Tíminn - 25.05.1944, Síða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITSTJ ÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Síirar 2353 og 4372
AFGREIÐSLA, INNHEIMT.
OG AUGLÝSINGASKRITi: _OFA:
EDDUIIÚSI, Lindargötu 9 A.
Simi 2323.
28. árg.
Reykjavík, fimmtudagiim 25. maí 1944
54. klaf$
Erlcnt yfirlit:
Hvað tekur
við á Spáni?
í erlendum blöðum gætir nú
meira og meira þeirra spádóma,
að þess sé skammt að bíða, að
stjórnarskipti eða stjórnarbylt-
ing verði á Spáni. Stjórn
Francos hefir aldrei átt miklu
fylgi að fagna, enda kominn til
valda með aðstóð Þjóðverja og
ítala og hefir jafnan byggt til-
veru sína á liðveizlu hersins.
Ófarir Þjóðverja hafa gefið and-
stæðingum hennar byr í seglin
og er nú svo komið, að hún er
sögð fylgisvana alls staðar,
einnig meðai herforingjanna og
auðmannanna. Þeir eru búnir
að missa trúna á Franco, og
þess vegna virðast örlög stjórn-
ar hans þegar ráðin.
Hitt er meiri spurning, hvað
tekur við á Spáni, þegar veldi
Francos lýkur. Þar togast á tvö
öfl, annars vegar konungsinnar
og til fylgis við þá snúast nú
ýmsir fyrirliðar kirkjunnar,
margir yfirmenn hersins og
áhrifamiklir auðmenn, en hins
vegar lýðveldissinnar, þar sem
vinstri menn mynda aðalkjarn-
an. Báðir þessir aðilar búa sig
kappsamlega undir það að verða
hinum hlutskarpari, er til úr-
slitanna dregur.
Það leikur ekki á neinum vafa,
að lýðveldissinnar hafa miklu
meira fylgi meðal þjóðarinnar,
en hins vegar er aðstaða þeirra
stórum verri til að koma ár sinni
fyrir borð. Foringjar þeirra eru
landflótta 'og erfitt að halda
uppi nokkurri skipulegri starf-
semi. Auk þess er nokkur ágrein-
ingur milli helztu foringjanna.
Annars vegar er Negrin, sem
var seinasti forsætisráðherra
spánska lýðveldisins. Hann dvel-
ur nú í Englandi. Hins vegar er
Martinez Barrio, er var síðasti
forseti spánska þingsins. Barrio
telur sig nú forseta Spánar, þar
sem forsetavaldið hafi yfirfærzt
til þingforsetans, er Azana for
seti féll frá. Negrin nýtur miklu
meira fylgis, bæði meðal jafn-
aðarmanna, kommúnista og
vinstri manna, en Barrio nýtur
þó stuðnings eins mikils áhrifa-
manns, þar sem er Prieto, for-
ingi jafnaðarmanna. Ekki er tal-
ið ólíklegt, að sættir takist milli
Negrin og Barrio, sem dvelur nú
í Mexíkó.
Starfsemi konungssinna hefir
mjög aukizt upp á síðkastið og
fer nú orðið meira og minna
fram fyrir opnum tjöldum. Einn
aðalmaður hennar er mesti auð
maður Spánar, Juan Marsh. Þeg
ar er starfandi eins konar leyni
leg. ríkisstjórn konungssinna
undir forsæti erkibiskupsins af
Sevilla. Margir hershöfðingjar
eru orðnir þátttakendur í þess
um samtökum. í stuttu máli má
segja, að þau njóti stuðnings
þeirra íhaldsafla, sem studdu
Franco til valda, þótt þau væru
ekki beinlínis fastistisk, því að
(Framh. á 4. síðu)
Seinustu fréttir
Á Ítalíuvígstöðvunm geisa nú
ákafar orustur. Bandamenn
h'afa einnig hafið sókn á Anzio-
svæðinu. Mótspyrna Þjóðverja
er feiknahörð og hefir því
Bandamönnum miðað hægar
seinustu dagana. Talið er, að
Þjóðverjar hafi nú 17 herfylki á
Ítalíuvígstöðvunum, þar af 5
við Anzio. í Norður-Ítalíu verða
þeir að hafa sex herfylki til að
halda uppi lögum og reglu.
Bandamenn hafa tekið 7000—
8000 fanga síðan sóknin hófst.
Loftsókn Bandamanna gegn
stöðvum á væntanlegu innrás-
arsvæði í Vestur-Evrópu heldur
látlaust áfram.
Póststjórnfn annast
norðurferðírnir
Þingvallaferðunum óráðstafað
Atvinnumálaráðherra hefir
ákveðið, að póstmálastjórnin
annist sérleyfisakstur með
farþega á leiðinni Akranes—
Akureyri til 1. maí 1945. Hefir
póstmálastjórnin fengið leigð-
ar bifreiðar hjá fimm bif-
reiðaeigendum til ferðanna,
og er rekstrinum þannig hátt-
að, að gróði eða tap, sem af
honum verður, skiptist milli
þeirra, þegar búið er að draga
frá kostnaðinn við stjórn,
skrifstofuhald og afgreiðslu,
er póststjórnin annast að öllu
leyti. Mun þannig fást fullt
yfirlit um reksturinn, sem
getur orðið til mikilla leið-
beininga síðar, þegar fram-
tíðarskipulag þessara mála
verður ákveðið.
Eins og kunnugt er, hafa sum-
arferðirnar á þessari leið skipzt
milli Bifreiðastöðvar Akureyrar
(B. S. A.) og Bifeiðastöðvar
Steindórs, en B. S. A. hafði ein
vetrarferðirnar. Þegar sérleyfis-
tíminn rann út 1. marz í vetur,
varð póstmálastjórnin að taka
ferðirnar til bráðabirgða í sínar
hendur, því að B. S. A.-vildi ekki
halda þeim áfram fyrr en séð
yrði, hvernig úthlutun leyfanna
félli. Sótti B. S. A. um allan sér-
leyfisakstur á þessari leið, bæði
sumar og vetur, en Steindór um
sömu sumarferðir og áður.
Reis út af -þessu mikið þóf,
endaði með áðurgreindri á-
kvörðun atvinnumálaráðherra.
B. S. A. er einn þeirra aðila, sem
leigir póstmálastjórninni bif-
reiðir til þessara ferða, en Stein-
dór ekki.
Á öðrum sérleyfisleiðum hafa
sérleyfin verið veitt sömu aðilj-
um og áður, nema á leiðinni
Reykjavík—Þingvellir. Steindór
hefir haft sérleyfi á þeirri leið,
en hagaði sér mjög dþlgslega í
fyrra og stöðvaði um skeið ferð-
ir -í nafni þess, sem hefði „valdið
og bílana“. Lauk þeirri deilu þá
með því, að póstmálastjórnin
annaðist ferðirnar til bráða-
birgða. Er ekki ólíklegt, að sú
tilhögun haldist áfram.
Árekstrar þeir, sem orðið hafa
út af norðurleiðinni og Þing-
vallaleiðinni, virðast benda til
þess, að það muni verða örugg-
asta úrræðið til að koma í veg
fyrir þras og önnur óþægindi,
að póstmálastjórnin annist sér-
leyfisferðii' á aðalleiðunum að
öllu leyti, eins og gert er víða
annars staðar. Sú bráðabirgða-
tilhögun, sem verður á norður-
leiðinni í sumar, ætti að gefa
nokkurn vitnisburð um, hvernig
slík tilhögun myndi reynast.
Þátttakan í lýðveldískosn-
ingunum hefír veríð um 98
Prestskosningar
Prestskosningar hafa nýlega
farið fram í tveimur prestaköll
um, Skeggjastaðaprestakalli í
Norður-Múlaprófastsdæmi og
Staðarstaðarprestakalli á Snæ
fellsnesi. Atkvæðatalning fór
fram í skrifstofu biskups í gær
í Skeggjastaðaprestakalli var
Sigmar Torfason, cand. theol.,
kosinn prestur. Hlaut hann 77
atkvæði af 78 greiddum, en á
kjörskrá voru 134 kjósendúr.
Sigmar var eini umsækjandinn.
í Staðarstaðarprestakalli var
séra Þorgrímur Sigurðsson frá
Grenjaðarstað kosinn prestur
með öllum greiddum atkvæðum,
eða 160. Á kjörskrá voru 228
kjósendur. Þorgrímur var eini
umsækjandinn, þar sem Yngvi
Þ. Árnason, cand. theol., hafði
dregið sig til baka fyrir kosn-
inguna.
James Farrestad hefir verið
skipaður flotamálaráðherra
Bandaríkjanna. Hann var áður
aðstoðarflotamálaráðherra.
Það er sýnt, að þátttakan í þjóðaratkvæðagreiðslunni hefiV
farið talsvert yfir 97 af hundraði, og má jafnvel vera, að hún
nálgist 98 af hundraði, eða fast að því, þegar öll kurl eru komin
til grafar. Er það tvímælalaust mesta kosningaþátttaka, er
sögur fara af í lýðfrjálsu landi. Líklegt má telja, að um 96—98
af hundraði allra atkvæða séu jákvæð.
I tveim kjördæmum að
minnsta kosti, Vestur-Skafta-
fellssýslu og Seyðisfirði, - neyttu
allir atkvæðisbærir atkvæðis-
réttar síns, og má vera, að sú
hafi einnig verið raunin um
Rangárvallasýslu og Gull-
bringu- og Kjósarsýslu. En úr
því fæst ekki skorið fyrr en at-
kvæði þau, sem greidd voru vest-
an hafs, eru komin til skila.
í fírhmtán kjördæmum að
hundraði atkvæðisbærra manna
atkvæði, en alls staðar yfir 98
af hundraði, nema í Reykjavík,
á Akurevri og ísafirði. Minnst
varð þátttakan að lokum í
Reykjavík, 96 af hundraði. —
Hefir þó þvílík kosningaþátt-
taka aldrei fyrr átt sér stað hér.
Eftir því, sem bráðabirgða-
tölur sýna, hefir kjörsókn verið
sem hér segir í einstökum kjör-
nsta kosti greiddu yfir 99 af dæmum landsins:
Kjördæmi: Á kjörskrá Kosið hafa %
Reykjavík ........ 26240 96.0
Borgarfjarðarsýsla 1931 98.7
Mýrasýsla 1144 9^.2
Snæfellsness- og Hnappadalssýsla .. 1788 98.6
Dalasýsla 825 99.9
Barðastrandarsýsla 1810 98.5
Vestur-ísafjarðarsýsla .... 1207 98.0
ísafjarðarkaupstaður 1560 97.0
Norður-ísafjarðarsýsla . ... 1483 98.0
Strandasýsla 1127 98.8
Vestnr-Húnavatnssýsla ... 873 99.7
Austur-Húnavatnssýsla .. . 1272 99.1
Slqagafjarðarsýsla 2208 99.5
Siglfjarðarkaupstaður 1630 99.4
Eyj af j arðarsýsla 3141 - 98.6
Akureyrarkaupstaður 3506 97.0
Norður-Þingeyjarsýsla . .. . 1038 99.7
Suður-Þingeyjarsýsla 2384 99.0
Seyðisfjarðarkaupstaður . 494 100
Norður-Múlasýsla 1600 98.8
Suður-Múlasýsla 2896 99.1
Austur-Skaftafellssýsla ... 753 98.0
Vestur-Skaftafellssýsla ... 957 100
Vestmannaeyj akaupstaður 1985 99.0
Rangárvallasýsla 1945 99.9
Árnessýsla 3002 99.5
Gullbringu- og Kjósarsýsla 3312 99.7
Haf nar f j arðarkaupstaður 2318 * 98.7
Nýr doktor
Oskar Jónsson
verkstjóri í Prentsm. Eddu
Óskar Jónsson, verkstjóri í
prentsmiðjunni Eddu, lézt í
sjúkrahúsi Hvítabandsins síð-
degis í gær eftir nokkra legu.
Þessa merka manns verður
nánar getið síðar.
FYRSTU ÚRSLITIN
Talning hófst á þriðjudags-
kvöld í fjórum kaupstöðum,
Reykjavík, Hafnarfirði, ísa-
firði og Seyðisfirði.
í gærkvöldi höfðu svo til við-
bótar verið talin atkvæði í Vest-
mannaeyjum, Siglufirði, Árnes-
sýslu og Mýrasýslu.
í þessum átta kjördæmum
Var henni lokið um nóttina. féllu atkvæðin, sem hér greinir:
Reykjavík: Já Nei Auðir Ógildir
Sambandsslit 24528 150 255 295
Lýðveldisstofnun 24015 405 658 150
Hafnarfjörður:
Sambandsslit 2237 11 21 24
Lýðveldisstofnun 2192 21 56 24
ísafjörður: « 35
Sambandsslit 1402 16 35
Lýðveldisstofnun 1229 153 86 20
Seyðisfjörður:
Sambandsslit 470 2 9 7
Lýðveldisstofnun 457 7 18 6
Vestmannaeyjar:
Sambandsslit 1887 9 49
Lýðveldisstofnun 1859 18 45
Siglufjörður: 17
Sambandssiit 1559 5 16
Lýðveldisstofnun 1534 8 46 9
Árnessýsla: 30
Sambandsslit 2928 9 22
Lýðveldisstofnun 2899 11 63 16
Mýrasýsla: 0
Sambandsslit 610 10
Lýðveldisstofnun ■ 600 0
Heimspekideild Háskólans hef-
ir fyrir nokkru í samráði við
háskólaráð samþykkt að veita
Birni Guðfinnssyni doktors-
nafnbót fyrir ritgerð hans um
mállýzkur, er hann hafði sent
háskðlaráði.
Alexander Jóhannesson, Sig-
urður NorSal og Magnús Finn-
bogason menntaskólakennari
höfðu verið valdir í dómnefnd,
er dæma skyldi ritgerð Björns.
Taldi nefndin höf. ritgerðarinn-
ar (sem er fyrsti hluti af stærra
riti) hafa unnið hið mesta
þarfaverk i þágu íslenzkra mál-
vísinda og alla meðferð höf. á
efninu bera vitni um víðtæka
og sjálfstæða þekkingu.
Björn Guðfinnsson hefir «em
kunnugt er unnið merkilegt
starf undanfarin ár með rann-
sóknum sínum á framburði
tungunnar um land allt. Hefir
hann m. a. kannað framburð
mörg þúsund skólabarna.
Atkvæðatölurnar úr Mýrasýslu eru ekki lokatölur, og tölurnar
úr Vestmannaeyjum virðast ónákvæmar.
100% líátttaka.
Þá hafa borizt fregnir af all-
mörgum hreppum, þar sem hver
einasti atkvæðisbær maður
greiddi atkvæði, til viðbótar
þeim 89, er getið var í þriðju-
(Framh. á 4. síðu)
í hesthúsl ,Hesta-
mannaféL Fáks
Félafifið er að gangfast
fyrir stofnun hesta-
raannasambands
Hestaeigendur í Reykjavík
hafa hin síðari ár átt í miklu
basli með hestahald sitt. Hefir
mörgum verið skipað að rífa
skúra þá, er þeir hafa haft um-
ráð yfir til hestageymslu í bæn
um, en iðulega mjög amast við
hestahaldi þeirra, er þó hafa til
þessa fengið að halda skúrum
sínum.
Úr þessum vandræðum rættist
nokkuð í fyrrahaust, er Reykja
víkurbær festi kaup á gripa
húsunum í Tungu við Suður-
landsbraut og leigði þau síðan
„Hestamannafélaginu Fáki“ til
fimm ára. Lét félagið gera við
þau og breyta þeim svo, að þar
er nú hægt að ala 36 hesta, auk
þess sem þar er húsrúm fyrir
óskilagripi, hesta og kindur, er
lögregla bæjarins þarf að koma
fyrir um stundarsakir. Réði fé-
lagið síðan ráðsmann að Tungu
Ingólf Guðmundsson frá Ferju
koti, til þess að hirða hestana og
hafa umsjón með húsum og
heyjum. Eru nú 34 hestar á eldi
í Tungu.
Þeim félagsmönnum, er þess
hafa óskað, hefir félagið útveg-
að hagbeit handa hestum á
sumrin nú um nær tuttugu ára
skeið. Síðustu ár hafa allir hest-
ar Reykvíkinga verið hafðir í
sumargöngu í Geldinganesi og
Breiðholtsgirðingu.
(Framh. á 4. slðu)
Á víðavangi
SVÍAR HUNDSA
„SJÁLFSTÆTT FÓLK“.
Fyrir skömmu síðan fór Hall-
dór Kiljan Laxness mjög niðr-
andi orðurn um Svía í blaði
kommúnista í tilefni af mis-
skilningi þeim, er gætt hafði í
skrifum þriggja sænskra blaða-
manna um skilnað íslands og
Danmerkur. Sænski sendikenn-
arinn við Háskólann, Anna Z.
Osterman, hefur svarað þessum
óhróðri í Alþýðublaðinu og seg-
ir þar m. a.:
„Þér hafið víst ekki gleymt
dví, herra rithöfundur, að þér
hittuð einu sinni á ferðalagi í
Svíþjóð, vorið 1938, bláfátækan
kvenstúdent, sem af áhugasemi
hafði lagt það fyrir sig að
kynna þjóð sinni íslenzka menn-
ingu og einkum íslenzkar bók-
menntir. Hún var um þær
mundir meira að segja að
þýða bók eftir íslenzkan rithöf-
und, sem ekki mun vera yður að
öllu ókunnugur. Eins og þér vel
vitið hét bók þessi „Sjálfstætt
fólk,“ og kostaði hún þýðanda
drjúgan skilding, sem hefir enn ^
ekki fengizt endurgoldinn og'
fæst sennilega aldrei. Þér hafið
sjálfur lýst því yfir, að þýðing
sú sé vel af hendi leyst, og það
mun því ekki vera þýðanda um
að kenna, að bókin skuli ekki
enn hafa komið út í Svíþjóð, að
því er ég veit bezt. En gæti það
verið, að kuldi sænskra bóka-
forleggjara í yðar garð sé hin
eiginlega ástæða til hatrammra
ummæla yðar í garð þjóð-
ar minnar? Eða á hún að
gjalda þess, að stjórnmálatrú
yðar og skoðanabræðra yðar á
eins litlum vinsældum að fagna
i Svíþjóð og raun ber vitni? —
Það getur verið, að þér séuð
svo ókunnur sænskum staðhátt-
um, að þér haldið, að fáeinar
blaðamannahræður séu öll
sænska þjóðin.“
Eins og kunnugt er, eru Svíar
meðal fremstu og frjálslyndustu
bókmenntaþjóða heimsins og er
því von að Kiljan líki illa sá
dómur, að „Sjálfstætt fólk“
skuli ekki samþýðast hinum
vandaða bókmenntasmekk
þeirra. Hefir líka orðið sú
reynslan annars staðar, þar sem
bækur hans hafa komið út, að
þær hafa reynst lítt seljanlegar,
og þola því enganveginn sam-
keppni við íslenzka kindakjötið,
sem Kiljan níðir mest. Er þetta
vel skiljanlegt, því að á erlend-
um tungumálum njóta stíl-
hæfileikar Kiljans sín ekki og
þá verður lítið úr skáldskapn-
um.
„VÍSINDALEG RANNSÓKN"
KILJANS Á ÍSLENDINGUM.
Anna Z. Osterman segir enn-
fremur frá fyrstu kynnum þeirra
Kiljans á þessa leið:
„Ef til vill rekur yður annars
minni til þess, að ég lét þá í ljós
mikla aðdáun á þrautseigju og
listrænum gáfum íslenzku þjóð-
arinnai*. En mér er það enn
minnisstætt, og ég mun aldrei
gleyma því, hvílíkt svar þér gáf-
uð mér við því. Það var á þá leið,
að „vísindalegar rannsóknir" á
íslendingum ættu að hafa leitt
það í ljós, að gáfnafar þjóðar
yðar væri ekki sem bezt eða
jafnvel með lakara móti, ef bor-
ið væri saman við aðrar sið-
(Framh. á 4. síðu)