Tíminn - 06.04.1943, Page 1

RITSTJÓRASKRIP3TOF0B:
EDDUHÚSI. Llndargðtu » A.
Simar 2353 Oa 4373.
AFGREIÐSLA, INMHKIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Slmi 2323.
; RITETJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
i ÚTGEFFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENT8MIÐJAN EDDA h-í.
Símar 3948 og 3720.
27. árg.
Rcykjavík. þriðjudagmn 6. apríl 1943
40. blað
Skúli Guðmundsson:
Aíurðaverð og kaupgjald
Verðið á landbúnaðarvörunum hefir ekki
hækkað hlutfallslega meira en kaup vcrka-
manna síðan 1939.
Því hefir oft verið haldið fram að undanförnu, að verð á
landbúnaðarvörum á innlendum markaði hafi hækkað hlutfalls-
lega meira en verkamannakaupið síðan fyrir stríð. Við saman-
burð á þessu tvennu kemur í ljós, að slíkt hefir ekki við rök að
styðjast.
Hvað tefur víðreisnina?
Kveldúlisklíkan og Moskvu-
klíkan valda upplausnínní
Báðar klíkurnar ciga það sameigínlega áhugamál, að hindra
myndun sterkrar stjórnar, er berst jöfnum höndum gegn upp-
lausninni og stríðsgróðavaldinu
í allan vetur hefir þjóðin beðið eftir því, að Alþingi myndaði starfhæfa ríkis-
stjórn, er tæki öruggum og myndarlegum tökum á þeim viðfangsefnum, er lausn-
ar kréfjast. Þótt margir hafi treyst því í bili, að bráðabirgðastjórn ríkisstjóra gæti
komið fram nokkrum úrbótum, mun öllum ljóst, að ekki verður hægt að fram-
kvæma ákveðna viðreisnarstefnu, nema um hana skapist traustur þingmeirihluti.
Þessvegna hefir þjóðin beðið og bíður eftir slíku samstarfi.
Ástæðan til þess, að þetta hefir ekki tekizt er aðallega þessi: Tveir flokkar
þingsins hafa komizt undir umráð klíkna, sem gera þá í bili óhæfa til samstarfs
um pmbótamála þjóðarinnar.
Þáttnr Kveldiilfs
klíkmmar.
Við athugun á tímakaupi
karlmanna í 40 verkamannafé-
lögum innan Alþýðusambands
íslands, sem samkvæmt skýrslu
er birt var í Alþbl. 20. nóv. s.l.,
höfðu um 8700 félagsmenn, sést
að grunnkaup þeirra fyrir
hverja klukkustund í dagvinnu
hefir hækkað síðan 1939 um
65% að meðaltali. Auk þess
eiga verkamennirnir nú að fá
orlofsfé, samkvæmt nýjum lög-
um frá Alþingi, sem þeir munu
ekki hafa notið áður, og þá
styttingu dagvinnutímans, sem
yfirleitt mun hafa orðið á síð-
asta ári, hafa þeir einnig tal-
ið til kjarabóta.
Við þennan útreikning á
grunnkaupshækkuninni er
byggt á yfirliti um kaupgjald
verkamanna á ýmsum stöðum
á lándinu, sem birt var í sam-
bandstíðindum Alþýðusam-
bandsins í apríl 1939,.og enn-
fremur á skýrslu um kaupgjald
í s. 1. mánuði í nýútkomnu riti
Alþýðusambandsins og öðrum
Hinar nýju tillögur rikis-
stjórnarinnar voru lagðar fram
á Alþingi í gær. Eru þær 1 að-
alatriðum þessar:
Sérstök nefnd, skipuð þremur
mönnum (1 frá Alþýðusam-
bandinu, 1 frá Búnaðarfélaginu
og i frá hæstarétti), skal finna
fyrir 15. ágúst næstkomandl
vísitölu fyrir framleiðslukostn-
að landbúnaðarins. Önnur
nefnd skal finna eðlilegt hlut-
fall milli verðs landbúnaðarvara
og kaupgjalds stéttarfélaga.
Þessa nefnd skipa 2 menn frá
Búnaðarfélaginu, 1 frá Alþýðu-
sambandinu, 1 frá Bandalagi
opinberra starfsmanna, hag-
stofustjóri og formaður bú-
reikningaskrifstofunnar.
Þar til vísitala framleiðslu-
kostnaðar landbúnaðarins er
fundin, skal þessi tilhögun gilda
Verðlag landbúnaðarvara
skal fundið þannig, að við verð-
lag þeirra í jan.—marz 1939
skal bæta 40% grunnverðsupp-
bót, ásamt vísitölu 220. Þá
skulu landbúnaðarvörur lækka
um 1% fyrir hvert stig niður í
200 stig, en 1% fyrir hver tvö
stig undir 200.
Á sama tíma skal ekki greidd
hærri verðlagsuppbót en sam-
svarar vísitölu 220.
Sú verðlækkun, sem þetta
orsakar á mjólkurvörum, skal
endurgreidd framleiðendum úr
ríkissjóði til 31. maí, en eftir
það verða þeir að bera hana
bótalaust. Ennfremur skal rík-
ið greiða bændum % hluta
verðtapsins á kjötbirgðunum frá
1943. —
upplýsingum þaðan um kaup-
gjald hjá áðurnefndum 40
verkamannafélögum.
Ef hlutfallslega jafnmikil
hækkun hefði orðið á afurða-
verðinu og kaupgjaldinu, orlofs-
féð meðtalið, — ætti mjólkin nú
að kosta kr. 1.78 pr. lítra í lausu
máli, en dilkakjötið kr. 7.62 pr.
kg., en verðið á mjólkinni er nú
kr. 1.75 lítri og á kjötinu kr.
7.50 pr. gr. (áður en rikis-
stjórnin ákvað að borga hluta
af verðinu úr ríkissjóði).
Margendurteknar fullyrðing-
ar í dagblöðum höfuðstaðarins
um að verðið á landbúnaðar-
vörunum hafi verið ákveðið ó-
sanngjarnlega hátt, saman-
borið við kaupgjaldið, hafa ekki
við rök að styðjast. Hitt er
annað mál, að hvort tveggja er
of hátt, og væri það hollt við-
fangsefni fyrir blöðin og
stjórnmálamennina að reyna
að fá báða aðila til þss að fall-
ast á að lækka afurðaverðið og
kaupgjaldið.
Tíminn mun ekki ræða þessar.
tillögur ítarlega á þessu stigi,
en rétt þykir að benda á, að sú
bráðabirgðalausn, sem hér er
gert ráð fyrir, er ýmist fengin
með beinni verðlækkun land-
búnaðarvara eða framlögum úr
ríkissjóði.
Áliti fjárhagsnefndar var
ekki fullbúið i gær, m. a. vegna
þess, að það var til athugunar
hjá ríkisstjórninni. Verður
væntanlega hægt að skýra frá
því i næsta blaði.
Dómur hæstaréítar í
máli Jóns Ivarssonar
Unrlrréttardómurinii
var ómerktur
Hæstiréttur felldi í gærmorg-
un dóm í máli valdstjórnarinn-
ar gegn Jóni ívarssyni kaupfé-
lagsstjóra. Dómur hæstaréttar
var á þá leið, að undirréttar-
dómurinn var ómerktur og mál-
inu vísað heim í hérað. Ríkis-
sjóður skal greiða allan máls-
kostnað.
Forsendur dómslns eru þess-
ar:
„í auglýsingu ríkisstjóra nr.
100/1942 er samkvæmt heimild
í lögum nr. 99/1942 lagt bann
við þvi, að nokkur vara sé seld
hærra verði en lægst var á
henni á hverjum stað 18. des.
1942. Þá segir og í lögunum:
(Framh. á 4. tiOu)
Þegar Sósíalistaflokkurinn
hafði endanlega neitað þátt-
töku í allra flokka stjórn á síð-
astliðnu hausti, sneri Sjálf-
stæðisflokkurinn sér til Al-
þýðuflokksins og Framsóknar-
flokksins og óskaði eftir
stjórnarsamvinnu við þá. Báðir
flokkarnir svöruðu neitandi.
Mörgum myndi finnast þessi
synjun hæpin, ef Sjálfstæðis-
flokkurinn væri eingöngu
dæmdur eftir því, hvernig
kjósendalið hans liti út. í því
eru margir bændur, fiskimenn,
iðnaðarmenn og smáútvegs-
menn, er ekki myndu óska
neins frekar en að styðja þjóð-
lega, frjálslynda umbótastefnu,
er m. a. beindist að þvi að koma
stríðsgróðanum í alþjóðareign í
stað þess að láta hann vera leik-
fang örfárra manna. Þessir
menn geta átt fulla samleið
með Framsóknarmönnum og
Alþýðuflokksmönnum um lausn
þeirra vandamála, sem helzt
þarfnast úrlausnar.
Ef þessir menn réðu Sjálf-
stæðisflokknum mætti líka telja
víst, að hann yrði þátttakandi
i þjóðlegu viðreisnarstarfi. En
þessir menn mega sín ekki
neins í flokknum. Flokksstjórn-
in hefir komizt í hendur lítillar
klíku ævintýramanna, þar sem
Kveldúlfsfjölskyldan er uppi-
staðan. Hún er mesta stríðs-
gróðafjölskylda landsins og
undir merki hennar hafa því
flestir stríðsgróðamennirnir
safnazt. Einn meðlimur hennar
er formaður Sjálfstæðisflokks-
ins og hefir sem slíkur átt meg-
inþátt í því að móta hina á-
byrgðarlausu framkomu flokks-
ins á undanförnum árum.
Þessi klíka hefir ekkert ann-
að leiðarmerki en eigin hag og
hefir þvi jafnan miðað alla
pólitík flokksins við dægurhags-
muni sína í það og það skiptið.
Þess vegna hefir Sjálfstæðis-
flokkurinn ekki haft neina á-
kveðna stefnu um langt skeið,
heldur rekið hina margbreyti-
legustu hrossakaupaverzlun um
landsmálin. Eina stundina hef-
ir hann verið andvígur öllum
sköttum, en hina stundina til-
leiðanlegur til að fylgja allrót-
tækum skattalögum. Stundum
hefir hann viljað leysa dýrtíð-
armálin með lögþvingun, en
skömmu síðar ákallað „frjálsu
leiðina“. Þessi hringlandahátt-
ur flokksins hefir jafnan mark-
azt af þvi, hvernig stríðsgróða-
valdinu skapaðist bezt pólitísk
taflstaða í hvert sinn. Til þess
að leyna kjarna flokksins
hefir verið gripið til hins
viðtækasta lýðskrums, sem ís-
lenzk stjórnmálasaga þekkir.
Það hefir verið reynt að lofa
öllum öllu, án nokkurs tillits til
efndanna. Bændadeild flokks-
ins hefir verið látin heimta hátt-
afurðaverð, verkamannadeildin
hefir verið látin heimta lágt af-
urðaverð. Allt málefnalegt sam-
hengi í verkum og áróðri flokks-
ins hefir verið lagt á hilluna,
vegna þjónustunnar við stór-
gróðavaldið.
Þessi pólitík gat gagnað Sjálf-
stæðisflokknum um hríð eða á
meðan hinir flokkarnir voru að
öðlast fulla reynslu um þessa
starfsháttu hans. En hún er nú
þegar fengin.
Framsóknarflokkurinn hefir
sérstaklega öðlazt dýrkeypta
reynslu í dýrtíðarmálinu af
þessum vinnubrögðum forráða-
manna Sjálfstæðisflokksins.
Þeir sviku dýrtíðarlögin vorið
1941, sem þeir höfðu sjálfir átt
bátt í að samþykkja. Þeir sviku
festingartilraunina haustið 1941
eftir að báðir ráðherrar flokks-
ins höfðu lýst sig henni fylgj-
andi. Þeir sviku gerðardómslög-
in síðastliðinn vetur með því að
taka upp viðkvæmasta deilu-
mál þjóðarinnar, kjördæma-
málið, eftir að formaður flokks-
ins hafði unnið drengskapar-
heit að þvi, að láta það ekki
komast fram á því þingi. Öll
þessi svik voru framin, þótt for-
kólfarnir sæu, að þau stefndu
dýrtíðarmálinu í fyllzta háska.
Svikin voru álitin heppileg
pólitískri taflstöðu stríðsgróða-
valdsins og þess vegna voru
hagsmunir þjóðarinnar og
drengileg framkoma látin víkja
úr fyrirrúmi.
Þessi reynsla, sem fengizt
hefir af starfsháttum klíkunn-
ar, er ræður Sjálfstæðisflokkn-
um, er meira en næg til þess
að enginn getur treyst samstarfi
við flokkinn meðan hann nýtur
slíkrar forustu. Jafnvel þótt svo
færi, að forráðamenn Sjálf-
stæðisflokksins teldu sér heppi-
legast 1 bili að gera nokkrar til-
slakanir á hlunnindum stríðs-
gróðavaldsins, yrði því aldrei
treyst, að slík loforð stæðu degi
lengur. Hagsmunir Kveldúlfs-
klíkunnar eru þeim allt og því
lofa þeir og svíkja eins og henni
hentar bezt.
Meðan Sjálfstæðisflokkurinn
nýtur slíkrar forustu verður á-
byrgt, raunhæft viðreisnarstarf
ekki byggt á samvinnu við hann.
Þáttnr Moskvn-
klíknnnar.
Hér hefir í megindráttum
verið gerð grein fyrir því, hvers
vegna Framsóknarflokkurinn
og Alþýðuflokkurinn neituðu
áðurgreindu tilboði Sjálfstæð-
isflokksins um stjórnarmyndun
á síðastliðnu hausti. Þótt þessir
flokkar vissu, að mjög margir
liðsmenn Sjálfstæðisflokksins
myndu af heilum hug styðja
þjóðlegt, frjálslynt samstarf
þessara flokka, er stefndi að
þjóðnýtingu stríðsgróðans og
bættum hag vinnandi stétta, þá
treystu þeir ekki foráðamönn-
um flokksins til heilbrigðs sam-
starfs. Vegna forustunnar í
Sjálfstæðisflokknum var slík
stjórnarsamvinna ógerleg, þótt
hún hefði ýms önnur skilyrði t.il
að heppnast.
Framsóknarflokknum og Al-
þýðuflokknum barst um þess-
ar mundir bréfleg ósk frá Só-
síalistaflokknum um að hafnar
yrðu viðræður þessara flokka
um stjórnarmyndun. Þessu til-
boði þótti sjálfsagt að taka, því
að skylda flokkanna var að gera
ítrustu tilraun til að mynda
þingræðisstjórn.
Það var vitað um mjög marga
af liðsmönnum Sósíalistaflokks-
ins, að þeir óskuðu eftir rót-
tæku samstarfi hins vinnandi
fólks. Það var líka vitað, að
ýmsir af forráðamönnum
flokksins vildu slíkt samstarf.
Hins vegar var ekki fullkunn-
ugt um þann hluta foringjaklík-
unnar, sem áður hafði opin-
berlega tilbeðið Moskvu og sótt
þangað fyrirmæli um starfs-
hætti sína. Hann hafði oft áður
leikið þann leik að bjóða frjáls-
lyndu flokkunum samstarf til
að villa á sér heimildir. Ef til-
boðunum var tekið, voru jafnan
fundin einhver brögð til þess
að standa ekki við þau.
Viðræðurnar milli Framsókn-
arflokksins, Alþýðuflokksins og
Sósíalistaflokksins, sem hófust
í desembermánuði síðastl., urðu
að skera úr því, hvort tilboð
Sósíalistaflokksins væri alvar-
lega meint og hinn frjálslyndi
hluti flokksins réði stefnunni
eða hvort tilboð þetta væri leik-
araskapur einn og Moskvuklík-
an hefði enn völdin í flokknum.
Það virðist nú komið á dag-
inn, að tilboð Sósíalistaflokks-
ins hefir verið brella ein. Síðan
tilboði hans um viðræðurnar
var tekið, hefir hann alveg hætt
að leggja vinstri stjórn liðsyrði.
Þvert á móti hefir hann byrj-
að að ófrægja slíka stjórn í
blöðum sínum og talið störf
hennar líkleg til að „orka tví-
mælis og valdadeilum". Jafn-
framt setja blöð hans fram það
skilyrði fyrir stjórnarþátttöku,
að hinir flokkarnir fallist al-
veg á stefnu hans.
Flokkur, sem gerir tilboð um
samstarf á þeim grundvelli, að
fallizt sé alveg á stefnu hans,
getur aldrei hafa meint það al-
varlega. Flokkur, sem lætur
(Frctmh. á 4. siSu)
Tvö aímæli
Ingimar Eydal ritstjóri er
sjötugur á morgun.
Sigrún Blöndal forstöðukona
húsmæðraskólans á Hallorms-
stað átti sextugsafmæli í gær.
í næsta blaði mun birtast
grein um Ingimar eftir Jónas
Jónsson og grein um Sigrúnu
eftir Pál Hermannsson í tilefni
af þessum merkisdögum í lífi
þeirra.
Á víðavangi
KVEÐJA TIL DALAKÚTS.
Maður nokkur hefir gert sér
sérstakt far um það að látast
vera vinur bænda og stundum
meira af ofurkappi en smekk-
vísi. Einu sinni lét hann t. d.
stuðningsblað sitt líkja sér við
Dalakút, sem væri fullur af
gulli! Nafn þetta hefir síðan
fest við hann. Er hann nú
venjulega nefndur Dalakútur.
Vinátta Dalakúts við bænd-
ur er mjög samkynja háttalagi
Þorbjörns rindils forðum. Hann
er fenginn til þess af stórgróða-
mönnum landsins að véla bænd-
ur til fylgis við flokk, er jafnan
hefir staðið gegn málum þeirra,
er á hefir reynt. f afurðasölu-
málunum barðist sá flokkur
gegn málefnum bænda og efndi
bæði til mjólkurverkfalls og
kjötverkfalls í því skyni. í kjör-
dæmamálinu hefir hann haft
forustuna gegn málstað sveit--
anna. Dalakútur hefir stutt
flokkinn dyggilega í þessari
baráttu hans gegn höfuðmál-
um sveitanna.
Nýlega var Dalakútur látinn
fara á búnaðarþing. Stríðs-
gróðamenn sendu hann þang-
að, því að þeir vildu fá höml-
ur á jarðabraskinu, eins og 17.
gr. jarðræktarlaganna, af-
numdar. Þeir stefna nú að því
að leggja undir sig allar beztu
jarðir landsins. En bændurnir
á búnaðarþingi sáu við rindil-
mennsku Dalakúts. Þeir sögð-
ust því aðeins vilja falla frá
17. greininni, að þeir fengju
annað í staðinn, er tryggðl enn
betur tilgang hennar.
Stríðsgróðamennirnir eru bál-
reiðir Dalakút fyrir það, hversu
illa honum gekk rindilmennsk-
an að þessu sinni. Apmingja
Dalakútur er því í öngum sm-
um þessa dagana. Ekkert fellur
honum ver en að vera í ónáð
stríðsgróðamannanna. Til þess
að bæta fyrir hina misheppn-
uðu rindilmennsku á Búnaðar-
þinginu,. er hann farinn að
skrifa níð um Timann, sem
stríðsgróðamenn hata nú mest
allra blaða, vegna þess að hann
hefir krafizt róttækra aðgerða
í skattamálum. En Dalakútur
gerir aldrei stóra hluti með
skrifum sínum eða ræðuhöld-
um. Honum henta aðelns vinnu-
brögð Þorbjörns stéttarbróður
síns, að laumast milli bæja, tala
mjúklega við húsráðendur og
látast vera annar en hann er.
RÖDD ÚR STRJÁLBÝLINU.
Roskinn bóndi á Vestfjörðum
kemst svo að orði í bréfi, er
blaðinu hefir nýlega borizt:
„Mikið særir mig framkoma
þjóðarinnar bæði í stjórnmál-
um og sóun fjármuna. Og hvað
fá skilamennirnir að lokum að
greiða margar miljónir fyrir
sukkið og óreiðuna, sem er búið
að hreiðra um sig í þjóðlífinu?
Hver einstaklingur, sem vitandi
vits, sér og skilur afleiðingarn-
ar. Við, hérna í strjálbýlinu, get-
um fátt aðhafst til að hafa á-
hrif á gang málanna. Við höf-
um tvíkosið okkar þingmenn á
síðastliðnu sumri. En satt að
segja hefi ég engar tillögur séð
frá þeim eða tilþrif, sem við
þurfum að miklast af.“
Fleiri munu nú hugsa á líka
leið um þessar mundir, og marg-
ir geta tekið undir með bréf-
ritaranum.
Dýrtíðarmálin á Alþingi:
Nýjar tillögur stjórnarínnai
Fjárhagsnefnd inun skila sameiginlegnm
tillögum
Meðferð dýrtíðarmálanna í þinginu er nú að komast á nýtt
stig. Ríkisstjórnin hefir lagt fram nýjar tillögur, sem koma í
stað 4. og 5. kafla í upphaflegu frv. hennar, en þeir fjölluðu um
lækkun dýrtíðaruppbótarinnar og afurðaverðsins. Þá mun fjár-
hagsnefnd neðri deildar, sem fékk frv. til athugunar, vera í þann
veginn að skila sameiginlegum tillögum, þar sem gert er ráð
fyrir verulegum breytingum á frv.