Tíminn - 06.05.1944, Blaðsíða 2
182
TÓ1I]\1\, laugardagiim 6. maá 1944
47. blað
TÓNLISTARFÉLAGIÐ
„í ÁLOGir
- iyrsta íslenzka óperettan -
Fyrsta al-íslenzka óperettan var frumsýnd í Iðnó fyrir
fáum dögum. Hlaut hún hinar ágætustu undirtektir leik-
húsgesta, og voru höfundar, leikstjóri og leikendur hylltir
óspart að leikslokum. Síðan hefir óperettan verið sýnd
nokkrum sinnum við húsfylli, og er sýnt, að hún muni eigi
síður eiga hylli bæjarbúa en þær aðrar óperettur, sem vin-
sælastar hafa orðið hér. Allar tekjur af sýningu þessarar
óperettu renna í byggingarsjóð væntanlegrar Tónlistar-
Þorsteinn Þ. Víglundsson, skólastjóri:
Ræktun lands og lýðs
^lminrt
Laugurilayur 6. maí
„Staldrið víð“
Það fer vart hjá því, að tals-
vert margir hafi veitt forustu-
greininni í seinasta fimmtudags-
blaði Mbl. nokkra athygli. Hún
nefnist: Staldrið við. Þar er lýst
hinum geigvænlegu horfum í
dýrtíðarmálunum með talsverð-
um rökum og sterkum orðum.
Að lokum segir:
„En hve lengi verður þessum
leik haldið áfram? Er ekki tími
til kominn fyrir stjórnmála-
mennina að staldra við og íhuga,
hvar þjóðin er á vegi stödd? Á
að gera að engu þá miklu mögu-
leika, sem þjóðin ræður nú yfir
og leggja allt í auðn?“
Þetta eru alvarlegar spurn-
ingar. En það er ekki nóg að
spyrja alvarlega og látast vera
áhyggjufullur. Aðalatriðið er að
vilja ráða fram úr erfiðleikun-
um, benda á úrræði til þess og
berjast fyrir framgangi þein'a.
Á slíkfr er ekki minnst einu orði
í Morgunblaðinu. Þess vegna er
greinin athyglisverð. Hún sýnir,
að stærsti flokkur landsins er
enn á sama helveginum í þess-
um efnum og hann hefir verið
fram til þessa dags.
Raunverulega segir þessi litla
Morgunbl.grein harmsögu dýr-
tíðarmálanna hér á landi.
Hjá foringjum Sjálfstæðis-
flokksins hefir aldrei vantað
sterk orð um nauðsyn þess að
vinna bug á dýrtíðinni, en úr-
ræðin og f ramkvæmdavilj ann
hefir alltaf §kort. Þess vegna er
komið, sem komið er.
Það vantaði t. d. ekki vorið
1941, þegar fyrstu dýrtíðarlögin
voru sett að frumkvæði Fram-
sóknarflokksins, að íhaldsblöðin
vöruðu við dýrtíðarhættunni.
Þau lög heftfu getað stöðvað dýr-
tíðina, ef þau hefðu verið fram-
kvæmd strax. En íhaldsmenn
stöðvuðu frámkvæmd þeirra,
vegna togaraeigenda, og dýr-
tíðin hélt því áfram að vaxa.
Það vantaði ekki heldur
haustið 1941, þegar Framsókn-
armenn báru fram festingartil-
lögurnar, að íhaldsblöðin töluðu
um nauðsyn þess að staldra við
og stöðva dýrtíðina. En flokkur
þeirra snerist samt gegn tillög-
irfium, án þess að benda á
|iokkur önnur haldnýt úrræði,
og dýrtíðin hélt enn áfram að
vaxa.
Þá vantaði það ekki vetur-
inn 1942, þegar gerðardóms-
lögin voru sett, að íhalds-
blöðin vöruðu kröftuglega við
dýrtíöarhættunni. En það leið
ekki langur tími þangað til, að
forráðamenn Sjálfstæðisflokks-
ins gerðu þau að engu, án þess
að gera nokkrar ráðstafanir í
staðinn, og dýrtíðin óx stórkost-
legar en nokkru sinni fyrr.
Þrátt fyrir þetta hafa íhalds-
blöðin haldið áfram að ræða um
nauðsyn þess að vinna bug á
dýrtíðinni. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefir líka haldið áfram að
vera jafn úrræðalaus og fram-
kvæmdalítill viðkomandi öllu
því, sem laut að slíkum ráðstöf-
unum. Forustugreinin í fimmtu-
dagsblaði Mbl. sýnir, að þessi að-
staða flokksins er enn óbreytt.
Það er enn talað um að nauð-
synlegt sé að staldra við, en það
er ekki bent á nein úrræði til
að ná markinu.
Meðan stærsti flokkur lands-
ins, sem á að hafa forustuna í
þessum efnum, er þannig á vegi
staddur, er ekki von að vel fari,
þegar kommúnistarnir eru svo
á aðra hönd. Þá geta afleiðing-
arnar vart-orðið aðrar en þær,
að enn haldi óstjórnin áfram
að vaxa, nema önnur öfl verði
nægilega sterk til að afstýra
hættunni.
Framsóknarflokkurinn er eini
flokkur landsins, sem alltaf
hefir haft ákveðna stefnu um
viðnámið gegn dýrtiðinni. Hann
beittist fyrir dýrtíðarlögunum
vorið 1941,, en þegar þau voru
eyðilögð og dýrtíðin hafði auk-
izt svo, að þörf var enn öflugri
ráðstafana, beittist hann fyrir
festingunni haustið 1941. Sú til-
raun var einnig eyðilögð. Loks
gekkst hann fyrir gerðardóms-
lögunum 1942, þótt aðstaðan
væri þá orðin miklu örðugri en
(Framh. á 4. >ÍOu)
hallar.
Leiklistin í Reykjavík hefir
lengi átt við harla ömurleg
starfs- og vaxtarskilyrði að búa,
og á það enn, þótt vonandi verði
senn hvað líður gagngerð breyt-
ing í því efni. Iðnó hefir um
langt skeið verið allsendis ó-
fullnægjandi leikhús fyrir
Reykjavíkurbæ, og jafn hvim-
leitt leikurunum sem leikhús-
gestunum. Það sætir hreint og
beint furðu, hve miklum þroska
leiklistin hefir náð, eins og að
henni hefir verið búið, og mun
áreiðanlega þykja í frásögur
færandi þegar fram líða stundir
og íslenzk leiksaga verður færð
í letur.
Þó er víst, að leikarar í
Reykjavík hafa sjaldan eða
aldrei lyft þyngra taki en nú í
vor, er þrír leikir eru æfðir og
sýndir samtímis, og öllum gerð
góð skil. Og ekki ber að gleyma
því, að einn þessara leikja er
hvorki meira né minna en „Pét-
ur Gautur“, einn hinn viðamesti
leikur, sem hér hefir verið ráðizt
í að sýna, og annar óperetta með
yfir þrjátíu manns á sviði, þótt
að vísu komi ekki til kasta nema
svo sem helmingsins af því fólki
að leika.
Raunar er þessi mikla grózka
Svava Einarsdóttir,
í gervi dóttur álfakonungsins.
i leiklistinni ekki éinstætt fyr-
irbæri í íslenzku menningarlífi.
Það hefir einnig verið mikill
vöxtur á mörgum öörum svið-
um lista á síðkastið, þótt nokk-
uð sé þeim vexti misskipt. Hafa
þær listgreinir, sem yngstar telj-
ast með þjóðinni, málaralist og
tónlist til dæmis, tekið miklum
vexti. Á hinn bóginn á sér stað
sýnileg stöðnun á þeim vett- (
vangi, sem íslendingurinn hefir
löngum helzt kosið að hasla sér
— vettvangi skáldskapar í
bundnu máli — og nú eru mjög
fáir í hópi þeirrar kynslóðar,
sem óx úr grasi eftir fyrri
heimsstyrjöldina, verulega hlut-
gengin á því sviði.
Það er út af fyrir sig ekki ó-
merkur atburður, að Tónlistar-
félagið sýnir nú um þessar
mundir í Iðnó fyrstu íslenzku
óperettuna,ekki sízt ef litið er til
þess, hve skammt er síðan ráð-
izt var í að færa þá tegund leik-
listar á svið hér. Eru höfund-
ar hennar, eins og flestir vita.
Sigurður Þórðarson, söngstjóri
og tónskáld, og Dagfinnur
Sveinbjörnsson, sem nokkuð er
kunnur af skemmtilegum út-
varpsleikjum undir höfundar-
nafninu Dagfinnur bóndi. Tón-
smíðarnar eru að sjálfsögðu
burðarásinn, eins og vera ber
um óperettu, og er því ekki lítið
sem höfundur þeirra hefir
færzt í fang. En Sigurður Þórð-
arson er líka maður til þess að
leysa það af hendi. Eru lögin
flest létt og fjörug, en þó inn
á milli með þjóðlagablæ, ,eins og
vel fer við textann.
Um textann er einnig allt gott
að segja. Að vísu er hann ekki
sérlega háfleygur skáldskapur,
enda slíkar kröfur ekki gerðar
til óperettu. Þær eiga fyrst og
fremst að vera léttar og fjörug-
ar. Það orkar því ef til vill helzt
tvímælis, hve bakgrunnur óper-
ettunnar er hátíðlegs eðlis —
sjálf frelsisbarátta þjóðarinnar.
En þakklæti á Dagfinnur eigi
að síður skilið fyrir þann skerf,
sem hann hefir lagt til þessarar
fyrstu íslenzku óperettu. Það er
annárra 'að koma á eftir og gera
betur.
Leikstjórinn er Haraldur
Björnsson, og er þetta fimmta
óperettan, sem hann setur á
svið. Það er því enginn viðvan-
ingur, sem hér er að verki.
Sjálfur leikur hann álfakonung-
inn af miklum myndugleik og
glæsibrag, eins og vænta mátti.
Áðalhlutverkin, Magnús lög-
mann í Dal og Guðrúnu konu
hans, leika Pétur Jónsson og
Anna Guðmundsdóttir. Vakti
Pétur hina mestu hrifningu með
söng sínum, er hann söng einn
og fékk notið sín, en leik hans
var á hinn bóginn áfátt með
köflum og framburðurinn óskýr.
Anna’ lék hina stórlátu lög-
mannsfrú, af smekkvísi og hæfi-
legu rembilæti.
Dóttur lögmannshjónanna,
Rannveigu, lék Sigrún Magnús-
dóttir. Vakti það mikla ánægju
leikhúsgesta að sjá hana nú aft-
ur á leiksviði eftir alllangt hlé,
enda er hún ein bezta leikkona
okkar og sérlega vel lagið að
leika í óperettum. Var leikur
hennar léttur og markviss og
skemmtilegur.
Stallsystur lögmannsdóttur-
innar leika þær Hulda Runólfs-
dóttir og Finnbjörg Örnólfsdótt-
ir. Eru þær áður lítt kunnar
SigurSur Þójðarson,
höfundur tónsmíSanna.
Dagfinnur Sveinbjörnsson,
liöfundur textans.
Leikstjórinn,
Haraldur Björnsson.
Reykvíkingum, en Hulda hefir
leikið undanfarna vetur í Hafn-
arfirði, þótt vel takast og vera
hressileg á leiksviði. Fara þær
báðar mjög sæmilega með hlut-
verk sín, og þó hvor með sínum
hætti.
Skúla, ungt glæsimenni og
kennara ungmeyjanna og boð-
bera nýja tímans, leikur Bjarni
Bjarnason, ástmögur reykvískra
leikhúsgesta frá gömlum tíma
og söngmaður góður. Leikur
hann hinn djarfa og hugum-
stóra svein mjög frísklega, og
munu þeir, sem minnast hans
úr „Alt Heidelberg" og ýmsum
öðrum leikjum fyrr á árum,
’hafa yndi af aö sjá hann á ný
á leiksviðinu.
Ævar Kvaran leikur Jón stúd-
ent, félaga Skúla, ungan og glað-
an mann, sem ekki hafnar lysti-
semdum lífsins og hvergi er
hræddur hjörs í þrá. Er það
hlutverk, sem honum hentar
vel, enda gerir hann því góð
skii.
Dóttir álfakonungsins leikur
Svava Einarsdóttir, ung og álit-
leg leikkona, er lék Guðnýju í
„Lénharði fógeta“ í vetur og gat
sér þá sinn fyrsta hróður. Þótti
hún leysa það hlutverk ágæt-
lega af hendi. Nokkuð er leikur
hennar í gervi álfkonunnar
daufari, en mjög sléttur og
felldur. Er það ekki éfamál, að
Svava á sér framtíð sem leik-
kona.
Valdimar Helgason leikur Ara
umboðsmann, samvizkulausan
fant, er skákar í skjóli konungs-
valdsins, nautnasjúkan, gráðug-
Ari fróði segir í íslendingabók,
að í þann tíð, er landnámsmenn
komu hingað, hafi landið verið
viði vaxið mili fjalls og fjöru.
Vel má vera, að hugsanlegt
sé, að hinn ágæti fræðimað-
ur taki hér helzt til djúpt í ár-
inni. Hitt er vitað, að víðáttu-
mikil landssvæði, sem nú eru
örfokaland, voru þá vaxin skógi
eða háu grasi og öðrum kjarn-
gróðri.
Þjórsárdalurinn var þá og
lengi síðan eitthvert auðugasta
skógríki t>essa lands. Sagan tjá-
ir svo sem kunnugt er, að þar
hafi Hjalti Skeggjason látið
smíða skip.
Eigi verður annað ráðið af
frásögninni, en að það hafi ver-
ið smíðað af íslenzkum skógar-
viði. Svo öldum skipti sóttu
bændur og búalið nálægra
byggða eldivið sinn og raítvið í
Þjórsárdal. — Skógurinn var
höggvinn og beittur fyrir-
hyggju- og miskunnarlaust.
Þannig var ausið af auðlegð
hans, svo sem hún væri óþrjót-
andi. Engin mannleg hönd lagði
skóginum lið á nokkurn hátt.
Enginn hlúði að græðlingunum,
sem móðir náttúra sendi fram
á völlinn hvert vor og sumar
til þess að berjast fyrir tilver-
unni og búsæld og fegurð dals-
ins, heldur einungis hið gagn-
stæða.
Sveitir Rangárvallasýslu hafa
um langan tíma verið að blása
upp. Víða eru þar örfoka land-
flæmi, þar sem sem áður voru
blómleg býli og birkiskógar.
Lengi létu landsmenn þessa
tortímingu gróðursins og gæða
landsins afskiptalausa. Þeir
hömuðu sig eða leituðu skjóls
í sandstormunum. Þeir létu
hverjum degi nægja sína þján-
ing. Fátæktin, úrræðaleysið og
baslið sljóvguðu hug og hjarta.
Óhugsanlegt þótti, að til væru
ráð eða öfl, sem hindrað gætu
ofurmagn náttúruaflanna eða
hamlað þeim á nokkurn hátt.
Án mannlegrar hjálpar varð
hver einasti græðlingur og
gróðurnál að berjast hjálpar-
vana öld eftir öld við stormana,
hretin og sandinn.
Vaglaskógur er einhver feg-
ursti og yndislegasti blettur
þessa lands. Gegnt honum að
vestan er Vaðlaheiðin, svo sem
kunnugt er. Hún er sumstaðar
gróðurlítil, svo að óvíða gefur að
líta meiri mismun á gróðurríki
en þarna austan og vestan
Fnjóskár.
Menn hafa veitt því eftirtekt,
að víða um Vaðlaheiðina hefir
skotið upp birkigræðlingum af
fræi úr skóginum. Þessir græðl-
ingar hafa eigi náð að þroskast
sökum skorts á aðhlynningu.
Sauðféð og stormarnir hafa tor-
tímt þessu ungviði jafnört og
þvi hefir skotið upp. Þetta á sér
víða stað um landið.
Ég hefi hér drepið á nokkur
dæmi frá gróðurlífi landsins,
þar sem eigast við« tvö gagn-
stæð öfl sí og æ, annars vegar
afl tortímingarinnar — við get-
um nefnt það helstefnu, svo að
ég hnupli orði okkar merka
heimspekings, Helga Pjeturss —
hins vegar afl lífsins, lífstefnan.
Við skulum ímynda okkur, að
við stöndum fagran sumardag
á ofurháu fjalli í góðu skyggni,
og ættlandið kæra, ísland ögrum
skorið, blasi allt við augum, fag-
urt og tigharlegt. — Það gefur
á að líta. Um láglendið eru víða
„blómguð tún og grænar grund-
ir“ og agnarlitlir skógarblettir á
stöku stað. Víðlendastar verða
þó auðnirnar, eyðiflákarnir og
öræfin, berar skriðurnar og
sendna ströndin. Þannig er þá
an og ófrýnilegan. Biðlar hann
til lögmannsdóttur en verður að
iokum af kvonfanginu. Tekst
Valdimar jafn vel að túlka
rembilæti, flærð og grímulausan
þorparaskap þessa náunga. Að
vísu er leikur hans öfgafullur á
stundum, en til þess er ætlazt.
Enn er ógetið tveggja lítilla
hlutverka, er þó vekja hvað
mesta eftirtekt. Eru það Jón
hómópati, sem Lárus Ingólfsson
leikur, og Vala gamla, vinnukona
á heimili lögmanns, er Nína
(Framh. á 4. siöu)
landið orðið, sem Ari segir, að
hafi verið viði vaxið milli fjalls
og fjöru.
Nú eru þessi átök helstefn-
unnar og lífstefnunnar í lífi ís-
lenzku náttúrunnar ekki látin
afskiptalaus með öllu. Góðir
ættjarðarvinir, menn og konur,
ungir og gamlir, leggja nú hönd
á plóginn og hreinsa og græða
foldarsárin. Þó vantar þar enn
að verki margar virkar hendur.
Skógarleifarnar eru nú víða
verndaðar og um þær hirt. Við
gróðursetjum tré og runha í
borg og við býli. Við heftum upp-
blástur lándsins víða og reynum
eftir megni að græða upp sand-
flæmin. Margur góður íslend-
ingur beitir hér afli hugar og
handar og uppsker yndisarð.
Hvaða afl knýr hér til starfa
og atorku? Er það eigingirnin
eða eitthvað annað göfugra og
háleitara?
Ég hygg, að meginaflið eigi
rætur að rekja til þess, sem er
kjarni lífsins og eilíft gildi þess,
kærleikurinn, sem birtist okkur
hér í sannri ættjarðarást. Það
er hin virka ættjarðarást, sem
þannig birtist, yljar og knýr til
framtaks og dáða. Við, sem lít-
ilvirkir erum um ræktun og að-
hlynningu gróðursins, getum
það minnst gert að láta í ljós
virðingu okkar, aðdáun og þakk-
læti til þeirra, sem kappkosta
að rækta landið, græða það og
fegra.
Hver góður íslendingur ætti
að leiða hugann að þessum á-
tökum, þessari sífelldu baráttu
gróðurs og auðnar, lífs og dauða
í ríki náttúrunnar og reyna eft-
ir mætti að leggja lífstefnunni
lið, hvar sem hann býr og hvar
sem hann fer um landið.
Af mínum sjónarhól séð er
þjóðlífið okkar dálítil spegil-
myrid af landinu. Þar skiptast
á gróðurblettir og berar skriður,
grænir, þroskamiklir skógar og
hrjóstugar auðnir. Þar heyja
stöðugt baráttu lífstefnan og
helstefnan, svo að vart verður
á milli séð, hvor sigra muni. Og
þar leikur stundum á tveim
tungum, hvaða öfl leiði til lífs-
ins, og hver til auðnar og dauða.
í þjóðlífinu umlykja auðnirn-
ar og eyðiflákarnir iðjagræn tún
og fagra skóga. Þar leitast upp-
blástursöflin sí og æ við að fella
hvern stofn og slíta hverja rót.
Einhverjir fegurstu gróður-
reitir þjóðlífsins eru bindindis-
starfsemin og ungmennafélags-
skapurinn, þar sem hann hefir
reynzt köllun sinni%trúr. Þær
vinjar eru ávöxtur trúar á batn-
andi gróandi þjóðlíf, ávöxtur
vonar og fórnarvilja, sem
sprottinn er af ást á íslenzku
þjóðinni og íslenzku þjóðlífi.
Jafnvel hinir hatrömmu and-
stæðingar banns og bindindis
treysta sér ekki í einlægni til
þess að neita því, „Neista af
himins miklu mildi myrkur-
skyggna augað 1 sér,“ segir
skáldið.
í bindindisstarfinu er að verki
hin hlúandi og græðandi hönd,
sem reynir að hindra tortíming-
aröflin og glæða hið fegursta og
bezta eða rækta. En við ramman
reip er að draga, meðan ríkið
sjálft veitir tortímingaröflun-
um brautargengi og leggur hel-
stefnunni lið af einskærri
skammsýni.
Flestir skólar landsins leggja
lífstefnunni lið í þessum skiln-
ingi og reyna eftir megni að
glæða hið bezta hjá æskunni og
rækta hug og hjarta. Þó er ýmis-
legt í tilhögun skólanna okkar,
sem rýrir þetta uppeldisstarf og
togar í aðra átt. Einnig er um-
hverfi þeirra sumra slíkur jarð-
vegur fyrir uppeldisstarf, að
erfitt er að verja æskuna upp-
blæstrinum og tortímingunni.
Allt það starf með þjóðinni
okkar, sem miðar að ræktun
lands og lýðs, utan veggja og
innan, upp til dala og fram við
sjó, skapar okkur bjargfastar
vonir og óbilandi trú á gróandi
þjóðlíf með þverrandi auðnir,
þar sem hver sannur íslending-
ur gerir skyldu sína í hvívetna
gagnvart landi, þjóð og þjóðerni
og kostaf kapps um að leggja
lífstefnunni lið, í hvaða skiln-
ingi eða mynd, sem það svo er.
Sigrún Magnúsdóttir í gervi Rannveigar i Dal (í miðið) og Finnbjörg
Örnólfsdóttir (t. v.) og Hulda Runólfsdóttir (t. h.) í gervi stallsystra
liennar.