Tíminn - 13.05.1944, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
PRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITSTJÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Sírrar 2353 og 437C
AFGREIÐSLA, INNHEIMT,
OG AUGLÝSINGASKT.—CTOFA:
FDÐUHÚSI, Llndargötu 9A.
Sfml 2323.
28. árg.
Reykjavík, laugardagiim 13. maí 1944
50. blat§
Erleat yfirlit:
Loftsókn og
taugastríð
Óþolinmæði eftir „innrásinni“
margumræddu fer vaxandi.
Margir höfðu spáð henni í marz,
aðrir í apríl og flestir í maí í
seinasta lagi. Til þessa hefir hún
ekki náð lengra en að vera loft-
sókn og taugastríð. Hversu lengi
sá aðdragandi hennar varir enn,
verður eigi sagt. En vel getur
verið, að hún hefjist ekki fyrr
en í júní. Vafalaust hefir hún
verið dagsett á Teheranráð-
stefnunni, með hliðsjón af vor-
sókn Rússa. Sennilega hefir þá
ekki verið reiknað með vorsókn
Rússa fyrr en í júní, einkum
vegna veðráttu. Veðráttan hefir
verið betri í Rússlandi í vetur
en í síðastl. 40 ár, og hefir það
stórbætt aðstöðu Rússa í vetr-
arsókninni og undirbúningi vor-
sóknarinnar. Má því reikna með,
að vorsókn þeirra geti hafizt
fyrr en ella. Það hlé, sem nú er
á stórorustum í Rússlandi, sýriir,
að Rússar eru að undirbúa vor-
sóknina.
Bandamenn hafa undirbúið
innrásina undanfarið með stór-
felldum loftárásum á samgöngu-
stöðvar og herstöðvar Þjóð-
verja í Norður-Frakklandi,
Belgíu, Hollandi og Vestur-
Þýzkalandi. Hafa þessar loftá-
rásir verið hinar stórfelldustu
og stöðugt aukizt. Þeir hafa þó
eigi dregið úr árásum á þýzkar
borgir, einkum hefir Berlín orð-
ið hart úti að vanda. Frá ítaliu
hafa þeir og haldið uppi hörð-
um árásum á borgir í Rúmeníu,
Ungverjalandi, Búlgaríu, aúk á-
rása á ítalskar borgir. Einkum
hafa verið gerðar harðar árásir
á Búkarest.
Taugastríðið til undirbúnings
innrásinni hefir líka verið kapp-
samlega rekið. Næstum daglega
hefir verið gefið til kynna, að
hún væri að hefjast. Þannig
hefir Þjóðverjum verið haldið
í stöðugum spenningi. Þá hefir
verið rætt um framtíðarfyrir-
ætlanir. Skýrt hefir verið frá
því, a<f Eisenhower ætti að verða
yfirherstjórnandi í Þýzkalandi,
en sérstakri nefnd Bandamanna
yrði falin hin borgaralega stjórn.
Sagt hefir verið, að rússneskur
her ætti að hafa setuliðsgæzlu
í austurhluta landsins, Bretar
í norðurhlutanum, en Banda-
ríkjamenn í Suður-Þýzkalandi.
Berlín yrði þó undir sameigin-
legri herstjórn þessara þriggja
stórvelda. í hernumdum löndum
verður stjórnin éins fljótt af-
hent innlendum stjórnarvöld-
um og auðið er. Pólland er þó
talið í nokkurri hættp í þessum
efnum, þar sem það verður
sennilega hernumið af rúss-
neskum her, og Rússar sækjast
þar til yfirráða. Allt þetta skraf
eykur vitanlega á stríðsskjálfta
Þjóðverja.
Þjóðverjar halda einnig uppi
taugastríði og telja sig undir
allt búna. Þeir munu og áreið-
anlega veita varmar móttökur.
Herfróðir menn telja, að þeir
hafi nú eins lítið lið á austur-
vígstöðvunum og minnst geti
verið þar. Þeir leggja auðsjáan-
lega meira kapp á að verjast að
vestan. Þeir telja líklegt^ ef þeir
geti hrundið innrásinni, að
Bandamenn muni eigi reyna
aftur fyrst um sinn, og á meðan
geti þeir jafnað um Rússa. Ef
stríðið dragist á langinn, geti
líka skapazt nýir möguleikar til
að komast sæmilega úr styrjöld-
inni. En biði þeir lægra hluta í
innrásinni, sé öll von úti.
Seimistu iréttir
Bandamenn hafa hafið stór-
fellda sókn á Cassinovígstöðv-
unum og unnið talsvert á. Hef-
Lán og styrkir til
skipakaupa
tjtlilutimariiefiidiii
skfpuð.
Seinasta Alþingi ákvað að
verja 5 milj. kr. úr fram-
kvæmdasjóði til styrktar skipa-
kaupum. Síðar ákvað þingið
með sérstökum lögum, að þetta
fé færi í nýjan sjóð, styrktar-
og lánasjóð fiskiskipa. í lögum
óessum segir ehnfremur, að at-
vinnumálaráðherra skipi 5
manna nefnd, er hafi á hendi
úthlutun fjár úr sjóðnum, að
fengnum tillögum stjórnar
Fiskifélags íslands. Skulu 4
þeirra skipaðir samkvæmt til-
nefningu þingflokkanna, einn
af hverjum flokki, en formaður
án tilnefningar.
Samkvæmt þessu hefir ráðu-
neytið 10. þ. m. skipað eftir-
greinda menn í nefnd þessa:
Jón Maríusson bankastjóra, og
er hann jafnframt skipaður for-
maður nefndarinnar.
Guðjón F. Teitsson skrifstofu-
stjóra samkvæmt tilnefningu
þingflokks Framsóknarmanna.
Guðmund I. Guðmundsson al-
þingismann, samkvæmt tilnefn-
ingu þingflokks Alþýðuflokks-
ins.
Gísla Jónsson alþingismann
samkvæmt tilnefningu þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins.
Harald Guðmundsson skip-
stjóra, ísafirði, samkvæmt til-
nefningu þingflokks Sameining-
arflokks alþýðu — Sósíalista-
flokksins.
Útsvörín í Reykjavík
verða 30 miljón kr.
Á fundi bæjarstjórriar Rvíkur
síðastl. miðvikudag var ákveðið
af fulltrúum Sjálfstæðisflokks-
ins að hækka enn útsvörin í
Reykjavík um 2]/2 milj. kr., en
búið er að jafna niður 27 yz
milj. kr. Verða því útsvörin alls
30 milj. kr. á þessu ári.
Útsvarshækkuh þessa rök-
studdu Sjálfstæðismenn með
því, að hún væri nauðsynleg
vegna hækkunar á vinnulaun-
um. Hækkun sú, er varð á Dags-
brúnarkaupinu í vetur, yki út-
gjöld bæjarins um 1 milj. kr., ef
ekki ætti að draga úr fyrirhug-
uðum framkvæmdum á árinu.
Auk þess mætti búast við hærri
dýrtíðarvísitölu en reiknað var
með, þegar fjárhagsáætlunin
var samin.
Kommúnistar og Alþýðu-
flokksmenn vildu verja þessari
útsvarshækkun til byggingar á
íbúðarhúsum.
S e n d £ herr askipti
Samkvæmt tilkynningu frá
sendiráði Bandaríkjanna, hefir
Mr. Leland B. Morris sendiherra
af forseta Bandaríkjanna, verið
skipaður sendiherra í Iran, og
lætur hann því af störfum hér.
Mr. Morris mun fara héðan mjög
bráðlega.
í stað hans hefir Mr. Louis
Goethe Dreyfus sendiherra í
Iran verið skipaður sendiherra
Bandaríkjanna hér, og mun
hann væntanlegur hingað til
lands innan skamms.
ir 8. brezki herinn verið fluttur
þangað.
Rússar hafa tekið Sebastopol
og þar með náð öllum Krim-
skaganum.
De Valera hefir beðið lægra
hlut við atkvæðagreiðslu í þing-
inu og hefir því beðist lausnar
fyrir stjórn sína.
Tuttugu Norðmenn hafa ný-
léga verið dæmdir til dauða af
þýzkum hernaðaryfirvöldum í
Noregi. Flestum dómunum hefir
verið fullnægt.
Fjársöínun til aukinnar blaðaúigáíu:
«
Framsóknarilokkurinn þarf
að auka bíaðakost sínn
Flokksþíngíð hét á Framsóknarmenn um allt land að hregð-
ast ve! víð þessarí nauðsyn
Svo sem mörgum Framsóknarmönnum er kunnugt, hefir
nú um nokkurt skeið staðið yfir fjársöfnun til útgáfusjóðs
Framsóknarflokksins. Hefir söfnun þessi nú þegar horið
mikinn árangur í einstökum byggðarlögum, en annarsstaðar
er hún í framkvæmd um þessar mundir. Þykir tímabært
að minnast á þetta mál nú í Tímanum og þá einkum í fram-'
haldi af því, sem um það var fjallað á sjöunda flokksþingi
Framsóknarmanna.
Kröfur almenrfings til blaða
fara stöðugt vaxandi. Til þess að
stjórnmálablöð geti náð al-
mennri útbreiðslu á viðskipta- j
grundvelli (þ. e. fengið nægi-'
lega marga borgandi áskrifend- {
ur og þá um leið auglýsendur)
verða þau, auk hinna venjulegu
stjórnmálagreina, að geta flutt
margs konar lestrarefni, bæði
fyrir þá, sem áhuga hafa á
stjórnmálum og einnig hina,
sem minna hugsa um stjórn-
málin hversdagslegslega, en
vilja gjarna fylgjast með bók-
menntum og listum, fræðileg-
um efnum, erlendum viðburðum
(öðrum en þeim, sem útvarpið
segir frá), íþróttamálum, sér-
áhugamálum kvenna o. s. frv.
Margir hafa ánægju af læsileg-
um framhaldssögum og ýmis
konar skemmtiefni. Dagblöðin í
Reykjavíkc t. d. eru farin að
flytja sérstakar sögur handa
börnum, og nýtur sú tilhögun
vinsælda. Það eykur og áreiðan-
lega vinsældir blaða, ef þau
hafa ráð á að flytja mikið af
myndum, einkum í sambandi við
fréttir, og útliti blaðanna má
heldur ekki gleyma, því að það
hefir líka sín áhrif.
í þéttbýlinu gera lesendur þá
kröfu til blaða, að þau komi út
daglega, eða a. m. k. sem oftast,
og fer þeim stöðugt fjölgandi,
sem gera þær kröfur. Við Faxa-
flóa býr nú t. d. nærri helming-
ur þjóðarinnar, og mikill meiri
hluti þess fólks, getur daglega
fengið þau blöð, sem gefin eru
út í Reykjavík. Flugferðir og á-
ætlunarferðir bifreiða á sumrin
veita og mikla möguleika til
tíðrar og jafnvel daglegrar út-
breiðslu blaða á stórum og fjöl-
mennum landssvæðum. Þeir,
sem í fjarlægð búa frá helztu út-
komustöðum blaða, munu hins
vegar láta sér nægja vikublöð,
en einnig þeim er fjölbreyttni
í efnisvali og annað það, sem
fyr er talið, áhugamál, ekki síð-
ur en öðrum.
Framsóknarmönnum mun það
ljóst, að flokkurinn eða þeir, sem
gefið hafa út blöð af hans
hálfu, hafa aldrei átt þess kost
að hafa blaðaútgáfuna svo
fjölbreytta sem æskilegast hefði
verið með tilliti til þess, sem
sagt hefir verið hér að framan.
Útgáfustarfsemi flokksins hefir
alltaf haft litil fjárráð, svo að
segja aðeins til hnífs og skeið-
ar. En nú er fjárhagur alls al-
mennings án efa rýmri en hann
hefir nokkurn tíma áður verið.
Því þykir ekki ósennilegt, a’ð nú
mætti einhverju um þoka, sem
ekki hefir reynst fært hingað til.
Það verður ekki með vissu
fullyrt hér, hverjar umbætur
eða viðbætur í blaðaútgáfunni
þykir fært að ráðast í. Mun það
meðal annars fara mjög eftir
því, hver árangur verður af
fjársöfnuninni. Fjölbreytni efn-
is í Tímanum og Degl hefir verið
aukin talsvert á síðustu árum og
fengið góðar undirtektir. Vérður
þeirri viðleitni að sjálfsögðu
haldið áfram. En margir myndu
líka telja æskilegt, að blað væri
gefið út daglega handa þeim
hluta þjóðarinnar, sem dagblaðs
getur notið, og flokksþingið á-
lyktaði að stefna skyldi hiklaust
að því marki. K
Framsóknarmenn vita vel að
mikið er undir því komið, að
þeir geti flutt mál sitt fyrir
allri þjóðinni, og að málstaður
flokksins verði ekki affluttur og
misskilinn vegna einhliða áróð-
urs andstæðingí og vantandi
skýringa. Það er ekki nóg að
skrifa vel og röggsamlega um
landsmái, ef meira eða minna
af þjóðinni sér ekki þau blaða-
skrif. En á þessu hefir alltaf
verið nokkur misbrestur frá því
að flokkurinn hóf starf sitt, af
fyrnefndum ástæðum, nema
helzt þann tíma, sem Nýja dag-
blaðið kom út í Reykjavík. Var
þó ekki hægt að kosta til þess
blaðs, eins og þurft hefði.
Ósennilegt ejj, að tekizt hefði
að ala þá sundrung milli manna
í bæjum og sveitum, sem orðið
hefir og óneitanlega ber nokkuð
á, ef Framsóknarflokkurinn
hefði haft bolmagn til að halda
úti fullnægjandi blaðaútgáfu
fyrir þéttbýlið.
í blöðum Framsóknarflokks-
ins þurfa lesendur í dreifbýli og
þéttbýli a£ geta átt kost á öllu
því margbreytilega lestrarefni,
sem þeir kunna að geta fengið
í blöðum annara flokka, og þó
betra og vandaðra. Þá hafa blöð
flokksins aðstöðu til þess að
kveðja sér hljóðs eirinig meðal
þeirra, sem ekki eru flokksmenn,
og þeirra, sem oft láta sig stjórn-
mál litlu skipta, og það með
þeim hætti, að_ einnig þessir ut-
anflokkslesendur telji sér ávinn-
ing í því að kaup blöðin og greiða
skilvíslega og fullu verði, á sama
hátt og menn kaupa læsilega og
umtalaða bók án tillits til þess,
hvort hún flytur einhverjar sér-
stakar skoðanir r eða ekki. En
þetta mál verður aldrei leyst
nema með öflugum stuðningi
flokksmanna hvarvetna um
landið. Blaðaútgáfan þarf á
stofnfé að halda til að ryðja sér
braut á þennan hátt og þetta
fé verður ekki fengið öðru vísi
en með fjárframlögum þeirra,
sem áhuga hafa fyrir málefna-
baráttu flokksins.
Eins og drepið er á í upp-
hafi tók síðasta flokksþing mál
þetta til meðferðar. Var þar um
það fullkominn einhugur og á-
hugi manna mikill fyrir fjár-
söfnup þeirri, sem nú stendur
yfir. Samþykkti flokksþingið
einróma ályktun, þar sem skor-
að var á flokksmenn um land
allt að efla fjársöfnunina.
' Flokksstjórnin treystir því,
að menn fylgi nú f jársöfnuninni
fast eftir í hverri sveit, hverju
kauptúni og kaupstað í land
inu, og umfram allt að þátttak
an verði almenn.
Fjársöfnunarnefndin hefir
fengið umboðsmann í hverju
byggðarlagi, en jafnframt er
skorað á forustumenn Fram-
sóknarfélaganna og aðra áhuga-
menn að vinna að söfnuninni,
ásamt umboðsmönnum nefnd-
arinnar.
Guðmundur Tryggvason Lind
argötu 9 A, Reykjavík, gefur all
ar nánari upplýsingar um fjár-
söfnunina og tekur við skila-
grein og framlögum.
Framsóknarmenn um land
allt! Minnumst þess, hvaða þýð
ingu umbótabarátta Framsókn-
arflokksins hefir haft. Hugleið-
um, hversu nú myndi ástatt, ef
hennar hefði eigi notið við. Ger-
um okkur jafnframt Ijóst, að
ekkert vinnst og ekkert á að
vinnast án fórna.
Íslendíngar geta ekkí höríað
Ný ummæli í sænskum og dönskum blöðum
Fregnir hafa nú borizt um það, að hiri sameiginlega yfirlýsing
ríkisstjórnarinnar og stjórnmálaflokkanna í'tilefni af boðskap
konungs hafi verið birt öllum blöðum í Stokkhólmi, en engar rit-
stjórnargreinar hafa enn verið birtar um hana.
Þá hafa borizt hingað fyrstu ummæli danskra blaða um boð-
skap konungs. Eru það ummæli úr ritstjórnargrein „Berlingske
Tidende“, þar sem því er lýst yfir, að konungur hefði eigi sam-
þykkt lýðveldisstofnunina undir núverandi kringumstæðum, þótt
samþykki hans hefði verið leitað fyrirfram. Er þetta athyglisvert
vegna þess, að ýmsir hafa talið orðsendingu konungs stafa af
því, að samþykkis hans hafi eigi verið leitað í tæka tíð.
blaðÍfföllum formsatriðum sambands-
laganna og eigi hafi verið hsegt
að afnema þau, nema set yrðu
ný dönsk lög í staðinn.
„Göteborgs Sjöfarts- och
Handelstidning“ segir m. a.:
„Kristján- konungur hefir nú
látið til sín heyra og þar með
roíið hina löngu þögn sína. Það
er ekki sem konungur Danmerk
ur, sem hann talar. í þvl landi
(Framh. á 4. síðuj
Loks hefir sænska
„Göteborgs Sjöfarts- och Hand-
elstidning", sem nýtur mikils á-
lits utan Svíþjóðar og skelegg-
ast allra sænskra blaða talað
máli Bandamanna á stríðsár-
unum, birt ritstjórnargrein um
orðsendingu konungs. Er þar
yfirleitt talað af skilningLum
afstöðu íslendinga, en þó gætir
þar þess þekkingarleysis, að ís-
lendingar hafi ekki fullnægt
Á víðavangi
KOMMÚNISTAR VIÐUR-
KENNA ÓLÖGMÆTI
VERKFALLSINS.
Það kemur nú berlega fram,
að kommúnistar í stjórn Al-
Dýðusambandsins eru orðnir
smeykir við framkomu sína í
vegavinnumálinu. Þeir finna, að
verkfallið hvílir eigi á lagaleg-
um grundvelli og hafa því reynt
eftir megni að koma í veg fyrir
úrskurð dómstólanna.
Fyrst eftir að kunnugt varð
um þá afstöðu ríkisstjórnarinn-
ar að vísa málinu til Félags-
dóms, ræddi blað kommúnista
mjög um nauðsyn þess, að sett
yrði sáttanefnd, er reyndi að ná
samkomulagi um málið. Slíkt
kom vitanlega eigi til greina
fyrr en úrskurður Félagsdóms
væri fallinn um lögmæti verk-
fallsins.
Þegar málið var tekið fyrir í
Félagsdómi, reyndi Alþýðusam-
bandsstjórnin að fá sem lengst-
an frest í málinu eða fram yfir
Dann tíma (16. maí), sem hún
hafði auglýst verkfall við
strandferðaskipin og síldarverk-
smiðjurnar, ef eigi væri þá búið
að fullnægja kröfum hennar í
vegavinnumálinu. Slíkur frestur
fékkst vitanlega ekki, þar sem
brýn nauðsyn er á skjótum
dómsúrskurði um málið.
Þegar þetta hvort tveggja
reyndist vonlaust, sneri Alþýðu-
sambandsstjórnin sér til ríkis-
stjórnarinnar með nýja verk-
fallstilkynningu.Þar segir svo,að
verði verkfallið dæmt ólöglégt,
iá verði fyrirskipað nýtt verkfall
frá 19. þ. m. og hafi Alþýðusam-
bandsstjórnin aflað sér til þess
oeirrar heimildar verklýðsfélag-
anna, er skýlaust fullnægi
vinnulöggjöfinni. Eigi afléttir
Alþýðusambandsstjórnin samt
verkfallinu nú, svo að það held-
ur.áfram eftir sem áður.
Sést bezt á þessu, að Alþýðu-
sambandsstjórnin telur líkleg-
ast, að núverandi verkfall henn-
ar verði dæmt ólöglegt. Hún
virðist sjá, að rétturinn sé ekki
hennar megin, en treystir enn
á, að hún hafi valdið.
TRÚNAÐARBROT PÉTURS.
Pétur Magnússon bankastjóri
hélt næsta kynlega ræðu í rík-
isútvarpið síðastl. þriðjudags-
kvöld. Ræðan átti að vera hlut-
laust yfirlit um banka- og fjár-
hagsmál, flutt á vegum Lands-
bankans, en var að miklu leyti
sleggjudómar um ýms hápólit-
ísk mál, t. d. eignaaukaskattinn
og önnur skattamál. Telja má
víst, að Pétur hafi með þessu
misnotað sér bæði þann trúnað,
sem Landsbankinn og útvarps-
ráðið hafa sýnt honum, og er
vissulega illt til þess að vita,
begar háttsettir embættismenn
gera sig seka um þvílíka óráð-
vendni. Verður að treysta því,
að útvarpsráðið veiti Pétri þá
áminningu og setji jafnframt
þær varúðarráðstafanir, að eigi
verði endurtekning á sliku
trúnaðarbroti.
FRAMLEIÐSLUTÆKI OG
PENIN G AEIGN.
Ræða Péturs var og að öðru
leyti til áminningar. Hann sagði,
að óhætt væri fyrir menn, sem
ættu skattsvikna peninga að
leggja þá í bankana, því að
skattayfirvöldunum væri litlar
upplýsingar veittar um inneign-
ir» Bankarnir virðast þannig
hjálparstofnanir fyrir skattsvik.
Er þetta eitt dæmi um þann
mikla misrétt, sem er á þjóð-
félagslegum aðbúnaði framleið-
enda og peningamanna. Bónd-
inn og útgerðarmennirnir verða
að greiða skatt af eignum sin-
um, en peningamennirnir geta
sloppið. Eigi ekki að fæla menn
frá því að eiga framleiðslutæki,
má ekki láta peningaeign njóta
betri skattakjara. Það verður að
gera öflugri ráðstafanir til að
láta skattalögin ná jafnt til
þeirra og framleiðslutækjanna.