Tíminn - 01.04.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
PR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
. Símar 2353 og 437?
AFGREIÐSLA, INNHEIMT,
OG AUGLÝSINGASKT-----DFA:
EDDUHUSI, ' indargötu 9A.
Sími 2323.
28. árg.
Reykjavík, laugardagiim 1. apríl 1944
35. blað
Erlent yfirlit:
Hvað geríst
I erlendum blöðum er nú tals-
vert rætt um, hvað valda muni
því, að Bandamönnum hefir
lítið orðið ágengt á Ítalíu sein-
ustu mánuðina.
Á vígstöðvum 8. hersins
brezka hefir ekki verið um
neina sókn að ræða síðan Mont-
gomery lét af stjórn hans um
áramótin. Frá þessum hluta víg-
stöðvanna hafa vart komið
fréttir um vopnaviðskipti um
langt skeið. Á hinum hluta víg-
stöðvanna, þar sem 5. ameríski
herinn hefir verið aðallega til
sóknar, hefir allmikið verið bar-
izt, einkum við Cassino, en án
verulegs árangurs.
Loks er svo landgangan við
Ansio, þar sem Bandamenn
settu 50—100 þús. manna lið á
land síðara hluta janúarmán-
aðar. Vafalaust hafa þeir vænt
sér góðs árangurs af þessari
hernaðaraðgerð, enda gekk hún
vel í fyrstu. Von bráðar gátu þó'
Þjóðverjar stöðvað framsókn
landgönguhersins og hófu gagn-
áhlaup, sem talin eru hörðustu
vopnaviðskipti Þjóðverja og
Bandamanna til þessa dags. Með
öflugri aðstoð flughers og flota
tókst Bandamönnum að halda
velli. Hins vegar hafa þeir ekki
fært úr yfirráðasvæði sitt á
þessum slóðum, t. d. ekki tekizt
að stöðva flutninga Þjóðverja
milli Róm og Cassino. Um nokk-
urra vikna skeið hefir vart ver-
ið getið vopnaviðskipta á þess-
um slóðum.
Það er því ekki undarlegt,
þótt ýmsir spyrji: Hvað fer að
gerast á Ítalíu? Hefir Banda-
mönnum misheppnast sóknin?
Var landgangan hjá Anzio hern-
aðarleg mistök? Hverju spáir
hún þá um innrás í Vestur-Ev-
rópu? Þessar spurningar hafa
ekki sízt komizt á kreik vegna
þess, að Churchill upplýsti ný-
lega, að Bandamenn hefðu eins
stóran flugher, við Miðjarðar-
(Framh. á 4. síðu)
Seinustu Íréttir
Rússar hafa tekið borgina
‘Cherauti í Búkóvínu, sem er
skammt þaðan er núv. landa-
mæri Ungverjalands og Rúmen-
iu mætast. Chernauti er mikil-
væg samgöngustöð. Rússar hafa
sótt vestur yfir Pruthfljót á
allbreiðu svæði á þessum slóðum
.Sunnar á vígstöðvunum hafa
þeir sótt hratt fram.
Churchill krafðist fyrir
nokkru, að þingið veitti hon-
um traustsyfirlýsingu í tilefni
af því, að þingið hafði með eins
atkvæðis meirihluta breytt einu
ákvæðinu í skólamálafrv.
stjórnarinnar. Kí-afðist Chur-
chill þess, að þingið breytti
þessu aftur, ella segði stjórnin
af sér. Þingið breytti frv. aftur
í samt horf með 475:23 atkv.
Margir þingmenn tóku það
fram, að þeir gerðu þetta til að
forðast stjórnarskipti, en málið
myndi tekið upp eftir stríðið.
Breytingin, sem þingið hafði
gert, var á þá leið, að kennslu-
laun karla og kyenna skyldu
vera jöfn.
. .All-víðtæk verkföll geisa nú
í brezku kolaframleiðslunni og
skipasmíðaiðnaðinum. Námu-
menn krefjast aukinna hlunn-
inda, en skipasmiðir mótmæla
þeim .fyrirmælum stjórnarinnar,
að viss hluti ungra manna er
skyldaður til að vinna í kola-
námum tiltekinn tíma, en
stjórnin hefir gripið til þessa
ráðs, vegna samdráttar kola-
framleiðslunnar. Stjórnin hefir
stimplað síðara verkfallið ólög-
legt.
KRON seldi vorur
íyrir 14 milj. kr.
síðastl. ár
Deildarfundir að
hef jast.
Deildarfundir Kaupfélags
Reykjavíkur og nágrennis eru
í þann veginn að hef jast.Hefir
félagsmönnum verið send árs-
skýrsla félagsstjórnarinnar,
ásamt tillögum um ráðstöf-
un tekjuafgangs, en hvort
tveggja mun vera til umræðu
á félagsfundum, auk fleiri
mála. Áriðandi er að félags-
menn sæki fundina sem bezt.
Samkvæmt skýrslu stjórnar-
innar nam öll vörusala félagsins
á síðastl. ári 14.052 þús. kr. eða
3.164 þús. kr. meira en árið áð-
ur. f þessu sambandi ber að
taka tillit til þess, að verðlag
var yfirleitt hærra 1943 en 1942.
Tekjuafgangur varð 561 þús.
kr., en varð 597 þús. kr. árið
áður. Stjórnin leggur til, að
honum verði ráðstafað þannig,
að 140 þús. kr. leggist í vara-
sjóð, en 420 þús. kr. renni til
arðsúthlutunar og stofnsjóðs.
Sjóðir félagsins í árslok voru
þessir: Stofnsjóður 718 þús. kr.,
Varasjóður 347 þús. kr., Verð-
jöfnunarsjóður 32 þús. kr. og
Varasjóður innlánsdeildar 39
þús. kr. í innlánsdeild eru 1.157
þús. kr., en 845 þús. kr. í árslok
1942.
Félagsmenn voru í árslok 4244
eða 173 fleiri en árið áður.
Höfðu 192 menn gemgið í félag-
ið, en úr því fóru 19. Starfs-
menn félagsins voru 125 um
áramótin.
Stórmerkilegar tíllögur um
raivirkjun á Vestijörðum
Greinargerd frá raforkumálanefud ríkisins
Raforkumálanefnd ríkisins, sem skipuð var sumarið 1942 að tilhlutun Framsóknarflokks-
ins, hefir sent blöðunum bráðabirgðaáætlun, sem hún hefir látið semja um Rafveitu Vestfjarða.
Mun áætlun þessi vafalaust vekja mikla athygli og ýta eftir framkvæmd þessa stóra nauð-
synjamáls.
Áætlunin er miðuð við það, að Dynjandisá í Arnarfirði verði virkjuð og rafmagn þaðan
leitt til 10 kauptúna og 10 sveitahreppa á Vestfjörðum. Ætlazt er til, að núverandi rafveitur
ísafjarðarkaupstaðar falli inn í þetta kerfi. Með núverandi verðlagi á efnivörum vestanhafs
og óbreyttu kaupgjaldi innanlands er allur kostnaður við virkjunina og dreifing rafmagnsins
áætlaður 18.5 milj. kr., en sé miðað við líklegt verðlag á Norðurlöndum og væntanlegt kaup-
gjald eftir stríð, er kostnaðurinn áætlaður 12.3 milj. kr.
Gert er ráð fyrir að ríkið eigi virkjunina og annist framkvæmdir.
Greinargerðin, sem raforkumálanefndin hefir sent blöðunum, er í aðalatriðum á þessa leið:
Gjafir til vinnu-
heimilisins
Seinasta og mesta stórgjöfin
til vinnuheimilis berklasjúkl-
inga er frá bændunum á Reykj-
um, Bjarna Ásgeirssyni og Guð-
mundi Jónssyni. Gáfu þeir 40
þús. krónur.
Fyrir nokkrum dögum barst S.
í. B. S. einnig m. a. 10 þús. kr.
gjöf frá ónefndum. Vex vinnu-
heimilissjóðurinn á hverjum
degi og er nú orðinn, þegar
reiknuð eru öll efnisloforð, ná-
lægt % úr milljón króna.
S. í. B. S. býst við, ef gjafirnar
halda áfram að berast, að starf-
ræksla geti byrjað að einhverju
leyti að Reykjum næsta haust.
Mannfjöldl.
Mannfjöldi á svæði því, sem
virkjunínni er ætlað að ná til
fyrst um sinn, er nú þessi:
í kauptúnum:
Patreksfjörður ........... 767
Tálknafjörður ............. 80
Bíldudalur ............... 389
Þingeyri ................. 350
Flateyri ................. 409
Suðureyri ................ 355 j
ísafjörður .............. 2897 I
Hnífsdalur ............... 304
Bolungarvík .............. 623
Súðavík .................. 226
6400
í sveitum:
Hólshreppur .............. 100
Eyrarhreppur ............. 150
Suðureyrarhreppur ......... 50
Flateyrar- og Mosvallahr. 200
Mýra og Þingeyrarhr...... 450
Auðk.-, Dala- og Suðurfj.hr' 150
vegna flutnings og verða þá
eftir 5625 hestöfl eða 3750 kíló-
vött, og koma þá 500 vött á
mann.
í júlí—ágúst 1941 var virkj-
unarkostnaður í Dynjandisá
áætlaður 3 miljónir króna. Þá
var vísitalan 177. Miðað við vísi-
tölu 263 yrði kostnaður samsvar-
andi ca. 4y2 miljón króna. Þá
þykir varlegra að telja hestaflið,
miðað við núverandi Ameríku-
verð, ca. 1000 krónur. Verður
virkjunarkostnaðurinn þá kr.
5.250.000,00. Virkjunarkostnaður
samtals verður þannig:
1100
Alls eru því nú 7500 íbúar á
svæði því, sem virkjunin á að
ná til.
Vlrkjanir.
Virkjanir þær, sem gert er ráð
fyrir fyrst um sinn, eru núver-
andi ísafjarðarvirkjunin (Fossá
850 hestöfl, Nónvötn 150 hest-
öfl), alls 1000 hestöfl, og svo ný
virkjun í Dynjandisá, sem er á-
ætluð 5250 hö. Alls verða þetta
6250 hestöfl, en frá dragast 10%
And akíl sárvirkj uiiiii:
Ákveðið að kaupa vélar í Sví-
þjóð fyrir 5000 ha. virkjun
Haraldur Böðvarsson kaupmaður, sem er formaður félagsins
Andakílsár virkj un, hefir sent blaðinu skýrslu um starfsemi
félagsins, en hún er nú komin svo vel á veg, að ákveðið hefir
verið að festa kaup á vélum í Svíþjóð handa 5000 ha. orkuveri.
Ríkisstjórnin hefir samkvæmt heimild Alþingis ábyrgst lán til
kaupanna og bankarnir hér hafa lofað að lána peninga fyrst
um sinn.
Fer hér á eftir údráttur úr skýrslu Haraldar:
Félagið var stofnað 1. nóv.
1942. Að því standa Mýrasýsla,
Borgarfjarðarsýsla og Akranes-
kaupstaður. Stjórnina skipa:
Haraldur Böðvarsson, sem er
formaður, Jón Steingrímsson
sýslumaður, Sverrir Gíslason,
Hvammi, Guðmundur Jónsson,
Hvítárbakka, Sigurður Sigurðs-
son, Stóra-Lambhaga, Svein-
björn Oddsson, Akranesi og
Arnljótur Guðmundsson Akra-
nesi.
Árni Pálsson verkfræðingur
hefir verið félaginu til aðstoðar
frá fyrstu tíð. í samráði við
hann var ákveðið að hefjast
handa um 2400 ha. virkjún og
var leitað tilboða vestan hafs.
Þrátt fyrir ítrustu tilraunir ísl.
stjórnarvalda til að fá útflutn-
ingsleyfi vestra, barst endan-
leg synjun á því í febrúarmán-
uði síðastliðnum.
Á síðastl. hausti var að til-
hlutun formanns félagsins og
Árna verkfræðings hafizt handa
um að leita eftir tilboðum í
Svíþjóð í efni til virkjunarinnar
eftir stríð. Höfðu tvö firmu gert
tilboð um raf- og vatnsvélar
fyrir 2400 ha. virkjun árið 1939,
og var ákveðið að snúa sér aft-
ur til þeirra. Ný tilþoð frá þess-
um félögum bárust hingað í
desembermánuði síðastl. og
hljóðaði upp á 460 þús. kr. f. o.
(Framh. á 4. slðu)
Dynj andisárvirkj un
Fossárvirkjun ....
Nónsvatnsvirkjun .
5.250.000,00
1.000.000,00
1.750.000,00
- Súöavík
- ísafirði
- Bol.vík
125
1700
400
40.000,00
360.000,00
110.000,00
Kr. 8.000.000,00
í verði Fossár- og Nónsvatns-
virkjunar er meðtalið dreifing-
arkerfi á ísafirði og í Hnífsdal.
Aðalorku-
flutnlngslmur
Aðalorkuflutningslínurnar
myndu verða þessar:
A. Suðurlína:
Samt. kr. 1.025.000,00
Hclldarkostnaður.
Kostnaður við dreifingu ork-
unnar í kauptúnum og sveitum
er áætlaður kr. 4.000.000,00.
Allur kostnaður við rafvirkj-
unina á greindu svæði yrði því:
I. Dynjandisárvirkjun
kr. 5.250.000,00
II. ísafjarðarvirkjanir
með dreifingarkerfi
kr. 2.750.000,00
III. Aðalorkuflutningslínur
kr. 5.475.000,00
IV. Aðalspennistöðvar
kr. 1.025.000,00
V. Dreifing orkunnar
kr. 4.000.000,00
Samt. kr. 18.500.000,00
Árlegur reksturskostnaður,
fyrning og stofnfjárkostnaður
er áætlaður 10% eða krónur
1.850.000,00. Árskílówattið kostar
þannig kr. 493,00. Sé notkunar-
tími á'ætlaður 4000 klst. á ári að
Loftlína frá Dynjanda til meðaltali, kostar kílówattstund-
Patreksfjarðar, spenna 30KV, 45
km. á 35.000,00. Alls kr. 1.575,-
000,00.
2. 30 KV. sæstrengur, 5 km.,
viðbótarkostnaður vegna hans
Alls kr. 350.000,00.
3. 30 KV þverlína til Bíldu-
dals, 2 km. á 30.000,00. Alls kr.
60.000,00.
B. Norðurlína:
1. \ Loftlína frá Dynjanda til
Engidals, 59 km. á lengd, 30
KV spenna á 35.000,00. Alls kr.
2.065.000,00.
2. Frá aðallínu til Þingeyrar
2.5 km. loftlína 6 KV á 18.000,00.
Alls kr. 45.000,00.
1.4 km. sæstrengur 6 KV á
45.000,00. Alls kr. 63.000,00.
3. Frá aðallínji til Flateyrar
30 KV. loftlína 7 km. á 30.000,00.
Alls kr. 210.000,00.
4. Frá aðallínu til Suðureyrar
30 KV loftlína 14 km. á 30.000,00.
Alls kr. 420.000,00.
5. Frá Engidal til Súðavíkur 6
KV loftlína 10 km. á 18.0000,00.
Alls kr. 180.000.,00.
6. Frá aðallínu til Bolungar-
víkur 30 KV loftlína 14.5 km. á
35.000,00. Alls kr. 507.000,00.
Samtals munu því aðalorku-
flutningslínurnar kosta kr.
5.475.000,00.
Aðalspeimistöðvar.
Aðalspennistöðvar yrðu þess-
ar og #myndu kosta sem hér
segir:
Á Patreksf.
- Tálknaf.
- Bíldudal
- Þingeyri
- Flateyri
- Suðureyri 250
400 KVA 110.000,00
40 — 35.000,00
250 — 80.000,00
400 — 110.000,00
350 — 100.000,00
250 — 80.000,00
in notandann 12.3 aura. Til
samanburðar má geta þess, að
brúttótekjur Rafmagnsveitu
Reykjavíkur af seldri kílówatt-
stund voru á árinu 1942 12.3
aurar, og var notkunartíminn að
segja má hinn sami. Með 5000
stunda notkunartíma kostar
kílówattstundin notandann
tæplega 10 aura.
Ef til vill má gera ráð fyrir,
að kostnaðurinn við byggingu
Dynjandisárstöðvar, línur,
spennistöðvar og dreifingarkerfi
(að ísafirði undanskildum);
jiosti allmiklu minna, þegar
efni fæst annars staðar að en
frá Ameríku, en þessar áætlanir
eru miðaðar við, að allt efni sé
keypt frá Bandarikjunum og
Kanada. Gera má ráð fyrir, ef
efni til virkjunarinnar verður
eigi keypt fyrr en Evrópustríð-
inu er lokið, að það kosti þá
helmingi minna en hér er áætl-
að. Þá ætti að mega gera ráð
fyrir, að vinnukostnaður verði,
vegna lækkunar á vísitölu,
um 25% lægri. Þessi liður skift-
ir þó minna máli um fjárhags-
afkomuna.
Miðað við ofanskráð verð má
áætla skiptingu á kostnaði milli
efnis og vinnu sem hér segir:
Á víðavangi
SKREYTNI VALTÝS UM
SOGSVIRKJUNINA.
Norna-Gestur skrifar blaðinu:
Valtýr er alltaf sjálfum sér líkur,
geðillur og lítið greindur, enda
kemur lítlð annað frá honum en
ógeðsleg rætni. Hann hefir í
marga sunnudaga verið að basla
við það í Reykjavíkurbréfi sínu
að skrökva því á Framsóknar-
flokkinn, að hann hafi verið á
móti Sogsvirkjuninni. Sannleik-
ur málsins er sá, að Framsóknar-
flokkurinn átti mjög drjúgan
þátt í að koma því máli fram,
þótt aðalforgangan væri oftast
hjá Alþýðuflokknum eða rétt-
ara sagt Sigurði Jónassyni, er þá
var einn f forvígismönnum þess
flokks. í næstum áratug háði Al-
þýðuflokkurinn baráttu í bæj-
arstjórn Reykjavíkur fyrir
virkjun Sogsins, en íhaldsmenn
stóðu alltaf á móti. Það réði
loksins úrslitum,.að Hjalti Jóns-
son skipstjóri gerði uppreisn og
kúgaðl flokksmenn sína til að
fylgja málinu. Er þessu greini-
lega lýst í ævisögu Hjalta.
Valtýr reynir að sanna
skreytni sína með því, að Fram-
sóknarflokkurinn hafi á þingi
1931 staðið gegn ábyrgðarheim-
ild handa Sogsvirkjuninni. Þá
var gert ráð fyrir virkjun við
Efrá-Sog, sem kostaði óhemju
dýr göng, og átti að taka sænskt
ókjaralán til þeirrar virkjunar.
Framsóknarflokkurinn taldi
þessa lausn málsins heimsku-
lega og skaðlega. Nánari rann-
sókn erlendra verkfræðinga
sannaði þetta fullkomlega. Hún
sýndi, að virkjun við Neðra-Sog
var stórum ódýrari og heppi-
legri. Þar varð líka virkjun gerð
og þá fékkst líka stórum betra
lán. Þannig vann Framsóknar-
flokkurinn málinu stórt gagn.
EFTIRSÓKNARVERT
SAMSTARF?
Blaðið „Bóndinn“ hefir ný-
lega nefnt það sem sönnun þess,
að samvinna við Sjálfstæðis-
flokkinn sé eftirsóknarverð,
hvernig Krýsuvíkurvegarmálið
var leyst á þingi í vetur. Jafn-
framt fer það miklu lofsorði um
gerðir Péturs Ottesens í mál-
inu.
Það rétta í málinu er þetta:
Menn úr þremur andstöðu-
flokkum Sjálfstæðismanna
báru fram tillögu um tveggja
millj. kr. fjárveitingu til Krýsu-
víkurvegarins. Fyrir þessari
fjárveitingu var nægur þing-
meirihluti. Til samkomulags við
Pétur Ottesen og aðra þá í-
haldsmenn, sem voru velviljað-
astir málinu, var fjárveitingin
lækkuð niður í y2 milj. Þrátt
fyrir það greiddi talsvert meira
en helmingur af þingmönnum
Sjálfstæðisflokksins atkvfeeði á
móti tillögunni eða lét sig vanta
við atkvæðagreiðsluna. Aðal-
blað flokksins heldur og áfram
jafnt og þétt að spilla fyrir veg-
inum.
Það ætti hver og einn að geta
sagt sér það sjálfur, hvort slík
samvinna sé eftirsóknarverð.
Efni Vinna
Virkjun 65% 35%
Aðallínur 50% 50%
Aðalspennistöðvar 66% 34%
Dreifingarkerfi . 57% 43%
Reiknað með lægra verðinu
yrðu kostnaðartölurnar:
Virkj. í Dynjandisá 3.100.000,00
Aðalorkuflutn.línur 3.420.000,00
Aðalspennistöðvar 590.000,00
(Framh. i 4. síðu)
„SAMVINNAN"
2. hefti 38. árg. er nýkomið út. Nú
er Samvinnan helmingi stærri en und-
anfarið, og orðnir þrír ritstjórar henn-
ar: Jónas Jónsson, Guðl. Rósinkranz
og Jón Eyþörsson. Er hún prentuð á
p'óðan pappír og frágangur er vand -
aður. Efni þessa heftis er þetta: Sam-
vinna og kommúnismi eftir Jónas
Jónsson, Landið kallar, kvæði eftii
Kolbein Högnason, Steypum steina —
byggjum bæi eftir Klemenz Kristjáns-
son, Alþýðuhúsgögn eftir Þóri Bald-
vinsson, Smápistlar um Kaj Munk eftir
Jón Eyþórsson, Þjóðræknisfélag Vest-
ur-íslendinga eftir Jónas Jónsson, Um
heima og "eima eftir Jón Eyþórsson,
Frá samvinnustarfinu og Innanlands
og utan eftir Guðláug Rósinkranz o. fl.
Talsvert af myndum prýðir heftið.