Tíminn - 01.04.1943, Qupperneq 3

38. Mað
TÍMB\]V; fimmtndíagiim 1. apríl 1943
151
FIMMTUGUR
Þórður Kristleifsson
ÞórSur Kristleifsson fimm-
tugur! Eg let segja mér tióind-
in prisvar eins og JMjaii foröum.
En eg varö aö beygja mig iyrir
staöreynaunum — nann varö
íimmtugur í gær, þann 31. þ.
m. — ivier þymr eKKi ósenni-
legt, aö ílestum, sem þeKKja
Þorö', nafi íarið liKt og mer.
Hann ber þess sannarlega eng-
in meiKi aö naia naiuar aia-
ar sKeiö aö baKi.
Þóröur er af sterkum, ramm-
íslenzKum rótum runninn, son-
ur merKisbonaans og iræöi-
mannsins Knstieifs Þorsteins-
sonar a Stóra-Kroppi í isorgar-
firoi. Snemma mun haia borið
á söngnneigð hjá Þorði. Fór
hann ungur utan til songnáms
og var langdvoium i ÞýzKaiandi
og Italiu. Uit mun haia venð
þröngt í búi, en hinn unga viK-
ing bitu engm vopn. Hann barö-
ist tii sigurs.
Eítir heimKomuna fékkst
hann um hriö viö songkennsiu
her í bænum. Þá var honum og
falið aí þáverandi kennslu-
málaráöherra, Jónasi Jónssyni,
aö athuga songkennslu í skól-
um og gera tillogur til umbóta.
HaustiÖ 1930 reöst hann sem
söngkennari aö héraðsskólan-
um á Laugarvatni, og heíir
gegnt því staríi óslitið síðan.
Hæöi kennslumálaráðherrann
þáverandi, Jónas Jónsson, og
skólaneíndin höíöu áhuga íyrir
þvi aö heíja skólasönginn í
æöri sess en tíonum haiöi áður
veriö valinn. Héraösskólarnir
áttu að vei'ða brautryöjendur á
þessu sviöi á sama hatt og í
skólaíþróttum. Stórhugur var
ekki til í sambandi viö þessar
greinar í skólum landsins, iyrr
en héraðsskólarnir komu til
sögunnar. Þó unnu viö nokkra
skúla fórnfúsir og dugandi söng-
kennarar.
Þóröur hóf nú kennslu í ýms-
um greinum, en sjálf söng-
kennslan varö samt aðal-
kennslugreinin í sambandi við
ýmsa skylda þætti, svo sem
söngfræði, ágrip af sögu heims-
kunnustu manna á sviöi söng-
listarinnar og siðast en ekki
sízt kvæðanám og vandaður
framburður þeirra. Hefir hug-
um skólaæskunnar verið beint
að þessum námsefnum af mikl-
um áhuga og einbeitni.
Þóröur er íslendingur í húð
og hár, eins og hann á kyn til.
Hann er maður hár og herði-
breiður, þéttur á velli og þéttur
í lund, karlmenni og dreng-
skaparmaður. Hann er fjör-
maður mikill og ræðinn, og
gengur meö lífi og sál að hverju
því verkefni, sem hann tekur
sér fyrir hendur. Brennandi um-
bótahugur og heilbrigð karl-
mennska eru svo ríkir þættir í
eðli hans, að það var islenzku
sönglífi hið mesta happ að fá
hann í þjónustu sína. Hinu ber
ekki að neita, að ýmsum muni
hafa þótt lítið leggjast fyrir
kappann, er hann tók að sér
hið yfirlætislausa söngkennara-
starf við héraðsskólann á Laug-
arvatni. Mun marga hafa fýst
þess, að hann settist að í höf-
uðstaðnum og helgaði krafta
sína upprennandi söngstjörn-
um, sér og öðrum til vegs og
frama. En Þórður leit svo á,
að starf hans við Laugarvatns-
skólann mundi sízt bera minni
ávöxt en söngkennsla í Reykja-
vík.
Laugarvatnsskólinn er f j öl-
mennur og nemendur víðs vegar
að. Þaðan dreifast þeir út um
allar byggðir landsins. Ung-
mennin mótast af eldlegum á-
huga Þórðar. Augu þeirra opn-
ast fyrir almennu gildi tón-
menntar í landinu, og þau öðl-
ast nýjan skilning á hinni göf-
ugustu list allra lista, sönglist-
inni. Og nemendurnir halda svo
heim, fullir af hrifningu og um-
bótahug, sem ýtir við öðrum.
Tvisvar hefir verið útvarpað
skólasöng frá Laugarvatni við
góðan orðstír. — Störf dugandi
söngkennara í heimavistarskóla
er ómetanlegur stuðningur 1
þeirri viðleitni að fegra dagfar
nemenda. Þórður er strangreglu-
samur maður, og í því efni jafn
ákveðinn við sjálfan sig sem
aðra.
í fyrstu finnst mönnum það
stundum óþarfi af Þórði að fást
um, þótt einhverjir vilji láta
undan síga í námsstarfi, en að
lokum finna þeir, að sá er dygg-
astur kennari, sem lengst gengr-
ur í 'því að venja æskuna á trú-
Alþingis, Búnaðarþings, sauð-
fjársjúkdómanefndar og ann-
arra forráðamanna niður eftir
öllum röðum gagnvart hinni
þýðingarmiklu og aðkallandi
spurningu, hvora leiðina eigi að
fara í fjárpestarmálunum?
Sú leið, sem farin hefir verið
til þessa, styrkjaleiðin svokall-
aða, var að vísu óumflýjanleg
bráðabirgðaleið en ómöguleg til
frambúðar, og engin lausn. í
fyrri grein minni sýndi ég fram
á, hvílíkt niðurdrep það er fyr-
ir hina ísl. bændastétt, er sauð-
fjárrækt stundar, að byggja af-
komu sína í áratugi eða manns-
aldra á opinberum styrkjum, af
því að atvinnugrein þeirra get-
ur ekki sýnt annað en taprekst-
ur, hversu sem árar. Margir
bændur hafa þegar fengið opin
augu fyrir þessu, styrkirnir
blinda þá ekki til lengdar.
Bændur munu ekki til lengdar
una því, þótt ausið sé í þá opin-
beru styrktarfé, að baráttan
gegn fjárpestunum sé eilíft
undanhaid. Þeir eru farifir að
skilja það, að styrkirnir bæta
hvort sem er ekki nema að litlu
leyti það fjárhagstjón, sem
pestirnar valda þeim, auk þess
sem andlegt og efnalegt sjálf-
stæði þeirra glatast í sambúð-
inni við þær. Þetta eru margir
bændur búnir að koma auga á,
og fleiri bætast við allt hvað
líður. Forráðamennirnir munu
ekki öllu lengur fá keypt á sig
fullan frið og aðgerðaleysi sitt
með styrkjum einum saman.
Þeir verða að snúa undanhald-
inu í sókn. — En það þarf meiri
karlmennsku og kjark — meiri
manndóm til að skipuleggja og
framkvæma þá sókn, heldur en
að ganga um meöal bænda og
miðla opinberu fé.
III.
Vegna útkomu hinnar ágætu
greinar Jóns Gauta Pétursson-
ar um sauðfjárpestirnar get ég
til muna stytt mál mitt í þetta
sinn, þar sem skoðanir okkar
fara sáman í öllum aðalatrið-
um. Ég mun þó stuttlega vikja
að fáum atriðum í grein hans.
Út af ummælum greinarhöf.
um þekkingar- og ábyrgðarleysi
þeirra forustumanna, er
fluttu inn karakúlféð má segja,
að lítið tjái eftir á að sakast
um orðinn hlut. Þetta óhappa-
verk var opinber ráðstöfun, þótt
afleiðingarnar hafi bitnað á
bændum. En þó þetta óheilla-
spor verði ekki aftur tekið, er
nauðsynlegt að minnast upp-
hafsins um leið og kröfur eru
gerðar til ríkissjóðs um tugi
milj. kr. til þess að reyna að
bjarga því, sem bjargað verður.
Upphaf málsins veldur því, að
kröfur þessar eiga að vera for-
gangskröfur í fé ríkisins, en
ekki bænarmál eða vonarkröfur
á óvissan tekjuafgang ríkis-
sjóðs.
Eftir að þingeyskrar mæði-
veiki*) varð vart á nokkrum
*) Ég nota hér sem áður orðið
mæðiveiki um þingeysku fjár-
sýkina, svo er hún kölluð í 5. gr.
1. nr. 75 frá 27. júní 1941. Sumir
fræðimenn eru teknir upp á að
nefna hana mæði eða þembu.
Orðið þemba virðist eiga miður
vel við um lungnasjúkdóm.
mennsku við sjálfa síg.
Þegar svo er komið, að þjóð-
in öll, í stað fárra manna, hefir
öðlast skilning á gildi tónlist-
arinnar, þá rennur upp ný tón-
menninaröld á íslandi. Og þá
fyrst skapast jarðvegur fyrir ís-
lenzkar bókmenntir — í tónum.
Þórður Kristleifsson hefir
því valið sér verkefni, sem hon-
um er samboðið. En kennslan
ein hefir ekki nægt honum.
Langi fólkið til að syngja, verð-
ur það að hafa eitthvað að
syngja. Hann réðst því í útgáfu
hentugra sönglaga, innlendra
og erlendra, til notkunar i skól-
um, heimahúsum og annars
staðar, þar sem söngur er um
hönd hafður. Bera bækur þess-
ar vott um frábæra vandvirkni
og smekkvísi.
Þá hefir hann og um nokk-
urt skeið verið ritstjóri ársrits
héraðsskólanna, „Viðars“.
Þórður Kristleifsson er gift-
ur Guðrúnu Eyþórsdóttur,
hinni ágætustu konu.
Bæði eru þau hjón gestrisin,
og heimilið ber með sér að ríkj-
andi er mikil reglusemi og
hreinlæti. Þar sjást aðeins
beztu bækur í vönduðu og fall-
egu bandi. Kjarval og Einar
Benediktsson eru vinir þeirra
hjóna.
Þórður er ósvikinn vinur vina
sinna, hreiniyndur, viljasterkur
og trygglyndur. Frá þannig
skapi förnum mönnum kemur
einlægt mikið og gott til styrkt-
ar þeirri kynslóð, sem þeir lifa
með og til fyrirmyndar fram-
tíðinni. Vinir Þ. K. og velunnar-
ar senda honum fimmtugum
innilegustu árnaðaróskir og
þakka starf hans fyrir íslenzka
tónlist.
Axel Guðmundsson.
stöðum á mæðiveikisvæðinu,
gaus upp hjá forráðamönnum
varnanna sú furðulega ímynd-
un, að þingeyska mæðiveik-
in væri landlæg og mundi
hafa verið til hér á landi löngu
áður en karakúlféð kom. Grein-
arhöfundur kveður niður þessa
firru, sem fer nú næstum yfir
þau takmörk að vera svaraverð.
Það sýnist liggja ljóst fyrir,
að úr því að þessi fjársýki kom
í Suður-Þingeyjarsýslu með
karakúlfénu, þá hafi hún einn-
ig getað borizt til annarra
landshluta með fé sömu teg-
undar.
J. G. P. vekur réttilega at-
hygli á því, að ekki verður hvað
þingeysku mæðiveikina snertir
stuðst við reynslu um mæði-
veikina (borgfirzku) frá heim-
kynni hennar í S.-Afríku. Það
er því enn meir út í bláinn að
treysta á rénun hennar með tíð
og tíma, heldur en mæðiveik-
innar. Reynslan hér í Þingeyj-
arsýslu mun heldur ekki gefa
vonir í þá átt nema síður sé.
En þótt miða mætti allar pest-
irnar við reynslu frá S.-Afríku,
er með öllu óvíst, að sauðféð ís-
lenzka hafi eins mikinn við-
námsþrótt og Afríkuféð. Auk
bess mun veðrátta hér vera ó-
hagstæðari en þar fyrir sjúkt
fé.
Höf. kemur með þá tilgátu, að
„meðgöngutími“ pestanna sé
misjafnlega langur hjá ein-
staklingunum. Bendir hann því
til stuðnings á grunsamleg af-
drif þeirra karakúlhrúta, sem
fluttu inn mæðiveikirnar. Ým-
islegt í daglegri reynslu af
þingeysku mæðiveikinni bendir
í sömu átt. Tilgáta þessi, ef sönn
reyndist, væri skýring á von-
brigðum þeirra manna hér í
Þingeyjarsýslu, sem treyst hafa
á tilveru ónæmra stofna. Það
hefir komið fyrir, að fé á ein-
um og einum bæ hefil' varizt
veikinni, jafnvel árum saman
eftir að hún var komin á næstu
bæi. Einnig hefir mönnum
fundizt sum fjárkyn verjast.
Með tímanum hafa þó þessi
vígi fallið flest eða öll.
Þá ber nokkuð á orðrómi
manna á meðal um það, að
veikin sé svæsnust í fyrstu en
eins og dragi úr mætti hennar
þegar frá líður. Við nánari at-
hugun virðist þetta vera að
mestu, ef ekki öllu leyti mis-
sýning, sem stafar af því, að
fyrstu árin eftir að veikin kem-
ur í hverja hjörð, útrýmir hún
þeim hluta, sem minnst viðnám
hefir. Sá hluti hjarðarinnar,
sem meira viðnám hefir, þrauk-
ar lengur en fellur þó að lok-
um. Af þessu leiðir, að ekki er
rétt að meta skaðsemi veik-
innar eftir tölu þeirra kinda,
er hún fellir á hverju ári, eða
telja það vott um rénun henn-
ar þó talan lækki. Enn síður þó
sem vott um vaxandi viðnám
fjárstofnsins. Viðnám ein-
einstaklinganna gegn þing-
eysku mæðiveikinni er harla
mismunandi. Sumar lifa aðeins
nokkrar vikur eftir að einkenni
sjást, aðrir jafnvel nokkur
misseri. Síðarnefndu tilfellin
hafa villt ýmsum sýn. Menn
hafa tekið þau sem bata, því
áð á tímabili getur virzt sem
sjúklingarnir standi í stað eða
iafnvel betur, þótt þeir að lok-
um verði veikinni að bráð.
Sögur um þetta hafa gengið
manna milli en þær hafa ekki
þolað að tilefnin væru brotin
til mergjar.
Forráðamenn sauðfjárveiki-
varnanna telja fundin fjárkyn
ónæm fyrir mæðiveikinni,
einnig nokkur dæmi þess, að
sjúklingum hafi batnað veikin.
Ekkert hefi ég þó séð um þetta
á prenti. Síðastl. vetur hafði ég
tal af allmörgum bændum víðs
vegar af mæðiveikisvæðinu.
Hjá þeim kvað nokkuð við
annan tón um ónæmi og bata.
Fannst mér afstaða þeirra
flestra gagnvart mæðiveikinni
harla svipuð og okkar Þingey-
inga, sem reynt höfum þing-
eysku mæðiveikina gagnvart
þeirri veiki.
J. G. P. gerir þá athugasemd
við kostnaðaráætlun mína fyr-
ir uppeldisleiðina (20y2 milj. kr.
í 8 ár), að rétt muni að lækka
hana um 4 milj. eða um ys,
vegna þess, að ys af sauðfé
landsmanna sé enn ósýktur, en
áætlunin er miðuð við allt sauð-
fé á landinu. Hér mun vera um
misskilning að ræða. Með 8 ára
áætluninni á ég ekki við næstu
8 ár, eftir að greinin var rituð,
heldur fyrstu 8 árin, sem ein-
hver fjárpestanna geisar á
hverjum stað. í sumum sýslum
eru þessi ár þesrar liðin, í öðr-
um eru þau að lfða og enn öðr-
um eru þau framundan. Þess
vegna miða ég áætlunina við
allt landið.
í áætlun minni um kostnað
’dð upneldið er aðeins tekin
með „aðstoð til bænda“ og mið-
að við fengna reynslu. Ef hald-
;ð yrði áfram einhvers konar
vörnum samhliða aðstoðinni,
há verður það viðbótar kostn-
aður, sömuleiðis, ef eitthvað
vrði unnið að því að útbreiða
hin hraustustu fjárkyn. Ekki
virðist ólíklegt, er pestunum
slær saman, þá magnist van-
höldin, mundi þá koma í ljós,
að „aðstoðin" væri of lágt á-
ætluð. Loks skal ég taka það
fram, að áæ,xlun mín var miðuð
við það, að hin svokölluðu sýktu
svæði væru nú fullsýkt þ. e. a. s.,
að uppeldisstyrkur og önnur að-
stoð væri þegar komin í • há-
mark. Eins og kunnugir vita,
vantar mikið á. Enn eru hlutar
af hreppum, jafnvel heilir
hreppar, ósýktir hér og þar á
hinum sýktu svæðum. Mun
betta síðasttalda atriði ekki
valda minnstri 'hækkun á upp-
^ldiskostnaðinum. Að þessu at-
huguðu, virðist það liggja í aug-
um uppi, að 8 ára áætlunin
muni við framkvæmd reynast
allt of lag. Ég skal játa, að ég
gekk viljandi fram hjá framan-
töldum hækkunarliðum, er ég
samdi áætlunina. Ég var og er
andvígur uppeldisleiðinni og
hjóst til varnar áætluninni
gagnvart þeim, sem eru á ann-
ari skoðun, og mundu vilja telja
hana of háa, tók því aðeins þá
kostnaðarliðina, sem áþreifan-
legir voru.
Greinarhöf. sýnir fram á það,
hversu vonlaus leið uppeldið er.
Rök hans eru hógvær en svo til
beirra vandað, að erfitt mun
reynast að hagga þeim. Máli
sínu snýr hann til löggjafar-
valdsins: „Stundin er þá og
begar komin fyrir löggjafar-
valdið að ákveða framtíðar-
fakmarkið í baráttunni við fjár-
oestirnar“, segir hann. Þetta er
rétt. Æskilegum undirbúningi
beirrar ákvörðunar hefði átt að
vera lokið nú. Sá undirbúning-
ur er tæpast hafinn, einkum
ef fjárskipti yrðu valin. For-
ráðamenn þjóðarinnar í þessum
efnum hafa hingað til virzt
andvígir þeirri leið, enda ekkert
gert til þess svo kunnugt sé,
að rannsaka möguleika fyrir
(Framh. á 4. síðu)
Samhand ísl. satnvinnufclafia.
Hafið cftirfarandi f huga!
Tekjuafgangi kaupfélags er úthlutað til félags-
manna í hlutfalli við viðskipti þeirra.
Vegna erfídleíka á innflutningi
umbúða hættum vér öllum um~
búðalánum frá og með 1. apríl
næstkomandi.
4
H.f. ölgerðin
Egill Skallagrímsson
Úrvals hangikjöt
af þmgcyskum sauðum
— nýrcykt —
fæst í öllum helztu matvörubúöum bæjarins.
Hcildsöluafgreiðsla í
símum:
1080
2678
4241
1#p! II ö r!
Næstu daga verður seldur
úrvals dilkamör
5 kg. poki kostar kr. 30.00
10 kg. poki kostar kr. 58.00
Ekki sent heim, nema um sé að ræða
meira en 10 kg. í sama hús.
FRYSTIHÚSIÐ HERDUBREIÐ
Fríkirkjnvcði 7. Súni 26TS.
Tilkynning
frá bókaútgálunni Landnámu
Það, sem ólofað er af fyrsta og öðru bindi af verkum
Gunnars Gunnarssonar er nú tilbúið í skinnbandi og verður
tekið á móti nýjum áskrifendum í Garðastræti 17. (Sími
2864). Pósthólf 575.
Vegna mjög breyttra aðstæðna og ýmsra örðugleika mun
útgáfan senda allar bækur sínar framvegis beint til á-
skrifenda utan Reykjavíkur gegn póstkröfu fyrir áskrift-
argjöldum þeim, sem fallin eru i gjalddaga á hverjum tíma.
Fyrstu tveim bindunum fylgir því póstkrafa að upphæð
kr. 94.50, eða 3.50 á mánuði frá 1. nóv. 1940 til síðustu ára-
móta.
Útgáfunni hefir seinkað mjög sökum anna í prentsmiðj-
unni og sérstaklega í bókbandi, og áætlunin, sem upp-
haflega var gerð um tölu bókanna hefir raskazt allveru-
lega, bæði vegna dýrtíðarinnar og hins, að verkin hafa
verið dregin saman í stærri bindi en áætlað var í fyrstu.
Að öðrum kosti hefði orðið að hækka mánaðargjöldin að
miklum mun.
Meðlimir Landnámu fá bækurnar við kostnaðarverði, og
geta treyst því, að það verður miklum mun lægra, en verð
bóka er nú almennt.
Þegar allt upplag bókarinnar er selt verða reikningar
útgáfunnar birtir í dagblöðunum.
Þeir, sem ætla að tryggja sér verk Gunnars Gunnarsson-
ar þurfa að gerast áskrifendur strax, því upplagið er á
þrotum.
F. Ii. bókaútgúfunnar Lamlnámn,
Andrjes G. Þormar.
Bóndi - Kanpir þú búnaðarblaðið FREY?