Tíminn - 30.03.1943, Page 1

RIT£iTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGKPPANDI: \
PRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITST JÓRASKRIPSTOFUR:
( EDDUHÚSI. Llndargötu 9A.
í Símar 2353 Og 4373.
( AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
: OG AUGLÝSIN GASKRIFSTOPA:
; EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
( Síml 2323.
J PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
) Símar 3948 og 3720.
27. árg.
Rcykjavík, þriðjudagiim 30. marz 1943
37. blatS
Slæm tíðindi:
Fískverðið lækkar
í Bretlandi
Stjórn Félags ísl botnvörp-
unga barst síðastl. laugardag
tilkynning frá brezka matvæla-
ráðuneytinu þess efnis, að há-
marksverð á fiski yrði lækkað í
Bretlandi einhvern næstu daga.
Hámarksverðið hefir verið 81
shillingar fyrir „kitt“ af öllum
fiski, nema flatfiski, en muii
verða 75 shillingar 10 pence
fyrir „kitt“ af þorski og ýsa og
70 shillingar 10 pence fyrir
„kitt“ af ufsa, karfa og löngu.
Mikið af afla togaranna nú er
ufsi.
Þessi verðlækkun er það mik-
il, að líklegt þykir, að útgerð
lítilla fiskflutningaskipa okk-
ar svari ekki kostnaði eftir að
hún er gengin í gildi.
Frá Viðskiptaráði:
/
Alagning vélsmíðj-
anna lækkuð um
Hermann Jónassons
33°|
0
Skrif Tímans um okur vél-
smiðjanna hafa borið góðan ár-
angur. Áður hefir verið skýrt
frá lækkun álagningarinnar hjá
Landsmiðjunni. Síðastl. laugar-
dag tilkynnti viðskiptaráðið, að
vélsmiðjum, skipasmíðastöðv-
um, dráttarbrautum og bifreiða
verkstæðum væri bannað að
leggja meira en 40% á vinnu og
efni, nema aðkeypta varahluti,
sem leggja má á 50%.
Álagninguna má aðeins leggja
á verkamannavinnu, en t. d.
ekk verkstjórn og skrifstofu-
hald.
Talið er að þetta lækki álagn-
ingu þessara fyrirtækja um
35% frá því, sem hún hefir
verið.
í þessum efnum, eins og öðr-
um, er varða hámarksálagningu
og hámarksverð, skiptir raun-
verulega eftirlitið mestu máli.
Sérstaklega er mikilsvert, að
þeir, sem verkin láta vinna,
reyni að fylgjast sem bezt með
því, að settum reglum sé fylgt.
Rógur Gottfredssenanna um
bændurna og landbúnaðinn
Fimmtugur
Þórður Kristleifsson, kennari
og söngstjóri á Laugarvatni
verður fimmtugur á morgun, 31.
marz. Grein um Þórð mun birt-
ast í næsta blaði Tímans.
Húsbruni í Stykkis-
hólmi
Kona lézt af brnna-
sárum.
Síðastliðinn laugardagsmorgun
kom eldur upp í svonefndu Jó-
elshúsi í Stykkishólmi, og beið
kona bana af brunasárum er
hún hlaut.
Á efri hæðinni bjuggu hjónin
Jófríður Sigurðardóttir og
Bjarni Sveinbjörnsson. Var Jó-
fríður nýlega búin að vekja
Bjarna, þegar hann heyrði
neyðaróp hennar úr eldhúsinu.
Brá hann fljótt við, en eldhúsið
var samt orðið alelda, er hann
kom þangað, og klæði Jófríðar
loguðu mjög. Bjarna tókst að
slökkva í þeim, en Jófríður
hafði þá hlotið mikil brunasár.
Slökkvistarf var þegar hafið
og tókst fljótt að ráða niður-
lögum eldsins. Skemmdir urðu
þó miklar á efri hæð hússins.
Jófríður var þegar flutt í
spítalann og lézt þar nokkru
síðar. Svo hörmulega var ástatt,
að eigi var unnt að búa að sár-
um hennar, því að héraðslækn-
irinn var í læknisferð. Reynt
var að fá lækni frá Reykjavík
með flugvél, en það tókst ekki,
því að engin flugvél var til taks.
Jófriður lézt á sunnudaginn.
Það hefir lengi ekki verið um annað meira talað en
róginn og níðið, sem hann Gottfredsen hefir skrifað
um íslenzka fiskimenn. Ég hefi varla heyrt almennari
fordæmingu á nokkru verki. Menn ræða um, hvaða
refsingu þessi afbrotamaður muni fá, og sýnist öllum
á einn veg um það, að refsingin eigi að vera þung.
Allir erum við á einu máli
um þetta atriði, enda verður
verknaðinum með engum hætti
fundnar málsbætur. Englend-
ingar hafa sett verðið á fiskinn,
sem þeir kaupa af íslenzkum og
enskum fiskimönnum, — við
höfum ekki ráðið því. Það hefir
verið hátt, en samhliða hafa
hernaðarframkvæmdir hér á
landi spennt dýrtíðina svo hátt,
að þeir, sem til þekkja, munu
ekki telja fiskimennina öfunds-
verða af hlutskipti þeirra. Svo
sem nú horfir, lítur helzt út
fyrir að þessi gervi-gróði hverfi
jafnskjótt og hann kom. Margir
óttast líka, að þessi augnabliks-
gróði, sem hér hefir kostað okk-
ar fámennu þjóð æðimörg
mannslíf, verði atvinnulífinu
lítið happ.
Þegar þannig horfir, virð-
ast rógberar hafa komið ár
sinni þannig fyrir borð f ensk-
um hafnarbæjum, þar sem ís-
lendingar selja afla sinn, að
tekið er á móti þeim með ónot-
um og aðkasti, er þeir koma þar
í höfn eftir hættulega sjóferð.
Það er ekkert undarlegt, þótt
almenningur í þessu landi dæmi
verknað rógberanna hart.
II.
íslenzkir bændur selja mikið
af vörum sínum í bæjum og
þorpum hér innan lands. Hitt
selja þeir á erlendum markaði.
Bændur hafa ekki frekar en
fiskimennirnir ráðið þvi, hvaða
stefnu dýrtíðin hefir tekið. En
strax sumarið 1941 tjáðu þeir
sig fylgjandi því, að verðlag og
kaupgjald yrði stöðvað. Enn á
ný studdu þeir tilraunir, sem til
þess voru gerðar á haustþing-
inu 1941 (þá var nýmjólk 75
aura lítrinn). Það stóð heldur
ekki á þeim að styðja gerða-
dómslögin. Sögu þessara mála
þekkja nú allir.
En þegar dýrtíðaraldan var
látin flæða yfir landið á síðast-
liðnu sumri, vegna aðgerða, sem
mönnum eru í fersku minni,
var það ekki aðeins eðli-
legt, heldur óumflýjanlegt, að
verð landbúnaðarvara fylgdist
með öðrum hækkunum, miðað
við aukinn framleiðslukostnað
varanna. Um þau hlutföll má
að sjálfsögðu deila meðan hag-
fræðilegar skýrslur um fram-
leiðslukostnað eru enn ófull-
komnar. —
Innanlandsverð á landbúnað-
arvörum varð því æði hátt, og
eðlilega miklu hærra en .hægt
er að fá fyrir þann hluta var-
anna, sem seldur er á erlendum
markaði hjá þjóðum, sem hald-
ið hafa dýrtíðinni í skefjum.
Um áramótin var áætlað, að
verðuppbætur, sem ríkissjóður
þyrfti að greiða á landbúnaðar-
afurðir 1941 og 1942, myndu
nema um 25 miljónum króna.
Nú er vitað, að upphæðin er
ekki nærri svo há, og ekkert af
þessu fé hefir enn verið greitt
— þótt það verði að sjálfsögðu
gert.
Út af þessu hefir gripið um
sig slíkur áróður í ýmsum blöð-
um, og þá vitanlega um leið
meðal almennings í bæjum gegn
íslenzkum bændum, að ekki eru
dæmi slíks.
Ýmsir menn, sem telja verð
landbúnaðarvara of hátt, hafa
ritað um þetta mál af stillingu,
og frá þeirra sjónarmiði
með rökum. En lang mest gætir
þess, að þessi skrif og þetta tal
sé dómgreindarlaust og hver
æpi framan í annan um „öl-
musulýð", „styrkjastefnu", ,öl-
mu^upólitík“ og annað þvi líkt.
Það er og venjulega svo, að
þegar faraldur af þessari teg-
und grípur um sig, framkallar
hann það lélegasta í mönn-
um, hvort sem rógurinn er rek-
inn í enskum hafnarbæjum af
útlendingum um íslendinga eða
hér á íslandi af íslendingum um
íslenzka bændur. Menn, sem
flosnað hafa upp frá búskap og
aldrei gátu lifað í sveit af erfiði
sinna handa, en stunda nú iðju-
leysingjavinnu í bæ, skrifa nú
hálf og heil víðlesin blöð um
gróða bænda og um ölmusur til
þeirra. Tónninn virðist æði
svipaður og skilningurinn við-
líka mikill og hjá Gottfredsen í
greinum hans um íslenzka
fiskimenn og íslendinga yfir-
leitt.
ra.
Verðuppbætur þær, sem ríkið
gr^iðir bændum vegna þess
lága verðs, sem fæst á hinum
erlenda markaði.samanborið við
framleiðslukostnað, eiga vitan-
lega ekkert skylt við styrki, eða
ölmusu. — Þær .eru einn þátt-
ur í þeirri jöfnun milli at-
vinnuveganna, sem íslenzka rík-
ið eins og flest önnur ríki hafa
orðið að takast á hendur vegna
þess mikla ósamræmis, sem
styrjöldin hefir valdið á svo
mörgum sviðum. Hér á landi
hafa þessar fjárhæðir orðið að
sama skapi óeðlilega háar, sem
alda dýrtíðar hefir, auk utan-
aðkomandi áhrifa, risið hærra
hér en annars staðar, vegna
innlendra mistaka. — Verðupp-
bæturnar til landbúnaðarins eru
því hér sem annars staðar
greiddar í þágu alþjóðar til að
koma 1 veg fyrir óbærilegt mis-
rétti og til að viðhalda fram-
leiðslu, sem líf þjóðarinnar
byggist á.
Til að sýna, hvernig faraldur
eins og áróðurinn um uppbæt-
urnar til landbúnaðarins getur
blindað fólk, er gott að minnast
ársins 1940. Þá viðurkenndu
Bretar, að þeim bæri að greiða
nokkrar verðuppbætur ( um 5
milj.) á íslenzkar framleiðslu-
vörur, (aðallega landbúnaðar-
vörur), sem ósanngjarnlega
lágt verð fékkst fyrir, vegna
hinna lokuðu markaða. —
Þeir kölluðu þetta styrk. Við
tókum þessu engan veginn vel.
Vegna hinna lokuðu markaða
og aukinnar dýrtíðar, sökum
hernaðarins, töldum við okkur
eiga rétt á þessari greiðslu sem
skaðabótum. Og við neituðum
að taka við því nema sem skaða-
bótum. Um þetta hygg ég að
allir íslendingar hafi þá verið
sammála.
Þegar fiskverðið hækkaði
stórum og afkoman batnaði,
neituðu Bretar að greiða þess-
ar skaðabætur. Þeir töldu, að
afkoman væri það góð almennt
hjá þjóðinni, að við gætum
sjálfir af eigin fé annazt þessa
jöfnun milli atvinnuvegánna.
Þetta voru þeirra endurteknu
rök við samningaborðið.
Síðan við urðum að taka að
okkur þessa jöfnun, eða skaða-
bótagreiðslur, hefir verið haf-
inn sá söngur, sem menn hafá
heyrt. — Nú er þessi greiðsla
nefnd allt öðrum nöfnum, þótt
vitanlega séu þetta, eins og áð-
ur, fyrst og fremst skaðabætur,
vegna tapaðra markaða.
IV.
Þessi illkynjaði áróður er svo
jafnframt kominn inn á það
svið, að telja eftir stylrk til
jarðræktar, húsabóta í sveit og
til kaupa á nýtísku landbúnað-
arvélum.
Stóriðjan (hér á landi aðal-
lega stórútgerð og verzlun) hafa
sogað til sín fólkið úr sveitun-
um viða um lönd. Til þess að
halda nauðsynlegu jafnvægi
hafa þjóðfélögin greitt styrki til
landbúnaðarins, honum til
framfæris og örvunar. Árin
fyrir strið fór þetta ört vax-
andi. Má sem dæmi nefna Eng-
land, Noreg, Bandaríkin, Þýzka-
land. í flestum menningar-
löndum er stórfé varið af al-
mannafé í þessu augnamiði.
Frá sumum ríkisstjórnum
(Englandi) liggja þegar fyrir
yfirlýsingar um, að þessar
greiðslur verði stórauknar eft-
ir styrjöldina frá því, sem áður
var. Það er unnið að áætlununj
um að veita rafmagni um sveit-
irnar (England, Bandarikin) og
það verk sumpart þegar hafið.
Hér á landi hefir straumur-
inn til kaupstaða verið örari en
víðast annars staðar. Flest var
ógert í sveitunum nokkuð fram
á þessa öld. Hér er þörfin á
framförum í sveitum meiri en
í flestum þjóðlöndum. En hér á
landi virðist á sama tíma haf-
inn skipulagður áróður til að
telja þessar greiðslur eftir og
kalla þær alls konar ónöfnum.
Þetta fólk ætti að horfa svo-
lítið nær sér. Greiðir ekki ríkis-
sjóður styrki til húsbygginga í
kaupstöðum, til tryggingar-
starfsemi (sem enn er aðallega
fyrir kaupstaðina) svo miljón-
um skiptir, til fæðingardeildar
í Reykjavik, styrki til að flytja
kaupstaðabörn í sveit, og farið
hefir verið fram á styrki til að
byggja yfir húsnæðislaust fólk.
Ríkið er í ábyrgð fyrir hita-
veituna í Reykjavík og er ár-
lega að taka á sig ábyrgðir svo
miljónatugum skiptir fyrir raf-
veitur í kaupstöðum. Vitanlega
eru þessar ábyrgðir ekki án á-
hættu fyrir ríkissjóð, enda hef-
ir hann stundum fengið að
reyna það.
Sjávarútvegurinn hefir feng-
ið margvíslega opinbera styrki.
Alveg nýlega hefir þingið sam-
þykkt að veita tveggja milj.i kr.
styrk til þeirra, sem láta smíða
báta um þessar mundir. Þessi
styrkur er veittur, þegar vel-
gengni útgerðarinnar er mest,
með þeirri röksemd, að nú sé
svo dýrt að láta smíða báta.
Meginstyrkina hefir þó útgerð-
in fengið óbeint í hinum miklu
bankatöpum, sem lent hafa á
ríkinu.
Þetta er hér ekki upptalið
til þess að telja það eftir. Ekki
er það heldur gert til að metast
um það fyrir hverja sé meira
gert, sveitir eða bæi, heldur til
þess að þeim, sem aldrei virðast
muna eftir öðru en styrkjun-
um til landbúnaðarins, mætti
verða það ljósara, af hve mikilli
þröngsýni og ósanngirni þeir
dæma.
Þetta segi ég til þess fólks,
sem einatt lítur á styrkveiting-
ar út frá þröngu sérhagsmuna-
sjónarmiði eftir því, hvort það
er búsett í bæ eða sveit.
• En sumir menn horfa til
baka til þess gamla og góða
tíma, þe£ar engir slikir styrkir
voru veittir.
Þetta fólk ætti að reyna að
skilja það, að í nútímaþjóðfé-
lögum eru greiðslur af almanna-
fé til örvunar vissu framtaki
eða til jöfnunar milli þegnanna
óhjákvæmileg nauðsyn með
þeirri þróun, sem þjóðfélögun-
um hafa verið búin, og það eru
alls engar líkur til, að þessar
styrkveitingar fari minnkandi
heldur alveg það gagnstæða, í
hvaða formi sem þær kunna að
verða inntar af höndum. Má
þar meðal annars minna á til-
lögur um stórauknar trygging-
ar víða um lönd.
En í sambandi við styrkveit-
ingar til landbúnaðarins er
bæði eðlilegt og sjálfsagt, að at-
hugað sé, hvernig landbúnað-
arframleiðslan verði bezt að-
hæfð þörfum þjóðarinnar. Bún-
aðarþing hefir skipað nefnd í
þessu augnamiði og hafa bænd-
ur með því sýnt, að þeir eru ekki
aðeins fúsir til, heldur telja það
aðkallandi nauðsyn, að þetta sé
tekið til ítarlegrar rannsóknar.
V.
Það er nú talinn eðlilegur og
nokkuð almennur réttur hvers
manns í þessu þjóðfélagi, að
geta tekið sér frí frá daglegu
striti nokkra daga árlega, án
skerðingar á launum.
Embættismenn fá 14—30
daga, almennir skrifstofumenn
14 daga, fastráðnir verkamenn
við iðnað og aðra fasta vinnu
12 daga.
Á þessu þingi var svo sam-
þykkt löggjöf, sem tryggir öll
um verkamönnum orlof. Verka
menn í lausri vinnu fá greidda
4 af hundraði til viðbótar kaup-
inu til að nota sem orlofsfé. Þar
sem 12 daga frí er um 4 af
hundraði af vinnudögum árs-
ins, verður þessi 4% kaup-
hækkun yfir árið sama og 12
daga kaup. Verkamenn allir fá
þvi greitt kaup meðan þeir eru
í orlofi. Ríkið er lang stærsti
vinnuveitandinn í landinu og
kostar því þessi réttarbót handa
verkmönnum ríkið nokkur
hundruð þúsund krónur. Þess
ari löggjöf var yfirleit vel tekið
í Alþingi.
Nú er það vitað, að það fólk,
sem er einna mest ofþjakað af
vinnu, er sveitafólkið, einkum
íslenzku sveitakonurnar.
Samhliða auknum sumarfrí
um og ferðalögum erlendis eru
einatt reist stór gistihús og
dvalarstaðir. Hér er næstum
engu slíku að heilsa. Það er þvi
vitað, að í ferðalögum og fríum
kaupstaðafólksins verður leit-
að mjög á náðir« sveitaheimil-
anna og eykur það enn annríki
þeirra, sem auk þess að ann-
ast framleiðsluna hafa tekið
margt af börnum kaupstaðanna
til dvalar um sumartímann.
Maður skyldi þá ætla, að
greiðlega hefði gengið að fá
nokkurt framlag til kynnisferða
sveitafólks þegar tillaga um það
kom fram. En það var nú eitt-
hvað annað. Áróðurinn virðist
hafa starblindað menn, svo
rækilega, að sanngirni kemst
Scinnstn fréttir
Marethlínan tekin
Hörð loftárás á Berlín
Herstjórn Bandamanna í
Norður-Afríku tilkynnti á há-
degi í gær, að áttundi herinn
hefði tekið alla Marethlínuna
og væri hinum flýjandi her-
sveitum Rommels veitt eftirför.
Montgomery virðist hafa hagað
herstjórn sinni þannig, að fyrstu
árásirnar voru gerðar nálægt
ströndinni, en þegar Rommel
hafði sent helztu skriðdreka-
sveitir sínar þangað, var aðalá-
rásin gerð á miðjum vígstöðv-
unum af skriðdrekasveitum átt-
unda hersins. Tókst þeim að
brjótast gegnum varnarlínur
Þjóðverja, án þess að þær gætu
verulegt viðnám veitt.
Brezki flugherinn gerði hörð-
ustu loftárásina á Berlín, sem
gerð hefir verið til þessa, síð-
astliðna sunnudagsnótt. Var
varpað niður um 900 smál. af
sprengjum eða helmingi meira
en Þjóðverjar hafa mest varp-
að niður yfir London í einni á-
rás. Árásin stóð aðeins í y2 klst.
Þetta er sjötta loftárásin á
Berlín í þessum mánuði en 59.
árásin síðan styrjöldin hófst.
f Rússlandi hafa engar telj-
andi breytingar orðið á víg-
stöðvunum seinustu dægur.
Rússar munu þó aðeins hafa
unnið á í Smolenskhéraðinu.
Bátur frá Stöðvar-
iirði talinn af
Tveir inciin vorn á
bátmim.
Síðastl. föstudag fóru Guðni
Eyj'ólfsson og Þórhallur Er-
lendsson í róður frá Stöðvar-
firði, á 2 j/2 smál. trillubáti, er
Guðni átti. Síðan hefir ekkert
til þeirra spurzt.
Var bátsins leitað og tóku
þátt í leitinni bæði flugvél og
varðskipið Ægir, en urðu einskis
vísari.
Guðni Eyjólfsson var 35 ára,
kvæntur og átti 7 börn í ómegð.
Þórhallur var á líkum aldri,
ókvæntur.
Skemmtun
Framsóknarmanna í Oddfellow-
húsinu í kvöld byrjar með
Framsóknar-vist kl. 8.45. Vegna
húsnæðisskorts verður þetta
sennilega seinasta skemmtisam-
koma Framsóknarmanna á vetr-
inum.
Aðgöngumiðar fást á afgr.
Tímans og er betra að tryggja
sér þá sem allra fyrst og sækja
þá ekki seinna en kl. 4 íjlag. —
Menn eru minntir á, að koma
stundvíslega, því að ekki er
hægt að bæta þátttakendum við
spilaborðin eftir að byrjað er
að spila.
alls ekki að. Sveitakonur og
sveitabændur geta kostað og séð
fyrir sínu sumarfríi sjálfir, eins
og aðrir atvinnurekendur, segja
þessir herrar. Á því virðist eng-
inn skilningur, að bóndinn og
bóndakonan verða, auk þess að
kosta ferðalagið, að kaupa
vinnukraft, ef fáanlegur er, 1
stað þeirrar vinnu, sem þau
hverfa frá. Frh. á 4. s.