Tíminn - 19.09.1944, Side 3

88. blat?
TfcMIJVftj, þriffljwdaginn 19. sept. 1944
351
ÐANARSllNNMG:
Skarphéðmn Einarsson
gullsmiður á Blönduósi
Minning góðra manna fyrnist
ekki eða máist út af tímans
tönn. Og nú er líður að sjötug-
asta afmælisdegi Skarphéðins
sál. Einarssonar, finnst mér
minn horfni vinur eiga tilkall til
nokkurra minningarorða, er of
lengi hefir dregist að birta.
Skarphéðinn sál. var fæddur
að Sigríðarstaðakoti í Fljótum
30. ág. 1874 og var því tæpra 70
ára er hann lézt þann 14. apríl
síðastl. Hann var jarðsettur í
Bólstaðahlíð við hlið konu sinn-
ar, er hann missti fyrir nítján
árum. Jarðarförin var ein sú
fjölmennasta, er hér hefir verið,
og bar þess glöggt vitni, að þar
var mætur maður til moldar
borinn.
Foreldrar Skarphéðins voru
Einar Andrésson og Margrét
Gísladóttir, bæði af skagfirzkum
ættum. Var Einar gáfumaður
mikill og margfróður og þótti
svo mjög bera af öðrum sam-
tíðarmönnum í alþýðustétt, að
kenndur var hann við fjölkyngi,
sem þá var enn títt um slíka
menn. Einar var og ágætavel
hagmæltur. Eru. margar vísur
hans þjóðkunnar og hafa sumar
þeirra verið eignaðar Bólu-
Hjálmari. Sýnir það vel ágæti
vísnanna. En nokkru mun sjálf-
sagt um valda, að vísur Einars
hafa aldrei verið gefnar út. En
Einar var kenndur við Bólu sem
Hjálmar. Margrét kona Einars —
móðir Skarphéðins — var greind
kona og glæsileg.
Einar Andrésson var tvíkvænt-
ur og átti sextán börn. Komust
tiu þeirra til þroska ára, og var
Skarphéðinn þeirra yngstur. Öll
voru þau systkini vel mönnuð og
meira en í meðallagi að öllu at-
gervi. Voru þau kynsæl og er
mikill ættbálkur af Einari And-
réssyni kominn. Tvö barna hans
eru enn á lífi, Guðríður og Hali-
dóra, er báðar dvelja hjá börn-
um sínum í Reykjavík.
Skarphéðinn fluttist með for-
eldrum sínum vestur í Húna-
vatnssýslu 1884. Um tvitugt fór
Skarphéðinn að heiman og nam
gullsmíði. Sóttist honum námið
vel, því listfengi og handlægni
voru honum í blóð borið.
Að loknu námi kvæntist
Skarphéðinn Halldóru Jóns-
dóttur Þorsteinssonar frá Brún.
Reistu þau Skarphéðinn bú á
Mörk á Laxárdal og bjuggu þar
nokkur ár.. 1913 fluttust þau að
Ytratungukoti í Blöndudal. Þar
missti Skarphéðinn konu sina
árið 1925, sem hann tregaði sárt.
Hafði sambúð þeirra verið með
ágætum og ástrík mjög. Var
Halldóra sál. prýðilega gefin
myndarkona, er reyndist jafn-
vel sem eiginkona, móðir og
stjórnandi á heimilinu, úti sem
inni, í löngum fjarverum manns
síns. Þau hjón eignuðust tvær
dætur, Ósk og Ingibjörgu, er
hlotið hafa þær vöggugjafir, sem
beztar eru, góðir hæfileikar og
mannkostir.
Er Skarphéðinn missti konu
sína, greip hann nokkur óþreyja,
því að lund hans var viðkvæm.
Leitaði hann þá tilbreytingar i
starfi, fór til Reykjavíkur — tók
þar bílstjórapróf, þá kominn yfir
fimmtugt. Keypti hann flutn-
ingabifreið og stundaði akstur
fyrir sveitunga sína í sjö ár.
Þótti sumum mikið í ráðizt af
svo öldruðum manni. Skarp-
héðni fórst þetta starf vel sem
öll önnur. En fremur litlar tekj-
ur mun þessi atvinna hafa gefið
honum, því að greiðasemi og
fórnfýsi var Skarphéðni ætíð
efst í hug og aldrei spurt um
daglaun að kvöldum.
Eftir að Skarphéðinn brá búi,
dvaldist hann á heimili dóttur
sinnar Óskar og tengdasonar,
Guðmundar Hjálmarssonar tré-
smiðs. Fluttist hann með þeim
til Blönduóss 1933, þar sem hann
dvaldist til æviloka.
Skarphéðinn var elju- og at-
hafnamaður. Hann byggði upp
báðar jarðirnar, þar sem hann
bjó lengst, og vandaði til «ftir
því sem kostur var með litlum
efnum. Á Blönduósi reisti hann
allstórt og vandað steinhús, og
varði í það þeim litlu efnum,
sem hann átti, auk sinnar eigin
orku. Var honum hið mesta
kappsmál að allt,sem hann gerði
væri vandað og varanlegt. Hann
batt orðið ástfóstur við húsið
sitt hér, þótt' hins vegar væri
átthagaástin ómenguð, og hug-
urinn reikaði jafnan um sól-
hlýja dali og víðfeðm öræfi, þar
sem hann hafði unað lífinu
lengst, og þroskazt við marg-
háttuð störf í skini og skúrum
lífsins.
Eins og áður getur var Skarp-
héðinn gullsmiður. Stundaði
hann þá atvinnu allmikið jafn-
framt búskapnum. Var listfengi
hans og smekkvísi með afbrigð-
um. Voru skartgripir eftir hann
eftirsóttir, og til hans leitað þá
vel þurfti að vanda til vina-
gjafa, er gerðar skyldu úr dýr-
um málmum. Var hann og hinn
mesti völundur á flest annað
smíði úr tré og járni. _
Snemma fór Skarphéðinn að
stunda lækningar á mönnum og
dýrum. Fór þar saman meðfædd
eðlisgáfa, góð greind og fórn-
fýsi. Hlaut hann brátt almennt
traust sem læknir og var mikið
til hans leitað og þótti jafnan
vel gefast. Við sjúkrabeðinn
(Tramh. d 4. slðu)
ósamræmi og nú er. Hvort held-
ur eru ráðherrar, Alþingi, for-
stöðumenn stofnana eða undir-
menn þeirra, er fram að þessu
hafa getað hlutast til um laun
manna, þá má slíkt ekki gerast
í framtíðinni nema samkvæmt
því lcerfi, er ný launaskipun
mælir fyrir um.
Stofnanir utan launalaga.
Nokkrar opinberar stofnanir
hafa frá upphafi verið án íhlut-
unar þings og stjórnar um
launagreiðslur, svo er t. d. um
bankana. Það er næsta augljóst
mál að litil ástæða er til þess að
setja einni ríkisstofnun fyrir-
mæli um launagreiðslur, en láta
aðra sjálfráða. Ósamræmi af
þessari tegund hefir sagt til sín
að undanförnu, einkum þó í því,
að ein stofnunin ber sig saman
við aðra og krefst sama frjáls-
ræðis sér til handa í þessum
efnum. Er erfitt að mæta slík-
um óskum með öðru en því að
taka allar opinberar stofnanir
inn í launalög svo að sömu regl-
ur gildi fyrir alla opinbera
starfsmenn. Framkvæmd lag-
anna yrði að sjálfsögðu mun
auðveldari með þeim hætti.
Samræmd starfskjör.
Með hinum nýju launalögum
þarf að samræma, auk laun-
anna, ýms önnur starfskjör
manna. Má þar nefna vinnutíma
við reglubundin störf, auka-
vinnu, launagreiðslur vegna
veikinda, orlof, o. fl. í þessum
efnum er hliðstætt ósamræmi
nú og er um launin. T. d. er í
einni skrifstofu unnið 45 klt. á
viku en í annari 36, aukavinna
er greidd í einni stofnun, en ekki
í annari, sumarleyfi eru mis-
löng, laun eru greidd í veikinda-
fjarverum í nokkra mánuði skv.
reglugerð sums staðar, en ann-
ars staðar eru engar slíkar regl-
ur til. Allt þetta skapar óánægju
og erfiðleika og engin þörf á að
viðhalda slíku misræmi.
Hver, sem kynnir sér rækilega
núverandi launakerfi, ef kerfi
skyldi kalla, mun fljótt sann-
færast um nauösyn þess, að ný
og betri launalög verði sett hið
allra fyrsta. í 20 ár hefir Al-
þingi verið bent á þessa nauð-
syn öðru hvoru, en árangurs-
laust. Jafnvel þingið sjálft og
fjárveitinganefnd þess hefir
sent ríkisstjórnum áskoranir um
endurskoðun laganna, en ekkert
dugar. Stundum er fjárhagur
ríkissjóðs of þröngur til þess að
slíku máli sé hreyft, en þegar
betur árar eru önnur verkefni
meira aðkallandi. Stundum er
verðbólga og það er mjög óhent-
ugur tími, en stundum er kreþpa
framundan og það er enn verra.
Líklega verða launalögin alveg
„tímalaus“, eða hvers konar
„ástand“ þarf að skapast til þess
að launalög verði endurbætt,
sem önnur lög? Svo getur farið
að versti tíminn verði valinn,
ef enn á að slá málinu á frest.
Knúts saga Rasmussens
FRAMHALD
„Nei, gerðu það í öllum bæhum ekki“, veinaði þá vesalings
gamli særingamaðurinn. „Reyndu að hafa taumhald á orku
þinni, svo að húsið það arna fari ekki út í veður og vind. Töfra-
gripirnir mínir eru lítils virði í samanburði við þína“.
Og svo þreif hann hrafnsklóna sína, sem var hreinasta af-
bragð til þess að hæna að bráð, þegar illa veiddist, tréflis, sem
gerði menn tilfinningalausa, tófutönn, sem gerði þann, sem
hana bar, kænan og snarráðan, og alla aðra töfragripi, sem hann
átti í fórum sínum, og kastaði þeim fyrir fætur Knúts. í staðinn
fékk hann glas, sem í voru fimmtíu grömm af salmíaki, er reif
hressilega í nefið, ef af var þefað. Þetta glas var svo bundið um
háls særingamannsins, er síðan hraðaði sér brott, því að hann
óttaðist, að keppinauturinn myndi sjá eftir kaupunum og krefjast
þess, að þau gengju til baka. En svona kröftugum töfragrip vildi
hann ómögulega missa af, eins og skiljanlegt er.
Það var ætlun Knúts að koma í þessari ferð í byggðir allra
þeirra Eskimóa, er lifðu á hinu víðlenda svæði milli Grænlands
og Kanada. Ferðin vestur á bóginn sóttist því ærið seint. Þegar
til Keewatin kom, tókst hann á hendur langferð inn á
meginlandið, ásamt tveimur Dönum, er í leiðangrinum voru,
dr. Birket Smith og Helga Bangsted, til þess að leita Eskimóa,
sem þar áttu heima og margar sagnir gengu um meðal þeirra,
sem á ströndunum og eyjunum bjuggu, en voru að öðru leyti lítt
kunnir. Honum tókst að finna þessa innlandsbúa og öðlast vin-
áttu þeirra og trúnað. Þetta fólk var að mörgu leyti ólíkt Eski-
móunum, sem við sjóinn bjuggu, og hafði annan átrúnað og aðra
siði en þeir. En samt sem áður kom í ljós, að sömu sögur og
sagnir gengu þar manna á meðal og hann hafði heyrt í æsku
sinni heima í Grænlandi, sumar hverjar því nær orðréttar.
Þetta fyrirbæri sannaði ótvírætt, að fyrr á öldum höfðu sam-
skipti átt sér stað milli þessara tveggja Eskimóastofna, innlands-
búanna í Kanada og Grænlendinganna, er nú hafa um aldaraðir
verið aðskildir af svo miklum fjarlægðum, að samgöngur eru
gersamlega óhugsandi. Á þessum og fleirum rannsóknum sínum
grundvallaði Knútur síðar kenningu sína um þjóðflutninga Eski-
móa til forna.
Þarna í innlöndum Norður-Kanada gisti hann fólk, sem ein-
göngu lifði á hreindýrum og laxi og átti við þau ókjör að búa,
að varla kom sá vetur, að það sylti ekki heilu hungri og eln-
hverjir dæi úr hor. Hér sem endranær hafði Knútur þann hátt
á að afla sér fyrst vináttu fólksins, svo að h^nn gæti kynnzt
bæði kostum þess og göllum og séð annað og meira en yfirborðið
á lífi þess og lífsbaráttu. í þessu var einmitt fólginn sá regin-
munur, sQm var á honum og þorra annarra landkönnuða, sem
sækja heim lítt þekktar þjóðir og láta sér nægja að horfa gests-
augum á hin ytri form. Það er ef til vill af þessu, að í bókum
hans um hina dreifðu og snauðu Eskimóa norðurhjarans kveður
við allt annan tón, heldur en í ritum allmargra annara, sem
um þessar sömu slóðir hafa farið til þess að kynnast fólkinu
þar og siðum þess. Starfsaðferðirnar hafa verið svo ólíkar, og
hiörtun, sem undir slógu, einnig.
Eftir langa útvist skildu leiðir þeirra félaga. Sjálfur fór Knútur
með litlu föruneyti, aðeins tveim Eskimóum, áfram vestur á bóg-
inn meðfram allri norðurströnd Ameríku, allt til Beringssunds,
en aðrir samfylgdarmenn hans fóru aðrar og skemmri leiðir til
heimkynna hvítra manna. Má segja, að í þessari ferð hafi Knút-
ur gist alla Eskimóaættstofna, sém til voru um hans daga. Misseri
eftir misseri hélt hann áfram, veiddi sér og förunautum sínum
til matar, skráði söngva og sagnir, rannsakaði lif og háttu fólks-
ins og safnaöi töfragripum og áhöldum. Fjölmörg söfn í ýmsum
iöndum nutu góðs af ferðum hans, og í Kaupmannahafnarsafni
eipu eru tíu salir fullir af munum, er Knútur lét þvi í té, þegar
hann kom úr þessari ferð.
Þegar heim kom,settist Jrann*við að vinna úr því,sem hann hafði
haft með sér heim að ferðinni lokinni. Skrifaði hann stórar
bækur og gagnmerkar um rannsóknir sínar og uppgötvanir ferða-
lagsins, en dró síðan ferðasögu sína saman í mjög skemmtilega
bók, er hann nefndi „Sleðaferðina miklu“ og var mjög lesin og
eftirsótt í Danmörku árum saman. Var það að verðleikum, því
að Knútur var bráðskemmtilegur rithöfundur. Er það ósmátt
verk, sem eftir hann liggur á því sviöi, þótt það hafi að nokkru
leyti horfið í skuggann af landkönnunum hans og rannsóknar-
störfunu Af þessu tagi eru hin miklu söfn þjóðsagna og söngva
Eskimóa, einkum þó grænlenzkra, er hann varði miklu starfi til
þess að koma í hæfan búning á öðru og fjarskyldu tungumáli.
Knútur stóð nú á hátindi frægðar sinnar. Menningarstofnanir
kepptust um að heiðra hann og veita honum sæmdir. Hann þáði
slíkt glöðu geði, enda var ekkert af þessu honum veitt að óverð-
skulduðu, en hann lét samt sem áður ekki glepjast af prjálinu.
Hann var samur og jafn og hann hafði ætíð verið. Honum var
hvorki hætt til þess að láta hugfallast, þótt á móti blési, né of-
metnast í velgengninni. Það er hverjum manni gæfa að vera s-vo
farið, en því miður ekki öllum gefið.
Marga svaðilför fór Knútur eftir þetta og vann sér margt til
lofs og frægðar. En hér er bezt að láta þessum þætti lokið. Það
hefir verið stiklað á stóru, en í heild ættu þær frásagnir, sem hér
koma fyrir augu íslenzkra lesenda og nær allar eru sóttar í rit
Péturs Freuchens, sem var nánasti félagi hans og samvinnumað-
ur í fjórtán ár, að gefa nokkuð glögga hugmynd um bæði mann-
inn og afreksmanninn Knút Rasmussen.
Knútur dó haustið 1933. Hann var mjög harmdauði öllum, sem
honum höfðu kynnzt, og þeir voru margir. Einnig hér á íslandi
mun hann hafa átt vini, sém dáðu hann og elskuðu á þann hátt,
sem fáum einum auðnast að verða elskaðir og dáðir.
Htúlku
■ vantai* í eldluisið á Yífilsstöðum frá 1.
októbci' n. k. — l i»5ilýsim*ar hjjá ráðs-
konuiini á Giinli. — Síini 3950.
Raítækjavínnustoían Selfossi
framkvæmir allskonar rafvirkjastörf.
Samband ísl. satnvlnnufélagu.
SAMVINNUMENN!
Dragið ekki að brunatryggja innbú yðar.
Biðjið kaupfélag yðar að annast vátryggingu.
O *■ A
Rœstiduft —
er íyrir nokkru komlS á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað & alian
hátt. Opal ræstiduft heíir
alla þá kosti, er ræstlduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir búsáhalda og eld-.
húsáhalda.
Notið
O P A L rasstiduft
Bókamenn!
Víð víljum vekja athygli yðar
á eftirtöldum bókum:
Og dagar koma . . .,
eftir Rachel Field. íslenzk þýðing Jóns Helgasonar
blaðamanns. Vinsælasta bók kvenþjóðarinnar þetta
ár.
York liðþjálfi,
hetjusaga amerísks hermanns — sönn og stórbrot-
in lýsing.
Hetjur á heljarslóð,
saga um baráttu rússnesku skæruliðanna — spenn-
andi og athyglisverð. Það leggur enginn þessa bók
frá sér, sem hefir opnað hana, fyrr en að loknum
lestri.
Regnboginn.
Þessi umdeilda bók er óður til þess hluta rússnesku
þjóðarinnar, sem varð að draga fram lífið undir
járnhæl nazismans.
Ifótel Berlin 1943.
Þetta er vinsæl bók eftir Vicki Baum, og nokkurs
konar framhald af Grand Hótel.
Eftírtaldar bækur koma út næstu daga:
Katrín eftir Sally Salmincn.
Þegar saga þessi kom út fyrlr um það bil einum
áratug síðan, vakti hún geysilega athygli og náði
þegar feiknamikilli útbreiðslu. Höfundurinn var á-
lenzk stúlka, algerlega óþekktur rithöfundur. Sag-
. an gerist í fiskiþorpi á Álandseyjum og er ákaflega
hrífandi mitt í látleysi sínu. Saga Katrínar, fátæku
stoltu fiskimannskonunnar, barátta hennar og líf,
sigrar og ósigrar, gleði og harmar, verður áreiðan-
lega hverju mannsbarni alveg ógleymanleg. — ís-
lenzka þýðingin er gerð af Jóni Helgasyni, blaðam.
Þetta allt — og liimmimi með
hin víðkunna skáldsaga Rachel Field.
Lyklarnir, eftir Cronin.
Éiim gegn öllum,
eftir Ernest Hemingway.
Ég er af kónga Jkyni,
eftir Olle Hedberg.