Tíminn - 16.03.1943, Page 1

' RXTSTJÓRI:
j ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
I FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
j JÓNAS JÓNSSON
j ÚTOEFFANDI:
! FR AMSÓKN ARFLOKKURINN
27. árg.
RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9A.
Símar 2353 Og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A. j
j ' Sími 2323.
; PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Simar 3948 og 3720.
Reykjavik, þrfðjudagiim 16. marz 1943
31. blatf
Merkileg p'ngsályktunartillaga:
iéritaknr itraiidferda
bátnr fyrir Auitnrland
Árgjald
T í m a n s
Á miðstjórnarfundi
Framsóknarflokksins, sem
haldinn var nú fyrir
skömmu, voru m. a. tekn-
ar ákvarðanir um verð
Tímans á þessu ári, og
hafði fjárhags- og blað-
nefnd miðstjórnarinnar
áður kynnt sér ítarlega
fjárhagsafkomu og rekst-
ur blaðsins undanfarin ár.
Niðurstaðan varð sú, að
áskriftargjaldið í Reykja-
vík og Hafnarfirði skyldi
vera 4 krónur á mánuði
fyrst um sinn, en 30 krón-
ur árgangurinn annars
staðar á landinu.
í þessu sambandi er al-
veg nauðsynlegt að kaup-
endur blaðsins geri sér
ljóst, að þótt hér sé um
töluverða hækkun að
ræða á blaðgjöldunum, þá
hefir útgáfukostnaðurinn
hækkað ennþá meira hlut-
fallslega síðan 1939, eins
og sjá má á því, að út-
gjöldin hafa nál. fjórfald-
azt, en hins vegar hafa
blaðatgjöldin verið ákveð-
in aðeins þrisvar sinnum
hærri en þá var. M. ö. o.:
Árgangurinn 1943 hefði
átt að kosta allt að kr.
40.00 utan Reykjavíkur og
Hafnarfjarðar, ef ein-
göngu hefði verið miðað
við hækkun á útgáfukostn-
aði síðan 1939.
Að öllu athuguðu taldi
þó miðstjórnin ekki rétt
að setja verð blaðsins
hærra en 30 krónur fyrir
þetta ár, og var m. a. á
það bent, að á undan-
förnum árum hefði ekki
nálægt því allir áskrifend-
ur blaðsins greitt það
(sennilega í mörgum til-
fellum getuleysi), en aft-
ur á móti mundi nú mega
vænta betri skila en
nokkru sinni fyrr, þar eð
fjárhagsástæður manna
væri yfirleitt ágætar. Þarf
ekki annað en að athuga
hækkun á afurðaverði og
kaupgjaldi síðustu árin til
að sannfærast um, að
kostnaðurinn við blaðið
hefir þrátt fyrir allt hækk-
að minna en ætla mætti
miðað við margt annað og
þá jafnframt, að geta al-
mennings til að greiða
andvirði þess, eins og það
hefir nú verið ákveðið, er
meiri en áður, þegar blað-
ið kostaði 10 krónur.
Með því að stilla áskrift-
argjaldi Tímans svo í hóf,
sem að framan greinir,
hefir miðstjórn Framsókn-
arflokksins sýnt, að hún
ber það traust til kaup-
enda hans, að þeir bregð-
ist nú ALLIR vel við og
greiði áskriftargjöld sín
skilvíslega, og verður ekki
í efa drégið að óreyndu,
að sú skoðun sé réttmæt.
„Hvassafell”
Áður hefir verið skýrt frá því,
að Samband ísl. samvinnufé-
laga hafi gefið kr. 10.000,00 til
Stúdentagarðsins. Hefir nú
stjórn S. í. S. ákveðið, að her-
bergi þetta skuli vera til minn-
ingar um Hallgrím Kristinsson
forstjóra, og verður herbergið
nefnt „Hvassafell". Stjórn Sam-
bandsins ræður hvaða stúdent
fái dvöl í þessu herbergi.
Tillagan er komin frá fundi sýslu-
manna og bæjarfógeta austanlands
Þingmenn af Austurlandi hafa lagt fram í sameinuðu
þingi tillögu til þingsályktunar þess efnis, að ríkisstjórn-
inni sé heimilt að láta smíða eða kaupa vandaðan 100
smál. strandferðabát fyrir Austurland, sem ríkið reki í
sambandi við strandferðaskip ríkisins. Eysteinn Jóns-
son er aðalflutningsmaður tillögunnar.
í greinargerðinni er skýrt frá
því, að snemma í janúarmán-
uði síðastliðnum hafi sýslumenn
Múlasýslna og bæjarstjórar
Neskaupstaðar og Seyðisfjarð-
arkaupstaðar komið saman til
fundar á Seyðisfirði til þess að
ræða um samgöngumál Aust-
fjarða. Fundur þessi var hald-
inn í samráði við þingmenn af
Austurlandi.
Á fundi þessum var samþykkt
þessi ályktun:
„Ályktun fundar sýslumanna
Múlasýs.lna og bæjarstjóra Nes-
og Seyðisfjarðarkaupstaða um
samgöngumál.
a) Fundurinn telur nauðsyn-
legt að komið verði á hálfsmán-
aðarlegum stöðugum ferðum
Esju frá Reykjavík austur um
land til Akureyrar og sömu leið
til baka.
b) Fundurinn telur eðlilegt,
að í sambandi við ferðir Esju
verði áætlunarferðir fjarða-
báts, er gangi frá Hornafirði til
Þórshafnar.
c) Fundurinn telur, að sam-
vinnu þessara skipa beri að
haga þannig, að Esja verði ekki
látin annast vöruflutninga á
örðugustu afgreiðsluhafnir.
Flytji Esja vörur til þessara
hafn^ á einhverja hinna stærri
og öruggari hafna, en þar taki
fjarðabáturinn þær og flytji á
ákvörðunarstað.
d) Fundurinn ’telur, að auk
hinna stærri hafná og þeirra,
sem um ræðir hér að framan,
geti fjarðabáturinn komið við
á afskekktari byggðarlögum við
ströndina.
e) Fundurinn telur, að
fjarðabáturinn þurfi að geta
lestað um 40 smálestir af vör-
um, og hafa svefnrúm fyrir 10
menn og setsal fyrir 20. Skipið
þarf að vera svo hraðskreitt, að
það geti farið allt að 10 mílur
á klukkustund."
í greinargerð fundarins fyrir
tillögum þess segir m. a.:
„Fyrir atvinnulíf í fjórðungn-
um mundi fjarðabáturinn hafa
mikla þýðingu. Má til dæmis um
það nefna nauðsynina á ferð-
um til Hornafjarðar á vetrar-
vertíð og ferðir allt til Raufar-
hafnar á sumrum, þar sem bát-
ar af suðurfjörðunum hafa að
undanförnu stundað fiskveiðar
á Vopnafirði, Þórshöfn og Rauf-
arhöfn. Á sumrum hafa oft ver-
ið mikil vandræði að fá beitu
frá síldveiðisvæðunum til
smærri og stærri verstöðva
austan lands. Gæti fjarðabát-
urinn í strandferðum sínum
greitt mikið fyrir flutn-
ingi á þeirri nauðsynjavöru.
Mundi þetta eitt út af fyrir sig
geta orðið til þess, að kostnað-
ur við fjarðabátinn fengizt
greiddur á óbeinan hátt.
Einsætt má telja, að Skipa-
útgerð ríkisins eigi að hafa með
höndum útgerð fjarðabátsins og
setja honum áætlun í samræmi
við ferðir strandferðaskipsins
Verður einlægast, að bæði skip-
in verði gerð út á kostnað sama
aðilja, þar sem sennilegt má
telja, að hagnaður verði á
rekstri stranðferðaskipsins, en
halli á rekstri fjarðabátsins, og
hann sparar stranðferðaskipinu
mikinn kostnað með því að losa
það við tafir á örðugustu höfn-
unum.“
Fundurinn sendi þingirrönn-
um af Austurlandi tillögur sín-
ar og voru þær þegar í stað lagð-
ar fyrir samvinnunefnd sam-
göngumála Alþingis. ' Fékk
nefndin m. a. álit Pálma Lofts-
sonar um tillögurnar, sem lýsti
sig þeim eindregið fylgjandi.
Þingmennirnir telja málið nú
orðið það undirbúið, að rétt sé
að leggja það fyrir Alþingi á
þeim grundvelli, sem þings-
ályktunartillagan fjallar um.
Verði tillaga þessi samþykkt,
hefir raunverulega verið mót-
uð ný stefna í strandferðamál-
unum. Stór skip verða látin
annast ferðir til aðalhafnanna,
en smærri skip frá þeim til
minni hafnanna. Strahdferða-
bátarnir verða reknir í beinu
sambandi við strandferðaskip-
in og af sama aðila. Hingað til
hefir lítið samband verið milli
strandferðaskipanna og ein-
stakra tetrandferðabáta, sem
reknir hafa verið af ýmsum að-
ilum. Rekstur bátanna hefir
líka verið svo óviss, að strand-
ferðaskipin hafa eftir sem áð-
ur orðið að koma á smáhafn-
irnar. Þetta nýja fyrirkomulag
ætti því að gera rekstur strand-
ferðaskipanna ódýrari og
tryggja þannig hinum dreifðu
höfnum betri samgöngur, án
þess að heildarkostnaðurinn við
strandferðirnar aukist.
Skipulagníng vínnu-
aflsíns - vinnumiðlun
Sérstakri milliþinganefnð falið
að undirbúa tillögur.
Samkvæmt þingsályktunar-
tillögu, er samþykkt var á sum-
arþinginu, hefir hver þing-
flokkur tilnefnt mann frá sér
í nefnd til að gera tillögur um
skipulagningu vinnuaflsins,
vinnumiðlun o. fl. í nefndinni
eru Eysteinn Jónsson, Sigurjón
Á. Ólafsson, Brynjólfur Bjarna-
son og Sigurður Kristjánsson.
Nefndinni er ætlað að gera
tillögur um þesi mál:
1. Skipulagningu vinnuaflsins
og vinnumiðlun, er byggist á
rannsókn á því, hve margir
vinnufærir karlar og konur eru
í landinu og hvernig vinnuafl
þeirra sé hagnýtt, ennfremur á
rannsókn á vinnuþörf atvinnu-
veganna. Skulu tillögurnar miða
að því, að unnt verði að vinna
nauðsynleg framleiðslustörf,
verklegar framkvæmdir og gera
öryggisráðstafanir sakir ófrið-
arins, — eftir þvi sem vinnu-
aflið endist til, og leitað um þær
samkomulags við verkalýðsfé-
lögin.
2. Tillögur um samninga milli
ríkisstjórnarinnar og verka-
lýðssamtakanna um samræm-
ingu á kaupi og kjörum og
vinnutíma í þeirri vinnu, er rík-
(Framh. á 4. síOu)
Erlent yfirlll 16. marz:
Hætta Bretar ínnflutningí á
landbúnaðarvörum?
Röksemdír landbúnaðarsinna í Bretlandi
Síðan styrjöldin hófst hefir
brezki landbúnaðurinn verið
stóraukinn og er framleiðsla
hans nú miklu meiri en í styrj-
aldarbyrjun. Er nú mjög um
það rætt þar í landi, hvort halda
beri þessu starfi áfram eftir
styrjöldina eða hverfa aftur til
gamla tímans, vanrækja land-
búnaðinn og kaupa matvæli í
stórum stíl frá öðrum löndum.
Einn af talsmönnum landbún-
aðarstefnunnar, George P. Po-
litt, hefir nýlega ritað um þetta
grein, þar sem hann dregur
saman helztu rök hennar. Verð-
ur sagt frá aðalatriðum þessar-
ar greinar hér á eftir:
Árið 1938 framleiddu Bret-
ar sjálfir þriðjung þeirra land-
búnaðarvara, er þeir neyttu.
Hitt var innflutt. Það þarf því
að þrefalda landbúnaðarfram-
leiðsluna frá þessum tíma, ef
fullnægja á öllum þörfum þjóð-
arinnar, án innflutnings. Þetta
er geysilegt verkefni, en er þó
ekki eins erfitt þg margur
hyggur.
í fyrsta lagi þarf að taka allt
ræktanlegt land til hotkunar.
í öðru lagi þarf með bættri
ræktun að fá meiri meðalupp-
skeru af hverri ekru lands en
nú. Aliir viðurkenna að það
fyrrnefnda sé . hægt, en sumir
draga það síðara í efa. Reynsl-
an sýnir, að það sé mögulegt.
Fyrir styrjöldina var meðal-
uppskeru aJ hveiti 18.1 cwt. á
ekru, en þar sem ræktunin var
bezt fengust 40 cwt. Til þess að
fullnægja allri hveitineyzlu
Breta þyrfti að fá 25 cwt. til
jafnaðar af hverri ekru, sem
væri ætiuð til hveitiræktar.
Bretar hafa lítið af ræktanlegu
landi, sem ekki myndi gefa
þessa uppskeru, ef það nyti full-
kominnar framræslu og rækt-
unar.
Landið hefir þannig þau skil-
yrði að bjóða, að brezka þjóðin
getur framleitt allar landbún-
aðarvörur, sem hún þarfnazt.
En það tekur nokkur ár að
koma því í kring, þó ekki öllu
meira en 5—6 ár. Heildarkostn-
aðurinn við þessa framleiðslu
myndi verða svipaður og sú
upphæð, sem þjóðin notaði til
kaupa á landbúnaðarvörum
1939, þegar y3 hluti þeirra var
framleiddur innan lands og %
hlutar þeirra innfluttir. M. ö. o.
landbúnaðarvörurnar myndu
ekki verða dýrari, þótt þær
væru allar framleiddar innan
lands. Myndu skattar til ríkis-
ins aukast til muna, ef öllu því
fé, sem þjóðin ver til matvæla-
kaupa, væri varið til innlendrar
framleiðslu. Bretar þyrftu þá
heldur ekki að lána stórfé til
landbúnaðar annars staðar.
Bretar hafa flutt inn land-
búnaðarvörur i trausti þess, að
þær fengjust ódýrari með þeim
hætti. Því hefir verið haldlð
fram, að þeir þyrftu þessar ó-
dýru landbúnaðarvara til þess
að launin gætu verið lág við
iðnaðarframieiðsluna, sem þeir
þyrftu að selja á erlendum
mgrkaði. Bretar hafa þó ekki
verið heppnir í þessum mat-
vælakaupum sínum, þótt verð-
ið hafi oft verið lágt, þegar á
allt er litið. Það hefir verið lán-
að stórfé til landbúnaðarfram-
leiðslunnar í Kanada, Ástralíu
cf Nýja-Sjálandi, sem hvorki
hefir svarað rentum eða verið
endurgreitt. Þessum fjárhæðum
má bæta við verð innfluttu
landbúnaðarvaranna, þegar allt
er tekið með í reikninginn.
Annað atriði er ekki síður at-
hugavert í þessu sambandi. Það
er hið mikla tjón mannslífa og
skipa, sem innflutningur land-
búnaðarvara hefir kostað
brezku þjóðina bæði í heims-
styrjöldinni 1914—18 og í nú-
verandi heimsstyrjöld.
Aðrar ástæður, sem hvetja
Breta til að auka landbúnaðar-
framleiðsluna, eru þessar:
a) Flestar landbúnaðarþjóð-
irnar eru að koma sér upp iðn-
aði, sem meira eða minna full-
nægir þörfum þeirra. Þær munu
því ekki kaupa af Bretum eins
mikið af iðnaðarvörum og áður.
b) Kaupgjald fer hækkandi í
þeim löndum, þar sem Bretar
hafa keypt hinar „ódýru“ land-
búnaðarvörur. Hinn þrautpíndi,
láglaunaði vinnulýður í Argen-
tínu, Kína og Vestur-Indíum
mun fara að gera vaxandi kröf-
ur til lífsins. Landbúnaðarvörur
þessara landa hljóta þvi að
hækka í verði.
c) Sum þeirra landa, sem
hafa selt Bretum hinar „ódýru“
landbúnaðarvörur, hafa verið
rányrkt, t. d. Kanada og Banda-
ríkin. Framleiðendur þessara
landa verða því að verja meira
fé tii ræktunarinnar í fram-
tíðinni, ef landið á að bera
nægjanlegan ávöxt. Þetta mun
gera framleiðsluna dýrari þar.
Þá er enn ein mikilvæg á-
stæða: Þegar styrjöldinni lýkur,
munu miljónir manna, jafnt
karla og kvenna, sem nú eru í
hernum eða vinna við hernað-
arframleiðsluna, missa at-
vinnuna. Mörg næstu árin verð-
ur ekki hægt að tryggja öllu
þessu fólki atvinnu við fram-
leiðslu útflutningsvara, því að
markaðirnir fyrir þær munu
ekki komast í sámt lag um lang-
an tima. Væri hins vegar á reið-
um höndum vel undirbúnar á-
ætlanir um eflingu landbúnað-
arins, væri hægt að tryggja
þessu fólki vinnu, hvað sem liði
hinum erlendu mörkuðum.
En voldugir aðilar myndu rísa
gegn þeirri fyrirætlun, að þjóð-
in framleiði sjálf þær landbún-
aðarvörur, sem hún þarfnast, í
stað þess að kaupa þær frá öðr-
um löndum. Þar ber fyrst og
fremst að nefna auðkóngana í
City of London. Peningamenn-
irnir, sem lána fé til iðnaðar-
fyrirtækja, iðnaðarkóngarnir,
sem framleiða vörur til útflutn-
ings, skipafélögin, tryggingarfé-
lögin o. s. frv. — allir þessir
aðilar, sem miða fjárhagsrekst-
urinn við mikla utanríkisverzl-
un, munu rísa á afturfæturna
gegn eflingu landbúnaðarins.
Þessir menn hafa jafnan ráðið
miklu um fjármálastefnu
brezku þjöðarinnar. Þeir réðu
til skamms tíma þeirri stefnu,
sem dæmdi miljónir manna til
atvinnuleysis, miljónir manna
til að búa í hryllilegum fá-
tækrahverfum o. s. frv. Nú virð-
ast allir á einu máli um það, að
atvinnuleysinu beri að útrýma
og fátækrahverfin beri að rífa
niður. Efling landbúnaðarins
(Framh. á 4. síSu)
Seínustu iréttir
Þjóðverjar hafa tekið Khark-
ov eftir harða bardaga. — Sökn
Rússa suður og vestur af Wy-
asma heldur áfram.
Hörðustu loftárásir Breta
hafa að undanförnu beinst
gegn Essen, Stuttgart og Na-
pólí.
Eden er kominn til Banda-
ríkjanna til viðræðna við stjórn-
málamenn þar.
Á víðavangi
„STRAUMHVÖRF“.
Svo nefnist nýtt tímarit „um
þjóðfélags og menningarmál“.
Standa að því nokkrir ungir
menntamenn, þar á meðal
Klemens Tryggvason hagfræð-
ingur og dr. Broddi Jóhannes-
son. í formálsorðum ritsins
segir, að útgefendurnir séu
„ekki háðir neinum stjórnmála-
flokki eða hagsmunasambönd-
um, og þvi treysti þeir því, að
þeim auðnist að stunda efnis-
trúa könnun og opinskáa kynn-
ingu nokkurra þeirra málefna,
er þjóðina varða.“
Ekki verður sagt, að hin „op-
inskáa kynning“ sigli háan byr
í þessu fyrsta hefti. Ber þar
einna mest á almennri fordæm-
ingu á sundrungu, deilum og
flokkadráttum með þjóðinni.
Skortir mjög á „opinskáa kynn-
ingu“ á orsökum þess öngþveit-
iS, sem nú er ríkjandi í stjórn-
arfari landsins. Það er þýðing-
arlítið að bannsyngja alla
flokka jafnt í öllum málum.
Þeir geta allir átt sínar syndir,
en það verkar ekki sannfær-
andi á nokkurn mann, að allir
stjórnmálaflokkar hafi alltaf
rangt fyrir sér í öllum málum.
Slíkt er og verður jafnan nei-
kvæð gagnrýni. Hún getur ekki
stefnt að annarri úrlausn en af-
námi stjórnmálaflokka ' með
valdi og stofnun flokks allra
flokka, einræðisflokks.
RÉTTMÆTI STRÍÐSGRÓÐANS.
Eina greinin í Straumhvörf-
um, sem kemur við jörðina og
stundar „opinskáa kynningu" á
skoðun höfundarins, er grein
Klemensar Tryggvasonar um
réttmæti stríðsgróðans. Höf.
segir þar skýrar og með þyngri
rökum en áður hafa komið
fram opinberlega, að stríðs-
gróði eigi ekki að falla í hlut
einstakra manna né stétta,
heldur þjóðfélagsins í heild.
„Stríðsgróði í einkaeigu getur
ekki samrímst lýðfrelsi og mann
réttindum.-------Það er ekki
til neitt sjálfsagðara en stríðs-
gróðinn renni til hins opin-
bera, sem fulltrúa þjóðarheild-
arinnar, og hann á að fara
þangað óskertur. —*----Gróð-
ann á síðar meir að festa í
framleiðslutækjum. Það ætti
ekki að nota nema lítinn hluta
hans til kjarabóta nú, svo að
hann geti síðar farið til þess að
koma fjárhagsafkomu þjóðar-
innar varanlega á traustan
grundvöll. — — — Það, sem
sagt hefi verið um stríðsgróð-
ann, má orði til orðs heimfæra
upp á allar forréttindaaðstöður.
-------Ríkisvaldið hefir brugð-
izt þeirri skyldu að koma í veg
fyrir, að forréttindaöflin hefðu
sitt fram.“
Þetta eru nokkrar niðurstöð-
ur úr grein Klemens Tryggva-
sonar. Sumir stjórnmálaflokk-
ar mundu geta tekið undir þær
orði til orðs. í öðrum flokk-
um munu þær sæta hörðustu
andstöðu, ef ekki í orði, þá í
verki.
FLOKKAR GETA RIÐLAZT.
Það er efamál hvort hinir
ungu og gáfuðu menn, sem
kvðja sér hljóðs í Straumhvörf-
um.gætu ekki betur neytt krafta
sinna með því að skipa sér í
virka baráttu innan þeirra
stjórnmálaflokka, er þeir standa
næstir í skoðunum. — Flokkar
mótast á hverjum tíma af þeim
mönnum, sem í þeim starfa.
Ýmislegt bendir til að stefnur
flokkanna hafi ekki kjörfylgi
í fullu samræmi yið það fylgi,
sem stefnur þeirra eiga í raun
og veru að fagna meðal þjóðar-
inni. — Þetta kemur m. a. fram
í þeirri staðreynd, að þegar yf-
irgnæfandi meiri hluti þjóðar-
innar vill friðsamlegt samstarf
um verðlags-, atvinnu- og fjár-
mál ríkisins, þá er styrkleika
' (Framh. á 4. síOu)