Tíminn - 25.08.1944, Blaðsíða 1

1
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPFANDI:
PRAMSÓKNARPLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Símar 2353 Og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG ATJGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9A.
Sími 2323.
28. árg.
Reykjavík, föstudagmn 25. ágúst 1944
81. blað
Erlent yfirlit:
Paríi
f r jáls
Frá því var skýrt í síðasta
blaði, að Parísarbúar hefðu gert
uppreisn gegn setuliðinu þýzka.
Nú hefir þeim tekizt að vinna á
því meginsigur, þótt enn virðist
það verjast í einhverjum hluta
borgarinnar, og herir Banda-
manna hafa verið beðnir að
hraða sér á vettvang, til aðstoð-
ar franska heimaliðinu.
Þótt fjölmennt og allöflugt
ríki, Rúmenía, hafi síðustu daga
gefizt upp fyrir hersveitum
Rússa, ný stjórn vinveitt Banda-
mönnum hafi verið mynduð þar
í landi og Mikael konungur
Rúmena hafi lýst yfir því, að
herafli þjóðarinnar muni nú
ganga í lið Bandamanna og snú-
ast gegn hinum fyrri vopna-
bræðrum sínum, Þjóðverjum, þá
er þessi stóratburður, sem gerð-
ist þó fyrr, mönnum víðast
enn ríkari í huga: Frelsun
Parlsar.
í fám löndum hafa óldur
frelsishugsjónanna risið svo hátt
sem í Frakklandi, og þar hefir
verið vagga margra þeirra
mannréttinda, sem frjálsir
menn njóta og hinar sameinuðu
þjóðir færa nú þyngstar fórnir
til þess að tryggja sér og öðrum
í framtíðinni. Og miðdepill allra
þessara lífshræringa hefir jafn-
an verið í Parísarborg. Það fer
sem heitur straumur um löndin,
nú þegar hinum þunga hrammi
erlendrar ánauðar og grimmi-
legrar harðstjórnar er af henni
létt og hinn þrhiti fáni hins
frjálsa, óflekkaða; Frakklands er
þar aftur dreginn að hún.
Það er einnig aðdáunar- og
fagnaðarefni, að Parísarbúar
sjálfir skyldu megna að rísa upp
gegn kúgurum sínum og reka þá
af höndum sér eftir fjögurra ára
undirokun. Það afrek Parísar-
búa — verkamannanna, emb-
ættismannanna, verzlunar-
mannanna, húsmæðra, er sjálf-
krafa fylktu liði gegn óvinalið-
inu, gráu fyrir járnum — sýnir,
að enn brennur sá sami eldur
í hug þeirra og hjarta sem fyrr-
um. Sá eldur varð ekki nú
fremur en áður kæfður í blóði
eða slökktur innan fangelsis-
múra.
Fyrir 155 árum brutu synir og
dætur Parísar niður Bastillu, svo
að ekki stóð steinn yfir steini.
Þessa síðustu daga hafa niðjar
þeirra, varpað'af sér því oki, er
var jafnvel enn hatramara og
skefjalausar beitt.
Mannkynið á hinum frönsku
baráttumönnum frelsisins á 18.
öld mikla skuld að gjalda.
Nú á þessu innrásarsumri hafa
Frakkar með fórnarhug og
hetjulund lagt að mörkum mik-
ilvægan skerf til þess að margar
þjóðir getl innan skamms beint
orku sinni að því að byggja tipp
og reisa úr rústum byggðir og
borgir, þar sem fólk skal á kom-
andi tímum njóta ávaxtanna
af baráttu forvígismannanna
frönsku — hinna dýrmætu og
dýrkeyptu mannréttinda, frelsis
og jafnréttis.
Seínustu fréttir
Frá Rúmeníu er þær fréttir
að segja, að rússnesku heráSeit-
irnar bruna þar áfram og mæta
lítilli mótspyrnu. Víða hefir
komið til átaka milli Rúmena og
Þjóðverja. Þýzka útvarpið kallar
atburðina í Rúmeníu svik fá-
mennrar klíku.
íslendingar vænta vínsam-
legra samskípta víð aðrar
þjóðír, - en vílja eínír ráða
í sínu eígín landí
Connally öldungadeildarþingmaður ber tíl
baka ummælin um Island, er honum voru
eignuð
Fyrir fáum dögum barst hingað til lands sú fr§gn, að Tom
Connally, formaður utanríkismálanefndar öldungadeildar
Bandaríkjaþings, hefði látið í ljós þá skoðun, að Bandaríkja-
mönnum væri „lífsnauðsyn að hafa bækistöðvar á íslandi" eftir
stríðið. Hafa tíðindi þessi vakið mikið umtal og talsverðan ugg,
enda er Connally formaður nefndar þeirrar, sem ráðamest er
um utanríkismál líandaríkjanna.
En í gær sendi utanríkismálaráðuneytið íslenzka út tilkynningu
þess efnis, að Connally öldungadeildarþingmaður hefði 23. þ. m.
skýrt sendiherra íslands í Washington svo frá, að hann hefði
hvorki gefið skriflegar né munnlegar upplýsingar um þetta mál,
er eftir sér gætu verið hafðar, og fullvissaði hann um, að um-
mælin væru rangléga eignuð sér.
Fer tilkynning utanríkismála-
ráðuneytisins hér á eftir:
„í tilefni af því, að eitt dag-
blaðanna í Reykjavík flutti þá
fregn í fyrradag eftir Senator
Tom Connally, formanni utan-
ríkismálanefndar öldungadeild-
ar Bandaríkjaþings, að hann
hefði í sambandi við þá skoðun
sína, að Bandaríkin ættu að
reyna að ná samningum um
langa leigu á öllum bækistöðv-
um á eyjum í Atlantshafi, eða
eignarrétti á þeim, sagt, að það
væri lífsnauðsyn, að hafa bæki-
stöðvar á íslandi, símaði 'utan-
ríkisráðuneytið strax sendiráði
íslands í Washington og óskaði
eftir nánari upplýsingum máli
þessu viðvíkjandi.
Frá sendiráðinu hefir nú bor-
izt svar á þá leið, að New York
Times hafi 22. þ. m. birt fregn
frá United Press, er var nokkuð
svipuð þeirri, er hér birtist. En
í samtali, sem. sendiherra íslands
átti við Senator Connally í gær,
skyrði hann sendiherranum frá
því, að hann hefði ekkl haldið
neina ræðu eða gefið neinar þær
upplýsingar, munnlegar eða
skriflegar, sem hafðar , hefðu
verið eftir honum. Blaðamenn
kynnu að hafa lagt fyrir hann
spurningar um málið, en að því
er snerti ummælin um ísland,
fullyrti hann alveg ákveðið, að
þau væru ranglega eftir sér
höfð".
Síðan aukin samskipti hófust
milli íslands og Bandaríkjanna
eftir lokun Evrópu og hingað-
komu amerísks herliðs höfum
við íslendingar orðið aðnjótandi
mjög mikillar og margvislegrar
velvildar af hálfu Bandaríkja-
stjórnar og Bandaríkjamanna.
Þessi mikla velvild hefir eflt
mjög þann vinarhug, er smá-
þjóðin íslenzka ber til stórveld-
isins vestan Atlantshafsins, er
í þrjú ár hefir barizt upp á líf
Fjármálaráðstefinan
í Bretton Woods
— Skýrsla ríkisstjórnarinnar —
Ríkisstjórnin hefir sent blÖðunum til birtingar skýrslu um
fjármálaráðstéfnuna í Bretton Woods. Áður hefir birzt í Tím-
anum viðtal við Svanbjörn Frímannsson, formann viðskiptaráðs,
er var einn þriggja fulltrúa íslendinga á ráðstefnunni. f skýrslu
ríkisstjórnarinnar segir nokkru gerr frá þessum málum.
Samkvæmt boði Bandaríkja-
stjórnar sendi íslenzka ríkis-
stjórnin þrjá fulltrúa á pen-
i'nga- og fjármálaráðstefnu, sem
haldin var í Bretton Woods í
Bandaríkjunum 1.—24. júlí síð-
astliðinn. Fulltrúar íslands voru
þeir Magnús Sigurðsson, Lands-
bankastjóri, Ásgeir Ásgeirsson,
bankastjóri og Svanbjörn Frí-
mannsson, formaður Viðskipta-
ráðs. Ritari nefndarinnar ^ var
ungfrú Martha Thors.
Saga þessa máls, í fáum drátt-
um, er sú, að í aprílmánuði 1943
birtust tvenns konar tillögur um
alþjóðafjármálaviðskipti að ó-
friðnum loknum.|Tillögur Banda-
ríkjastjórnar voru um Alþjóða-
gengisfestingarsjóð og eru
kenndar við Mr. White, aðal-
höfund þeirra. Tillögur Breta-
stjórnar voru aftur um gjald-
eyrissöfnunarsjóo* og eru þær
kenndar við Lord Keynes. Um
líkt leyti voru og birtar tillögur
frá Kanadastjórn og frönskum
f j ármálamönnum.
Fyrir forgöngu Bandaríkjanna
var svo unnið að samkomulags-
tillögum um þessi mál allt fram
til þess að fundurinn í Bretton
Woods hófst, og tóku þátt í
þeim undirbúningi sérfræðingar
frá 30 þjóðum, en til fundarins
í Bretton Woods var boðið 44
þjóðum og sendu allir fulltrúa
Voru það einkum sérfræðingar
sem mættu á þeim fundi, út-
nefndir af viðkomandi stjórnum
en enginn hafði fullnaðarumboð
til að skuldtoinda stjórn sína eða
(Framh. á i. síðu)
og dauða við hlið annarra stríð-
andi Bandamannaþjóða til þess
að allar þjóðir, er þess e.ru verð-
ugar, megi njóta réttlætis,
frelsis og sjálfsákvörðunarrétt-
ar.
En því meiri vonir um
það, að fá að lifa frjáls og óháð
í framtíðinnd, sem íslenzka þjóð-
in hefir tengt við velvild og
vinarhug Bandaríkjamanna, því
sárari hryggð og meiri ugg hefir
það vakið hér á landi, að öðru
hverju hafa borizt vestan um
haf ýmsar fregnir um tillögur
og ráðagerðir ýmissa manna um
áframhaldandi hersetningu ís-
lands af hálfu Bandaríkja-
manna. Hefir hér að vísu lítt
verið um þetta rætt á opinberu
færi, enda er þjóðin ófús að
trúa því, að þetta sé annað en
lauslegt hjal manna, sem ekki
ráða neinu um stjórnarathafnir
í Bandaríkjunum. En því oft-
í Bandaríkjunum. En því oftar
hefir verið skírskotað til fyrsta
í herverndarsamningnum, sem
íslendingar gerðu við Banda-
ríkjástjórn sumarið 1941, áður
en hinn ameríski herafli kom
til íslands. Þar segir:
„Bandaríkin skuldbinda sig
til þess að hverfa þurtu af ís-
Iandi með allan herafla sjnn á
landi, í lofti og á sjó, undir eins
og núverandi stríði er lokið."
Með þetta atriði J huga og
í trausti þess, að það verði vel
og afdráttarlaust efnt, hefir ís-
lenzka þjóðin sætt sig við dvöl
hins erlenda setuliðs í landinu,
sem að sjálfsögðu hefir kostað
smáþjóð sem við fslendingar er-
um, miklar og margvíslegar
fórnir á ýmsum sviðum, þrátt
fyrir ytri velgengni og enda þótt
frá vinaþjóðum sé.
Það er því allri þjóðinni hið
mesta fagnaðarefni, að herra
Connally skúli svo fljótt og ræki-
lega hafa -$>orið til baká við
sendiherra íslands í Washington
þau ummæli, er blöð og frétta-
stofur vestra1 höfðu ranglega
eftir Jionum haft.
En engu að síður gefur fregn-
in og það umtal, sem út af henni
hefir spunnizt, fulla ástæðu til,
að það sé látíð koma fram, skýrt
og ótvírætt, að íslendingar
munu aldrei sarhþykkja það, bg
aldrei sætta sig við það, að
nokkur þjóð hafi eftir að styrj-
öldinni linnir herbækistöðv-
ar innan íslenzkrar landhelgi.
Þetta er bezt að segja strax, af
fullri einurð og hreinskilni, og
gervöll þjóðin væntir þess og
treystir því, að forsvarsmenn
hennar hviki aldrei um hárs-
breidd frá eindregnum vilja
hennar í þessu efni.
Þessi afstaða íslendinga breyt-
ir engu um þann innilega vin-
arhug, er þeir bera í brjósti til
Bandaríkja N.-Ameríku, og eng-
ilsaxneskra þjóða yfirleitt, og
því síður orkar hún á óskir
þeirra og vonir um skjótan sig-
ur Bandamanna. Þeir óska þess,
að gagnkvæm vinátta haldi á-
fram að þróast milli íslendinga
og enskumælandi þjóða og sam-
skipti þeirra aukist og eflist. En
þeir geta ekki fórnað hluta af
frelsi sínu og rétti til þess að
ráða einir landi sínu, enda hafa
engir ábyrgir menn meðal vina-
þjóða vorra farið framáogmunu
vonandi aldrei fara fram á neina
slíka skerðingu frelsis og réttar
við okkur.
Héraðshátíð Fram-
sóknarmanna í
Skagafírði
Héraðshátíð Framsóknar-
manna í Skagafirði var haldin
að Varmahlið siðastl. sunnu-
dag og hófst kl. 5. Gísli Magnús-
son bóndi Eyhildarholti, for-
maður Framsóknarfélags Skaga-
fj arðarsýslu, setti samkomuna
með ræðu og stjórnaði henni.
Þá fluttu ræður Eysteinn
Jónsson, fyrverandi ráðherra,
Jóharm Frímann, ritstjóri á Ak-
ureyri, og Sigurður Þórðarson,
alþm. á Saðuárkróki. •
Friðfinnur Guðj ónsson leikari
skemmti með upplestri, og var
vel fagnað að vanda.
Að lokum var stiginn dans
fram á nótt.
Um 400 manna sóttu sam-
komuna.
Hraðfrystihusaeíg-
endur tileinka sér
úrræðí samvínnu-
manna
Snemma á árinu 1942 komu
eigendur hraðfrystihúsanna á
félagsskap með sér til þess að
annast sölú afurða sinna og inn-
kaup á 'framleiðsluvörum þeim,
sem til. framleiðslunnar þarf.
Félagsskapur þessi sem heitir
„Sölumiðstöð Hraðfrystihús-
anna", skammstafað „SH", hóf
starfsemi sína í ársbyrjun 1943
og yfirtók eignir Fiskimála-
nefndar af umbúðum og öðrum
framleiðsluvörúm, ásamt samn-
ingum nefndarinnar um kaup
á slíkum vörum.
í árslok 1943 voru 49 hrað-
frystihús í félagsskap þessum, í
ársbyrjun voru fyrirliggjandi
170 smál. af freðflökum. Á arinu
1943 var samtals flutt út
af framleiðslu félagsmanna
30.029.456 lbs. eða um 13.600
smálestir af freðfiskflökum.
Verðmæti fob nam samtals kr.
30.412.011.52. Birgðir í árslok
(Framh. á 4. síðu)
Á víðavangi
ÓLAFUR THORS
AFNEITAR VÍSI.
Þau tíðindi gerðust á sam-
komu einni, er Sjálfstæðisflokk-
urinn boðaði til hér sunnan
lands, að formaður flokksins,
Ólafur Thors, fann ástæðu til
þess að vara áheyrendur við
blöðum, sem þættust fylgjandi
stefnu Sjálfstæðisflokksins, en
væru það ekki.
Það er ekkert leyndarmál, að
hér átti formaðurinn við „Vísi",
sem meðal annars mun ekkert
hrifinn af hinum pólitíska ást-
ardansi Morgunblaðsmanna við
kommúnista. Gerast nú liðhlaup
víðar en í Þýzkalandi, hvort sem
þeir Vísismenn verða sigursælli
í viðureigninni við Ólaf Thors
og Bjarna Ben. heldur en
Stauffenberg og hans liðsmenn
í átökunum við þá kumpánana
Hitler og Himmler.
DULARGERVI STRÍÐS-
GRÓÐAMANNANNA.
Morgunblaðið gerir sér um
þessar mundir mikið far um að
hampa því, að Sjálfstæðisflokk-
urinn sé sérlega frjálslyndur
orðinn í landsmálum og áhugi
hans fyrir framförum og bætt-
um hag almennings sé brenn-
heitur. En þetta hefir lítinn
hljómgrunn fengið hjá fólki,
er á annað borð er frjálshuga og
umbótasinnað. Það lítur á^fram-
komu forráðamanna Sjálfsstæð-
isflokksins, og þá kemur ótví-
rætt í ljós, að þeir hafa til þessa
dags ávallt metið sérhagsmuni
meira en almannahug, og hve-
nær, sem þeit hafa gengið fram
fyrir skjöldu, hefir það verið í
því skyni að hefja sókn eða
halda upp vörn fyrir fáa gegn
hagsmunum þorrans.
En nú er um mikið að tefla fyr-
ir sérhagsmunamennina og þess
vegna verður blað þeirra og
flokkur að taka á því, sem til
er. Þess vegna reynir Morgun-
blaðið nú svo mjög til þess að
I skreyta sig og sína með þessum
stolnu fjöðrum.En gráðug smetti
stríðsgróðamannanna gægjast
. undan þessum litskrúðugú flík-
um og verða ekki dulin. Það er
! ekki jafn auðvelt að dyljast á
vettvangi þjóðmálanna og á
I grímuballi.
Aldarminning samvinnu
hreyiíngarinnar
Samvinnuhátíðir að Hvanneyri og Skildí
í Helgafellssvsít
Mörg kaupfélög hafa efnt til mannfagnaðar í sumar í tilefni
af aldarafmæli samvinnuhreyfingarinnar. Hefir áður verið sagt
frá samvinnuhátíð Kaupfélags Þingeyinga og Kaupfélags Sval-
barðsstrandar f Vaglaskógi. Síðastliðinn sunnudag héldu tvö
kaupfélög, Kaupfélag Borgfirðinga og Kaupfélag Stykkishólms,
fjölmennar samkomur af þessu tilefni.
Samvinnuhátíð Kaupfélags
Borgfirðinga var haldin að
Hvanneyri. Þórður Pálmason
kaupfélagsstjóri setti hana ræðu
og stjórnaði henni.
Auk hans fluttu ræður Þórir
Steinþórsson skólastjóri í Reyk-
holti, Andrés Eyjólfsson bóndi í
Síðumúla, Friðrik Þorvaldsson
framkvæmdastjóri í Borgarnesi
og Guðmundur Jónsson bóndi að
Hvítárbakka.
,Karlakór Borgarness söng,
undir stjórn Halldórs Sigurðs-
sonar, og flokkar kvenna frá
ungmennafélaginu Skallagrími
í Borgarnesi og Fimleikafélagi
Hafnarfjarðar kepptu í hand-
knattleik.
Að lokum var stiginn dans.
Húsmæðraskólanefnd Borgar-
fjarðar annaðist veitingar.
Um 1500 manns sóttí hátíðina.
Samkoma - samvinnumanna á
verzlunarsvæði Kaupfélags
Stykkishólms hófst með messu
að Helgafelli. Séra Sigurður Ó.
Lárusson, prédikaði.
Síðan fóru aðalhátiðahöldin
fram að Skildi. Setti Sigurður
Steinþórsson kaupfélagsstjóri
þar samkomuna, og Stefán Jóns-
son skólastjóri, formaður kaup-
félagsins, flutti ávarp.
Aðrir ræðumenn voru Bjarni
Ásgeirsson alþingismaður og
Bjarni Bjarnason skólastjóri á
Laugarvatni. Karlakór úr Stykk-
ishólmi, undir stjórn Bjarna
Andréssonar kennara, skemmti
með söng milli þess, er ræður
voru fluttar.
Bragi Jónsson bóndi að Hof-
túnum flutti frumsamið kvæði,
en Árni Helgason og Benedikt
Lárusson sungu gama^nvísur.
Um miðnætti var skotið flug-
eldum af Arnarhóli við mikinn
fögnuð áhorfenda.
Veður var gott, og sótti mikið
fjölmenni úr héraðinu samkom-
una. Hafði verið reist tjaldbúð
mikil við samkomuhúsið til
þess að dansa í, og fimmtán
fánar skreyttu hátíðarsvæðið.