Tíminn - 29.12.1942, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKNARPLOKKURINN.
RITST JÓRASKRIPSTOFUR:
EDDUIIÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEI-.ITA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOPA:
EDDUHÚSI, iindargötu 9 A.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 39 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, þrfðjudagmn 29. des./1942
153. blað
Tillaga Framsóknarilokksinsi
Rannsókn nýrra starfshátta
við vega- og símalagningu
'jgímtnrt
Næsta blað Tímans kemur
ekki út fyr en eítir áramót.
Laugarneskirkjan
er í smíðum
Þær aðferðír, sem hafðar eru nú, eru
orðnar úreltar og óhagkvæmar
Fimm þingmenn Framsóknarflokksins, Gísli Guð-
mundsson, Páll Zóphóníasson, Helgi Jónasson, Skúli
Guðmundsson og Páll Þorsteinsson, flytja í neðri deild
svohljóðandi tillögu til þingsályktunar um rannsókn
nýrra vinnuaðferða í vegagerð og símalagningu:
„Neðri deild Alþingis ályktar að skora á ríkisstjórnina að láta
rannsaka möguleika til:
1. Að auka vélanotkun í vegagerð hér á landi;
2. Að vegagerð ríkisins verði a. m. k. að einhverju leyti fram-
kvæmd í ákvæðisvinnu;
3. Að símalínur, einkum til afskekktra staða, verði lagðar með
minna tilkostnaði en nú tíðkast.“
Blaðamönnum var íyrir fám
dögum boðið að skoða hina veg-
legu kirkju, sem í smíðum er á
Kirkjubólstúni í Lauganeshverfi.
Sýndi formaður sóknarnefnd-
arinnar, Jón Ólafsson, og prest-
úr Lauganessafnaðar, séra
Garðar Svavarsson, gestunum
hið nýja guðshús.
Kirkj ubyggingin er þegar
komin vel á veg, þótt vitanlega
eigi hún langt í land að vera
fullbúin til messugerðar. Verð-
ur mjög til hennar vandað, bæði
að utan og innan. Hún er reist
á einum þeim stað, sem ákjós-
anlegastur er fyrir stórbygg-
ingu í öllum bænum. Utan af
Engeyjarsundi blasir kirkjan
við og verður því eitt þeirra
mannvirkja, er fyrst vekur at-
hygli þeirra, sem af hafi koma.
Umhverfis kirkjuna verður all-
stórt autt svæði, sem síðar meir
verður prýtt trjám, runnum og
skrautblómum.
Gert er ráð fyrir, að kirkjan
muni taka 300—400 manns í
sæti.
Talið er, að hún muni kosta
nær 400 þúsund krónur.
Þorlákur Ófeigsson húsa-
meistari, hefir haft umsjón
með kirkjusmíðinni, en Guðjón
Samúelsson, húsameistari ríkis-
ins, gerði teikninguna. Hefir
mynd af kirkj ulíkaninu birzt
hér í blaðinu fyrir nokkru.
Eldsvoði af völdum
kerfis
Snemma á jóladagsmorgun
kom eldu^ upp í húsinu nr. 11
við Blómvallagötu. Er þetta
stórhýsi, fimm hæðir, ef þak-
hæð og kjallari eru meðtalin.
Eldurinn kom upp í herbergi í
vesturenda þakhæðarinnar.
Hafði stúlka sofnað þar út frá
kerti. Brann allur vesturendi
þakhæðarinnar, sem voru fjög-
ur einstaklingsherbergi og
geymslurúm, áður en slökkvi-
liðinu tókst að ráða niðurlögum
eldsins. Eldurinn læsti sig einn-
ig um austurenda þakhæðar-
innar. Eyðilögðust öll húsgögn
þar af eldi og vatni. Skemmdir
urðu nokkrar af vatni á öðrum
hæðum hússins.
Valdímar Björnsson
komínn fíl Islands
Valdlmar Björnsson, sonur
Gunnars Björnssonar 1 Minnea-
polis, er kominn hingað til
lands.
Valdimar er liðsforingi í sjó-
hernum. Hann er 36 ára gam-
all. Mun hann starfá hér sem
blaðafulltrúi hersins. Vestra
hefir hann stundað blaða-
mennsku og getið sér góðan
orðstír. Hann hefir áður komið
hingað.
í greinargerðinni segir:
„Vinnuaðferðir við oplnberar
framkvæmdir (og raunar víðar)
hér á landi munu vera orðnar
talsvert á eftir tímanum, sam-
anborið við þau lönd, sem
fremst standa I verklegri tækni.
Það vat t. d. staðfest af vita-
málastjóra í umræðum á Al-
þingi um dýpkunarskip fyrir
nokkrum dögum, að tæki þau,
sem notuð eru til hafnargerða,
væru algerlega ófullnægjandi,
og vinnubrögð úrelt, svo að á-
berandi væri, samanborið við
tilsvarandi framkvæmdir er-
lendra manna.
En það, sem þarna var sagt
um úreltar aðferðir í hafnar-
gerð, mun eiga víðar við. Veld-
ur því sjálfsagt að miklu féleysi
þjóðarinnar og þar af leiðandi
vanmáttur til að eignast dýrar
vélar og tæki, og hins vegar þess
e. t. v. ekki gætt nægilega að
veita íslenzkum mönnum að-
stöðu til að fylgjast með verk-
legum framförum erlendis.
Vélanotkun við vegagerð hér
á landi hefir fram að þessu
verið lítil. Fyrir utan bifreiðar
til malarflutnings eru hér að
verki síðustu árin nokkrir veg-
heflar, sem gert hafa mikið
gagn og þyrftu að vera fleiri,
en þá má líka heita upp talið.
En það dylst ekki þeim, er séð
hafa vinnubrögð ameríska setu-
liðsins hér í vegagerð, að vélar
geta unnið stórvirki í þessum
framkvæmdum. Það mætti
hugsa sér, að notkun slíkra
vinnuvéla hér mundi geta skap-
að hliðstæða möguleika í vega-
gerðinni og dráttarvélar og ný-
tízku áhöld hafa þegar gert í
jarðræktinni. Verkefni þjóðar-
innar í vegagerð eru hins veg-
ar svo stórkostleg, að seint mun
þar sjá fyrir endann, ef manns-
höndin og rekan eiga þar að
vera að verki einar eða aðallegá.
En nú er einmitt rétti tíminn
til að hefjast handa um að hag-
nýta sér þá möguleika, sem fyr-
ir hendi kunna að vera.
Það er margra mál, að það
mundi verða notadrýgra á ýms-
an hátt, ef vegagerð væri fram-
kvæmd í ákvæðisvinnu. Þetta
hefir verið reynt t. d. í Þing-
vallaveginum um 1930, og mun
hafa gefizt vel og verið vinsælt
hjá verkamönnum. Er og auð-
sætt, að það getur verið hent-
ugt, svo misviðrasamt sem hér
er, að vegavinnumenn geti
sjálfir ráðið, hvenær þeir eru að
verki og njóti þess, sem þeir
vilja á sig leggja. En I þessu
sambandi þarf m. a. að rann-
saka, með hverjum hætti eftir-
lit hins opinbera með slíkri
vegavinnu þyrfti að vera, svo
að í lagi væri.
Þriðji liður tillögunnar fjallar
j um rannsókn á möguleikum til
að leggja símalínur með minna
tilkostnaði en nú tíðkast. Það er
hverjum auðsætt, að staura-
línur eins og þær, sem tíðkazt
hafa, eru mjög dýrar, einkum
þar sem flutningur er erfiðast-
ur. Flm. er kunnugt, að í Vest-
urheimi hafa verið gerðar at-
hyglisverðar tilraunir til að
leggja símalínur án staura um
strjálbýl svæði en einangrun og
vernd línunnar þarf þá auðvit-
að að vera með þeim hætti, að
ódýrara sé en staurarnir. Væri
æskilegt, að þessi möguleiki
væri rannsakaður til hlítar.“
Kaupþingið
tekið til starfa
Kaupþing Landsbanka ís-
lands var sett síðastliðinn
þriðjudag í afgreiðslusal bank-
ans af Jóni Árnasyni formanni
bankaráðs. Margir gestir voru
viðstaddir þennan sögulega at-
burð.
Eins og áður hefir verið sagt,
mega aðeins þeir aðilar, sem
bankinn samþykkir, taka þátt í
þinginu. Nefnast þeir kaup-
þingsfélagar. Eftirtaldir aðilar
hafa hlotið þessa viðurkenn-
ingu:
Brunabótafélag íslands, Bún-
aðarbankinn, Eggert Claessen &
Einar Ásmundsson, Einar B.
Guðmundsson & Guðlaugur
Þorláksson, Garðar Þorsteins-
son, Jón Ásbjörnsson, Svein-
björn Jónsson & Gunnar Þor-
steinsson, Kauphöllin, Lands-
bankinn (verðbréfadeild), Lár-
us Fjeldsted, Lárus Jóhannes-
son, Samband ísl. samvinnu-
félaga, Sparisjóður Reykjavík-
ur og nágrennis, Stefán Jóh.
Stefánsson & Guðm. í. Guð-
mundsson, Söfnunarsjóður.
Eftir að setningu þingsins
lauk hófust viðskipti. Voru alls
seld verðbréf fyrir 373 þús kr.
þennan fyrsta dag kaupþings-
ins.
Konur týnast
Um jólin auglýsti lögreglan
í Reykjavík eftir tveim konum
í útvarpinu, fimmtán ára telpu
og gamalli konu. Þær eru nú
báðar fundnar. Mál stúlkunnar,
sem var búin að vera lengi að
heiman, er í rannsókn hjá lög-
reglunni.
Erlent yflrlit 29. des.:
Vetrarsokn Rn^a
Sókn Breta í Tripolitanfu. — Rernaðurmn í
Tunis — Morð Darlans. — Sókn Breta í Burma. —
Loftsókn Bandamanna.
Vetrarsókn Rússa virðist nú
langtum stórfeldari en í fyrra.
Má marka það jafnt á hernað-
artilkynningum þeirra og Þjóð-
verja. Rússar segja nú stöðugt
frá því, að þeir taki margt fanga
og mikið herfang, en í fyrra
gátu þeir þess sjaldan. Fram-
sókn þeirra er líka miklu hrað-
ari nú en þá. Þjóðverjar segja
nú daglega frá því, að þeir eigi
í harðri varnarbaráttu víða á
víglínunni, en í fyrra gerðu þeir
jafnan lítið úr sókn Rússa og
sögðust aðeins færa sig undan
„samkvæmt áætlun" til að
stytta víglínuna.
Vetrarsókn Rússa nú má þeg-
ar skipta í fleiri þætti.
Fyrsti þátturinn var sóknin
við Stalingrad, sem beindist að
því áð innikróa her Þjóðverja
þar. Hún bar mikinn árangur.
Þjðverjar virtust ekki undir
hana búnir, misstu fjölda her-
manna og gnótt hergagna. Þeim
virðist þó hafa tekizt að koma
í veg fyrir algera innikróun
Stalingradhersins, en eiga mjög
örðugt með flutninga til hans.
Gagnsóknir þeirra á þessum
slóðum virðast hafa misheppn-
azt að mestu.
Annar þátturinn var sóknin á
Velikiye Luki-Rzhev-Vyasma-
svæðinu. Þar hafa Rússar náð
talsverðum árangri, en þó minni
en við Stalingrad. Bendir margt
til, að Þjóðverjar hafi búizt við
sókn Rússa á þessum slóðum.
Þriðji þátturinn er sóknin á
Donsvæðinu miðja vegu milli
Voronesh og Stalingrad. Hún
hófst fyrir hálfri annarri viku
síðan og hefir borið mestan
árangur af þessum sóknarlot-
um Rússa. Her þeirra hefir
brotizt vestur yfir Don á breiðu
svæði og er víða kominn inn í
Ukrainu og Donetshéröðin.
Sumsstaðar hefir hann sótt
fram yfir 200 km. Rússar telja
sig þegar hafa tekið um 60 þús.
fanga í þessari sókn og mikið
hergagna, m. a. 300 flugvélar á
einum stað. Segja þeir undan-
hald Þjóðverja svo hratt, að þeir
gefi sér ekki tíma til að eyði-
leggja þau hergögn, er þeir
verða að skilja eftir. Mannfall
Þjóðverja telja þeir mikið.
Fjórði þátturinn er sóknin i
Mið-Kákasíu, er hófst fyrir fám
dögum. Þar hafa Rússar sums-
staðar sótt fram nokkra tugi
km. og unnið Þjóðverjum veru-
legt tjón.
Þar sem Rússar hafa hafið
sókn á mörgum stöðum, virðist
það meira tilgangur þeirra að
vinna þýzka hernum sem mest
tjón en að heyja stórsókn til að
hrekja Þjóðverja af ákveðnu
svæði, er þeir þyrftu síðar að
eyða miklum kröftum til að
verja. Þeir munu ekki enn telja
sig undir það búna að hefja að-
alsóknina á hendur Þjóðverj-
um, enda mun henni ætlað að
fara saman við sókn Banda-
manna að vestan.
Það gerir Þjóðverjum vitan-
lega erfiðara fyrir en í fyrra, að
víglínan í Rússlandi er nú mun
lengri en þá og að hernaðurinn
í Afríku krefst nú miklu meiri
liðsafla, einkum flugliðs, en þá.
f Tripolitaniu hafa Bretar átt
sigri að fagna í fyrsta sinn í
þessari styrjöld. Áttunda hern-
um tókst með leiftursókn að
hrekja Þjóðverja frá E1 Agheila
og er nú búinn að hrekja þá
alla leið vestur fyrir Sirte. Er
ekki búist við, að Þjóðverjar
veiti mótspyrnu fyrr en við Mis-
urata. Frá E1 Agheila til Mis-
urata- er óslitin eyðimörk, vatns-
laus að kalla og ógreið yfirferð-
ar. Við Misurata verður landið
gróðursælla og vatn er þar nóg.
Mun það vafalaust reynast
Bretum erfitt að koma nægu
liði og vistum þessa leið.
Rommel hefir ekki unnizt
nægur tími til að búast um við
E1 Agheila. Hann mun heldur
ekki hafa fengið þann liðs-
auka og hergagnakost, sem hon-
um var lofaður. Honum mun
hafa tekizt að koma liði sínu að
mestu óskertu frá E1 Agheila.
í Tunis hafa engar stórorust-
ur orðið. Báðir aðilar draga að
sér liðsafla og halda uppi harð-
skeyttum lofthernaði. Banda-
menn telja að flugvélar og kaf-
bátar þeirra nái alltaf meiri og
mejri yfirráðum yfir siglinga-
leiðinni milli Sikileyjar og Tun-
is og séu því liðflutningar Þjóð-
verja þangað erfiðir. Öxulríkin
segja hins vegar, að þau valdi
skipaflota Bandamanna á Mið-
jarðarhafi miklu tjóni.
Darlan var myrtur á aðfanga-
daginn. Réðist maður á hann
og skaut hann mörgum skotum.
Maður þessi hefir verið tekinn
af lifi, en nafn hans og þjóð-
erni hefir enn ekki verið til-
greint.
Frjálsir Frakkar og Bretar
munu hafa búist við því, að
morð Darlans leiddi til þess, að
Norður-Afríka kæmist undir
stjórn Frjálsra Frakka, sem
Bretar hafa stutt til valda. En
Bandaríkjamenn virðast telja
vænlegast, að láta völdin vera
áfram i höndum hinnar fyrri
nýlendustjórnar Frakka. Hefir
hún kjörið Giraud hershöfð-
ingja eftirmann Darlans og
Bandaríkjamenn viðurkennt
stjórn hans.
Þjóðverjar reyna að nota morð
Darlans til áróðurs gegn Frjáls-
um Frökkum og Bretum.
í Burma hafa Bretar hafið
sókn og tekið nokkra hafnar-
bæi, sem næst liggja Indlandi.
Japanir hafa yfirleitt hörfað
undan, án þess að veita mót-
spyrnu. Tæpast mun hér um
stórsókn að ræða, heldur und-
irbúning slíkrar sóknar. Telja
Bandamenn, að Kínverjum
verði eigi veitt veruleg hjálp,
nema þeir nái Burma aftur.
Margir herfræðingar telja, að
Japani sé bezt að sækja heim
frá Kína.
Loftárásir Bandamanna á
herstöðvar á meginlandi Evrópu
hafa verið með meira móti, þeg-
ar miðað er við veðráttu. Hafa
þær náð til Þýzkalands, Ítalíu
og herteknu landanna. Yfir-
maður ameríska flughersins í
Bretlandi hefir lýst yfir því, að
undirbúningi þess, að Banda-
ríkjamenn geti tekið veigamik-
inn þátt i loftsókninni gegn
Þjóðverjum, sé nú að verða
lokið.
Frá Noregi
Washington — Tíu lögreglu-
þjónar í Oslo hafa verið sendir
í fangabúðir nazista í Noregi
fyrir að neita að heilsa stuðn-
ingsmönnum Quislings I lög-
regluliðinu með nazistakveðju,
er sagt frá í grein í sænska dag-
blaðinu Aftontidningen, sem
upplýsingaskrifstofu stjórnar-
innar barst í dag. Dagblaðið
segir frá því, að margir lög-
regluþjónar í Oslo hafi reynt að
fá lausn úr lögregluliði nazista,
en nazistar taka ekki á móti
lausnarbeiðnunum. Þess vegna
bera lögregluþjónarnir á sér af-
Hallgrímskirkja
Til nánari skýringar á mynd
þeirri, sem birtist framan á
jólablaði Tímans, skal þess get-
ið, eftir upplýsingum frá Frey-
móði Jóhannssyni listmálara,
að mynd hans er gerð sem per-
spektív-teikning í litum, sam-
kvæmt uppdráttum og skipu-
lagshugmynd húsameistara rík-
isins, Guðjóns Samúelssonar.
Líkan af kirkjunni og væntan-
legum byggingum á Skólavörðu-
hæð hefir Axel Helgason gert.
Á víðavangi
SKÁLDSKAPUR OG TÖLUVÍSI.
Halldór Kiljan hefir löngum
Dótzt bera of lítið úr býtum fyr-
ir skáldskap sinn, bæði í vin-
sældum og fjármunum.
Nú hefir þetta þingsmanns-
efni sósíalista því tekið að gefa
sig við töluvísi og hyggur sjá-
anlega til allmikils frama á
þeim vettvangi.
í Þjóðviljanum frá 13. þ. m.
er grein eftir Kiljan, þar sem
hann ætlar að sanna það með
tölum, að íslenzkir bændur séu
okrarar, auk þess sem þeir eru
ölmusumenn og ræflar á alla
lund, að dómi skáldsins.
„Almennt neyzlukjöt kostar í
Reykjavík kr. 6.40 á heildsölu-
verði. í New York kostar al-
mennt neyzlukjöt (fyrsta flokks
nautakjöt — sauðakjöt er litið
eitt ódýrara) kr. 2.00 kílóið“.
Svo kveður skáldið í þessari
ritsmíð sinni. Gallinn er aðeins
sá, að tölur hans koma lítt
heim við veruleikann, því að
samkvæmt verðlagsskýrslum
fyrir sept—okt. s.l., kostaði
nautakjöt í New York kr. 4.15—
6.65 kg. í útsölu.
Annað tveggja er álagningin
því svo mikil ,að hún nemur yf-
ir 100% svo að bændur eru fé-
flettir, eða þá hitt, sem mun
sönnu nær, að Skáldinu hafi
fatazt í töluvísinni og ruglazt á
pundi og kílógrammi Heild-
söluverð á lambakjöti, sem
Skáldið telur þó „lítið eitt ó-
dýrara", var sem sé kr. 3.60—
4.15 kg. í sept.—okt. í þeirri á-
gætu borg New York. Og í smá-
sölu kostaði læri 5.30, rifjasteik
6.85 og spjaldhryggur 7.44 kr.
hvert kg.
Það hefir því farið líkt fyrir
Kiljan og karlinum, sem mundi
ekkí „hvort það var tvær merk-
ur eða pund“, sem hann hafði
meðferðis.
ÞEGAR MOGGI
VAR BRENNDUR.
Morgunblaðið gerir sér mjög
tiðrætt um það áö undanförnu,
að nokkur hálfprentuð blöð af
Tímanum hafi verið eyðilögð.
Þetta getur komið fyrir á
„beztu bæjum“. Það ætti Mogg-
inn að muna. Eða hvernig var
það hér um árið, þegar Moggi
„falleraði" á samræðum tveggja
hárra persóna úti í Danmörku?
Fór Mogginn þá ekki fullprent-
aður í eldinn? Og urðu þá ekki
flestir kaupendur blaðsins að
drekka morgunkaffið sitt
Möggalausir?
STÓRU BRANDAJÓL.
Áður voru jólin talin þríhei-
lög, þ. e. jóladagarnir voru þrír.
Stóru brandajól voru þá kölluð,
þegar jóladag bar upp á fimmtu-
dag, svo að fjórir helgidagar
fóru saman. Ef aðfangadag bar
upp á sunnudag voru helgidag-
arnir líka fjórir í röð, en þá
voru þó kölluð brandajól minni.
Stði’u brandajól þóttu boða
mikil tíðindi og ill, konunga-
dauða, harðindi eða óáran.
Litlu brandajól þóttu hins veg-
ar boða fremur gott árferði.
rit af lausnarbeiðnum sinum,
sem þeir sýna löndum sínum.
Verðir eru stöðugt hafðir við
heimili lögreglustjóra Quislings
(Frá ameríska blaðafulltrúan-
um).
I