Tíminn - 27.11.1943, Page 3

118. blað
TlMBVlV, laagardaglim 27. móv. 1943
471
DÁXAltMIXMNG:
Guðlaugur Asmundsson
Fremsia-Felliy Köldukinn
Guðlaugur Ásmundsson lézt
að heimili sínu, Fremstafelli í
Kaldakinn 28. f. m. <
Hann var fæddur að Heiðar-
seli í Bárðardal 25. ágúst 1858.
Ungur fluttist hann að Ófeigs-
stöðum í Kinn og dvaldi þar
fram á fermingaraldur, en þá |
fluttist hann með fólki sínu til
Mývatnssveitar og dvelur þar j
um mörg ár, unz hann flytur
að Fremstafelli og býr þar í rösk
30 ár.
Guðlaugur gekk aldrei í skóla,
en aflaði sér góðrar, þjóðlegr-
ar menntunar. Hann var vel
að sér í íslenzkum bókmenntum
bæði að fornu og nýju, skrifaði
fallega rithönd og gott mál.
Hann kenndi sjálfum sér
dönsku og las mikið á Norður-
landamáli eins o g margir af
jafnöldrum hans í Mývatnssveit.
í Mývatnssveit voru í tíð Guð-
laugs ýmsir ungir og fram-
gjarnir gáfumenn eins og þeir
Gautlanda-bræður, Jón Stef-
ánsson (Þorgils gjallandi), Jón
á Arnarvatni, Steinþór Björns-
son o. fl. slíkjr, er létu almenn
málefni allmikið til sín taka.
Guðlaugur átti þess kost að um-
gangast þessa sveitunga sína,
sitja á fundum með þeim og
kynnast viðhorfi þeirra til ým-
issa nýjunga og framfara í
menningarmálum og þá sér-
staklega gagnvart öllum félags-
málefnum eins og þau horfðu
við á þeim tímum.
Það má hiklaust telja það lán
fyrir Guðlaug að hafa kynnzt
áður nefndum sveitungum sín-
um, vegna þess að sú kynning
hefir óefað orðið til þess, beint
og óbeint, að móta skoðanir
hans og stefnur til ýmissa nyt-
semdarmála og orðið eins konar
grundvöllur, er hann síðar
byggði ofan á og færði út, með
vaxandi lífsreynslu og þekkingu.
Enda var Guðlaugur ágætur
samvinnumaður um alla sína
daga og reyndist jafnan örugg-
ur fylgismaður allra félagslegra
málefna er hann hugði til góðs
horfa. ■—■ Unglingafræðslu lét
hann mikið til sín taka og var
um mörg ár í stjórn unglinga-
skóla, er rekinn var í sveit hans.
Guðlaugur var ör í lund og
hreinskilinn við hvern sem í
hlut átti. Hann var frjálslyndur
og djarfur í orðræðum, en ekki
dró það úr vinsældum hans
heima fyrir eða annars staðar.
Guðlaugur fékkst við barna-
kennslu, á ýmsum stöðum í nær
50 ár. Lét honum það starf mjög
vel, enda eftirsóttur kennari á
sinni tíð, sökum lipurðar hans,
skilnings og nákvæmni gagn-
vart hinum ungu nemendum.
Guðlaugur var hinn mesti
gleðimaður og hélt því fram á
síðustu ár. Ég hugsa, að enginn
hafi hitt hann öðruvísi en glað-
an og í góðu skapi, enda var
jafnan glatt í kringum hann,
hvar sem hann var. Oft hafði
hann það til að kasta fram vísu,
því honum var létt um að „laga
ljóð“. Varð það eitt með öðru
til þess að draga menn að hon-
um og fá notið gleðistundar í
návist hans.
Árið 1884 kvæntist Guðl.
Önnu Sigurðardóttur. Var hún
greind og tápmikil og hin mynd-
arlegasta húsfreyja. Bjuggu þau
lengst að Fremstafelli, eins og
fyrr er sagt. Aldrei söfnuðu
þau auði miklum, á veraldar
vísu, en komust vel af fyrir sig,
enda voru þau bæði kappsfull
til athafna og hagsýn, Konu
sína missti Guðl. fyrir nokkrum
árum eftir meira en 50 ára sam
búð.
Guðl. eignaðist 4 dætur og
einn son. Öll eru börn hans,
eins og þau eiga kyn til, hin
myndarlegustu.
Síðustu tímar ævinnar reynd
ust Guðlaugi þungir í skauti. Þá
var heilsan með öllu þrotin svo
hann varð að liggja rúmfastur.
Sjónin var horfin. Slíkt ástand
reyndist erfitt hinum örlynda,
starfsama og bókhneigða manni,
og því frekar sem hann til síð-
ustu tíma hélt lengst af fullum
sönsum og fann því nánar en
ella, hversu mikið var nú misst.
Samt bar hann þrautir og erfiði
ævikvöldsins með þolinmæði,
fram ýfir allar vonir, enda naut
hann hinnar beztu forsjá og
umhyggju i höndum dóttur
sinnar og tengdasonar að
Fremstafelli.
B. B.
ekki ávallt öruggt að taka það
fram yfir annað, sem tízkan
gerir fleygast.
Hinn menningarlegi arfur
okkar íslendinga er svo einhæf-
ur, að segja má, að hann sé af
einum og sama toga spunninn.
Öll mánnvirki frá fyrri öldum
eru liðin undir lok. Hinar fornu
þjóðlegu bókmenntir standá
einar eftir. Þær hafa reynzt hið
óbrotgjarna aöalsmerki þjóðar-
innar frá öndverðu og fram á
þennan dag. Þær hafa í senn
verið séreign þjóðarinnar og
sameign allra þegna herinar,
verið allri þjóðinni „langra
kvelda jólaeldur“ og haft ríku-
leg áhrif á sögu hennar. Lestur
íslandssögunnar og annarra
þjóðlegra fræða megnar enn að
glæða ræktarsemi við land og
þjóð, auka viðnámsþrótt gegn
erlendum áhrifum og efla þjóð-
legan metnað. Fornsögurnar
veita þekkingu um líf og starf
forfeðra okkar, auðga og prýða
mál lesandans og birta hon-
um þá lífsskoðun, sem virðir
drengskap manns og sæmd
mest allra hluta, jafnvel meira
en lífið sjálft. íslenzk tunga og
hin þjóðlegu fræði bera skýr-
ast vitni um þjóðerni vort og
sérstöðu. Þetta er enn í da.g
framar öðru aðalsmerki þjóð-
arinnar. Með það l^höndum
komum við nú fram fyrir aðrar
þjóðir og sækjum rétt okkar
til fullveldis. íslendingar mega
sízt af öllu nú gleyma því, hvað
íslenzkt er, þegar þeir eru í
þann veginn að endurheimta
frelsi sitt að fullu og grund-
valla lýðveldi eftir áþján og
erfiða baráttu öldum saman.
Fyrir því ber að velja þjóðlegum
fræðum veglegan sess í hverju
bókasafni. íslenzk fræði, forn
og ný, þarf þjóðin öll og þó
einkum æska landsins að nema,
meta að verðleikum og í heiðri
að hafa.
Athugasemdír víð
próunarsögu . . .
(Fravih. af 2. síSu)
stjórn hennar verið afhent „í
hendur Mjólkursamsölunnar“.
Að einnig þetta er ósatt, getur
heldur enginn vitað betur en
Eyjólfur. Það var ríkisstjórnin
sem tók stöðina leigunámi og
skipaði hún þá strax þriggja
manna stjórn til að sjá um
rekstur hennar, þá: Gunnar
Árnason, Ingimar Jónsson og
Hjörn Konráðsson.
Enn segir Eyjólfur, og það
lætur hann blaðið feitletra, að
síðan Mjólkursamsalan yfirtók
rekstur stöðvarinnar — en eins
og áður er getið, segir hann það
hafa átt sér stað, er leigunámið
fór fram — hafi ekki „eitt ein-
asta nýtt tæki komið í mjólkur-
stöðina“.
Ég hefi nú ekki talið það ó-
maksins vert að fara nákvæm
lega yfir bækur stöðvarinnar
til athugunar á þessum hlutum
en þess hefi ég þó orðið var, aö
síðan leigunámið fór fram, hefir
stöðinni að minnsta kosti ba?zt
kælivél, gerilsneyðingartæki
(Stassanó), 2 mótorar, og nú á
síðastl. sumri var enn sett þar
upp gerilsneyðingartæki.
Þá segir Eyjólfur, að mjólkin
fáist nú ekki lengur á flöskum
fyrir þá sök, eftir því sem við
hafi verið borið, að hvorkuf
fengjust flöskur eða flöskulok.
Að því er flöskurnar snertir,
er þarna einnig rangt skýrt frá
Því hefir aldrei verið borið við
að þá breytingu hafi þurft að
gera vegna þess, að stöðina hér
vantaði flöskur, þótt nærri lægi
að svo færi á árunum, er
hann átti hina svonefndu
flöskugerð, ' og neita átti um
allan innflutning á mjólkur-
flöskum í skjóli hennar.
Hins vegar er það rétt að
hætta varð að selja mjólkina á
flöskum fyrir þá sök, að flösk
(Framh. á 4. síðu)
Maðurínn í skinnbrókunum
FRAMHALD
Enskir kvekarar tóku brátt að flytja boðskap sinn á erlendri
grund. Árið 1654 voru þrír kvekarar þegar komnir til írlands og
fluttu þar kenningu sína í borgum og bæjum. Þrem árum síðar
fór Georg Fox til Skotlands, en hlaut litla áheyrn meðal
hins kirkjurækna og strangtrúaða fólks þar. Síðan minntist hann
Skota jafnan sem „skuggalegs og holdlega sinnaðs lýðs, er varla
hlustaði á það, er ég hafði fram að færa.“
Ekki leið heldur á löngu unz enskir kvekarar tóku að gera feröir
sínar til Hollands, og þaðan lögðu þeir leið sína inn í Þýzkaland
og allt austur til Bæheims og Póllands. Einn farandprédikari
þeirra hugðist jafnvel að fara austur til Gyðingalands. Hann
slapp með naumindum frá því að verða brenndur á skánarhlaða
einu þorpi Múhameðstrúarmanna fyrir botni Miðjarðarhafs-
ins. í nýlendum Englendinga í Vesturheimi kom einnig skjót-
lega upp Kvekarahreyfing. Sættu forustumenn hennar þar ómildri
meðferð af hálfu Púrítana, er voru alls ráðandi í trúmálum ný-
lendnanna. Húðstrýktu þeir og jafnvel hengdu fjölda fólks, sem
látið hafði hrífast af boðskap Kvekara, jafnt konur sem karla.
En margt af þessu fólki var stöðugt í'trú sinni og lét hvorki
ógnirnar né píslir á sig fá. Sérstaklega er minnum höfð kona
ein, María Dyar, sem vitnaði á aftökupallinn og áminnti lýðinn
af guðlegri andagift og krafti. Það var því alls engin furða, þótt
kenningar Kvekara næðu mjög sterkum tökum á íbúum þessara
nýlendna, þar sem brautryðjendurnir voru svo staðfastir og ótta-
lausir.
Ensku stjórnarvöldin héldu áfram baráttu sinni gegn
Kvekurunum, og loks ákvað Georg Fox að reyna enn á ný að
ná fundum Cromwells ríkisverndara. Það gekk þó lengi treglega,
en að lokum bar þó fundum þeirra saman á götu úti. Cromwell
var þá sjúkur orðinn en sat þó eigi að síður uppi í vagni sín-
um, og er Georg Fox nálgaðist hann, sá hann, að dauðinn hafði
þegar merkt hann á brá og brjósti. En eigi að síður vék hann sér
með hörðum orðum að verndaranum og kvað honum búna reiði
Guðs og útskúfun, ef hann léti ekki þegar hætta að ofsækja
Kvekarana. Cromwell hlustaði þreytulega á orð hans um stund,
en bauð síðan hinum djarfa kennimanni að koma í höll sína
og ræða málið þar. En þegar Georg kom til viðræðnanna á til-
settum tíma, var honum tjáð, að verndarinn væri veikur og gæti
eigi rætt við gesti. Skömmu síðar andaðist Cromwell.
Fráfall Cromwells. olli mikilli ringulreið í Englandi. Sonur
hans, er tók við völdum, hafði ekki þvílíka stjórnarhæfileika til
að bera sem faðir hans og varð bráðlega að víkja af valdastóln-
um. Hörð átök urðu að nýju milli þingvaldsins og hersins. Upp-
reisnir, samsæri og róstur voru daglegt brauð. Georg Fox bann-
aði öllum Kvekurum að taka þátt í samsærunum og upphlaup-
unum og bauð þeim að láta veraldarmálin afskiptalaus.
Loks varð það síðasta ráð herforingjanna, að biðja Karl IT.
að taka við völdum. Að ráðum aðalsmannanna var það eitt af
fyrstu verkum hans að endurreisa ríkiskirkjuna. En samt sem
áður var þeirri, er ekki vildu þýðast kenningu kirkjunnar og
starfsaðferðir, sýnt allmikið umburðarlyndi um skeið. Um sjö
hundruð kvekarar voru til dæmis leystir úr haldi eftir valda-
töku hans.
En þetta umburðarlyndi varð ekki langætt. Árið 1661 hófst
uppreisn ofsatrúarmanna, er væntu tilkomu hins svonefnaa
fimmta ríkis. Þeir voru afsprengi áköfustu Púrítananna og trúðu
á komu nýs Messíasar, er stofna myndi hið volduga ríki, sem
getið er í spádómsbók Daníels, og yrði enn meira veldi Assýríu-
manna, Persa, Makedóníumanna og Rómverja. Með valdatöku
Karls II. hugðu þeir málum þess stefnt í háska. Beykir einn,
Tómas Venner að nafni, var foringi þessara manna, og undir
stjórn hans hófu þeir uppreisn sina. En tiltæki þeirra misheppn-
aðist algerlega, uppreisnin var bæld niður í skyndi og leiðtogarnir
teknir höndum og hengdir. Nokkru síðar gaus sá kvittur upp, að
kvekarar hefðu studd fimmta-ríkis-mennina til uppreisnarinnar.
Var því gefin út sú skipun, að Kvekarar skyldu handteknir, hvar
sem til þeirra næðist. Var Georg Fox sjálfur meðal þeirra, er
eftir þetta voru hnepptir í fangelsi. Og þótt þessir menn, er fang-
elsaðir voru, væru siðar látnir lausir, var þeim algerlega bannað
að halda ráðstefnur og samkomur.
Þetta voru erfiðir tímar fyrir Kvekarana. í lok ársins 1661 voru
eigi færri en 4200 helztu menn þeirra í enskum fangelsum. Þorri
fólks í Englandi var og á þessum tíma orðinn á öndverðum meiði
við Púrítana og bitnaði reiði þess í þeirra garð einnig á Kvek-
urunum. Til dæmis réðist múgurinn iðuléga á þá á almannafæri,
barði þá og kaffærgi þá. í
Eins og vænta mátti var það Georg Fox, sem enn sem fyrr
hélt merki hreyfingarinnar hæst á loft. Hann ferðaðist um land-
ið, meðan hann hafði frelsi til, áminnti fylgismenn sína um kristi-
legt þolgæði og staðfestu og bauð ofsækjendum sínum og and-
stæðingum að iðrast synda sinna og illsku, áður en Herrann
svipti þá síðasta tældfærinu. Eftir löng ferðalög, strangar pré-
dikanir og mikla hrakninga var honum loks varpað í fangelsi í
Lancaster.
Þegar tími þótti til kominn var hann leiddur fyrir Twisden
dómara í Lancasterþingum. Að venju skipaði dómarinn honum
að taka ofan höfuðfatið, en hann svaraði aðeins:
„Friður sé með þér.“
Þá lét dómarinn réttarþjóninn taka það af honum með valdi.
Síðan skipaði hann fanganum að vinna eið að því, að hann segði
aðeins sannleikann. En þessu harðneitaði hann með skírskotun
þess, að hann væri hvorki „Tyrki, Gyðingur né heiðingi.“ Tókst
nokkurt þóf og þras um eiðinn, og meðal annars sagði dómarinn
valdsmannlega við fangann:
„Ætlið þér að vinna eiðinn, skröggur?"
Georg svaraði:
„Ég er ekki skröggur. Ég er kristinn maður. Og þér, sem eruð
gamall maður og dómari, sæmir ekki að uppnefna fanga þína
á þessum stað. Það fer þér jafn illa sökum embættis þíns og
aldurs."
Dómarinn svaraði:
„Ég er einnig kristinn maður.“
Georg mælti:
„Hegðaðu þér þá eins og kristnum manni ber að gera.“
Dómarinn mælti:
„Heldurðu, að þú hræðir mig með orðum þínum, skröggur?“ !
Hann reisti sig í sæti sínu og leit í kringum sig um leið og
hann bætti við:
„Heyrirðu það, að ég held mig við nafnið!"
Eftir langt og strangt samtal reis dómarinn upp úr sæti sínu,
fórnaði höndum í örvæntingu og skipaði réttarþjóninum að
Santband ísh santvinnufélaga.
SAMVINNUMENN!
Þegar eldsvoða ber að höndum brenna nálega
í hvert sinn óvátryggðir innanstokksmunir.
Frestið ekki að vátryggja innbú yðar.
Tilkynning
frá ritsímastöðiiml í Reykjavík.
Á tímabilinu 25. nóv. til 2. des. mun Landssíminn eins
og að undanförnu annast sendingu stuttra jóla- og
nýárskveðja til íslenzkra ættingja og vandamanna á
Norðurlöndum. Skeytin mega einungis innihalda hlut-
lausar hátíðakveðjur, sanjkvæmt ákveðnum textum,
sem ritsímastöðvarnar gefa upplýsingar um. Orða-
fjöldinn má ekki fara fram úr 14 alls. Skeytin skulu
vera á íslenzku. Skeytagjaldið er 15 krónur, er greiðist
við afhendingu skeytanna.
Bifreiðaeígendur
og verkstæði
ttvcgum beint frá GENERAL MOTORS
verksmiðjunum
VARAHLUTI
í Clievrolot. Ruiek og Pontiac bifreiðar.
Gerið pantanir yðar sem fyrst.
GÍSLI HALLDÓRSSON H.F.
Austurstræti 14. — Síini: 4477.
Tilkynning
Viðskiptaráðið hefir ákveðið, að frá og með 25. nóv. n.
k. megi verð á alsólningu á venjulegum karlmanna-
skóm hækka um kr. 0,50 frá því, sem nú er. Verðið má
þó hvergi vera hærra en kr. 21,50. Aðrar skóviðgerðir
skulu verðlagðar í samræmi við þetta. ö
Reykjavík, 24. nóvember 1943.
Verðlagsstjóriuu.
.... og svo umfram allt að senda
mér 1 stykki SAVON DE PARIS,
hún er svo ljómandi góð.
— Já, með ánægju, kæra frö-
ken, enda seljum við langmest
af þeirri handsápu.
leiða þenna skelfilega fanga brott og geyma hann unz næst yröi
kvatt til dóma.
Þrem mánuðum siðar var fanginn færður fyrir annan dómara,
Turner af nafni. Þar fór sem fyrr, að Georg neitaði að vinna eið,
og urðu orðaskipti hans og dómarans á þá leið, að allir viðstadd-
ir hlógu að óförum embættismannsins í þeim leik. Þá ávítaði
Georg menn fyrir léttúð þeirra við svo alvarlegt tækifæri, sneri
sér síðan aftur að dóm^ranum og mælti:
„Er þetta réttarsalur eða leikhús? Hvar er sú alvara, er ríkja
skal á slíkum stað sem þessum?“