Tíminn - 25.06.1943, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Sfmar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
97. árg.
Reykjavík, föstudagiim 25. júuí 1943
Samkomulag ilokkanna;
Skílnaðarmálið við Dani
verður leyst á næsta ári
Stefnan, er var niörkuð á flokksþingi Fram-
sóknarmanna 1941, liefir sigrað.
Fullt samkomulag virðist nú orðið um það milli stjórn-
málaflokka að leiða skilnaðarmálið við Dani til fullra
lykta á næsta ári. Stjórnarskrárbreytingin, sem gerir ís-
land að lýðveldi, mun að öllu líkindum verða samþykkt
á þingi eftir áramótin í vetur og öðlast fullnaðarsam-
þykki við þjóðaratkvæðagreiðslu 17. júní næsta ár.
Friðartillögnr Sumner Welles:
Samkeppni og einstaklings-
hyggja hættuleg friðnum
NOKKRAR FRÉTTIR
í FÁUM ORÐUM:
Landsmót skáta að
Hreðavatní
. .Hreindýrum fjölgar. — Þang
bjargaði Súðinni. — Vísitalan.
Landsmót skáta var sett að
Hreðavatni á miðvikudaginn í
blíðskaparveðri. Hefir þessa vik-
una hver dagurinn verið öðrum
yndislegri þar efra, sólfar mikið,
logn og hiti í hrauni og skógi.
Landsmót þetta er fjölmenn-
asta skátamótið, sem háð hefir
verið á íslandi. Voru yfir 230
skátar komnir, er mótið var sett,
og von á miklu fleiri nú um
helgina. Skátar þessir voru úr
ellefu kaupstöðum: Reykjavík,
Hafnarfirði, Akureyri, Siglufirði,
ísafirði, Vestm.eyjum, Keflavík,
Akranesi, Borgarnesi, Blönduósi
og Sauðárkróki. Auk þess eru á
mótinu 28 skátar úr skátaskól-
anum á Úlfljótsvatni, og eru
þeir víðs vegar að af landinu.
Skátar af Suðurlandi komu
með Laxfossi í Borgarnesi, en
norðanskátar með bifreiðum
suður yfir heiðar.
Tjaldborg skátanna, meira en
hundrað tjöld, er á sléttri grund,
undir hárri skógarbrekku, rétt
sunnan við Hreðavatnsskála
Móti þessu lýkur 30. júní.
Mótstjóri er Páll Pálsson verzl-
unarmaður.
Helgi Valtýsson rithöfundur
og Edvard Sigurgeirsson ljós-
myndari á Akureyri, hafa ný-
lega farið í rannsóknarför a'ust-
ur á svonefndan Kringilsárrana
til að rannsaka, hver breyting
hefir orðið á hreindýrastofnin-
inum síðan 1939, en þá fóru þeir
í slíka rannsóknarför og fengu
því til leiðar komið, eftir hana,
að hreindýr voru friðuð.
Þeir félagar telja sig hafa
komizt að raun um, að hreindýr-
um hafi fjölgað að mun síðan
1939 og telja óhætt að fullyrða,
(Framh. á 4. síSu)
Þrjú slys
í Hafnarfirði varð það slys
síðastl. þriðjudagskvöld, að Sig-
urður Guðbrandsson skipstjóri
á vélskipinu „Skálafell", datt
niður stiga við bryggju, þar sem
skip hans lá, og meiddist svo
mikið, að hann beið bana af.
Sigurður var þekktur sjómað-
ur. Hann var skipstjóri á
„Snorra goða“ í mörg ár.
Það slys vildi til í Fljótsdal
föstudaginn fyrir hvítasunnu,
að Stefán Sveinsson, bóndi að
Brekkugerði, féll af hestbaki og
meiddist svo mikið, að hann
lézt fáum dögum síðar.
Stefán var um þrítugt. Hann
lætur eftir sig konu og börn.
Það slys varð að Laugarási í
Biskupstungum fyrra þriðju-
dag, að þriggjífc ára gömul telpa
féll í hveralæk og brenndist svo
mikið, að hún lézt sólarhring
síðar. Foreldrar telpunnar,
Bergþóra Runólfsdóttir og Ei-
ríkur Grímsson, voru nýlega
flutt austur að Laugarási héð-
an úr bænum og voru að koma
sér upp þar gróðurhúsi. Móðirin
náði telpunni úr læknum og
brenndist talsvert við það.
Samþykkt flokks-
þingsms 1941.
Það var Framsóknarflokkur-
inn,1 sem fyrstur markaði þá
stefnu á flokksþingi sínu 1941,
að ísland yrði lýðveldi ekki síð-
ar en á árinu 1944. í ályktun
sinni um skilnaðarmálið skoraði
flokksþingið á Alþingi „að lýsa
yfir því, að ísland verði lýðveldi
eins fljótt og ástæður leyfa, þó
ekki síðar en innan þriggja ára.“
Á flokksþinginu var nokkur á-
greiningur um það, hvort stofna
ætti lýðveldi og slíta samband-
inji við Dani þá strax með skír-
skotún til þeirra vanefnda, er
orðið höfðu á sambandslögun-
um. Vildu sumir fara þá leið, en
aðrir töldu ekki rétt að slíta
sambandinu fyrr en tímabil
sambandslaganna væri út-
runnið, nema til sambands-
slita lægju brýnar, aðkallandi
ástæður. Hins vegar voru allir
sammála um það, að slíta sam-
bandinu eigi síðar en það væri
fyrst mögulegt í samræmi við
sambandslögin. En samkvæmt
sambandslögunum er hægt að
segja þeim upp eftir árslok 1943.
Með tilliti til þessa setti flokks-
þingið það takmark, að lýðveld-
ið skyldi eigi stofnað síðar en
1944.
Um líkt leyti og flokksþingið
gekk -frá þessari ákvörðun
sinni, varð kunnugt um þá af-
stöðu vinveittra stórvelda, að
þau töldu hæpið af íslendingum
að slíta sambandinu við Dani
fyrr en tími sambandslaganna
væri útrunninn. Mun þessi
aðvörun þeirra hafa átt sinn
þátt í því, að Alþingi 1941 .gekk
ekki lengra en að lýsa yfir þeim
vilja, að ísland ætlaði að verða
lýðveldi, en steig ekki skrefið
til fulls í það sinn.
Það er nú kunnugt frá þess-
um sömu stórveldum, að þau
muni ekki hafa neitt við það
að athuga, að íslendingar slíti
sambandinu við Dani, þegar
Jón Loftsson, framkvæmda-
stjóri Vikurfélagsins, bauð
blaðamönnum nýlega í verk-
smiðju félagsins til þess að
skoða nýja steypuvél, er það
hefir látið setja upp. Er hún
hraðvirkari og fullkomnari en
aðrar slíkar vélar, er hér hafa
verið til, og hin eina af þess-
ari gerð, sem til er í allri Norð-
urálfu. Er hún frá Besser Manu-
facturing Company á Michigan,
og kom einn af vélaverkfræð-
ingum félagsins, P. Paul Kle-
mens, hingað með vélina og sá
um uppsetninguna.
í vél þessari er hægt að steypa
sex tegundir hleðslusteina, þar
tími sambandslaganna er út-
runninn.
Samkomnlagið í vor.
Þótt allir flokkar lýstu yfir
því á Alþingi 1941, að þeir vildu
að ísland yrði lýðveldi, hefir
Framsóknarflokkurinn einn
haft þá afstöðu til skamms
tíma, að sambandsslit skyldu
ekki dregin lengur en til 1944.
Brölt hinna flokkanna í skilnað-
armálinu í sambandi við kjör-
dæmamálið í fyrra var ber-
sýnilega ekki alvarlega meint.
Fyrst í stjórnarskrárnefnd-
inni í vor var sú afstaða tekin
af fulltrúum allra flokka, að
lýðveldisstofnun skyldi ganga í
gildi 17. júní næsta ár. Lands-
fundur Sjálfstæðisflokksins
hefir síðan áréttað þessa af-
stöðu fulltrúa sinna í stjórnar-
skrárnefndinni og blöð Sósíal-
istaflokksins hafa einnig tekið
í sama streng. Telja má víst að
Alþýðuflokkurinn standi við
undirskrift þeirra Haraldar
Guðmundssonar og Stefáns
Jóhanns Stefánssonar. í
Allir flokkar standa því nú á
þeim grundvelli, er lagður var
af Framsóknarflokknum 1941,
að sambandsslit verði eigi síð-
ar en 1944.
Ber vissulega að fagna því, að
þessi grundvöllur hefir nú feng-
izt. Á honum verður nú líka að
standa. Það væri þjóðinni til ó-
umræðanlegrar skammar og
skaðræðis, ef einu sinni enn yrði
höfð sama aðferðin og í fyrra,
að birta stórorðar yfirlýsingar
og renna síðan frá þeim.
Skilnaðarmálið á að
vera óliáð öðrum
málum.
Fyrst flokkarnir hafa nú
sameinazt um þessa afstöðu, að
stofna lýðveldið 1944, verða þeir
að taka höndum saman um
þetta mál, án tillits til alls ann-
(Framh. á 4. slðu)
á meðal hornsteina og glugga-
steina. Er svonefnd hristiað-
ferð viðhöfð með þessari vél, og
gefst hún mun betur en þjöpp-
unaraðferðin, sem gamlar
steypuvélar eru miðaðar við. Er
hægt að steypa um 1000 steina
í vél þessari á dag, miðað við 8
stunda vinnu.
Þegar búið er að steypa stein-
ana, eru þeir þurrkaðir í sér-
stökum klefum. Þaðan eru þeir
fluttir í hjalla, og eftir fáa daga
eru þeir hæfir til hleðslu.
Einnig eru einangrunarplötur
steyptar í vélum Vikurfélagsins,
enda hefir vikur mest verið not-
aður í einangrunarplötur hér á
1
ípróttamót U.M.F.
í. á suimudagínn
14. sambandsþing Ungmenna-
félags íslands hófst á Hvann-
eyri í Borgarfirði í gær.
íþróttamót U. M. F. í. hefst á
laugardaginn og taka þátt í því
150 keppendur víðs vegar að af
landinu.
Keppt verður um fjóra verð-
-launagripi, skjöld til handa því
héraðssambandi, er flest stig
hlýtur — hann er nú í vörzlum
Ungmennasambands Kjalar-
nessþings —, grip, sem Ung-
mennasamband Borgarfjarðar
hefir gefið handa þeim, er flest
stig fær, grip, sem Kaupfélag
Borgarfjarðar hefir gefið handa
þeim manni, er mestur sund-
garpur reynist, og grip, sem
Tíminn hefir gefið handa þeim
manni, er fær flest stig í frjáls-
um íþróttum.
Á sunnudaginn verða fluttar
ræður. Séra Eiríkur J. Ei-
ríksson, sambandsstjóri U. M. F.
í., Bjarni Ásgeirsson alþingis-
maður og Þorsteinn Einarsson
íþróttafulltrúi verða meðal
ræðumanna. Guðmundur Ingi
Kristjánsson flytur kvæði.
Lúðrasveit Reykjavíkur leikur
við stjórn Karls Ó. Runólfs-
sonar.
Þórarínn Krístjáns-
son hafnarstjórí
Einn af þekktustu borgurum
Reykjavíkur, Þórarinn Krist-
jánsson hafnarstjóri, lézt 19. þ.
m. og var jarðsunginn í fyrra-
dag.
Þórarinn var fæddur í Hafn-
arfirði 27. júlí 1886, sonur Krist-
jáns Jónssonar háyfirdómára
frá Gautlöndum og Önnu Þórar-
insdóttur Böðvarssonar prófasts.
Hann lauk verkfræðiprófi 1912,
var bæjarverkfræðingur 1916—
18 og hafnarstjóri 1918. Rækti
hann það starf að miklum
dugnaði og kostgæfni, en gaf sig
lítt að öðrum málum. Formaður
Dýraverndunarfélag íslands var
hann þó síðari árin.
Þórarinn var kvæntur Ástríði
dóttir Hannesar Hafsteins, og
át-tu þjiu þrjú börn, sem öll eru
á lífi.
landi til þessa. Vestan hafs er
nú mjög tíðkað ’að byggja hús
úr steyptum hleðslusteinum,
jafnvel stórhýsi.
P. Paul Klemens lét í ljós, að
íslenzki vikurinn hefði marga
góða eiginleika. Hann væri
sterkur, gæfi gott naglhald, tæki
sementshúðun sérstaklega vel
og væri frábær til hljóðeinangr-
unar. Sérstaklega mun vikurinn
af Snæfellsnesi vera góður,
enda er hann grófgerðari en
annar vikur, en það eykur mjög
einangrunareiginleikann.
Hús þau, er þegar hafa verið
reist hér úr vikursteinum, þykja
hafa gefizt allvel. Eru veggirnir
hlaðnir úr einfaldri steinaröð,
en þess verður að gæta, að se-
mentshúða þá mjög vandlega,
svo að vatn geti ekki síast inn
í þá.
Loks hefir Vikurfélagið fengið
vél til þess að steypa í þakhell-
ur. Verður litarefni blandað
saman við efsta lagið, svo að
eigi sé þörf á að mála slík þök.
Er þess að vænta, að slík þök
verði traustari og endingarbetri
en nú gerist.
Washington: - Tímarit verka-
lýðssamtakanna í Bandaríkjun-
um birti í júníhefti sínu grein
eftir Sumner Welles aðstoðar-
utanríkismálaráðherra Banda-
ríkjanna- og fara hér á eftir
nokkrir kaflar úr henni:
Það er augljóst, að hvaða
form alþjóðasamstarfs, sem er,
verður að grundvallast á fyrir-
fram viðurktenndum meginregl-
um, ef það á að blessast.
Það verður að koma á fót,
með alþjóðasamkomulagi, her
þeirra þjóða, sem eru reiðubún-
ar að stofna hann, og mun þessi
her verða notaður á móti öllum
þeim þjóðum, er stofna til á-
rása á aðrar þjóðir, og mun
hann þannig tryggja það, að
heimsfriðnum verði ekki ógnað.
Það verður að stofna alþjóða-
dómstól, er dæmi á viðeigandi
hátt um alþjóða-deilumál.
Það verður með alþjóðasam-
komulagi og á áhrifaríkan hátt
að, banna nokkrar tegundir
vopna og sjá um að vopn sér-
hverrar þjóðar séu rannsökuð.
Það verður að .stofna skipu-
lags-ráð, sem fæst við hagfræði-
leg og viðskiptaleg vandamál,
og gefa stjórnarmeðlimum allra
þjóða ráð í þeim efnum, svo að
viðskiptalífi þjóðanna verði
verði ekki stjórnað í einstakl-
ingsþágu, og að tímabilið eftir
stríð verði tímabil viðskiptalegs
samstarfs með batnandi lífsaf-
komu, en ekki tímabil æðis-
genginnar samkeppni og versn-
andi lífsafkomu.
Fullveldi hverrar þjóðar, hvort
sem hún er stór eða smá, verð-
ur að vera viðurkennt jafnt.
(Frá ameríska blaðafulltrúan-
um).
Seinustu fréttir
Iðnaðarborgir í Ruhrhéraðinu
hafa orðið fyrir hörðustum loft-
árásum Bandamanna síðustu
dagana. Margar þessar árásir
hafa verið meðal þeirra allra
stórkostlegustu, er gerðar hafa
verið til þessa dags.
Kolanámumenn í Bandaríkj-
unum hófu aftur verkfall fyrir
nokkrum dögum, en eru nú aft-
ur komnir til vinnu.'Náðist sam-
komulag um vinnufrið til 21.
okt. næstkomandi, án kaup-
hækkana, eftir að ríkið hafði
tekið allan námureksturinn í
sínar hendur.
Mikill jarðskjálfti varð nýlega
á allstóru svæði í Tyrklandi. í
einni borginni hrundu um 1000
hús til grunna og álíka mörg
urðu fyrir verulegum skemmd-
um.
í írlandi hafa nýlega farið
fram þingkosningar. Stjórnar-
flokkurinn undir forustu De
Valera, sem hefir haft völdin
siðastl. 11 ár, hélt velli í kosn-
ingunum og vel það. •"
í Rússlandi hefir verið lítið
um bardaga undanfarið. Telja
flestir, að það sé hlé, er boði
stórsókn hjá Þjóðverjum mjög
fljótlega.
^ímmn
í næsta blaði Tímans mun
birtast grein eftir Hilmar Stef-
ánsson bankastjóra, um skiln-
aðarmálið.
Framhald af greinaflokki
Hermanns Jónassonar mun birt-
ast í næsta blaði. f þeim
tveim greinum, sem komnar
eru, hefir aðallega verið rætt
um liðna tímann, en í næstu
grein mun verða rætt um verk-
efnin í framtíðinni.
Fullkomnari iramleiðsla
á vikursleinum
Vikurfélagið fær nýja steypuvél.
66. blalS
Á víðavangi
„ÞAKKARÁVARPIГ.
Einhver spaugilegasta fund-
arályktun, sem sögur herma, er
Dakkarávarp það, sem einn
undirmaður Bjarna borgar- .
stjóra var látinn bera fram á
landsfundi Sjálfstæðismanna og
fundurinn siðan „samþykkti í
einu hljóði“ samkvæmt frá-
sögn Morgunblaðsins.
í ávarpi þessu eru forráða-
mönnum Sjálfstæðisflokksins
pakkað fyrir „tilraunir til að
koma á stjórnmálafriði í land-
inu og varðveita hann“ (sbr.
samvinnuslitin við Framsókn-
arflokkinn og upptöku kjör-
dæmamálsins), fyrir þann kjark
„að taka einn á sig ábyrgð á erf-
iðum stjórnarstörfum“ (sbr.
aukningu dýrtíðarinnar úr 182
stigum í 272 stig), og fyrir „ör-
ugga forustu í sjálfstæðismál-
inu á síðastl. ári“ (sbr. hinar
stórorðu yfirlýsingar um sam-
bandsslit, er strax var runnið
frá)!
Þakkarávarp þetta minnir
vissulega á smellnustu öfug-
mælavísu.
SAMSTARFSVILJI
SJÁLFSTÆÐISFLOKKSINS.
Á landsfundinum var einnig
samþykkt að vinna að „sem víð-
tækastri stjórnmálasamvinnu í
landinu". Um þann grundvöll,
sem slík samvinna á að hvíla á,
hefir ekkert annað komið frá
landsfundinum en að skatta
megi ekki hækka á stórgróða-
fyrirtækjum frekar en orðið er.
Þannig hyggst Sjálfstæðis-
flokkurinn að gera sitt til að
koma á „víðtækri stjórnmála-
samvinnu"! Finnst mönnum
jað ekki benda til, að mikil al-
vara sé á bak við samstarfsvilja
S j álf stæðisflokksins?
SKILNAÐARMÁLIÐ GERT AÐ
VERZLUNARVÖRU.
Þá samþykkti landsfundur-
inn, að flokkurinn skyldi vinna
að stofnun lýðveldis á næsta
ári. Blöð flokksins hafa látið,
eins og þetta sé einhver nýj-
ung í skilnaðarmálinu, þótt
þetta sé nákvæmlega það, er
Framsóknarflokkurinn lýsti sig
fylgjandi fyrir þremur árum.
Nánari túlkun Mbl. á þessari
samþykkt virðist benda til, að
ekki ætli þó Sjálfstæðisflokkur-
inn að fylgja skilnaðarmálinu
kvaðalaust. Um það segir í for-
ustugrein blaðsins í fyrradag:
„Vitanlega er ekkert auðveld-
ara en það, að búa sér til svo
mikinn ágreining í dagsins
deilumálum, að hann útiloki
alla samvinnu flokka. Að þessu
var stefnt í skattamálunum í
byrjun reglulega þingsins, er
frestað var í vor. Flokkar, sem
þannig hugsa og starfa, verða
að skilja það, að með slíkum
vinnubrögðum stofna þeir sjálf-
stæðismálinu í voða!“
Þessi ummæli Mbl. verða tæp-
ast skilin á annan veg en þann,
að stuðningur Sjálfstæðisflokks-
ins við skilnaðarmálið sé bund-
inn því skilyrði, að hinir flokk-
arnir víki frá stefnu sinni í
eignaaukaskattsmálinu. Fylgi
flokksins við málið er sem sagt
háð því, að stríðsgróðamenn-
irnir geti grætt á því!
Hvað finnst einlægum skiln-
aðarmönnum í Sjálfstæðis-
flokknum um þessa afstöðu
f lokksf or ustunnar ?
VAR EKKERT SAMÞYKKT UM
DÝRTÍÐARMÁLIÐ.
Hér hefir þá verið gerð grein
fyrir öllum þeim samþykktum,
er landsfundurinn gerði og birt-
ar hafa verið í blöðum flokksins.
Eftir því að dæma hefir engin
ályktun verið gerð í höfuðmáli
þessara tíma, dýrtíðarmálinu.
Sýnir það vel, að Sjálfstæðis-
flokkurinn ætlar að halda á-
fram sama hringlandaskapnum
og stefnuleysinu í því máli og að
undanförnu, þar sem hann
(Framh. á 4. síðuj