Tíminn - 29.01.1944, Blaðsíða 3

10. blað
TÍMIIVX, langardaghm 29. jan. 1944
39
DÁNARMMIXG:
Halldóra Halldórsdóttír
á Hvoli
Daglega spyrjum við dauða'
margra manna og kvenna nafn- |
greindra. En sjaldnast kemur |
okkur í hug, að andlátsfréttir
'valdi öðru fólki sorg og söknuði.
Pyrst þegar skörð koma í vina-
hóp og kunningja, vekur þetta
íhugun.og trega þeirra, sem eft-
ir lifa. Þá erum við óþyrmilega
minnt á það, hvað lífið og ham-
ingjan eru hverful. Annars
hættir flestum til að hugsa og
haga sér eins og þeir' hefðu
keypt einhverja sígilda líftrygg-
ingu fyrir sig og vini sína, þeir
einir hafi rétt á því, að lifa,
þótt allir aðrir deyi. Svona er-
um við velflest, tökum því eins
og sjálfsögðum hlut, að okkur sé
hlíft í lengstu lög og undrúmst,
þegar einhverjir, sem við unn-
um eða þekkjum, falla í valinn.
Þannig fór mér, er ég frétti
andlát þeirrar konu, sem þessi
orð eru helguð. Ég ætlaði varla
að trúa eigin augum. Hún var
þó allt annað en feigðarleg, þeg-
ar ég sá hana síðast, fyrir fám
vikum, glöð og reif, heit af á-
huga á lífinu og öllu því, er
stuðlar að fegurð þess og gefur
því gildi. Þá eins og endranær
var hún gædd þeim anda sam-
úðar, vinfestu og rósemi, er
jafnan einkenndi hana. Og þá,
fremur en nokkru sinni fyrr,
bar hún þann svip, sem vekur
traust, en villir aldrei* á sér
heimildir.
Mér er nú í fersku mi.nni, þeg-
ar ég sá frú Halldóru í fyrsta
sinn. Þá hugsaði ég eitthvað á
þá leið, að hér færi vissulega
góð kona, viljaföst, drenglund-
uð, prúð og trygghjörtuð.
Reynslan staðfesti þessa skoð-
un á allan hátt — og betur þó.
Er slíkt mjög sjaldgæft, að sam-
ferðafólk okkar valdi aldrei
neinum vonbrigðum við meiri
kynni, bregðist ekki í neinu því
trausti, sem til bess er borið
upphaflega. Fátt er þó meira
virði en einmitt þetta í lífinu.
Það er mótvægi gegn mörgum
vonbrigðum og óförum og er
betur fallið til að vekja trú á
mannkynið í heild, góðsemi þess
og þróun, en flest annað. En
það vekur líka sjálfstraust og
fölskvalausa gleði. Er nokkur
gáfa eftirsóknarverðari en sú,
sem þekkir góðan mann og göf-
uga konu, hvar sem þau ganga?
Vissulega er það fátítt, að ís-
lenzk alþýðukona, borin og
barnfædd í afskekktri sveit, al-
in upp við örðug kjör útskaga-
byggðar, hafi þann aðal í svip,
framkomu og fasi, er minnir
meira á hirð en fásinni og ör-
birgð fjölda ættliða. En þó eru
þess dæmi, líkt og leiftrandi
gimsteinar. Frú Halldóra á Hvoli
var eitt af þeim.
Hér verður hvorki rakin ætt
né ævisaga Halldóru. Fædd var
hún og uppalin norður á Langa-
nesströnd, dóttir hjónanna Sig-
ríðar Guðmundsdóttur og Hall-
dórs Kristjánssonar frá Leir-
höfn, bróður Jóhanns heitins
ættfræðings og þeirra systkina.
Er margt gáfufólk og vel mann-
að í þeirri ætt, eins og margir
vita. Ung fluttist Halldóra að
Snartarstöðum í Núpasveit,
merkisheimili, til hjónanna
Guðnýjar Guðnadóttur og Ingi-
mundar heit. Sigurðssonar. Var
heimilið orðlagt og hjónin þekkt
að rausn og höfðingslund. Tví-
mælalaust hafa þessi vistferli
orðið Halldóru örlagarík. Þar
átti hún heima upp frá því, þar
til hún og maðurinn hennar
stofnuðu nýbýli örskammt frá
Snartarstaðabænum, snoturt og
vistlegt í öllum greinum. í þessu
nýj a fyrirmyndarhúsi þeirra
bjuggu þau síðustu æviár henn-
ar. Og þar andaðist hún fám
dögum áður en síðasta ár var
„liðið í aldanna skaut“, eða 28.
des. s. 1., mjög fyrir örlög fram.
Er mikill og óvæntur harmur
kveðinn að vinum hennar og
vandamönnum. Að vísu hafði
frú Halldóra búið við slæma
vanheilsu nokkur undanfarin
ár. En þau veikindi virtust þeg
ar vera í svo mikilli rénun, að
flestir væntu henni til handa
lengri lífdaga.
í langa tíð hefir mér ekki
brugðið meira við nokkra and
látsfregn. Heimili þessarar góðu
konu og tryggðavinir hennar
máttu svo illa við því að sjá
henni á bak. Sveitin mátti ekki
missa hana, landið ekki heldur.
Það er fátækara eftir en.áðui'.
En dauðinn er ekki vanur að
hlífa neinum né neinu. Og þó
finnst mér jafnan, þá mikils er
misst, að vald hans minnki,
(Framh. á 4. síðu)
legt að endurreisa hið forna
þjóðþing með nokkrum endur-
bótum og nýbreytni. Þetta verk
mundi aðeins taka átján mán-
uði, en ég held að það væri var-
legra, og þeir, sem fást við bygg-
ingar, munu líka álíta það var-
legra býst ég við, að tvöfalda
þann tíma, því að stríðsþarfirn-
ar verða að sitja fyrir öllu.
Gamla þinghússbyggingin var
reist eftir brunann 1834. Það
var áætlað, að sú bygging mundi
verða tilbúin eftir sex ár, en í
raun og veru tók verkið tuttugu
og tvö ár. Þegar ég tala því um
að reisa þinghúsið á átján mán-
uðum, er það vitanlega án alls
skrauts og íburðar, sem má ljúka
við smátt og smátt, þegar tóm
gefst. Ég bið- aðeins um þing-
stofu, sem við getum unnið
störf okk^r í á þann hátt, sem
viö teljum heppilegast. Tréverk-
ið verður að sitja á hakanum,
svo að unnt sé að ljúka verkinu.
Clipsham steinnáman, sem
steinninn er sóttur í til viðhalds
eða endurreisnar hússins, er nú
lokuð, og þarf því að opna hana
aftur. •
Við erum að smíða herskip,
sem ekki verða fullgerð fyrr en
að mörgum árum liðnum, og
mörg fyrirtæki er nú verið að
reisa vegna stríðsþarfa. En ég
verð að segja það, að ég tel
þjóðþingið, — hina voldugustu
samkundu um víða veröld, — ég
tel það að minnsta kosti eins
þýðingarmikið og herskip og víg-
girðingu, jafnvel þótt á stríðs-
timum sé. Við getum tekið öll
um þeim persónulegu breyting-
um, sem af almennum kosning
um kunna að leiða. Við munum
eiga geysilega annríkt, og senni
lega lendum við í hörðum deil-
um og árekstrum. Við verðum
að hafa góðan og þrautreyndan,
hentugan stað til að starfa í.
Þinginu ber sú skylda gagnvart
sjálfu sér og þjóðinni allri að
gæta þess, að ekki skapist neitt
skaðlegt og slysalegt öngþveiti,
er slíti þráðinn í þingstörfum
okkar.
Ég mælist því til þess, að skip-
uð verði nefnd í þetta mál, og
ég þykist þess fullviss, að hún
finni góð úrræði, en gefi stjórn
inni jafnframt nægilega frjáls-
ar hendur um það, hvenær verk-
ið verður hafið og hve ört verð-
ur unnið að því, án þess að
stríðsþarfir verði látnar sitja á
hakanum. Okkur er skylt að
þakka lávarðadeild þingsins
fyrir að hafa látið okkur eftir
þennan prýðilega fundarsal. Við
höfum þegar samþykkt að lýsa
yfir þakklæti okkar sem vera
ber, en við viljum hins vegar
komast hjá því að sitja hér svo
lengi, að „ljúfir verði leiðir“.
Það hefir farið ágætlega um
okkur á þessum rauðmáluðu
bekkjum undir hinu gullna og
myndskreytta þaki. Ég tjái
þakkir mínar fyrir það, sem
okkur hefir verið vel gert, en
heima er bezt.
Upp frá áþján
FRAMHALD
En verknámið var ekki aðeins bundið við húsasmíði, jarðrækt
og búrekstur. Þegar skólinn færðist í aukana, risu þar einnig
upp járnsmiöjur, saumastofur, skógerðir, húsgagnasmíðastofur,
rannsóknarstofur, kornmyllur og mörg fleiri nytsöm fyrirtæki.
Skólinn varð að vera sjálfum sér nógur að öllu leyti, og það varð
líka að kenna Svertingjunum öll þau störf, sem þeim var nauð-
synlegt að kunnæ* til þess að hefja sig sjálfir á hærra þroska-
stig í þjóðfélaginu. Allar stúlkur urðu líka að læra matargerð og
verða færar um að stjórna venjulegu heimili með fullri prýði.
En jafnhliða öllu þessu mikla og margvíslega verknámi var
bóknáminu ætlaður sinn sess. Það mátti ekki heldur vanrækja,
pótt það væri harla lítils virði, ef það átti sér ekki öfluga verk-
menningu að bakhjarli. Svo er ætíð og með öllum þjóðum og
kynflokkum.
Eitt árið barst Booker símskeyti frá Armstrong hershöfð-
ingja, þar sem hann stakk upp á því, að þeir ferðuðust saman
um Norðurríkin í mánoðartíma og flyttu fyrirlestra. Booker
féilst á þessa uppá'stungu, enda kom það síðar í ljós, að hers-
höfðinginn hafði hugsað sér, að allur hagnaður af fyrirlestra-
ferðum þeirra rynni til skólans í Tuskegee. Jafnframt því, sem
skólastarf þeirra var þannig kynnt þorra manna í Norður-
ríkjunum, safnaðist hinum unga skóla talsvert fé. Kom
það sér vel, þvi að margs þarf við, þegar nýtt bú er reist. Eftir
þetta fór Booker jafnan langar fyrirlestraferðir til Norður-
ríkjanna á ári hverju og safnaði fé til skóla síns. Urðu margir til
þess að leggja árlegar fjárfúlgur til skólans, og voru sumir all-
rífir á þessi framlög. Surnir lögðu þá einnig fram allt fé, er
þurfti til tiltekinna bygginga eða framkvæmda. Þannig gaf
hinn kunni auðmaður, Andrew Carnegie, stofnuninni nýtt bóka-
safn, en tvær konur gáfu myndarlega og fallega kirkju. Nokkr-
ar stofnanir létu af höndum rakna árlegan styrk. Lýsir þetta
bezt, hvílíkt var þá þegar álit Tuskegee-skólans í Bandaríkj-
unum.
Bezta stoð Bookers í hinu erfiða starfi menningarfrumherjans
var Ólivía Davidson. Varð samstarf þeirra æ innilegra og marg-
þættara, og kom þar loks, að þau giftust árið 1885. En hér fór sem
fyrr. Hjónaband Bookers varð ekki langætt. Ólivía lézt eftir
fjögurra ára sambúð þeirra. Höfðu þau þá eignazt tvo sonu:
Baker Talíaferró og Ernest Davidson. Dauðaorsök Ólivíu var af
læknum talin eingöngu of mikil vinna um langt skeið.
Fjórurn árum eftir lát hennar kvongaðist Booker í þriðja skipti,
að þessu sinni konu, er hét Margrét James Murray, og hafði um
nokkur ár verið kennslukona í Tuskegee-skóla. Varð hún síðar
forstöðukona kvennadeildar skólans.
Það leið ekki á löngu, eftir að Booker hafði tekið upp þá
venju að fara árlegar fyrirlestraferðir norður í land, að hann
vann sér drjúga frægð sem ræðumaður. Því fór þó fjarri, að
hann gerði sér far um að skapa sér slíka frægð. Málefnið var
honum -fyrir öllu, en persónulegur frægðarljómi einskis verð-
ur. „Mér var alltaf hugfólgnara að starfa og framkvæma", sagði
hann sjálfur í ævisögu sinni, „heldur en gaspra um athafnir og
framkvæmdir.“
Það bar oftar og oftar við, að honum var boðin þátttaka í
ráðstefnum og þingum, þar sem margvísleg menningarmál og
félagsmál voru rædd. Var það þó fyrst í stað eingöngu úr
Norðurríkjunum, að honum bárust slík boð.
En eitt sinn, er hann sat á einum slíkum fundi norður í
Boston, bar svo til, að hann fékk símskeyti frá Atlanta í Geor
gíuríki, þar sem honum var boðið að flytja ræðu á samkomu
presta og kristilegra kennara, sem halda átti þar í borg. Þessu
nýja tækifæri til þess að tala máli svarta kynstofnsins gat
Booker ekki hafnað, enda þótt honum væri aðeins ætlaður
fimm mínútna ræðutími. Er þó álíka löng leið milli Boston og
Atlanta og Kaupmannahafnar og Parísar. Bjó hann ferð sína
í skyndi og kom á ákvörðunarstað hálfri klukkustund áður en
hann átti að flytja ræðu sína. Ræðan, sem hann flutti, vakti
gífurlega athygli og hlaut einróma lof allra, sem á hlýddu, og varð
umræðuefni margra blaða suður þar lengi á eftir.
Tveim árum síðar átti að halda sýningu mikla i Atlanta. Var
mjög til hennar vandað og því sýnilegt, að kostnaður yrði gífur-
lega mikill. Var nefnd manna send norður til Washington til þess
að leita hófanna hjá þinginu um styrk til fyrirtækisins. Booker
Washington var einn í hópi sendimanna. Urðu úrslitin þau, að
þingið samþykkti einróma að veita umbeðinn styrk til sýning-
arinnar, og voru þessar undirtektir að verulegu leyti þakkaðar
fortölum og markvissum rökstuðningi Bookers.
í viðurkenningarskyni fyrir afskipti Bookers og fleiri Svert-
ingja af þessum málum, ákvað sýningarstjórnin, að ein deild
sýningarinnar skyldi einvörðungu helguð því að sýna fram-
farir þær, sem orðið hefðu meðal Svertingja síðustu áratugi,
og áttu menningarstofnanirnar í Hampton og Tuskegee mjög
mikinn hlut í þeirra deild, eins og að líkum lætur.
Þegar að því kom að velja menn til þess að flytja ræður við
opnun sýningarinnar, varð að ráði, að Booker væri gefinn kost-
ur á að vera í þeirra hópi. Var það eins og gefur að skilja hið
mesta heiðursboð hverjum einum, en sérstaklega var þó Booker
vottað með því mikið traust og virðing. Aldrei fyrr hafði Svert
ingi verið kjörinn til þess að fiytja ræðu við jafn hátíðlegt
tækifæri í allri sögu Bandaríkjanna.
Hinn 17. september lagði Booker af stað til Atlanta með konu
sína og þrjú börn. Sú ákvörðun, að Svertingi skyldi flytja ræðu
við opnun sýningarinnar hafði þegar vakið gífurlega athygli.
Margar og langar greinar um þetta voru birtar í öllum blöðum
og mótmæltu sum þeirra harðlega þessari nýbreytni, en önnur
létu vel yfir. Fólk flykktist að honum hvar sem hann fór, og á
hverri járnbrautarstöö voru fyrir blaðamenn, er sátu um að fá
að hafa tal af honum.
Booker svaf lítið aðfaranótt 18. september 1895. Hann var
snemma á fótum um morguninn og hugleiddi ræðu sína mjög
rækilega enn einu sinni. Áður en hann lagði af stað til hátíða
haldanna, kraup hann á kné og bað Guð að styrkja sig, svo að
hann mætti koma fram sér og kynstofni sínum til sæmdar. Síð
an hélt hann af stað í fylgd með sendimanni sýningarstjórnar-
innar, er átti að vísa honum leið á þann stað, er honum var
ætlaður. Það var glaðasólskin og steikjandi hiti, en löng leið að
fara og hvarvetna mikil mannþröng. Var hann ekki kominn á á
kvörðunarstað fyrr en eftir þrjár klukkustundir.
4 ÚTBREIÐIÐ TIMANN
Samband ísl, samvinnufélaga.
Viðskipti yðar við kaupfélagið efla hag þess og
yðar sjálfra.
Hvaða erlent mál get
ég tileínkað mér á
skemmstum tíma?
Auðvitað Esperanto. — Reynið sjálf. — Takið þátt í Bréfa-
námskeiði í Esperanto.
Þátttökugjald aðeins 28 krónur, er greiðist í byrjun.
Umsóknir sendist ÓLAFI MAGNÚSSYNI,
Bergstaðastræti 30 B, Reykjavík.
Eg óska að taka þátt í Bréfanámskeiði í Esperanto.
Gjaldið sendi ég í sama pósti með póstávísun — ósk-
ast innheimt með póstkröfu (strikið yfir það, sem ekki
á við).
Nafn: ......^..........................................
Heimili: ......................................;.......
Arshátíð Nemendasambands og
---------- SkólaféL Samvínnuskólans
verður í Tjarnarcafé 30. janúar n. k. og hefst með sameiginlegri
kaffidrykkju klukkan 8.30. — Minnst verður 25 ára afmælis
skólans.
Til skemmtunar:
Ræðnr. — Söngur. — Dans.
Aðgöngumiðar fást í Verzl. Brynju og í Samvinnuskólanum.
Uudirbúiiiiigsuefudin.
Nokkrar stúlkur
gcta koinizt að» í Garnastöðinni við
Rauðarárstíg.
Upplýsmgar á staðnum og i síma
4241.
Minkaeigendar
L. R. í. ráðleggur ykkur að koma með minkaskinnin hið
fyrsta svo að séð verði hvaða magn er hægt að bjóða.
atcc—
Verðið er gott og von um verðhækkun ef skinnin verða sem
mest á einni hendi og hægt er að bjóða talsvert mikið í einu.
Skíainasala L. R. í.
P A L
¥
Rœstiduft
er fyrir nokkru komið á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, þvi
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
alla þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
IVotið
O P A U rœstiduft

0