Tíminn - 18.04.1944, Qupperneq 2

158
TÍMllVN, þrlgjmlagiiin 18. apríl 1944
39. blað
Hinn 19. þ. m. er Helgi Jón-
asson, héraðslæknir á Stórólfs-
hvoli fimmtugur. Hann er fædd-
ur að Reynifelli á Rangárvöll-
um, sonur hinna merku og þjóð-
kunnu hjóna, Jónasar Árnason-
ar og Sigríðar Helgadóttur, er
þar bjuggu hinu mesta myndar-
og rausnarbúi um margra ára
skeið. Voru þáu bæði af styrk-
um rangæskum stofnum langt
í ættir fram. Faðir hans var
sonur Árna Guðmundssonar, er
einnig bjó á Reynifelli, en hanrí
sonur Guðmundar Brynjólfsson-
ar á Keldum. Er mikill ættlegg-
ur af honum kominn í Rangár-
þingi, sem kunnugt er. Er það
svokölluð Keldnaætt, sem er ein
grein hinnar alkunnu og fjöl-
mennu Víkingslækjarættar á
Suðurlandi. Langamma hans
önnur í móðurættina var hins
vegar Ingibjörg Sæmundsdóttir
á Barkarstöðum, Sæm. í Ey-
vindarholti, föður Tómasar Sæ-
mundssonar, prófasts á Breiða-
bólsstað. Er það svokölluð Bark-
arstaða- eða Eyvindarholtsætt,
sem ekki er síður kunn og fjöl-
menn, og margt ágætra manna
í þeim hópi. — Má segja um
báðar þessar ættir, Keldna- og
Barkarstaða að flest fólk af þeim
sé með hvað skírustum ættar-
einkennum í Rangárþingi, festu,
manndómi og rausnarbrag, og
á aðra hlið gætir mjög hispurs-
leysis, hreinskilni og drengskap-
a,r í allri framkomu. Enda hygg
ég, að fáir muni bera þessi ætt-
einkenni betur upþi en Helgi
læknir Jónasson. — Munu það
. flestir mæla, sem kynnast hon-
um bezt, að traustari, dreng-
lyndari og hreinni mann muni
erfitt að finna.
Hann settist í Menntaskólann
i Reykjavík haustið 1910 og lauk
þar stúdentsprófi vorið 1916. —
Þá um haustið sama ár tók hann
að nema læknisfræði við háskól-
ann og útskrifaðist þaðan í
febrúar árið 1922 með góðri
einkunn. Síðan fór hann til
framhaldsnáms í Danmörku og
Þýzkalandi, en gerðist á árinu
1923 aðstoðarlæknir Guðmund-
ar heit. Guðfinnssonar, læknis
á Stórólfshvoli, sem þá var þing-
maður Rangæinga. Fór Guð-
mundur utan til að leggja stund
á augnlækningar sama ár, og
kom ekki til embættis síns eftir
það. Þjónaði Helgi læknir hér-
aðinu fyrir hann á meðan, þar
til hann sagði því lausu á árinu
1925, en þá var hann settur fyrst
um sinn héraðslæknir í Rangár-
þingi, og fékk veitingu fyrir því
fáum mánuðum síðar. Var þá
venja að veita læknisembættin
fyrst og fremst eftir þjónustu-
aldri umsækjenda, en fyrir^al-
mennar áskoranir héraðsbúa var
frá þeirri venju brugðið, að þessu
sinni, og Helga veitt embættið,
þótt eldri og reyndari læknar
sæktu á móti. —
Helgi vann fljótt traust hér-
aðsbúa sem læknir þeirra og má
fullyrða, að það hefir farið sí-
vaxandi með árunum, og það
svo, að andstæðins?)ir !hans í
stjórnmálum nota það sem sitt
skæðasta vopn gegn honum,
síðan hann fór að bjóða sig fram
til þingsetu, að héraðsbúar geti
ekki misst hann sem lækni þá
tíma, sem þing stendur yfír,
þótt jafnan fái hann þá aðra
og oft ágæta lækna, til að genga
störfum fyrir sig á meðan.
Það mun þá líka sannast mála,
að það er vandfyllt skarð hans
sern læknis, þótt ekki sé nema
um stundarsakir. Hann vinnur
fljótt traust sjúkling^, sinna,
er öruggur, úrræðagóður og
glöggur, og laus við allan of-
látungshátt. Gengur hann raun-
hæft að hverju starfi og er fljót-
ur að greina sjúkdóma og glögg-
ur mjög i því efni. —
Rangárhérað er eitt erfiðasta
og fjölmennasta læknishérað
utan kaupstaða landsins. Býr
allt fólkið í strjálbýli og áður
en vötnin, Markarfljót og Þverá
voru brúuð. voru samgöngur
mjög erfiðar oftast og einatt
hættulegar fefðir, sem fara varð.
Það var þá líka altalað, að eng-
inn eptist til að vera læknir í
þessu héraði meir en 10—15 ár,
og hafði sú verið raunin á, áður
en Helgi kom í héraðið. — Hann
hefir nú gegnt því í' 21 ár fullt.
Þar af 11 ár áður en vötnin voru
brúuð og ekki átt náðuga daga,
frekar en fyrirrennarar hans.
Síðan farið var að nota bifreiðar
meira til ferðalaga ,hefir vitj-
unum til læknis einnig fjölgað
mjög, svo að ferðalög eru ennþá
óslitin eftir sem áður, og oft
Fimmtugur á morgun:
Helgi Jónasson
héraðslæknír og alþingismaður
bæði nótt og dag. En Helgi lækn-
ir er duglegur ferðamaður, þrek-
mikill, öruggur og óhlífinn,
enda hefir það komið sér vel í
margri svaðilförinni, sem hann
hefir orðið að fara. Hygg ég að
margar ferðir héraðslæknanna
í Rangárþingi undanfarið, í
náttmyrkri, hríðarveðri, vatna-
gangi og á vegleysum væri ekki
síður frásagnarvert og þess
vert að það geymist, en ýmis-
legt annað, sem skráð hefir ver-
ið^ um ferðalög hér á landi og
fangbrögð við óbeizluð og tryllt
náttúruöfl í landi voru.
. En þrátt fyrir hin umsvifa-
miklu og erfiðu læknisstörf hef-
ir Helgi Jónasson einnig beitt
kröftúm sinum við önnur og
erfið viðfangsefni. Búskap hefir
hann rekið með atorku og skör-
ungsskap á Stórólfshvoli alla tíð
síðan hann kom þangað. Hann
hefir látið slétta allt túnið þar,
stækkað það stórlega, og aflar
nú allra heyja eða svo að segja
á véltæku landi. Hann er bú-
maður ágætur, hygginn og
glöggur um framkvæmdir, og
ávaxtar með prýði eiginleika’
hinna styrku bændaætta, sem
hann er af kominn, við búskap
sinn.
Áhugi hans fyrir hverskonar
félagsmálum og umbótamálum
héraðs síns, hefir verið mikill
og einlægur alla tíð. Strax er
hann kom í héraðið gerðist hann
einn ötulasti og traustasti sam-
vinnu- og umbótamaður þar,
frjálshuga og fylginn sér við
hvert mál, er hann taldi til um-
bóta horfa. Hann gerðist brátt
einn öruggasti og áhugasamasti
styrktarmaður Framsóknarfl. í
’néraðinu, og hefir verið formað-
ur félags Framsóknarmanna þar
síðan það var stofnað á árinu
1932. Flokksmenn hans reyndu
fljótlega og ítrekað að fá hann
til framboðs til Alþingis, sakir
hæfileika hans, trausts og vin-
sælda, en hann hafnaði því jafn-
an, þótt enginn legði meira á
sig til að vinna hverja kosningu
/yrir samherja sína en hann.
Taldi hann sig svo störfum hlað-
inn, að hann gæti ekki sinnt
þingstörfum, þótt áhuginn væri
mikill fyrir þeim málum jafnan.
En 1934, þegar Framsóknarfl.
hafði klofnað, og óvissa var mik-
il um, hvernig kosningar myndu
fara, lögðu flokksmenn hans svo
fast að honum, að vera í kjöri,
að hann átti ekki undankomu
auðið, enda var það þá vitað,
að hann myndi bezt geta bæði
sameinað flokksmenn og unnið
inn í raðir andstæðinganna.
Framsóknarflokkurinn hafði
jafnan til þess tíma verið í minni
hluta í Rangárvallasýslu, þótt
stundum hefði hann fengið þar
bingmenn kosna fyrir sundrung
og ósamkomulag andstæðing-
anna. Það var því ekki glæsi-
legt að leggja út í kosnigu þar,
með flokkinn klofinn og ein-
hverja bezt metnu menn aðal-
andstöðuflokksins í framboði á
móti, þá Jón heit. Ólafsson og
Pétur Magnússon, bankastjóra.
Kosníngin fór þá einnig þannig,
að Sjálfstæðismenn unnu, en
það munaði svo litlu, — aðeins
fáum atkvæðum, — að það kom
okkur næstum á óvart, sem vor-
um í framboði fyrir Framsókn-
arflokkinn, og sýndi að Rangár-
vallasýsla var raunverulega unn-
in fyrir Framsóknarflokkinn,
enda fór svo 1937 með sömu
frambjóðendur frá báðum flokk-
um, að Framsóknarflokkurinn
vann hreinan meiri hluta í fyrsta
sinn í sýslunni. Síðan hefir fylgi
hans haldið áfram að vaxa, og
Helgi Jónasson verið þingmaður
við vaxandi traust og áhrif, bæði
innan þings og utan. Hann er
fylginn sér í hverju máli, ein-
arður og áhugasamur um allt,
sem til umbóta horfir, og þéttur
fyrir, ef að honum er sótt. Hann
hefir setið í fjárveitinganefnd
síðan hann kom á þing, og nýtur
fyllsta trausts flokksmanna
sinna í því vandasama starfi. —
Mörgum málum héraðsins hefir
miðað drjúgum áfram síðan
hann tók við umboði fyrir það,
og bændur eiga í hoiium einn
traustasta og einlægasta mál-
svara sinn á þingi. Ég held, að
Helgi læknir sé einn þeirra
gæfusömu og farsælu manna,
sém fer jafnt og þétt vaxandi
með hverju starfi, sem hann
vinnur að. Ber það jafnan bezt-
an vottinn um þá alúð og ein-
lægni, sem í störfin er lögð. Á
hann hafa því að vonum hlað-
izt stöðugt fleiri trúnaðarstörf
heima í héraði, sem of langt
yrði hér að rekja.
En þó að við samherjar og
héraðsbúar minnumst, við þessi
merku tímamót í ævi Helga
læknis, hins mikla og góða
starfsferils hans, sem að baki er,
sem læknis, þingmanns og
bónda — minnumst vér nán-
ustu vinir hans og samstarfs-
menn þó fyrst og fremst manns-
ins sjálfs, og þeirra óvenju-
legu mannkosta og manndóms,
sem við höfum kynnzt hjá hon-
um.
Eftir margra ára vináttu og
samstarf, sem aldrei hefir borið
skugga á, verð ég að játa það,
að ég hefi engum manni
kynnzt, sem oftar hefir minnt
mig á hina beztu kosti forfeðra
vorra, drengskap, óbrigðula vin^
áttu ■ og örugga og æðrulausa
karlmennsku í hverri raun. —
Kvæntur v er Helgi læknir
Oddnýju Guðmundsdóttur frá
Bakka í Landeyjum, og eiga þau
4 sonu, 2 í Menntaskólanum á
Akureyri og 2 heima. — Frú
Oddný hefði lært hjúkrunar-
störf og unnið að þeim áður
en hún giftist, og hefirNaún að-
stoðað mann sinn við læknis-
störf og læknisaðgerðir af frá-
bærri alúð og fórnfýsi. Rögg-
semi hennar og myndarskapur
við bú og heimilisstjórn hefir
verið frábær, enda hefir það
komið sér vel á heimili, þar sem
stöðugur gestagangur er alla
daga, heimilis- og búskapar-
annir miklar, og húsbóndinn
flesta daga heiman að, meira og
minna. Þetta hefir þó ekki séð
á búskap eða heimilishag, og
sýnir það bezt, að húsfreyjan
hefir verið samhent og lík bónda
sínum um öll störf og fyrir-
hyggju. Ekki mun það ósjaldan
heldur, að frú Oddný hafi getað
hjálpað þeim, sem læknis vitj-
uðu, er maður hennar var ekki
heima.
Á fimmtugsafmælinu þökkum
vér samherjar, héraðsbúar og
vinir Helga læknis honum unnin
störf, vináttu og samstarf og
óskum honum áframhaldandi
starfsláns, gengis og hamingju,
en okkur sjálfum um leið, að
vér megum sem lengst njóta
samstarfs hans, læknisþjónustu
og vináttu.
Sveinbjörn Högnason.
Helgi læknir. Svo er hann
jafnan nefndur i héraði. Væri
sagt Helgi Jónasson eða aðeins
„læknirinn“, mundu flestir
þurfa nokkra stund til að átta
sig á, við hvern væri átt.
Þegar menn verða svo ógæfu-
samir að lenda í sjúkdómsnauð-
um, þá verður fyrst fyrir að
leita læknis, í von um úrræði.
Þar, sem ég þekki til í Rangár-
héraði, er ekki nóg að ná í lækn-
inn, það verður að ná í Helga
lækni. Við hann eru fyrst og
fremst vonirnar bundnar. Vel
má spyrja, hvers vegna sé meiri
hjálpar að vænta frá honum en
öðrum og vel má vera, að mörg-
um vefðist tunga um tönn, væri
hann um það spurður. Fjölda
manna er svo farið, að eiga erf-
itt með að gera grein fyrir því,
er þeim þykir mikið um vert. Þó
hygg ég, að svör flestra, er
nauðuiega hafa orðið staddir
vegna veikinda, yrðu eitthvað
á þessa leið: Það er maðurinn
Helgi Jónasson, sem þarf að
koma, hann færir líf, hreysti,
Ijós og afl inn á heimilið. Það
i er því líkast, að hann víki til
(hliðar öllu því, er beygir. Mað-
, urinn og starf hans er eitt og
hið sama. —
Helgi læknir er einn af þeim
mönnum, sem hefir af miklu
að taka og fórnar miklu, án
þess að vita af því sjálfur. Hann
á líkamsþrek í bezta lagi og
sem hann fæst ekki til að mæla
í pundum eða aurum. Hann á
líknarlund karlmennisins, sem
finnur til eins og barn. Hann
mætir torfærum eins og hetja í
bardaga, en skilur þó ekki við
sig móðurhendurnar. Þegar
hann er sóttur á hesti, er hann,
sem endranær, fullur áhuga, að
komast til sjúklingsins, en þó
er fáum mönnum betra að lána
hest, þó með þyngstu mönnum
sé. Svo nærgætinn er hann við,
hestinn. Og sem táknrænt
dæmi má nefna hve hispurs-
laust hann segir mönnum sann-
leikann og „til syndanna", án
þess að móðga eða særa þann,
er hann á orðastað við. Þeir,
sem hafa orðið þessa varir, og
þekkja ekki manninn að öðru,
ættu að geta ráðið í fleira af
því, er með honum býr.
Ég er ekki maður til að dæma
um bóklega þekkingu Helga
læknis í fræðigrein hans, enda
skiptir hún minna máli, þegar
til kastanna kemur. Það sem þá
skiptir máli, er að geta sýnt vit
sitt í verki. Líknarverk hans eru
orðin ósegjanlega mörg og mörg
stór. Hann hefir alla sína lækn-
istið verið einkar lánsamur
við verk sín og vaxið í starfi.
Og svo hefir hann verið glögg-
ur á sjúkdóma, að ég veit ekki
þess dæmi, að dómi hans eða á-
liti hafi verið raskað þó til hærri
staða hafi verið skotið.
Helgi læknir hefir þann hátt,
þegar hann hlustar eða rann
sakar sjúkling, að leggja aftur
augun. Mér hefir oft dottið í
hug, hvort hann væri þá að
gefa brjóstviti sínu lausan taum.
Ég veit ekkert um þetta. En al-
kunnugt er, að brjóstvit gengur
oft bókviti feti framar.
Áður en „vötnin“ — Þverá,
Affall, Álar og Markarfljót —
voru brúuð, komust menn oft í
krappan danz, þó yfir flyti. Þess
voru dæmin, að þegar hestar
gengu ekki í þau fyrir ísskriði
eða jakaburði, að Helgi læknir
gekk fyrir hesti sínum, óð
vötnin á brjóst og barg með því
mannslífum. Nú eru þessar tor-
færur hamdar með brúm, svo
að síður þarf að lenda í slíkum
þrekraunum. En menn með
skapgerð Helga læknis finna sér
ævinlega ný verkefni, þótt öðr-
um sé lokið. Og vel megum við
eldri menn, sem þykir annað
veifið yngri menn átakaléttir,
una því, að enn skuli til lund-
erni Sveins Pálssonar, er hann
fékk Kóp að láni. —
Telja má víst að héraðsbúar
sendi Helga lækni hlýjan hug
og heilan á þessum tímamótum
ævi hans, með ósk um farsæla
framtíð, og einnig hinni mætu
konu hans, Oddnýju Guð-
mundsdóttur, sem hefir aðstoð-
að mann sinn með frábærum
dugnaði og hjálpfýsi. En þó
mun sú óskin heitust, að þeir
megi enn njóta mannkosta
þeirra hjóna um ómælt skeið.
Guðmundur Árnason.
Það er hvorttveggja, að mér
er ljúft að senda vini mínum
Helga lækni Jónassyni á Stór-
ólfshvoli hugheilar kveðjur nú
á fimmtugsafmæli hans og enda
er mér skylt fið þakka honum
vináttu og samstarf að undan-
förnu. Ég hefi kynnzt Helga
Jónassyni og heimili hans mjög
náið undanfarinn áratug og þó
lengur. Hefi ég oft dvalið á
heimili læknishjónanna á
Stórólfshvoli og ávallt þótt
þangað gott að koma. Þau kynni
hafa sannfært mig um það, að
Helgi Jónasson er mikill at-
hafnamaður og afbragðs dreng-
ur, sem ávallt gefst því betur,
sem meira á reynir. ,
Helgi Jónasson er læknir að
menntun, en hæfileikar hans
og aðstaða í héraði hafa valdið
því, að hann hefir orðið að hafa
mörg járn í eldinum í einu og
hefir honum ávalt tekizt að sjá
um að ekkert þeirra hitnaði um
of.
Helgi Jónasson er héraðslækn-
ir í erfiðasta og fólksflesta
.sveitalæknishéraði landsins.
Þessu umsvifamikla 'og erfiða
starfi hefir hann gegnt með af-
burða trúmennsku og dugnaði.
Ég hefi oft verið gestur læknis-
hjónanna á Stórólfshvoli og á
þann hátt fylgzt með því hve
fljótur læknirinn hefir verið að
bregða við, hvort sem hans er
vitjað að nóttu eða degi. Er það
að verðleikum hve almennra
vinsælda hann nýtur í héraði
vegna læknisstarfa sinna. En
það er ekki á annara færi en
afburða þrekmanna, að gegna
jafn erfiðu of erilsömu starfi
og héraðslæknisembættið í
Rangárþingi er, með þeim dugn-
aði, þeirri árvekni og trú-
mennsku sem Helgi Jónasson á-
vallt sýnir.
Samhliða því að gegna héraðs-
læknisembættinu rekur Helgi
Jónasson stórbú á Stórólfshvoli,
eitt hið stærsta í Rangárþingi.
Og búskapurinn hjá Helga er
engin hornreka, sem aðeins er
nafnið tómt. Hann er afkom-
andi merkra bændaætta í
Rangárþingi og hefir í ríkum
mæli öll hin beztu einkenni ís-
lenzkrar bændastéttar. Hann
hefir stórbætt ábúðarjörð sína,
sem hann er þó aðeins leiðuliði
á. Helgi Jónasson er svo sam-
gróinn sveit sinni og hinu svip-
mikla og fagra héraði og ást
hans til jarðarinnar — moldar-
innar, — sem elur okkur og
fæðir, er svo sterk, að hann
verður að fegra og bæta þá jörð,
sem hann situr. Það er óbland-
in ánægja að ganga með Helga
Jónassyni um landareign hans
og sjá og finna hve mikil nautn
honum er að starfa að búskap
og sinna honum. Oft hefir mér
■virzt svo, að helzta hvíld Helga
frá hinum erilsömu embættis-
störfum, sé sú, að stjórna búi
sínu og grípa sjálfur þar í verk,
sem þörf er fyrir. Helgi Jónasson
er sómi íslenzkrar bændastétt-
ar og hefir hann glögglega sýnt
það, að jafnvel þeir embættis-
menn í sveit, sem erfiðustu og
vandasömustu störfum gegna,
geta sinnt búskap og stundað
hann svo, að til fyrirmyndar
megi teljast. *
Það verður nú sennilega
fremur að teljast til nokkurs-
konar aukastarfa hjá Helga, að
hann hefir um langt árabil ver-
ið annar aðalforingi Framsókn-
armanna í sínu héraði og setið
á Alþingi fyrir Rangæinga síð-
ustu 7 árin. Rangárvallasýsla
hefir verið eitthvert mesta bar-
áttukjördæmi landsins undan-
farin 15 ár. Hefir Helgi Jónas-
son beitt sér í hinum pólit-
ísku átökum með harðfengi og
dugnaði, enda er hann skapmik-
ill og lítt fyrir það gefinn að
láta hlut sinn. En það sýnir
nokkuð glögglega hvílíkur
dren,gskaparmaður Helgi Jón-
asson er, einnig í hinni pólit-
ísku orrahríð, að pólitískir and-
stæðingar hans í héraði, sem
sumir hverjir hlífast lítt við,
hafa helzt reynt að bægja hon-
um frá þingsetu á þeim forsend-
um, að ef hann sæti á Alþingi,
gæti hann ekki gegnt héraðs-
læknisstarfi sínu og væri það
lítt bætanlegt áfall fyrir hér-
aðið. Þetta er góður dómur frá
andstæðingum og sýnir glöggt,
að ekki muni hægt um vik að
finna höggstað á Helga.
En þótt Helgi Jónasson sé
þrekmaður mikill og duglegur
til starfa, hygg ég þó að honum
hefði orðið ofraun að sinna
þeim verkefnum, sem ég hefi
nefnt, og það með þeim ágætum,
sem raun ber vitni um, ef hann
hefði staðið einn. Helgi á ágæta
konu, stórgáfaða og þrekmikla,
þótt við vanheilsu hafi átt að
stríða um skeið. Frú Oddný
Guðmundsdóttir hefir stutt
mann sinn dyggilega í hans um-
fangsmiklu störfum. Heimili
þeirra hjóna er í þjóðbraut, og
eins og að líkum lætur, er oft
gestkvæmt hjá héraðslæknin-
um og alþingismanninum. Enda
má víst fullyrða, að á Stórólfs-
hvoli séu alltaf fleiri eða færri
gestir, og ávallt verða það hús-
freyjurnar, sem slíkt bitnar
einkum á. Ég veit, að það er fá-
um hent að inna af höndum
störf húsfreyjunnar á Stór-
ólfshvoli.
Ég óska Helga Jónassyni ekki
til hamingju með það að hafa
náð fimmtugsaldri, það út af
fyrir sig er ekkert gleðiefni. En
ég óska honum til hamingju
með þau miklu störf sem hann
hefir innt af höndum fyrir hér-
að sitt og land, og ég vona, að
læknishjónin á Stórólfshvoli eigi
ennþá langan starfsdag fram-
undan.
Steingrímur Steinþórsson.
■»
LýðveldísfríiE erki
Eftirfarandi tilkynning hefir
Tímanum borizt frá póst- og
simamálastjórninni:
Gefin veröa út sérstök hátíð-
arfrímerki hinn 177. júní í til-
efni af væntanlegri lýðveldis-
stofnun. Frímerkin verða með
mynd Jóns Sigurðssonar og dag-
setningunni 17. júní 1944. Gef-
in verða út 6 mismunandi gildi
og verður upplagið sem hér
segir:
10 aura gildi 500000 merki
25 aura gidi 500000 merki
1 krónu gildi 300000 merki
5 krónu gildi 100000 merki
10 krónu gildi 50000 merki
Frímerki þessi gilda á alls-
konar póstsendingar frá og með
17. júní 1944, þar til Öðruvísi
kann að verða ákveðið.