Tíminn - 07.12.1943, Blaðsíða 3

122. blað
TÍMINN, þriðjmlaglim 7. des. 1943
487
Opið bréf tíl sauðfjár-
sjúkdómanefndar
Hreppsnefnd Helgustaðahr.
mótmælir eindregið þeirri fyr-
irætlun sauðfjársjúkdóma-
nefndar Austurlands, að girða
Eskifjarðarhrepp og hluta úr
Reyðarfjarðarhreppi, sem báðir
hafa verið taldir sýktir, inn í
girðingu með Helgustaðahreppi
og Norðfjarðarhreppi, sem báð-
ir hafa verið taldir ósýktir.
Fé í HTelgustaðahreppi var
prófað fyrir tveim árum síðan
og reyndist ósýkt. — Fulltrúi
sauðfjársjúkdómanefndar vildi
á fundi sem haldinn var á
Eskifirði 1. nóv. s. 1., gera lítið
úr sýkingahættu, sem stafaði
af fé í Eskifjarðarhreppi. Um
þessa hlið málsins viljum við
fara nokkrum orðum. Ákvæði
um meðferð utansveitarfjár á
Austurlandi hafa um nokkur ár
mælt svo fyrir, að fé, sem kæmi
fyrir á Völlum úr Eskifjarðar-
og Reyðarfjarðarhreppi mætti
reka heim til sín. En fé, sem
kæmi fyrir á Völlum úr Helgu-
staða- og Norðfjarðarhreppi
skyldi slátra undir eftirliti
hreppsstjóra í Vallnahreppi,
svo örugt væri að þær bæru
ekki , veikina heim í þessa
hreppa. Til skýringar fyrir ó-
kunnuga skal á það bent, að fé
Reyðfirðinga-, Eskfirðinga- og
Vallnahrepps gengur saman á
afréttum.
Þá viljum vér einnig benda á-
að í áðurnefndum ákvæðum er
svo fyrir mælt: „Meðan garna-
veiki ekki sannast í Búlands-
hreppi, er bannað að flytja full-
orðið fé norðan Berufjarðar til
slátrunar á Djúpavogi.“ Það er
mjög á annan hátt búið að
Eskifjarðarhreppi í þessu efni.
Verzlanir á Eskifirði og bændur
í sýktu hreppunum á Héraði
hafa eftirlitslaust flutt fullorð-
ið fé, sem annað fé, til slátr-
unar á Eskifjörð. Undantekn-
ingarlaust hefir þetta fé verið
geymt á túnblettum þorpsbúa
urðar Sívertsen voru þrjú, Pét-
ur Sívertsen bóndi í Höfn í
Melasveit, Rannveig, fyrri kona
séra Stefáns Thorarensen og
Steinunn, síðari kona hans.
Það var 1879, sem lungnabólg-
an geysaði á Vatnsleysuströnd-
inni, þegar Steini frá Valda-
stöðum í Kjós dó þar og margir
fleiri, en Ágúst telur það hafa
verið 1878.
Ekki getur það staðizt, að
fiskivertíðin mikla hafi verið
1849, því að þá hefir Guðm.
ívarsson verið aðeins 9 ára
en ekki 14. En sú mesta fiski-
vertíð, sem ég heyrði oft vitn-
að i, var á hinni svokölluðu
hörðuföstu 1859. Þá hefir Guðm.
verið 19 ára, ekki 14 eins og Á-
gúst telur.
Ég hripa þessar leiðréttingar
aðallega vegna þess, að frásögn-
um okkar Ágústs ber ekki alveg
saman, en þar sem á milli ber,
þykist ég viss í minni sök. Þó
skal ég tilfæra hér eitt atriði,
sem ég hefi skráð og taldi eftir
góðri heimild. í þætti um kerl-
ingabækur í Sögu Borgarfjarð-
ar, er sagt frá þeirri trú, að lík
mætti finna í sjó og vötnum
með því að hafa hana með í
leitinni, því að hann galaði, er
komið var á staðinn, þar sem
líkið lægi í botni. Vitna ég þar
í frásögn manns, sem Andrés
hét. Hann sagði mér, að hann
hefði verið vinnumaður Guðm.
Brandssonar í Strandakoti, þeg-
ar hann drukknaði, sem skeði
11. okt. 1861. Þá hefði Andrés
farið á slysastaðinn á skipi, með
fleiri mönnum og fundið líkið
að tilvísun hana, sem hafður
var með á skipinu. Ég trúði
þessum gamla og gráhærða öld-
ung og skráði frásögn hans orð-
rétt. En Ágúst í Halakoti segir,
að 12 ára drengur hafi fundið
lík Guðm. Brandss., rekið af sjó.
Sé það rétt, hefir þessi Andrés
ekki verið sem ábyggilegastur
heimildarmaður.
Guðmundur Brandss. drukkn-
ar 8 árum fyrir fæðingu Ágústs,
svo vera má, að heimildir hans
fyrir þessum líkfundi, séu ekki
ábyggilegar, því að sagnir eru
fljótar að blandast málum,
nema því aðeins, að þær finnist
skráðar frá þeim tíma, sem þær
skeðu.
Þótt ég skrifi þessar fá leið-
meðan það beið slátrunar. Hver
hópurinn hefir komið á eftir
öðrum, svo þessir túnblettir
hafa verið hvítir til að sjá
tveggja vikna tíma og lengur.
Þegar svo sláturtíðin er liöin
koma kindur þorpsbúa og gera
sér gott af þeim hreinu og heil-
næmu stráum, sem eftir eru á
túnunum og ekki eru hulin
undir sauðasaurnum. Vér get-
um ekki fallizt á að sauðfjár-
sjúkdómanefndin hefði horft á
það aðgerðarlaus að fullorðið
fé af Héraði væri flutt til Eski-
fjarðar og geymt þar á túnum
þorpsbúa, nema því aðeins að
hún líti svo á að Eskifjarðar-
hreppur væri sýktur.
Af framanrituðu teljum vér
mikla sýkingarhættu frá fénu á
Eskifirði og algjörlega óverjandi
að taka Eskifjarðarhrepp í sam-
girðingu með Helgustaða- og
Norðfjarðarhreppi.
Vér höfum borið fram þá ósk,
að girðing sú, sem fyrirhuguð
er að leggja frá Lagarfljóti um
Eskifjarðarheiði að botni Eski-
fjarðar, verði breytt þannig, að
hún verði lögð af Eskifjarðar-
heiði út fjallið fyrir ofan Eski-
fjarðarkauptún og til sjávar
fyrir utan kauptúnið. Þessi
girðing væri þá sæmilega ör-
ugg til að fyrirbyggja að garna-
veiki flyttist í Helgustaða- eða
Norðfjarðarhrepp, en Eskifjarð-
arhreppi algjörlega bagalaust
að vera áfram í sama flokki og
Reyðarfjarðarhreppur. Fáist
ekki þessi lagfæring á girðing-
unni, verðum við að krefjast
þess, að sérstök girðing verði
sett á milli Eskifjarðar- og
Helgustaðahrepps, í sama til-
gangi og girðing var sett milli
kauptúnsins á Djúpavogi ann-
ars vegar og Álftafjarðar og
Hamarsfjarðar hins vegar.
Hreppsnefnd
Helgustaðahrepps.
réttingar við Sagnaþætti Á-
gúst bónda, þá get ég þess um
leið, að það sæti ekki á mér
að fara að dæma annarra verk,
en mér þykir það góðra gjalda
vert, þegar minnugir menn
bjarga frá gleymsku þjóðlegum
fróðleik, oft á síðustu stundu.
Hefir Ágúst orðið góður liðs-
maður í þeim efnum. Hann elsk-
ar bæði sjóinn og sveitina sína,
þar sem hann átti heima frá
vöggu til grafar og gat fagnað
yfir giftu sinni og foreldra
sinna,
Ég minnist nokkuð á Vatns-
leysuströndina í þáttum mín-
um, sem birzt hafa i Rauð-
skinnu. Er ég ekki eins bjart-
sýnn á þá byggð sem Ágúst, og
er það af skiljanlegum ástæð-
um. Ágúst fæðist þar upp hjá
góðum foreldrum, lifir við alls-
nægtir og verður strax hugfang-
inn af sjómennskunni. Ég lifi
þar aftur á móti við hin köldu
kjör útróðrarmanna og kynnist
þar hinu snauða þurrabúðar-
fólki, sem ekki hafði málungi
matar að heitið gæti. Mætti
skrifa langan þátt um það fólk,
sem lifði þar við hin hörðu kjör
fram á síðustu áratugi 19. ald-
ar. En Ágúst sneiðir hjá öllu
slíku, enda munu þættir hans
skrifaðir meðfram til þess að
sýna bjartari hlið á þessu byggð-
arlagi, heldur en þá, sem ráða
má af mínum skrifum um sveit
hans og sveitunga.
En sammála erum við um
margt, má þar tilnefna prests-
verk og glæsimennsku séra
Stefáns Thorarensen á Kálfa-
tjörn. Svo er og með hina frá-
bæru fiskimannshæfileika
Guðm. ívarssonar, föður sagna-
ritarans. Það gæti vakið grun
við lestur þáttanna, að þar sé
ekki með öllu skrumlaust. En
oft var ég sjónarvottur að því,
að Guðm. ívarsson dróg hríð-
vitlausan fisk, en á sömu
fiskimiðunum urðu aðrir varla
varir. Sá ég Ágúst, þegar hann
var á 14. ári, sitja í skut hjá
föður sínum og draga svo öran
fisk, að óðar en færið kom í
botn var á því fiskur og aldrei
fipuðust handtök þessa unga og
efnilega fiskimanns, sem lauk
ævinni með happadrjúga sjó-
mannssögu að baki sér. Hann
(Framh. á 4. síðu)
Upp frá áþ(áu
FRAMHALD
Fólkið, sem þrælaveiðararnir smöluðu saman, tóku nauðtaki,
ráku út í skip sín, birgðu í lestunum, fluttu vestur um haf og
seldu á markaðstorgum, var að verulegu leyti niðjar þeirra
manna, er hófu þessi gömlu ríki til vegs. En margir höfðu einnig
verið þrælar í heimalandi sínu. Verður sú hörmungasaga, er
mansalið er, aldrei skráð til neinnar hlítar. En hún er því mið-
ur ekki aðeins ljót og viðurstyggileg minning frá liðnum öld-
um, heldur hefir hún dregið eftir sér þann dilk, er gert hefir
hana ávallt nálæga og stráð um sig nýjum og nýjum hörmungum.
Og svo verður sennilega enn um langa hríð, þótt sárt sé til þess að
vita, að hin marglofaða menning okkar hvítra manna skuli ekki
vera komin á það stig að hefja sig upp yfir kynþáttahatur, hind-
urvitni og villimannslega nautn af því að svala skapi sínu á
lítilmagna.
Þegar er hvítir menn höfðu tekið sér bólfestu í Vesturheimi,
hófst þangað flutningur svartra þræla. Tæpum þrem áratugum
eftir að Kólumbus fann hinn nýja heim, gaf Karl V. Spánar-
konungur hverjum Spánverja, sem setzt hafði að í Haiti, leyfi
til þess að flytja inn tólf svarta vinnuþræla. Refsingu þeirrar
syndar hlutu niðjar hvítra manna í Vestur-Indíum í Svert-
ingjauppreisninni miklu nær þrem öldum síðar. Annars voru
það Portúgalar, er á öndverðri 15. öld tóku fyrstir manna að
sigla skipum sínum að vesturströnd Afríku, kaupa þar fólk eða
ræna og flytja heim með sér og hafa að þrælum eða selja öðr-
um. Var þetta lengi vel iðkað í nafni kristindómsins undir því
yfirskyni að snúa ætti hinu brottnumda fólki frá heiðinni skurð-
goðadýrkun og frelsa sálir þess frá ævarandi glötun.
Þrælahald Spánverja í Vesturheimi færðist fljótt stórkostlega
í aukana og breiddist út til annarra nýlendna. í byrjun 17. aldar
tóku enskir landnemar í nýbyggðum þeim, er síðar urðu grund-
völlur Bandaríkj anna, þenna sama hátt upp. 1619 er þess getið,
að tuttugu svartir þrælar hafi verið fluttir til Virginíu á hollenzku
skipi. Voru þeir settir þar til vinnu á tóbaksekrunum. Eftir því
sem jarðrækt færðist í aukana í hinum syðri nýlendum Englend-
inga, varð svo æ meiri þörf fyrir verkafólk. Þrælainnflutningur-
inn jókst því hrööum skrefum, og það varð stórkostlegur gróða-
vegur, er óspart var hagnýttur, að sigla til Afríku og ræna fólki
eða kaupa og selja síðan vestan hafs. Voru Hollendingar þar
framarlega í flokki fyrstu öldina, en er fram i sótti, tóku enskir
kaupmenn mjög að bola þeim frá þessum þokkalega atvinnuvegi
og sátu áður en lauk nær einir að honum.
Þessar hroða-aðfarir vöktu fljótlega gremju og viðbjóð í
mörgum löndum Norðurálfu. Margir ^óðir menn risu upp og mót-
mæltu svívirðingunni harðlega. Einkum var það þó í Englandi,
að þessi andmæli fundu snemma hljómgrunn. En þar var þó við
ramman reip að draga, þar sem gróðafíknin var.
í sjálfum nýlendunum vestan hafs vaknaði einnig snemma
andúð gegn mansali og þrælahaldi. Árið 1776, sama árið og ný-
lendurnar slitu sig úr tengslum við England, bönnuðu Kvekarar
í Pennsylvaníu til dæmis allt þrælahald í ríki sinu, og margir
valdamenn og rithöfundar hófu baráttu gegn því. Meðal þeirra
Jefferson og Benjamín Franklín. Urðu um þetta mikil átök
voru sumir forsetar Bandaríkjanna, Georg Washington, Tómas
meðal stjórnmálamanna, þótt ekki hlytist af friðrof um sinn.
í Norðurálfu óx andúðin gegn mansalinu sífellt. Voru Eng-
lendingar þar í fararbroddi, og væri margra mætra manna að
geta, ef rúm væri til þess að rekja þá sögu rækilega. En
meðal hinna ágætustu brautryðjenda á þessu sviði var þá Vil-
hjálmur Wilberforce, er var aðeins fimmtán ára að aldri, er
han,n gekk fram fyrir skjöldu til þess að berjast gegn mansalinu.
Hatm varð þingmaður 21 árs að aldri og barðist í heilan manns-
aldur hinni harðvítugustu baráttu fyrir hinn góða málstað. Á
öndverðri 19. öld bannaði enska þingið útflutning þræla frá
þeim löndum, er Englendingar réðu. Skömmu siðar tóku þeir
upp samninga við mörg ríki um afnám þrælahalds og guldu
stórfé í skaðabætur 'til þrælaeigenda til þess að koma málum
þessum fram. Er það ánægjulegt dæmi um blessunarríka í-
hlutun erlends ríkis um málefni annarra. Árið 1833, sama árið
og Vilhjálmur Wilberforce andaðist, var svo þrælahald bannað
í enskum nýlendum. Voru þá tuttugu miljónir sterlingspunda
greiddar úr ríkissjóði Englendinga í skaðabætur til þeirra, er
þessi lög bitnuðu á.
En þrátt fyrir alla þessa sampinga og lagasamþykktir hafði
ekki tekizt að kveða mansalið niður. Gullið og gróðavonin freist-
aði manna og fíknin til glóandi gjaldsins varð sljórri sómatil-
finningu og réttlætisvitund yfirsterkari í huga margra. Sums
staðar voru kaup og sala þræla einnig leyfð enn og veitti það
þrælasölunum haganlega aðstöðu til að stunda atvinnu sína á
laun, þar sem hún var bönnuð. Þar sem um launverzlun var að
ræða, lenti hún öll í höndum hinna óhlutvöndustu manna, er
einskis svifust og ekkert skeyttu um líf og líðan þess fólks, er
orðið hafði þeim að bráð. Slíku miskunnarleysi sem Portúgalar,
Spánverjar, Hollendingar og margir þrælasalar af öðrum þjóðum
höfðu beitt á fyrri árum mansalsins, keyrði þó fyrst um þver-
bak, er hér var komið sögu. Mætti margt frá því segja. Ensk
herskip voru á verði víða um höf, og eitt af verkefnum þeirra
var að reyna að hafa hendur í hári þeirra, er gerðust brotlegir
gegn settum lögum í þessu efni. Þrælasalar tóku þá það ráð að
geyma Svertingjana hlekkjaða í lestunum og þorðu ekki einu
sinni að leyfa -þeim að stíga upp á þiljurnar til þess að anda að
sér fersku lofti. Sökum áhættunnar var einnig miklu fleira fólki
hrúgað saman í þröngar lestirnar heldur en nokkurn tíma hafði
áður verið gert, og var þó ekki á það bætandi. Fjöldi fólks dó
á leiðinni yfir hafið, og það var alls ekki einsdæmi, að fólkið
kafnaði í kösum í lestarrúmunum. Oftlega bar það til að hundfuð
Svertingja voru myrt í hafi og líkunum síðan fleygt í sjóinn, ef
hætta þótti á, að þrælaskipin slyppu ekki undan varðskipum
Englendinga. Stundum var fólkinu varpað lifandi í sjóinn. Það
var fljótlegri aðferð, ef mikið lá við. Hversu óheyrilega hræði
legur þessi þáttur þrælasögunnar er, má nokkuð marka á því,
að talið er, að aðeins þriðjungur þess fólks, er flutt var á skip
í Afríku á þessum árum, hafi komizt lifandi til Vesturheims.
Hitt dó á leiðinni eða var bókstaflega myrt. Auk þess dó fjöldi
fólks af afleiðingum ferðalagsins stuttu eftir komu sína vestur.
Innflutningur Svertingja til Bandaríkjanna, jafnvel eftir 1808,
að þrælainnflutningur hafði verið bannaður að lögum, er tal-
inn hafa numið 50—100 þúsund manns sum árin, svo að hér hefir
verið um að ræða múgmorð, sem ekki eru minni háttar en
manndráp Húna, er þeir geistust vestur um gresjur Asíu nokkr-
um öldum fyrr. Píslir þær, sem vesalings fólkið varð að þola, eru
helzt sambærilegar við aðfarir rannsóknarréttarins í Evrópu á
Samband ísl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN!
Þegar eldsvoffa ber aff höndum brenna nálega
í hvert sinn óvátryggffir innanstokksmunir.
Frestiff ekki aff vátryggja innbú yffar.
Tilkynning
til h 1 u t h a i a
Gegn framvísun stofna frá hlutabréfum í h. f Eim-
skipafélagi íslands fá hluthafar afhentar nýjar arö-
miðaarkir á skrifstofu félagsins í Reykjavík. — Hlut-
hafar búsettir úti á landi eru beðnir að afhenda
stofna frá hlutabréfum sínum á næstu afgreiöslu
félagsins, sem mun annast útvegun nýrra arðmiða-
arka frá aðalskrifstofunni í Reykjavík.
H.F EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS.
P A L
Rœstidnft —
er fyrir nokkru komið á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, þvl
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
alla þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
IVotið
O P A L rœstiduft
Reykjavík. Sími 1249. Simnefni: Sláturfélag.
Reykhús. - Frystilms.
NiSarsnðovcrksmiðja. — Bjúgnagcrð.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niður-
soðiö kjöt og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og alls-
konar áskurO á brauö, mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávallt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði.
FrosiO kjöt allskonar, fryst og geymt í vélfrystihúsi, eftir
fyllstu nútímakröfum.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar
um allt land.
Egg frá Eggjasölcisamlagi Rcykjaiíknr.
Orð§ending
til kaupenda Tímans.
Ef kanpcndnr Tímaus verffa fyrlr van-
skilum á blaðiuu, cru þeir vinsamleg'a
beðnir að snúa sér STRAX til
ÞÓRÐAR ÞORSTEIXSSOXAR
afgrciðslumanns,
í síma 2322, helzt kl. 10—12 fyrir liádegi,
eða 3—5 e. h.
miðöldum, þegar menn voru slitnir sundur lifandi, tunguskornir,
limlestir og brenndir, þótt nokkuð væru þær annars eðlis og
grimmdin af öðrum rótum runnin.