Alþýðublaðið - 04.06.1927, Page 2

2
ALP. YÐUt5LAt)ÍÐ
HlLÞÝBUBLAÐIÐ
kemur út á hverjum virkum degi.
Afgreiðsla í Alpýðuhúsinu við
Hverfisgötu 8 opin írá kl. 9 árd.
til kl. 7 síðd.
Skrifstofa á sama stað opin kl.
91/2-101/,, árd. og kl. 8—9 siðd.
Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294
(skrifstofan).
Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á
mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15
hver mm. eindálha.
Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan
(i sama húsi, sömu símar).
Log nm greiðsln
verkakanps.
Eitt af fáum nýmælum til hags-
bóta íslenzkum verkalýð, sem síð-
asta alþingi samþykti, eru lög
um viðauka við lög nr. 4 frá 14.
febrúar 1902 um greiðslu verka-
kaups. Lög þessi voru flutt og
undirbúin af fulltrúa alþýðu-
fiokksins í neðri deild, Héðni
Valdimarssyni, en Ásgeir Ás-
geirsson gerðist meðflutnings-
maður frumvarpsins.
Eins og fyrirsögn laganna ber
með sér, eru þau viðauki við
lögin um greiðslu verkakaups frá
1902, en þau lög voru flutt og
fram borin af Skúla heitnum
Thoroddsen, og sýndi Skúli með
því eins og mörgu öðru i stjórn-
málastarfsemi sinni, aö hann bar
hagsmuni verklýðsstéttarinnar og
allrar alþýðu mjög fyrir brjósti.
Lögin frá 1902 voru því mikifl
fengur, þar sem þau fyrirskipuðu,
að verkakaup skyldi greitt í pen-
ingum, og bönnuðu að greiða
paó með skuldajöfnuði.
' Pó að lögin frá 1902 væru þarft
bpor i rétta átt, og hafi oft kom-
ið að góðum notum, hefir þaö
þó komið í ijós, einkum á síð-
ustu árum, að þau náðu alt of
skamt. Síðan farið var að reka
útgerð hér á landi í stórum stíl,
hefir það oft við brunnið og þá
sérstaklega við síldarútgerðina á
Norðurlandi, að margir atvinnu-
rekendur ihafa dregið að greiða
verkafólkinu kaup sitt til enda
vertíðar, en það hefir stundum
íeitt til þess, að atvinnurekendur
hafa þá ekki getað staðið í skil-
um, ef sala afurðanna, einkum
síidarinnar, hefir misheppnast.
Verkafólkiö hefir þá orðið að
krefja þessa atvinnurekendur um
greiðslu og oft þurft að leita að-
stoðar dómstólanna. En réttarfars-
ákvæðum vorum er þannig hátt-
að, að málssóknir reynast oft
hæði dýrar og séinfærar. Hafa
verkamenn þá stundum ekkert
haft upp úr slíkum málarekstri
nnnað en áhyggjur og aukinn
kostnað. Pað var því orðin brýn
nauðsyn á því að tryggja verka-
fótki öruggari kaupgreiðslu og
auðveldari innheimtuaðferð.
SpoT í áttirua til þessa eru lögin
frá síðasta þingi um greiðslu
verkakaups. 1 1- gr. laga þess-
irra er svo ákveðið, að verka-
fólk, sem vinnur daglaunavinnu
í landi við verksmiðjur, verzlun,
byggingar, ístöku, útgerð, ferm-
ingu og affermingu skipa, skuli
fá verkakaup sitt greitt vikulega,
nema öðru vísi sé um samið.
Petta nær þó ekki til venjulegrar
sveitavinnu, þar sem verkafólkið
fær húsnæði og fæði sem hluta af
verkakáupi. Svipuð ákvæði eru
sett um ákvæðisvinnu í 2. gr.
laganna.
Þetta ákvæði miðar til þess að
tryggja það, að atvinnurekend-
ur láti ekki kaup verkamanna
sinna sitja á hakanum fyrir öðr-
mu kostnaði við starfrækslu sína,
og á því, ef rétt er á haldið, að
verða til mikilla bóta fyrir verka-
memi. Skyldu verkamenn og gæta
þess vandlega að framfylgja þess-
um fyrirmælum og heimta kaup
sitt útborgað vikulega. Með því
móti ætti það að vera örugt, að
þeir töpuðu ekki miklu af kaupi
sínu.
Þá er mjög merkilegt nýmæli í
3. gr. laganna. Þar er svo ákveðið,
að verkafólki sé heimilt að krefj-
ast þess, að mál út af greiðsíu
verkakaups sæti meðferð einka-
lögreglumála. Má þá reka mál í
þeirri þinghá, þar sem verk er
unnið, og er atvinnurekandi eða
umboðsmaður hans þar réttur
varnaraðili, þótt ekki eigi þeir
þar heimilisvarnarþing. Að lokum
er svo fyrir mælt, að réttargjöld
skuli ekki greidd í málum þess-
um.
Eins og fyrr er greint, er með-
ferð máLa hér á landi yfirleitt
þunglamaieg og oft kostnaðarsöm
og seinfær. Sérstaklega er oft
erfitt fyrir verkamenn að sækja
atvinnurekendur í málum út af
kaupgreiðslum, ef atvinnurekand-
inn, eins og oft vill verða, á varn-
arþing bæði fjarri þeim stað, sem
atvinnnan var rekin á, og einnig
fjarri heimili verkamannsins. En
úr þessu er nú bætt með þvi á-
kvæði, að máliö megi reka í þeirri
þinghá, jjar sem verkið var unnið.
En hitt er þó vafalaust meira
hagræði verkamönnum, að mál
þessi megi reka að hætti einka-
lögreglumála. En eftir þvi geta
verkamenn snúið sér beint til
dómarans, sem á lögsögu í þing-
há þeirri, sem verkið var unnið
í, með kröfur sínar, og ber dóm-
aranum þá skylda til að semja
kæru eða stefnu á skuldunaut
eftir þeirri skýrslu, sem honum
er gefin, uf kröfueiganda. Mál
þe-ssi þarf ekki að leggja fyrir
sáttanefnd, en dórnari. leitar sjálf-
ur sátta. Einnig bar dómara að
yfirheyxa bæði aðila og vitni og
Bð öðru leyti afla alira fáanlegra
upplýsinga af sjálfsdáðum um
málavöxtu eftir því, sem efni
verða ti.l og þörf virðist á eftir
öllum atvikum, sem koma fram
í meðferð málsins. Þetta er mjög
ólíkt meðferö venjulegra einka-
máia, þvi að þax þurfa aðiljar
sjálfir að útvega öll sönnunar-
gögn og upplýsa málin, og engin
heimild tii þess að kalia aðilja
sjálfa fyrir rétt til þess að gefa'
upplýsingar og greiða úr spurn-
ingum. Aðferð einkalögreglumála
ætti því einnig að veita meiri
íryggingu fyrir réttlátum máis-
úrsiitum, um ieið og málin ganga
greiðlegar. Þessi meðferð kaup-
ikröfumálanna ætti því, sérstak-
dega í höndum góðra dómara, að
leiða til þess, að réttlátari mála-
lok fáist, og að málsmeðferðin
verði einfaldari, greiðari og ö-
dýrari. Væri ekki ósennilegt, að
þetta gæti orðið upphaf og fyrir-
boði nýrrar stefnu í íslenzkri rétí-
arfarslöggjöf, en þar væri sannar-
lega full þörf mikilla umskifta
og breytinga. Einn af mentuðustu
og fróðustu lagamönnum lands-
ins, próf. Einar Arnórsson, hefir
einnig í ritgerð í „Tímariti lög-
fræðinga og hagfræðinga“ (II. ár,
bls. 116—123) ritað grein, er hann
nefnir „Nokkur orð um meðferð
einkamála í héraði“, og hvatt til
jþess, að meðferð einkalögreglu-
mála yrði tekin upp við.einkamál
alment eftir því, sem auðið væri.
Virðist mér sú tillaga vel rök-
studd og hefir margt til síns á-
gætis.
Nýju lögin um greiðslu verka-
kaups öðlast giidi þegar í stað.
Sennilega hafa lög þessi verið
staðfest í ríkisráðinu 31. maí s. 1.,
og eru þau þá þegar gengin í gildi.
Verkalýður landsins á þvi rétt á
því þegar í sumar að notfæra sér
lög þessi. Tel ég sjálfsagt, að
iverkamenn færi sér í nyt þær
litlu breytingar til bóta, sem fást í
löggjöf landsins.
St. J. St.
Tízkan kring nm 1300.
Drengjakollurinn á miðöldum.
Ihaldið og afturhaldið er alt af
eins; það dáist alt af að því,
sem var, en hefir andstygð á því,
sem yfir stendur. Eitt af því, sem
afturhaldinu þykir ískyggilegast í
fiari nútímans, eru stuttu pilsin
og drengjakollurinn. Það þykir
bera vott um siðgæðisvöntun. En
svona hefir alt af farið um tízk-
una frá alda öðii. Ef afturhalds-
og siðgæðis-postularnir vildu líta
rnn öxl, myndu þeir sjá, að hún-
ingar fyrri tíðar manna voru lítið
betri en búningar eftirkomend-
anna nú á dögum. ítalska skáld- |
ið Dante Alighier (1265—1321),
sem ekki var neitt mildur í dóm-
um um sína samtíð, dásamar það
í kvæðum sínum, hve óbrotið líf
forfeðra hans samtíðar var, en
fárast yfir henni. Próf. Robert Da-
vidsohn (Þjóðverji) segir frá því
í hinni miklu Florenzsögu sinni,
að forfeður Dantes hafi ekki ver-
ið tildursminni en samtíð hans
sjálfs. Og eins og haim lýsir
tízkunni á tinrabilinu 1250—1350
eða um daga Dantes, hefir hún
verið með alls konar hnykki og
brögð, sem geta staðið tízkubrell-
um vorra daga fullan snúning.
1 þá daga voru það engu síður
karlar en konur, sem voru þræl-
ar tízkunnar. Stjómarbönnum og
kirkjubönnum var í þessu efni
beitt jafnt á karla sem konur,
og hjá báðum varð glýsgirnin
löghlýðni og guðhræðslu yfir-
sterkari. Það er á þessum ár-
um, sem fyrst fer að brydda á
alheimstízku, — tízku, sem
gengur samtímis yfir öll menning-
arlönd. Frönsk tízka var þá eins
og enn einna áhrifamest, þó að
þýzkar venjur næðu og mikilli út-
breiðslu. Þá þótti kurteisi, að
karlmenn væru í svo stuttum föt-
um, sem unt var og svo að-
skornum, að þeir áttu fult í fangi
með að koma þeim að sér, en
belti báru menn yfir um sig úr
hrosshúð með dýrum sylgjum.
Hatta báru menn úr silki, og voru
þeir prýddir dýramyndum úr gulli
eða silfri, — myndum af t. d.
ijónum eða öpum. Lagðar voru
og slíkar myndir á fötin, en það
var bannað 1322. Sokkar og bræk-
urvoru samfast fat (háleistar); var
það úr leðri og oft sóli undir, og
báru menn þá ekki aðra skó.
Glysgirni kvenna sótti mikið í
sig veðrið eftir miðja 13. öld.
Kjólarnir voru svo flegnir, að
hrollur fór um siðferðispostulana.
Kjólarnir voru miklu flegnari þá
en nú. Hins vegar voru pilsin
skósíð og með löngum slóða; það
var í Florenz bannað að hafa
hann lengri en lV« m. Efnin urðu
æ dýrari og skræpóttari; ýmist
voru þau með tefling eða hálf-
skift, — skarlatsrauð öðrum meg-
in og svört hinum megin. Föt
úr bláu silki voru sett gulum
stjörnum, og myndir af heilum
atburðum voru saumaðar og jafn-
vel málaðar á fötin, en myndir
þessar gerðu iistamenn. Einn siða-
meistari þeirrar tíðar lýsir einu
slíku fati svo, að það sé „út-
býjað í blómum", en getur þess
um leið, að það hafi kostað um
1000 kr. íslenzkar gullverðs. Búin
voru fötin með gulli og gimstein-
um, kögrum og. skinnum. Ermar
voru alt að því skósíðar og því
ýmist kallaðar „kýrtungur“ eða
„asnaeym". Konur voru á háleist-
um eins og karlmenn, og á rauð--
um eða gulum skóm úr leðri eða
vefnaði.
Um háralag kvenna skifti nokk-
!uð í tvö horn. Um 1300 var kven-
fólk flest berhöíðað og hengdi þá
á sig fléttugervi og líkingu af
hári úr hvítu og gulu silki, svo
að náði niður í augu, en það
brann siðavöndum mjög í aug-
um. Opinberu kvenfólki var aft-
ur á móti skipað að skera hár
sitt eins og karlmenn, svo að
þar hefir drengjakollurinn foma
fyrirmynd, þó ekki sé hún virðu-
leg á borgaralega vísu. Afleiðingin
af þessari tilskipun varð þó nokk-
uð önnur en til var ætlast. Karl-
ar fóm yfirleitt að halda sig að
þeim stuttkliptu, svo að þær, sem
síðhærðar voru, þóttust afskiftar
(Prh. á 4. síðu.)