, verzlunarskipt-
um þjóða á milli og óteljandi
öðrum málum. Enn fremur get-
ur það haft mikla þýðingu til
að forðast misskilning á sögu-
legri þróun, misbeitingu á lýð-
ræði til að hrinda fram mál-
um, sem geta virzt ágæt í
fljótu bragði, en eiga ekki næg
ítök hjá þeim, sem eiga að njóta
þeirra, misnotkun náttúrugæða
í gróðaskyni og hvers konar
þjóðargorgeir.
Bezta aðferðin til að ráða
þessum málum til lykta, kynni
að vera að lýsa yfir sáttmálum,
sem væru í aðalatriðum byggðir
á Atlantshafssáttmálanum, en
víðtækari og nákvæmari í ein-
stökum atriðum. Væru þessir
sáttmálar staðfestir af eins
mörgum bandalagsþjóðum og
unnt væri, yrði ekki frá þeim
horfið. Samtímis væru sérfræð-
ingar látnir vinna að áætlun-
um um einstök atriði, sem
kæmu til framkvæmda eftir
(FramlL. á 4. síOuJ
Orville Wright
Hann miklaðist ekki af afreki sínu.
Fyrir um fjörutíu og fimm árum gerðist hversdagslegur at-
burður í Ohio. Hann virtist að minnsta kosti vera harla hvers-
dagslegur þá, en okkur er nú um það kunnugt, að atburður þessi
hefir haft áhrif á líf okkar og mun þó hafa enn mikilvægari og
margþættari áhrif á líf barna okkar og barnabarna.
Dag þennan lagði Orville Wright leið sína inn í bókasafn i
Dayton í Ohio og fékk sér bók að lesa. Bók sú greindi frá Þjóð-
verja, Lilienthal að nafni, sem gat flogið í svifflugu eða stóru
loftfari. Lilienthal notaðist ekki við vél, en gat flogið eigi að síð-
ur. Orville Wright gekk síðla til náða þetta kvöld. Sagan um
þetta undraverða afreksverk hélt fyrir honum vöku. Hann
vakti einnig áhuga Wilburs bróður síns fyrir máli þessu. Wright-
bræðurnir hófust handa um að inna þrekvirki af höndum. Fóru
leikar þannig að lokum, að tilraun þeirra lauk með uppgötvun
flugvélarinnar, sem olli því, að nöfn þeirra verða ófyrnanleg í
mannkynssögunni.
Hvorugur þeirra hafði notið mikillar menntunar. Þeir útskrif-
uöust aldrei úr æðri skóla. En þeim hlotnaðist annað mun mik-
ilvægara en prófskírteini við háskóla. Þeir voru gæddir fram-
takssemi og framaþrá. Mörgum árum áður, er þeir voru enn á
bernskuskeiði, höfðu þeir tekizt för á hendur upp í sveit, tínt
þar bein dauðra kúa og hesta og selt þau áburðarsmiðju nokk-
urri. Þeir tíndu einnig járnarusl, sem þeir og seldu. Síðar stofn-
uðu þeir prentsmiðju og freistuðu þess að hefja útgáfu dag-
blaðs, en sú tilraun þeirra misheppnaðist. Þá opnuðu þeir verzl-
un, þar sem þeir seldu og gerðu við hjólhesta.
En hvaða starfa, sem þeir lögðu fyrir sig, dreymdi þá jafnan
um það að fljúga. Á sunnudagskvöldum lágu þeir í makindum á
sólvermdri hæð og virtu fyrir sér íuglana, er flugu yfir höfðum
þeirra.
Þeir höfðu hið mesta yndi af því að leika sér að flugdrekum
og hófu nú tilraunir sinar i þágu íluglistarinnar fyrir alvöru.
Þar kom aö lokum, að þeir smíðuðu loftfar eða svifflugu og
fóru með hana til Kitty Hawk í Norður-Karolinu. Þangað lögðu
þeir leið sína sökum þess, að svalur saltvindur blæs þar jafnan
af hafi, og jarðvegurinn er mjúkur, þar sem hann myndast af
öldóttum sandflæmum.
Árum saman gerðu þeir tilraunir með svifflugur sínar. Þar
kom, að þeir settu í eina þeirra vél, er þeir höfðu sjálfir búið til,
og breyttu henni í flugvél. Seytjánda dag desembermánaðar
árið 1903 unnu þeir þá merku dáð, að takast fyrstu flugferðina
á hendur, svo að vitað sé. Þeir vörpuðu hlutkesti um það, hvor
þeirra ætti fyrr að fljúga. Orville varð fyrir valinu. Dag þennan
var svalt í veðri og sólar naut eigi. Stormurinn hrannaði ís-
jaka við strönd Kitty Hawks. Fimm menn bisuðu við flugvélina
og áttu fullt í fangi með það að halda á sér hita. En þótt kalt
væri, bar Orville ekki einu sinni yfirfrakka, er hann steig upp í
flugvélina, til þess að hún væri sem léttust.
Þegar klukkan var nákvæmlega þrjátíu og fimm mínútur yfir
tíu, settist Orville við stýrið og setti vélina í gang. Þetta furðu-
lega farartæki hóf sig til flugs með háreysti miklu, og stóð log-
inn út úr því. Vélin barst fram og aftur um tólf sekúndna skeið
og lenti þá hundrað fet þaðan, sem hún hafði hafið sig til flugs.
Þetta var stórviðburður. Það var brotið blað í sögu menningar-
innar. Loksins hafði hinn mikli draumur kynslóðanna rætzt.
Fyrsta sinni hafði maðurinn hrist af sér fjötra jarðarinnar og
lagt leið sína um viðáttu geimsins.
En Orville Wright hélt skapstillingu sinni fullkomlega, þrátt
fyrir afrek þetta. Hann kvaðst hafa haft áhuga fyrir því að
koma máli þessu 'í framkvæmd og því hafizt handa. Hann lét
þess getið, að hann hefði aldrei látið áhugann fyrir fluglistinni
halda fyrir sér vöku nema einu sinni, er hann var drengur og
varð um það hugsað, hvort mönnunum myndi nokkru sinni auðn-
ast að fljúga.
Þótt undarlegt kunni að virðast, hefir Orville Wright, fyrsti
maðurinn, sem flaug flugvél, ekki komið upp í flugvél frá því
árið 1918 og aldrei stjórnað flugvél frá því árið 1914.
Hvernig er því varið? Árið 1908 flaug hann flugvél yfir Fort
Myers í Virginiu. Þá fór eitthvað úr lagi. Flugvélin steyptist til
jarðar. Wright komst nauðulega lífs af. Upp frá þessu eru honum
öll ferðalög hin mesta þraut. Hann getur að sönnu ferðazt fót-
gangandi, en hinn minnsta hristing þolir hann ekki.
Hann er hæglátur maður og unir kyrrðinni bezt. Allt há-
reysti og uppnám er honum hvimleitt. Honum kemur ekki til
hugar að skrifa ævisögu sína. Honum er það á móti skapi, að
myndir séu teknar af sér og fréttaritarar ónáði sig. Wilbur bróðir
hans, sem lézt árið 1912, komst einhverju sinni þannig að orði:
— Páfagaukarnir eru einu fuglarnir, sem tala, og þeir fljúga
ekki heldur sérstaklega hátt.
Báðir Wrightbræðurnir voru hæglátir menn og alþýðlegir. Dag
nokkurn hugðist Wilbur að taka fram vasaklút. Þá féll rauður
borði úr vasa hans á gólfið. Systir hans spurði hann, hvað þetta
væri, og hann svaraði: — Ó, þetta. Ég gleymdi að segja þér frá
þvi. Þetta er borði heiðursfylkingarinnar, sem franska stjórnin
sæmdi mig í gær.
Orville og Wilbur Wright fengust aldrei til þess að fljúga á
sunnudögum. Einhverju sinni bað Spánarkonungur þá að fljúga
með sig á sunnudegi, en þeir brugðu eigi af vana sínum og neit-
uðu hans hátign þessa.
Hvorugur Wright-bræðranna kvæntist. Faðir þeirra lét ein-
hverju sinni svo um mælt, að þeir gætu ekki bæði séð fyrir kon-
um og flugvélinni. Þeir völdu því flugvélina.
Vatnsdœlingum og öörum vinum fjœr og nœr, sem
sýndu mér og konu minni margháttaða vinsemd
meö samsæti, símskeytum og gjöfum á 80. afmœl-
isdegi mínum 14. okt. s. I., votta ég okkar innileg-
asta þakklœti. Dagur þessi mun verða okkur hjón-
um ógleymanlegur fyrir þá hlýju vinsemd, sem
mœtti okkur úr öllum áttum.
Þórormstunga, 20. okt. 1942,
Jón Hannesson
Samband ísl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN!
Vinnið að útbreiðslu tímaritsins
Samvinnunnar.
Nmásöluverl)
á vindlingum.
Útsöluverð á enskum vindlingum má eigi vera hærra en hér
segir:
Players N/C med. . .. . 20 stk. pk. . .. ... kr. 2.50 pakkinn
May Blossom . 20 — — .. .... — 2.25 —
De Reszke, Virginia . . 20 — — .. . ... — 1.90 —
Commander . 20 — — . . . ... — 1.90 —
De Reszke, tyrkn. ... . 20 — — . . .... — 2.00 —
Teofani . 20 . . . . — 2.20
Derby 10 . . . — 1 25
Soussa . 20 . .. . — 2.00
Melachrino nr. 25 ... . 20 . .. . — 2.00
Utan Reykjavíkur og Hafnarfjarðar má útsöluverðið vera 3%
hærra en að framan greinir, vegna flutningskostnaðar.
Tóbakseinkasala ríkisius.
Jörö til sölu.
Jörðin Störa-Hvarf í Þorkelshólshreppi í Vestur-Húnavatns-
sýslu fæst til kaups og ábúðar í næstu fardögum. Land jarðar-
innar er víðáttumikið og ágætt til sauðfjárbeitar.
Tilboð sendist undirrituðum fyrir 15. febrúar næstk. Réttur
áskilinn til að hafna öllum tilboðum.
Hvammstanga, 13. nóv. 1942.
Skúli Gnðnnuidsson.
Blómabúðí n
Garður li.f.
Garðastræti 2. — Sími: 1899.
Afskorin blóm, Pottaplöntur, Kransar, Kistu-
skreytinfi, KERAMIK.
Sendum gegn póstkröfu um land allt.
Ramm- nnjl
íslenzk u||||
Árni Jónsson
Hafnarstræti 5.
Sími 5805.
jitúlkur
vantar nú þegar í Kleppsspítalann.
48 stunda vinnuvika. IJpplýsingar hjá
yfirlijúkrunarkonunni.
Sími 2319 eða 2317.
Innheímtumenn Tímans
uin land aUt!
Vinnið eftir fremsta megni að innheimtu Tím-
ans. — Gjalddaginn var 1. júlí.
rVMlKlMTA TlliMS.