Tíminn - 13.05.1944, Blaðsíða 3

50. Mað
TlMPiX, langardaglim 13. maí 1944
195
Sextugur:
Gunnar Bóasson
útgerðarmaður á Reyðarfirði
Knúts saga Rasmussens
FRAMHALD
Það má nærri geta, hvernig Knúti, sem var manna kattþrifn-
astur og snyrtilegastur og hafði ávallt með sér spegil og skæri
á hinum mörgu ferðum sínum um jökulbreiður Grænlands og
ísauðnir norðurhafanna, hefir orðið við þessa uppgötvun. Enda
leið honum þessi nótt aldrei úr minni.
Frá Lapplandi fór hann á hreindýrasleða til Njarðvíkur, sem
nú er orðinn kunnur bær í sögu Noregs. Þaðan hélt hann norð-
ur til Tromseyjar og átti þar langa viðdvöl, þótt hann hefði að-
eins gert ráð fyrir að koma þar rétt í land. Hann villtist sem sé
i bænum. Brottfarartími gufubátsins, sem hann hafði verið á,
nálgaðist óðum. Hann vatt sór því í vandræðum sínum að
stúlku, sem hann sá á götunni og ætlaði að spyrja hana til veg-
ar. En hún varð hrædd við hann og vék úr vegi fyrir honum.
Hann gerði auðvitað aðra tilraun. Hún flúði, og Knútur elti hana.
Hún skauzt inn á hliðargötu, og ætlaði þannig að losna við föru-
naut sinn. En Knútur fylgdi henni fast eftir. Þá fór hún að
hlaupa, en Knútur tók einnig til fótanna og náði henni brátt,
þreif í öxlina á henni og sneri henni að sér. Yndisfagurt and-
lit dauðskelkaðrar ungmeyjar blasti við honum.
„Ó, sleppið þér mér, sleppið þér mér,“ hrópaði hún.
Hann tjáði henni nú, að hann hefði hvorki morð né aðra
stórglæpi í huga, heldur ætlaði hann aðeins að spyrja hana til
vegar niður að höfninni.
Honum hafði sézt yfir, að ókunnur maður í Lappakufli og
gömlum og óhreinum buxum — hann hafði neyðst til þess að
gerast kyndari á bátnum — er engin tálbeita fyrir ungar stúlk-
ur í Tromsey, að minnsta kosti ekki tilsýndar.
Hann gat samt talið um fyrir stúlkunni, og þegar það kom á
daginn, að hún var á leið niður að höfninni, varð það að ráði,
að þau skyldu verða samferða. Þau voru bæði ung og glöð og
gamansöm. Allt í einu sagði Knútur:
„Við förum ekkert niður að höfn. Þeir mega eiga töskuna
mina, karlarnir á bátnum. Við skulum fara eitthvað og skemmta
okkur.“
Þau fóru síðan inn í veitingahús eitt, þar sem skíðafólk hafði
aðsetur á vetrum, og drukku te. Tókst brátt með þeim góður
kunningsskapur. Slógust þau í fylgd með skíðafólkinu, og Knút-
ur fékk lánuð skíði og tók þátt í stökkunum. Þegar hann brun-
aði fram af brekkubrúninni, sá hann, að gufubáturinn var lagð-
ur frá bryggju. Grámórauður reykurinn valt upp úr reyk-
háfnum og liðaðist upp í tæran geiminn. En umhverfis hann
dundu hlátrar og sköll ungá fólksins.
í Tromsey kynntist Knútur meðal annara Hjálmari Johansen,
hinum vaska förunaut Friðþjófs Nansen í leit hans að norður-
heimsskautinu. Þegar hann kom heim úr skíðaför að kvöldi
dags, var það yndi hans að renna sér niður brekkuna fyrir
ofan Tromseyjarbæ, þar sem brautin var hál sem gler eftir
mjólkursleðana. Allir aðrir forðuðu sér út í lausamjöllina, þar
sem auðveldara var að hafa stjórn á skíðunum og halda jafn-
væginu, en Hjálmar Johansen lék. sér að þvi að kveikja i píp-
unni í miðri brekkunni og skýldi loganum með holuní lóf-
anum.
Tvö íslenzk hljódfæri
Mér datt í hug að nota þetta |
tækifæri til að segja fáein orð
um afmælisbarnið. Hjá mér
vakna gamlar endurminningar
frá fyrri kynningu okkar Gunn-
ars.
Hann er fæddur að Borgar-
gerði í Reyðarfirði 10. maí^ 1884,
sonur Bóasar Bóassonar bónda
þar og konu hans. Sigurbjargar
Halldórsdóttur Jónssonar pró-
fasts frá Grenjaðarstað í Þing-
eyjarsýslu. Um fermingaraldur
fluttist hann með foreldrum
sínum að Stuðlum í sömu sveit
og dvaldist þar, þar til hann
giftist fyrri konu sinni (sem síð-
ar verður nefnd) og fluttist þá
að Teigagerði í sömu sveit og
reisti þar bú vorið 1906, og bjó
þar í 18 ár. Fluttist þá að Bakka-
gerði og hefir búið þar fram á
þennan dag. Skólaganga engin
og aðgangur að fræðibókum —
að ég held sáralítill, enginn
tími til lesturs eða fróðleiks.
Sömu heimilisstörfin- að kalla
frá morgni til kvölds, sama end-
urtekningin upp aftur og aftur.
Má því vel hugsa, að þessir
menn, sem alltaf vappa utan um
sömu þúfuna, sjái altaf sama
sjóndeildarhringinn, verði
þröngsýnir, sérvitrir og hug-
sjónasnauðir. En reynslan hefir
stundum sýnt annað, þótt
merkilegt megi kallast.
Fyrstu tildrögin að kynningu
okkar Gunnars voru næsta ör-
lagarík, en um þau tildrög verð-
ur ekkert skráð í stuttri blaða-
grein. Það var haustið 1909, að
ég var kynntur þessum unga og
glæsilega bónda; eru nú nær 35
ár síðan. Við þurftum þá að eiga
lítilsháttar samstörf saman, —
sækja hvor til annars. — Þá
furðaði mig strax á hv.e rúman
sjóndeildarhring þessi „heim-
alningur“ hafði. Mig furðaði á
hugsjónum hans og brennandi
áhugamálum, og óafvitandi varð
Gunnar einn minn bezti kunn-
ingi og hefir sá kunningsskapur
vissulega haldizt ómengaður
siðan.
Verkahringur þessa unga og á-
hugasama bónda var þá strax
margþættur og ekki lítill, og
hefir það svo til gengið fram á
þennan dag. Vona ég, að engum
finnist ofmælt, þótt að sagt sé,
að hann hafi allt þetta tímabil
verið einn athafnamesti bóndi
sinnar sveitar.
Svo má segja, að Gunnar hafi
stundað jöfnum höndum sjó og
land, haft oft mörgu fólki að
stjórna og í mörgu að snúast;
orðið samtímis að gegna trún-
aðarstörfum og félagsmálum
sv.eitar sinnar, svo sem hrepps-
nefndar- og skólanefndarstörf-
um, verið formaður félaga,
stefnuvottur og sáttasemj'ari, og
síðast en ekki sízt haft umsjón
fóðurbirgða og ásetnings innan
hreppsins síðan ásetningslögin
komu til framkvæmda. Þetta
síðasttalda trúnaðarstarf, sem
hreppsbúar hafa falið Gunnari,
hefir verið á stundum vanda-
samara og erfiðara til úrlausnar
en margur heldur. Reyðarfjarð-
arhreppur samanstendur af
sveitabændum og þorpsbúum,
sem flestir eru með kýr og kind-
ur í eftirdragi, en þar sem gras-
nytina vantar, verða þeir að fá
.pokkuð af aðkeyptu fóðri, og oft
vont að fá það. Þessum ásetn-
ings- og fóðurskortsmálum hef-
ir hann oft bjargað með þeirri
leikandi leikni og hagsýni, sem
fáum er gefin. Hann er strax
1909 orðinn formaður Búnaðar-
félags Reyðarfjarðar og sýnir
það bezt áhuga hans fyrir þeim
málum. Félagið mun þá hafa
verið nýgræðingur og getulítið
til verklegra athafna í stærri
stíl. Deyfð og dauðamók lá þá
yfir öllum verklegum fram-
kvæmdum. Bændur lofuðu Guð
fyrir, ef þeir vörðust húsgangi
og gátu talizt sjálfbjarga menn;
voru yfirleitt dauðhræddir við
allar nýjungar, sem höfðu
kostnað í för með sér. Það þótti
því dirfska og ekki lítið áhættu-
spil, þegar hinn ungi formaður
búnaðarfélagsins (yfir sumarið
1910) réði dýran mann — „bú
fræðing bæði utanlands og inn-
an“ — til jarðabótastarfa innan
félagsins. Maður þessi ferðaðist
um á félagssvæðinu með hesta
og jarðyrkjuverkfæri, plægði og
herfaði hjá bændurn, mest ofan-
af skorið land — svo var og
margt 'fleira til umbóta gert. Gaf
þetta beztu raun, svo að bændur
vöknuðu mjög til framkvæmda
á jarðyrkjunni. Þetta þótti nýj-
ung og stór viðburður, sem
skoraði tímamót í framfarasögu
sveitarinnar. Fólk hafði varla
séð hestum beitt áður fyrr fyr-
ir jarðyrkjuverkfærum.
Heimili Gunnars hefir verið
viðbrugðið fyrir gestrisni og
aðra greiðasemi á öllum sviðum.
Hefir hann þótt hinn bezti
heimilisfaðir. Verið hjúasæll svo
orð er á haft. Hann hefir litið
jafnt á hag verkafólksins sem
sinn eigin og gætt þess jafnan
að fólki sínu liði veþ væri á-
nægt og bæri ekki skarðan hlut
frá borði. Ég vil þó telja, að
hjálpsemi,hans við fátæka og
bágstadda hafi'aflað honum eigi
minstra vinsælda meðal sam-
tíðarfólksins. Enginn maður er
fljótari til að hjálpa eða gang-
ast fyrir samskotum eða annarri
aðstoð, þegar á liggur, ef
skepnumissir, heilsutjón eða
önnur óviðráðanleg óhöpp steðja
að heimili náungans. Fóður-
birgðastarfið hefir líka gert
hann öllum hreppsbúum kunn-
ugri hverju einasta heimili í
hreppnum, og því hægara til
skjótra úrræða, þegar á hefir
legið.
Til þess veit sá, er þetta skrif-
ar, að höfðingslund og góð-
gerðasemi Gunnars hefir geng-
ið það langt, að bágstaddur
fjölskyldur hefir hann flutt inn
í sitt eigið heimili, án þess má-
ske að athuga hvað af gæti leitt
fyrir hans eigið heimili.
En því má ekki gleyma, þótt
ég hafi aðeins nefnt nafn Gunn-
ars hér að framan, að hann
hefir alls eigi verið einn um að
gera garð sinn frægan. Hann
hefir eignazt tvær ágætis kon-
ur, sem verið hafa honum vel
samhentar og heimilinu í heild
ómetanlegar. Fyrri kona Gunn-
ars var Sigríður Jónsdóttir
Nikulássonar í Teigagerði og
Sólveigar Jónsdóttur. Eignuðust
þau 10 börn og eru 9 þeirra á
lífi. Sigríður dó 1922. Seinni
konan er Margrét Friðriksdóttir
Eiríkssonar og Sigrúnar Jóns-
dóttur. Þeim hefir orðið 9 barna
auðið og eru 8 á lífi. Gunnar á
nú 10 dætur og 7 syni á lífi. —
Að vera í senn möðir og stjúpa
fjölda barna og stjórna samtím-
is stóru og margþættu heimili
er eflaust ein hin allra vanda-
samasta staða og sennilega
færri konum hent §vo vel megi
fara, en öllum, sem til þekkja,
ber saman um, að Margrét hafi
staðið í stöðunni með snilld.
Gunnar er ungur maður enn,
bæði í anda og að útliti. Hann
er hinn viðfelldasti viðkynn-
ingamaður, ör í lund og hreinn.
Hann á samt meðfædda kald-
hæðni og fyndni, og er honum
eiginlegt að láta hvern hafa sitt
milliliðalaust, hvort sem í hlut
á hærri eða lægri og þótt und-
an svíði.
Ég geri ráð fyrir núna á þess-
ari reykingaöld, að unga fólk-
inu finnist það ótrúlegt, eða
þeim, sem reykja 20 sígarettur
á dag, að sextugur öldungurinn
hefir aldrei látið tóbak og vín
inn fyrir sínar varir, og lifað
samt hinu bezta lífi. í beztu
meiningu vil ég leggja það til,
að sérstaklega unga fólkið, sem
(Framh. & 4. slðu)
(Framh. af 2. síðu)
fiðlan, og er þó ekkert trúlegra
en svo hafi verið. En um miðja
síðustu öld, og allt þangað til
áhrifa frá söngkennslu Péturs
Guðjohnsens fór að gæta úti um
land, var kirkjusöngur á íslandi
í hinum mesta óléstri, enda þótt
þátttaka í honum væri almenn,
og að því leyti kirkjugestum
nútímans til fyrirmyndar. En
segja mátti, að hver syngi með
sínu nefi. Bezt þóttu þeir syngja,
sem komið gátu með allskonar
rykki og trillur í tíma og ótíma,
en einkum þótti slíkt ómissandi
í enda lags. Samt var söngurinn
mjög misjafn hjá hinum ein-'
stöku söfnuðum. Ýmsir prestar"
vildu bæta sönginn, en gátu það
ekki vegna þess, að við ekkert
ákveðið var að styðjast, þar sem
helztu söngmennirnir í hverj-
um söfnuði vildu halda sínu eig-
in lagi.
Ýmsir vildu kenna þetta lang-
spilinu, og sögðu, að meðferð
hljóðfæris, sem enginn kynni á
í raun og veru, eða sem væri
rangt stillt, leiddi til þess, að
lögin breyttust, smekkur fólks-
ins versnaði og þess vegna væri
komið sem komið væri, að söng-
ur reyndist víðast hvar í mesta
ólestri.
Pétur Guðjohnsen organisti
var einn af þeim, sem höfðu
horn í síðu langspilsins. Var
honum þó tileinkuð eina
kennslubókin til að læra á það.
Hann sagði í formála fyrir
nótnabók sinni, sem út kom
1861, að einmitt langspilið eigi
mikinn þátt í því, hve sálma-
lögin hafi afbakazt. Kvaðst
hann aldrei geta varað nem-
endur nógsamlega við því
„söngtóli“.
Þannig fór að lokum, að lang-
spilið varð úrelt, og mun það
hafa verið orðinn sjaldséður
gripur á seinustu áratugum 19.
aldar, enda telur Bjarni Þor-
steinsson þau „löngu gengin úr
móð“ um seinustu aldamót, en
séu til í söfnum.
* /
Hvað lögun snertir, voru til
tvær gerðir langspils. Var önnur
þeirra mjög svipuð" íslenzku
fiðlunni, en hin var með tölu-
verðu hálfhringsmynduðu út-
skoti út úr annarri hliðinni í
breiðari endann, og var sú gerð
talin fínni og betri. Að jafnaði
munu strengir langspilsins hafa
verið þrir. En til voru þó lang-
spil með aðeins einum streng,
eða tveimur, og enn önnur með
fjórum eða fimm. Og á ferð
sinni um ísland kvaðst Uno v.
Troil hafa séð langspil með sex
messings-strengj um.
Ekki höfðu langspilin „stól“
eins og fiðlan. En vitanlega var
hægt að stríkka á strengjunum
og stemma þá á sama hátt og
á fiðlunni.
Á langspilinu voru þverstrik,
sem gáfu til kynna, hvar heil-
nótur og hálfnótur voru á hverj-
um streng. Má nærri geta, hvort
strik þessi hafi alltaf verið sem
nákvæmast sett. Enda hefir ár-
angurinn verið eftir því,
Að stærðinni til var langspilið
mjög svipað norska hljóðfærinu
„Langeleik“. En strengir þess
voru 8, og bygging þess og still-
ing öllu nákvæmari heldur en
á langspilinu. Sömuleiðis var
leikaðferðin önnur.
Einhver elzta lýsing, sem til
mun vera á gerð langspilsins, er
í ferðabók Mackenzies, sem ferð-
aðist hér á landi sumarið 1830.
Fékk hann eitt að gjöf frá Þór-
unni, dóttur Magnúsar Stephen-
sens á Innrahólmi. Birti Mack-
enzie mynd af því í ferðabók
sinni.
Af þessu má sjá, að á tímabili
hefir langspilið þótt sæmilegt
hljóðfæri á heimilum „fínna“
fólks.
*
Nú munu þeir vera fáir, sem
muna eftir langspilinu, eða öllu
heldur, sem muna eftir því, að
leikið væri á það á kvöldvök-
unni, eða við hátíðleg tækifæri.
Og sama máli gegnir með fiðl-
una.
Bæði þessi innlendu hljóðfæri
dóu út með förumönnunum,
enda virðist eitthvað hafa verið
skylt með hinum ófullkomnu
heimatilbúnu hljóðfærum og ó-
gæfusömum flökkulýðnum.
Samband ísl. stnn vinnufélutia.
SAMVINNUMENN!
Þegar eldsvoða ber að höndum, brenna ná-
lega í hvert sinn óvátryggðir innanstokks-
munir.
Frestið ekki að vátryggja innbú yðar.
TónlistarfélafiW oc/ Leifefélflg Reyhjavíkur
„Pétur Crauturéé
Leikstjóri: frú GERD GRIEG.
Sýniiig annað kvöld kl. 8.
Aðgöngumiðar seldir kl. 4—7 í dag.
Þjóðleg bók:
Æiísaga
Bjarna Pálssonar
fyrsta landlæknis á íslandi, rituð af Sveinl Pálssyni, lækni.
Sigurður Guðmundsson, skólameistari á Akureyri ritar ítar-
legan formála. Allir þessir þrír menn, eru þjóðkunnir fræði- og
merkismenn, enda er öll bókin hin vandaðasta og fróðlegasta.
Bjarni Pálsson hefir með réttu verið kallaður annar höfuð-
faðir íslenzkrar náttúrufræði, faðir íslenzkrar læknisstéttar og
islenzkrar heilbrigðisbaráttu.
Bók þessi var fyrst gefin út árið 1800, og eigi aftur fyr en nú.
Hefir þessi ævisaga eins af merkustu sonum þjóðarinnar verið
ófáanleg í nær heila öld. Nú gefst mönnum kostur á að eignast
liana í vandaðri útgáfu. Þrjár myndir eru í bókinni, af Sveini
Pálssyni Nesi við Seltjörn, heimili Bjarna, og titilblaði frum-
útgáfunnar. Sigurður L. Pálsson, menntaskólakennari, samdi
skýringar og sá um útgáfuna.
Eignist og lesiff þessa hetjusögu! — Fæst hjá öllum bóksölum.
Affalútsala hjá Bókaverzlun Kristjáns Kristjánssonar, Reykja-
vík, sími 4179 og Bókaverzluninni Eddu á Akureyri, sími 334.
Árni Bjarnarson, Akureyri.
Htnikur
vantar á Kleppsspítalann. — Upplýs-
ingar í síma 2319.
Tilboð
óskast í vörubirgðir úr þrotabúi Guðmundar H. Þórð-
arsonar (Verzlunin ,,Astor“) fyrir 20. þ. m, Skrá yfir
vörurnar, sem eru aðallega vefnaðarvörur, er til sýnis
í skrifstofu borgarfógeta í Arnarhvoli.
Borgarfógetinn í Reykjavík, 10. maí 1944.
Kristjáu Kristjánsson
settur.