Tíminn - 02.07.1943, Page 1

RITSTJÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Eímar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Sími 2323.
RITSTJÓRI: |
| ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. '
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN. j
S
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f. <
( Simar 3948 og 3720. <
97. érg.
Rcykjavik, föstudagiim 2. júlí 1943
68. blað
* Verð á bræðslnsíld ákveðíð 18 kr. málið
Þingflokkarnir fallast á að
taka ábyrgðina á ríkissjóð
Heiir meírí hluti verksmiðjustjórnarinnar
oi mikiila eigin hagsmuna að gæta við
ákvörðun síldarverðsins?
Eins og áðnr hefir verið frá skýrt hér í blaðinu, kom
upp deila út af föstu verði á bræðslusíld við Síldarverk-
smiðjur ríkisins.
Tíminn hefir snúið sér til Vilhjálms Þórs, atvinnu-
málaráðherra og fengið þessar upplýsingar:
„Samkvæmt lögum eiga verk-
smiðjurnar að taka síld til
vinnslu af framleiðendum og
skila þeim sannvirði fyrir. En
ráðherra er heimilt að ákveða,
að síldin skuli einnig keypt
föstu verði, að fengnum tillög-
um verksmiðjustjórnar. Um leið
fellur sú ábyrgð á ráðherrann,
að gæta þess, að fjárhag verk-
smiðjanna sé borgið á hverjum
tíma eftir því, sem unnt er að
sjá fyrir.
Að þessu sinni lagði meiri
hluti verksmiðjustjórnar til, að
síldin yrði keypt föstu verði á
18 kr., einn þeirra með þeim
fyrirvara, að hann kysi helzt að
síldin yrði ekki keypt, heldur
lögð inn til vinnslu, og formað-
urinn taldi ekki varlegt að á-
kveða fasta verðið hærra en
17 krónur.
Ráðuneytið taldi ,að athug-
aðri rekstursáætlun verksmiðju-
stjórnar, að ekki væri tryggt, að
verksmiðjurnar yrðu reknar
hallalaust í sumar, með því að
kaupa fyrir 18 kr. og ákvað
verðið þvi nokkru lægra, ef
síldarmagnið yrði undir 700
þús. málum, en vitanlega verð-
ur vinnslukostnaður tiltölulega
lægri, því meira sem síldar-
magnið er.
Auk þess tel ég æskilegast að
síldin sé lögð inn til vinnslu
gegn sannvirðisgreiðslu. Ætti
það að liggja beint við, að taka
þann kostinn, ef síldarverðiö
þykir of lágt áætlað. Verði halli
á síldarkaupum verksmiðjanna
gegn föstu verði, hlýtur það að
lenda á útgerðinni í heild. Það
á ekki að reka síldarverksmiðj-
urnar sem áhættufyrirtæki.
Meirihluti verksmiðjustjórn-
ar var ófús að sætta sig við
þessa ákvörðun og ritaði þing-
flokkunum bréf og skoraði á þá
að mæla með því við ráðuneyt-
ið, að það féllist á að greiða kr.
18 fyrir málið, hvort sem síldar-
magnið yrði mikið eða lítið.
í fyrra dag bárust ríkisstjórn-
inni svör þingflokkanna, nema
Alþýðuflokksins, þar sem þeir
leggja til eða fallast á, að ríkis-
verksmiðjurnar kaupi síldina
föstu verði á 18 kr., enda þótt
halli kunni að verða á rekstr-
inum.
Þar sem meiri hluti Alþingis
stendur að þessum áskorunum,
hlýtur ríkisstjórnin að líta á
þær sem fyrirmæli þingsins, og
hafi þingflokkarnir þar með
tekði ábyrgðina á sínar herðar.
Ráðuneytið hefir þá og fyrir
sitt leyti fallizt á, að ríkisverk-
smiðjurnar kaupi síldina föstu
verði á 18 kr. málið, og hefir
ritað verksmiðjustjórninni bréf
þess efnis.“
Fer bréfið hér á eftir:
Bréf ráðnncytisms til
verksmið j ust j órnar-
iirnar
„Samkvæmt lögum um síldar-
verksmiðjur ríkisins, má verk-
smiðjustjórnin ekki kaupa síld
föstu verði nema leyfi atvinnu-
málaráðherra komi til. Ráð-
herra skal þá og kveða á um
hvaða veröi keypt skuli.
Stjórn síldarverksmiðjanna
lét gera rekstursáætlun íyrir
yfirstandandi ár eins og venja
er til Þssi áætlun sýnir, að með
500 þús. mála «síldarmagni geta
verksmiðjurnar ekki keypt síld-
ina sér að skaðlausu fyrir 18 kr.
málið, þó að tekið sé tillit til
mealfitumagns síðustu 5 ára og
aðrar breytingar á áætluninni
gerðar, vegna bættrar aðstöðu
verksmiöjanna frá síðastliðnu
ári.
Vegna þess var ekki talið rétt
að leyfa föst kaup með 18 kr.
verði, ef síldarmagnið næði ekki
vissu marki.
Með því að miðstjórnir þing-
flbkkanna hafa nú látið í ljós
þann ákveðna vilja, að ríkis-
verksmiðjurnar kaupi síld föstu
verði fyrir 18 kr. málið, án til-
lits til síldarmagns, og þar sem
ríkisstjórn telur að þingflokk-
arnir hafi með þessu mælt
stjórnina undan allri ábyrgð á
því, þótt halli kynni að verða á
rekstri verksmiðjanna vegna
þessarar ákvörðunar, og ríkis-
stjórnin væntir þess einnig að
flokkarnir vilji styðja að því að
halli, sem verða kynni af
greindri ráðstöfun, yrði ríkis-
verksmiðj unum bættur úr rik-
issjóði, hefir verið ákveðið að
heimila síldarverksmiðjum rík-
isins að kaupa föstu verði síld
á komandi vertíð fyrir 18 kr.
málið, án tillits til síldarmagns.“
Afstaða Framsóknar-
flokksius
Afstaða Framsóknarflokksins
í þessu máli er skýrt mörkuð í
svari hans til ríkisstjórnarinn-
ar. Flokkurinn leggur áherzlu á,
að samkvæmt ákvæðum laga
um Síldarverksmiðjur ríkisins,
ætti öll síld að vera tekin til
vinnslu, svo að eigendur fengju
aannvirði, og telur þann sið
hafa verið illu heilli upp tekinn
að reka síldarverksmiðjur ríkis-
ins sem áhættufyrirtæki og
samkeppnisfyrirtæki, með því
að kaupa síldina fyrir fram á-
kveðnu verði. Þykir rétt að birta
svar Framsóknarflokksins hér í
heild, svo að ekki fari milli
mála:
„Formaður þingflokks Fram-
sóknarmanna hefir, um leið og
hann fór í ferðalag, sem hann
gat ekki frestað, afhent mér
bréf frá meirihluta stjórnar
Síldarverksmiðja ríkisins, sem
þær hafa ritað þingflokkunum
um ákvörðun- bræðslusíldar-
verðs.
Það hefir reynzt ógerningur
að ná til nema fárra Framsókn-
armanna á þessum stutta tíma.
Framsóknarþingmenn virðast
yfirleitt líta á málið þannig:
Deilan stafar af því, að ekki
hefir verið farin sú leið, sem
upphaflega var mörkuð, að
greiða vinnsluverð. Með því að
kaupa síld fyrirfram ákveðnu
verði, er hætt við að slíkri deilu,
sem nú stendur yfir, sé boðið
heim.
Það er ógerningur fyrir þing-
menn, sem engin gögn hafa í
höndum, að dæma um það,
hvaða verð verksmiðjurnar geti
greitt án þess að verða fyrir
reksturstapi, — sem vafasamt
er, samkvæmt nýföllnum
hæstaréttardómi, að ríkinu beri
að greiða, ef verksmiðjurnar
geta ekki staðið undir því sjálf-
ar.
Samkvæmt þessu líta Fram-
sóknarþingmenn svo á, að
spurningin sé um það, hvort
ríkið eigi að taka á sig þann
halla, sem skapast kynni af 18
króna verði, ef til kæmi. — Fall-
ast því á, fyrir sitt leyti, að ríkið
taki á sig áhættuna af því að
ákveða kaupverðið 18 krónur
eins og nú stendur. — “
Hermann Jónasson (e.u.)
llagsmunir verk-
smiðj ustj ór nar iimar
Tíminn sér ekki ástæðu til að
rekja þetta ágreiningsmál nán-
ar að þessu sinni, en vill aðeins
vekja athygli á því, að eins og
sakir standa, ráða þrír menn í
verksmiðjustjórninni yfir veru-
legum hluta síldar þeirrar, er
verksmiðjur ríkisins vinna úr.
Þeir hafa því mikilla einka-
hagsmuna að gæta við ákvörð-
un síldarverðsins, sem von er.
Löggjafinn hefir sjáanlega vilj-
að setja almennt öryggi gegn
slíkri freistingu með því að
leggja ákvörðun fasta síldar-
verðsins undir álit og úrskurð
atvinnumálaráðherra. Það er
því hrein skylda hans að segja
til, ef hann álítur, að rannsök-
uðu máli, að áætlun verk-
smiðjustjórnarinnar tefli fjár-
hag verksmiðjanna á of tæpt
vað. Telji framleiðendur verðið
of lágt, eiga þeir kost á að leggja
síldina inn til vinnslu og fá þá
hagnaðinn, ef fasta verðið hefir
verið of lágt.
Enginn maður úr verksmiðju-
stjórninni ætti að hafa leyfi til
að selja síld föstu verði. Þeir
ættu auk þess að telja sér sið-
ferðilega skylt að leggja hana
inn fyrir sannvirði, svo að tryggt
væri að verksmiðjurnar töpuðu
ekki vegna viðskipta við þá.
Gjöf í. S. í.
til U. M. F. I.
Benedikt G. Waage, forseti í-
þróttasambands íslands, var
meðal heiðursgesta á landsmóti
ungmennafélaganna að Hvann-
eyri um síðustu helgi. Á laugar-
dagskvöldið flutti Benedikt
ræðu á skemmtisamkomu, sem
haldin var þar í leikfimishúsinu.
Þakkaði hann ungmennafélög-
unm störf í þágu íþróttamál-
anna og afhenti U. M. F. í. að
gjöf forkunnar vandaðan borð-
fána á silfurstöng, er Ríkarður
Jónsson hafði letrað á. Séra Ei-
ríkur J. Eiríksson, sambands-
stjóri U.M.F.Í., þakkaði hin vin-
samlegu ummæli í garð ung-
mennafélaganna.
Þarna fluttu einnig ræður sr.
Jakob Jónsson og Sigurður
Greipsson, Haukadal, en ætt-
Loítárásir á
Meginatburðir styrjaldarinn-
ar síðustu vikur, síðan Þjóð-
verjar og ítalir hörfuðu úr Norð-
ur-Afríku, hafa verið loftárásir
Bandamanna á meginland Evr-
ópu. í hverjum einasta frétta-
tíma útvarpsstöðvanna er sagt
frá nýjum árásum á borgir,
iðjuver, flotahafnir og herstöðv-
ar. Heilar borgir eru lagðar í
rústir og mestu mannvirkjum
jafnað við jörð á svipstundu.
Hinar hörðu loftárásir Þjóð-
verja á England árið 1940 eru
hégómi hjá því, sem nú dynur
yfir meginlandið. Harðast hafa
Rínarlöndin og ýmsar borgir
Ítalíu orðið úti. Þar eru stór-
fengleg verksmiðjuhverfi víða
orðnar gjallhrúgur einar og
hafnarkvíarnar legstaðir sokk-
inna skipa og sundurtættra ból-
virkja. Sömu sögu er að segja
frá mörgum stöðum í herteknu
löndunum, þar sem Þjóðverjar
höfðu mestan viðbúnað eða iðn-
rekstur í þágu hernaðarins:
Stöku menn láta jafnvel í
veðri vaka, að nógu hlífðarlaus-
ar og harðskeyttar loftárásir
myndu einar saman megna að
koma Þjóðverjum á kné, en
flestir, sem vit hafa á, telja slíkt
3á fjarri lagi. Hins vegar séu
vægðarlausar loftárásir nauð-
synlegur undirbúningur til þess
að lama mótstöðuþróttinn áður
en innrás er hafin.
Vissulega eru slíkar loftárás-
ir mjög harðýðgislegar, en allur
hernaður er miskunnarlaus.
Bandamenn rifja og upp, hverj-
ir hafi fyrstir orðið til þess að
beita þeirri hernaðaraðferð.
Það var ítalskur hershöfðingi,
Douhet, sem fyrstur manna boð-
aði hinn „algera lofthernað".
Hann skrifaði um þetta efni
bækur, sem mjög voru lesnar af
öllum forráðamönnum þýzka og
ítalska flugliðsins, en fram-
kvæmdar voru kenningar hans
fyrst í Abessiníustríðinu og
borgarastyrjöldinni á Spáni.
Vakti það á þeim tímum mikla
hrifningu í löndum fastista, hve
áhrifamikill hinn „algeri loft-
hernaður" væri.
En nú vill svo einkennilega til,
að ekkert land er jafn berskjald-
að gegn loftárásum andstæð-
inga sem Ítalía sjálf. Það er því
örlagaglettni, að hinn fyrsti
talsmaður þessarar hernaðarað-
ferðar á almennum vettvangi
skyldi vera ítali. Frá Reggíó til
Brennerskarðs eru hin ákjós-
anlegustu skotmörk lofthers,
sem hugsazt getur.
Fyrst er þess að geta, að ítalir
hafa ekki skeytt að dreifa iðju-
verum sínum um landið eins og
Þjóðverjar og Bretar hafa gert.
Mussolini hefir ekki búizt við,
að óvinaveldi fengi nokkurn
tíma aðstöðu til loftárása á
landið. Meginhluti ítalska iðn-
aðarins er við átta borgir í Norð-
ur-ítaliu. Á þessum iðnaðar-
borgum grundvallast stríðs-
rekstur ítala. Þessar borgir eru
nú allar innan þess svæðis, sem
fluglið Bandamanna nær til,
enda hafa þær þegar verið sótt-
ar heim, þótt eigi hafi þeim enn
verið greidd slík atlaga, sem
sumum þýzkum iðjuverum í
Rínarlöndum. Þessi iðnaðar-
hverfi eru: Mílanóhéraðið, þar
sem framleidar eru stálvörur,
sporvagnar, bryndrekar, vélar
og efnivörur. Túrínhverfið, þar
sem gerðar eru flugvélar og
járnbrautarvagnar og vefnað-
jarðarljóð voru sungin á milli.
Viggó Nathanaelson sýndi kvik-
myndir og að lokum var dansað.
Samkoman fór fram í leikfim-
ishúsi skólans og komust fæst-
ir, að af því mikla fjölmenni, er
þá var komið að Hvanneyri.
Áttu ræðuhöldin að fara fram
úti, en vegna þess að rignt
hafði um kvöldið, var frá því
horfið. Fór samkoman hið bezta
fram eins og landsmótið allt.
meginlandið
arvörur unnar. Genúahérað,
þar sem einkum eru skipasmíða-
stöðvar og þungaiðja, og auk
þess sprengiefni unnin. Spezía-
héraðið, þar sem eru efnasmiðj-
ur, þungaiðnaður og flotastöðv-
ar. Bologna, þar sem er sprengi-
efnagerð, þungaiðnaður og
klæðaverksmiðjur. Reggíó, þar
sem eru flugvélasmiðjur, afl-
vélasmiðjur og vélsmiðjur. Fen-
eyjahéraðið, þar sem eru skipa-
smiðastöðvar, bryndrekasmiðj -
ur, flugvélastöðvar og málm-
bræðslur. Og loks Trieste, þar
sem eru skipasmíðastöðvar,
flotahöfn, flugvélasmiðjur og
efnasmiðjur.
Jafnframt eru margar þess-
ara borga mestu samgöngumið-
stöðvar landsins, til dæmis Míl-
anó og Túrin. Það er því eigi
aðeins iðnaðurinn, sem auðvelt
er að leggja í rústir, heldur
er einnig mjög létt að ónýta
samgöngukerfið.
En eitt er þó, sem framar öllu
öðru veldur því, hve aðstaða í-
tala er ill. Það eru rafstöðvarn-
ar. Á rafmagninu byggist allur
iðnaður landsmanna, samgöng-
urnar og landbúnaður að nokkru
leyti. Rafstöðvarnar eru fáar og
stórar. Ef þær hlytu sömu út-
reið og stíflur Þjóðverja í Ruhr,
myndi af því leiða algera tor-
tímingu gífurlega stórra svæða.
Ef til vill hefir það hlíft ítölsku
stíflunum, að Bandamönnum
hrýs hugur við að hersetja á
eftir land, er slíka útreið hefði
fengið.
Boð að Kolviðarhóli
Síðastliðinn þriðjudag buðu
hinir nýju gestgjafar að Kol-
viðarhóli, þeir Davíð Guð-
mundsson og Svavar Kristjáns-
son, blaðamönnum til veizlu, er
haldin var þar á staðnum. Auk
blaðamanna sátu veizlu þessa
ýmsir forustumenn skíðadeildar
í. R., formaður félagsins, Páll
Hallgrímsson sýslumaður Árnes-
sýslu og frú Valgerður Þórðar-
dóttir, en hún hefir sem kunn-
ugt er nýlega látið af störfum
sem forstöðukona þessa mynd-
arlega og vinsæla íþróttaheim-
ilis og veitingastaðar.
Undir borðum voru margar
snjallar ræður fluttar fyrir
minni frú Valgerðar og henni
þakkað það starf, er hún hefir
innt af höndum á Hólnum um
42 ára skeið. Sýslumaður Árnes-
sýslu, Páll Hallgrímsson færði
henni að gjöf forkunnar fagra
silfurskál frá sýslunefnd Árnes-
sýslu og Búnaðarsambandi Suð-
urlands.
Þá skýrði Jón Kaldal, formað-
ur skíðadeildar í. R., frá því, að
nokkrir vinir frú Valgerðar,
innan í. R. hefðu ákveðið að
gefa henni vindrafstöð og út-
varpstæki, sem þakklætisvott
fyrir ágæta samvinnu í þau
undanfarin fimm ár, sem í. R.
hefir starfrækt Kolviðarhól.
Er gestir höfðu setið um stund
og snætt hina ágætlega tilbúnu
rétti, sem þarna voru fram
bornir, héldu þeir glaðir heim,
sannfærðir um, að hinir nýju
forstöðumenn myndu hvergi
bregðast þeirri gestrisni og
höfðingsskap, sem alltaf hefir
einkennt Kolviðarhól.
Nýr
veðdeildarílokkur
Búnaðarbankinn hefir með
samþykki landbúnaðarráðherra
opnað nýjan flokk, 2. flokk, í
veðdeild bankans, og gilda um
hann reglur útgefnar 26. júní
síðastliðinn.
Þegar bankinn tók til starfa,
var veðdeild bankans fengið
nokkurt fé til umráða, og var
Á víðavangi
ÞÓR OG JEHÓVA.
Sveinn Benediktsson, maður
í stjórn Síldarverksmiðj a ríkis-
ins, hefir gengið fram fyrir
skjöldu sinna samstarfsmanna
og gert allharða hríð að Vil-
hjálmi Þór, ráðherra, fyrir af-
stöðu hans til 'síldarverðsins í
sumar. Þykir honum Þór hafa
farnast lítt í sölu síldarafurð-
anna á erlendum markaði, enda
hafi Sveinn ekki verið kvaddur
til ráða.
Þá hafi öðru vísi og betur tek-
izt hjá Ólafi Thors í fyrra sum-
ar, segir Sveinn. Dýrtíðin hefði
vaxiö um 19% frá árinu áður,
en Ólafur sagði bara eins og
Jehóva forðum daga „Verði
ljós“, og sjá, samstundis hækk-
aði verðlagið á heimsmarkaðin-
um um 50%.
Nú hefir dýrtíðin vaxið mikið
síðan í fyrra, — líka fyrir töfra-
sprota Ólafs Thors, — en svo
illa hafa þeir fylgzt með, þarna
vestra, að þeir taka ekki i mál
að hækka verðið samkvæmt ísl.
vísitölu. Og sannast nú enn sem
fyrr, að enda þótt gott sé að
heita á Þór til sæfara og harð-
ræða, dugir hann ekki á móts
við Jehóva til að umskapa
heiminn með sínu volduga orði.
Þarf þvi engan að undra, þótt
Sveinn komist að sömu niður-
stöðu og Nordal, að „eigi skuli
kristnir menn trúa á heiðin
goS“ — heldur á hinn eina sanna
Jehóva.
HVERNIG ER ÞAÐ, SVEINN?
Þér segið, að Ólafur Thors
hafi selt síldarafurðir í fyrra
með hagstæðum kjörum og
þakkið honum dugnað.
Ólafur Thors sagði í ræðu á
Þingvöllum, að viiMúptaráð
annaðist allar slíkar sölur, og
bæri því eigi að þakka núver-
andi ríkisstjórn, þótt vel tækist
í þess háttar málum.
Nú áttu þeir Vilhj. Þór og
Björn Ólafsson sæti í viðskipta-
ráði í fyrra, og hafa því annazt
sölu síldarafurðanna samkvæmt
fullyrðingu Ólafs Thors.
Eftir þessu verður ekki annað
séð, en þér eigið að beina þakk-
lætinu til Vilhjálms Þór fyrir
söluna í fyrra. En hafi miður
tekizt í ár, á hann ekki sökina,
því að viðskiptaráði ber heiður-
inn, — segir Ólafur Thors!
Er ekki eitthvað bogið við
þetta, Sveinn? Eða er það Ól-
afur, sem er boginn?
þá stofnaður 1. flokkur deildar-
innar með útgáfu bankavaxta-
bréfa, sem ríkissjóður keypti
öll. Fé það, sem veðdeildinni
var þannig fengið, var lánað út
á mjög skömmum tíma, einu til
tveim árum. Lánskjör voru ó-
hagstæð, og útlánsvextir deild-
arinnar til bænda urðu yfir 6%.
Nú hefir, eins og fyrr segir,
verið opnaður nýr flokkur, með
ólíkt hagstæðari kjörum, löng-
um lánstíma og 4y2% útláns-
vöxtum. Bankavaxtabréf flokk-
anna bera aftur á móti 4%.
Veðdeild Búnðarbankans er
einungis heimilt að lána gegn
1. veðrétti í jörðum og varan-
legum mannvirkjum á þeim. Þó
er heimilt, ef sérstaklega stend-
ur á, að lána til sveitar- eða
sýslufélaga og gegn ábyrgð þess.
Bankavaxtabréf þau, sem
ríkissjóður keypti í upphafi af
veðdeildinni, hefir hún nú leyst
inn til sín að fullu.
Fasteignaveðlánadeildir bank-
ans eru aðallega þrjár, auk ný-
býlasjóðs, þ. e. Byggingarsjóður,
sem eingöngu er lánað úr til í-
búðarhúsa í sveitum, Ræktunar-
sjóður, sem lánar til ýmiskonar
umbóta og framkvæmda á jörð-
unum, og svo veðdeild bankans,
sem oftast er notuð þegar um
er að ræða kaup eða þ. u. 1.
og ekki er um skilyrði fyrir lán-
veitingu að ræða úr sjóðunum.
(Framh. á 4. slðu)