Tíminn - 26.09.1944, Blaðsíða 2

358
TÍMIM, þrfgjiidagiim 26. sept. 1944
90. blaft
Þriðjudagur 26. sept.
Hvað gera launa-
stéttirnar nú?
Því hefir verið óspart haldið
fram, að þýðingarlaust væri af
opintaerri hálfu að hlutast til um
beina niðurfærslu verðlags og
kaupgjalds. Rökín hafa verið
þau, að enn skorti skilning al-
mennings á nauðsyn þessara
ráðstafana og fórnarvilja til að
taka á sig þær byrðar, sem þeim
kynnu að fylgja.
Búnaðarþingið hefir nú svar-
að þessu ámæli fyrir hönd
bænda á þann veg, að slíkri á-
sökun verður eigi lengur beint
til þeirra. Yfirgnæfandi meiri
hluti fulltrúa á Búnaðarþingi
hefir lagt til, að bændur gæfu
eftir þá 10% hækkun landbún-
aðarvaranna, sem þeir áttu að
fá 15. þ. m. samkvæmt lög-
bundnum fyrirmælum og sam-
komulagi við launastéttir lands-
ins. Þetta er boðið fram til að
greiða fyrir lausn dýrtíðarmáls-
ins, án þess að nokkrar kröfur,
séu gerðar um tilsvarandi fórn
annara.
Með þessu framlagi bændanna
er vissulega stórt spor stigið til
að stöðva vöxt dýrtíðarinnar og
gera það mögulegt að hefjast
handa um niðurfærslu hennar.
Hefði bændur hins vegar haldið
fast við að fá landbúnaðarvísi-
töluverðið greitt til fulls, myndi
það vafalaust hafa orðið því
valdandi, að dýrtíðin hefði orðið
óviðráðanleg og hrun krónunnar
og atvinnuveganna óumflýjan-
legt.
Þótt þetta höfðinglega fram-
lag bændanna til að vinna bug
á dýrtíðinni sé mikilvægur
áfangi að því marki, er það vit-
anlega samt ekki, nema nokkur
hluti þess, sem gerast þarf. Það
er hægt að gera þetta framlag
þeirra lítils virði eða einskis
virði. Ef aðrar stéttir breyta
gagnstætt því, sem bændur hafa
gert, verður fórn þeirra árang-
urslaus og þá verður dýrtíðar-
flóðið eigi stöðvað. Sá mikli
þegnskapur, sem bændur hafa
nú sýnt, þarf að vera öðrum til
eftirbreytni og fyrirmyndar, ef
vel á að fara.
Híngað til hefir það verið svo,
að stéttametingur og stétta-
keppni hefir verið því mjög tli
fyrirstöðu, að samkomulag næð-
ist um dýrtíðarmáiið. Launa-
menn hafa sagt: Bændur verða
að lækka fyrst. Bændur hafa
sagt: Launamenn verða að
lækka jafnt og við. Nú hafa
bændur lagt þennan meting til
hliðar. Þeir hafa,án þess að setja
öðrum stéttum nokkra skilmála,
gefið eftir verulega verðhækk-
un, sem þeir áttu bæði löglegt
og samningslegt tilkall til. Þótt
þefta framlag þeirra sé mikils
virði frá fjárhagslegu sjónar-
miði, er það margfalt meira
virði frá því sjónarmiði, að hér
hefir verið sýndur þegnskapur
og ábyrgðartilfinning, sem er
óhjákvæmilegur grundvöllur
fyrir lausn dýrtíðarmálsins, ef
hún á að verða giftusamleg.
Eftir að bændur hafa þannig
orðið fyrstir til að brjóta þannig
ís stéttarígs og stéttakeppni,
sem mest hefir torveldað lausn
málsins, ætti öðrum að vera
auðveldara að koma á eftir. Og
þjóðfélagsleg sekt þeirra verður
líka þyngri, ef þeir bregðast
þeirri skyídu sinni.
Eftir þann þegnskap, sem
bændur hafa hér sýnt, verður
því fyrst og síðast um þetta
spurt: Hvað gera aðrir? Fylgja
þeir fordæmi bændanna? Slaka
þeir einnig til? Eða ætla þeir
að eyðileggja árangurinn af
fórn bændanna og halda áfram
að knýja fram hærra kaupgjald,
svo að dýrtíðin verði óviðráðan-
leg og hrunið verði ekki um-
flúið?
Það sannast nú til fulls, hvort
það er rétt, að skilning og fórn-
arhug skorti til að leysa dýr-
tíðarmálin með friðsamlegum og
farsælum hætti. Bændurnir
hafa sýnt, svo að ekki verður um
deilt, að slík lausn strandar ekki
á þeim. Sökin verður þvi ann-
arra, ef slík lausn málsins næst
ekki.
Að óreyndu verður því ekki
Ljósprentaðar útgáfur
gamalla merkisrita
Viðtal við Einar Þorgrímsson, framkvæmda-
stjóra Lithoprents
Lithoprent hefir undanfarin
misseri unnið að því þarfaverki
að ljósprenta og gefa út ýmis
gömul merkisrit í sinni upp-
runalegu mynd. Hefir þessu ver-
ið mjög vel tekið af bókelskum
mönnum, því að þeim hefir að
vonum þótt ekki lítill fengur í
því að eignast nákvæma eftir-
mynd af frumútgáfu sumra
hinna nafnkunnustu rita frá
fyrri hluta nítjándu aldar.
Hefir fréttamaður Tímans ný-
lega átt tal við Einar Þorgríms-
son, framkvæmdastjóra Litho-
prents, um þessa útgáfustarf-
semi, bæði það, sem þegar hefir
verið gert, og í undirbúningi er.
— Höfuðritin, sem við erum
nú að ljósprenta, mælti Einar,
eru Fjölnir og Árbækur Espólíns.
Fyrsta heftið af Fjölni; sem í var
fyrsti árgangur Fjölnis, 1835,
kom út snemma árs 1943. Fylgdi
því hefti formáli eftir Sigurð
Nordal, en aftan við árganginn
var boðsbréf Fjölnismanna um
ritið, er þeir sendu lesendum
sínum 1834, með áletrun hún-
vetnsks prests frá þeim tíma.
Á kápunni er mynd af Jónasi
Hallgrímssyni. Annað heftið kom
út seint á sama ári. Voru í því
annar og þriðji árgangurinn,
upphaflega gefnir út 1836 og
1837. Á forsíðu þess er mynd af
trúað, að fordæmi bændanna
muni ekki hafa heillarík áhrif á
aðrar stéttir og framtíðarlausn
stærsta vandamálsins, sem þjóð-
in þarf nú að leysa. Fari hins
vegar svo, að þær vonir bresti
og til baráttu komu, sem verður
þá úrslitabarátta um framtíð og
farsæld hins unga íslenzka lýð-
veldis, hafa bændurnir með
þegnskap sínum nú vissulega
skapað sér vígstöðu, er reynast
mun traustari og sigurvænlegri
en hefði þeir haldið fram
þrengstu hagsmunakröfum sín-
um, án minnsta tillits til hags
þjóðarheildarinnar, og þannig
gerzt óbeinir bandamenn komm-
únista, er vilja koma dýrtíðar-
málunum í það horf, að hrunið
og upplausnin verði eins hárviss
og að nótt fylgir degi.
Þ. Þ.
Tómasi Sæmundssyni. Þriðja og
fjórða heftið komu út nú fyrir
2—3 vikum. Það eru fjórði til
sjöundi árgangurinn,, upphaf-
lega gefnir út árin 1838 og 1839
og 1843 og 1844. Er á forsíðu
þriðja bindisins mynd af Kon-
ráði Gíslasyni, en á því fjórða
mynd, sem eigi hefir áður komið
fyrir sjónir almennings, af Grími
Thomsen 21 árs gömlum. Er þá
aðeins óútkomið síðasta heftið
af Fjölni, árgangarnir frá 1846
og 1847. Verður framan á þessu
síðasta hefti, sem kemur mjög
bráðlega, mynd af Benedikt
Gröndal 22 ára gömlum.
Af hinu höfuðritinu, Árbókum
Espólíns, er eigi enn komit út
nema eitt hefti, sem í er fyrsta
deild Árbókanna, auk rækilegs
og stórfróðlegs formála eftir
Árna Pálsson prófessor um Ár-
bækurnar og höfund þeirra. Var
sú deild upphaflega prentuð í
Kaupmannahöfn árið 1821 og
nær frá upphafi Árbókanna,
1263, til 1405, en Jón Espólín
mun hafa lokið við að skrá hana
árið 1808.
Ljósprentun þessarar fyrstu
deildar kom út fyrir jólin í fyrra,
og var þess þá vænzt, að næstu
hefti gætu komið út bráð-
lega. En á því hefir orðið
nokkur dráttur sökum þess, hve
erfitt hefir reynzt að útvega
nothæfan pappír vestan um haf.
En nú er fengið útflutningsleyfi
fyrir pappír þeim, sem þarf til
útgáfunnar, svo að innan
skamms verður vonandi hægt
að taka til óspilltra málanna um
framhald þessarar ljósprentun-
ar. Árbækurnar eru alls tólf
deildir og ná fram til ársins
1832. Var tólfta og síðasta deild-
in gefin út í Kaupmannahöfn
1855. Þær ellefu deildir, sem eft-
ir er að ljósprenta, munu koma
út í sex heftum, tvær og tvær
deildir í hverju, nema einu.
— Hafið þið ekki fleiri stór-
virki á prjónunum?
— Okkur hafa að undanförnu
borizt margar áskoranir um það
alð ljósprenta Grallarann, sem
svo hefir verið nefndur. Hann
var kirkjusöngsbók íslendinga í
meira en tvær aldir og kom út
nítján sinnum, en er nú orðinn
fágæt bók. Hann var fyrst gef-
inn út á Hólum 1594, en yngsta
útgáfan er frá 1779. Er menn-
ingarsögulegt gildi þessarar 350
ára gömlu sálmabókar að sjálf-
sögðu mjög mikið.
Nú er það afráðið’ að Li'tho-
prent ljósprenti og gefi út þessa
merku bók, þó aðeins í mjög tak-
mörkuðu upplagi, 200 tölusett-
um eintökum. Verður áskriftum
safnað og menn innritaðir á á-
skrifendalistana í þeirri röð, sem
þeir gefa sig fram. Er áætlað
verð bókarinnar heftrar 100
krónur, í rexinbandi 110 krónur
og 135 krónur í skinnbandi.
Þessi ljósprentaða útgáfa
verður gerð eftir Hólaútgáfunni
elztu, en af henni eru nú aðeins
til 6—7 eintök í heiminum. Að-
eins tvö þeirra eru á íslandi, og
í annað þeirra vantar fjórar
blaðsíður. Alls er Grallarinn
um 250 blaðsíður, en framan við
hina ljósprentuðu útgáfu Litho-
prents verður arkarlangur for-
máli eftir Guðbrand prófessor
Jónsson.
— Ljósprentið þið ekki einnig
fyrir aðra?
— Jú. Nýlega höfum við t. d.
lokið við að ljósprenta tíu fyrstu
arkirnar af Þjóðsögum Jóns
Árnasonar fyrir Sögufélagið.
Seinni arkirnar höfðu áður
verið ljósprentaðar i Þýzkalandi,
og var því talsvert til af þeim,
þótt fyrri arkirnar væru allar til
þurrðar gengnar.
Einnig erum við að ljósprenta
tvær tíækur fyrir Tónlistarfé-
lagið. Er önnur þessara bóka
Passíusálmarnir með nótum,
gefin út af Jónasi Jónssyni,
nokkru eftir aldamótin síðustu.
Hin er Íslandsvísur Jóns Trausta
í tveim litum og með myndum
eftir Þórarin B. Þorláksson
listmálara. Báðar þessar bækur
hafa verið ófáanlegar um langt
skeið.
Áður höfum við t.d.ljósprentað
Vísnakver eftir Bólu-Hjálmar, 1.
útgáfu þjóðsöngsins, ýmsar
skólabækur, svo sem reiknings-
bækur, sem ögerlegt er að setja
í prentsmiðjum hér, og margt
fleira.
Annars er vélakostur okkar
orðinn mikils til of lítill. Eftir-
spurn eftir ljósprentun hefir
aukizt svo, að prentstofan ann-
ar ekki öllum þeim verkefnum,
sem að henni hlaðast. Hins veg-
ar hefir, þrátt fyrir mikla við-
leitni, reynzt örðugt að fá leyfi
til útflutnings frá Bandaríkjun-
um á nýjum vélum. En nú er von
til að úr þessu fari að greiðast.
Fyrsta lístsýníngm í haust
Jóhann Briem: Bóndi með Ijá.
Sýningarskáli listamanna hef-
ir í sumar verið að mestu verið
notaður til þess að halda í hon-
um samkomur og skemmtanir.
Hefir hann bætt úr brýnni þörf
bæjarbúa á húsnæði til slíks.
Nú er sá tími kominn, að lista-
menn hafa um sinn tekið skál-
ann í sína þágu og hafið þar
sýningar. Var fyrsta listsýningin
opnuð nú fyrir nokkru, eins og
áður hefir verið skýrt frá hér
í blaðinu, og' lauk henni á sunnu-
dagskvöldið.
Það voru þeir Jóhann Briem
listmálari og Marteinn Guð-
mundsson myndhöggvari, er að
þessari fyrstu listsýningu
haustsins stóðu. Sýndi Jóhann
Briem þar 28 olíumálverk og
margar vatnslitamyndir og
teikningar, sem hugmyndirnar
að eru margar hverjar sóttar í
þjóðsögur og gömul danskvæði,
en Marteinn Guðmundsson
sýndi 18 höggmyndir. Mun að-
Marteinn Guðmundsson:
Jón Þórisson íþróttam'aður.
sókn að þessari sýningu hafa
verið allgóð, og talsvert af lista-
verkum selst.
Þórður Krfstleifssoii
Fyrir nokkrum dögum var
vinur minn á ferð hér í bænum.
Benti hann mér á ritdóm, er
birzt hefði í Tímanum 25. ág. s!
1. um bók eftir föður minn: Úr
byggðum Borgarfjarðar. Bókin
kom út s. 1. vor á vegum ísafold-
arprentsmiðju.
Blaðið Tímann hafði ég eigi
lesið né fylgzt með efni þess,
eftir að ég hóf söngkennslu í
Reykjavík í ágústmánuði.
Ritdómur þessi er eftir Guð-
mund Illugason frá Skógum í
Flókadal í Borgarfjarðarsýslu,
nú í rannsóknarlögreglu Reykja-
víkur. í tómstundum sínum frá
skyldustörfum hefir Guðmundur
um margra ára skeið lagt stund
á ættfræði o‘g safnað að sér ýms-
um fróðleik. Tómstunda iðju af
þessu tagi má telja bæði holla
og ef til vill mjög gagnlega, er
fram líða stundir og honum
eykst leikni og þroski til að not-
færa sér hana réttilega.
Þar sem ég áttí frumkvæði að
útgáfu: Úr byggðum Borgar-
fjarðar, safnaði efni til bókar-
innar, bjó hana til prentunar,
valdi í hana myndir, gaf henni
nafn, las prófarkir allar og sá
um útgáfuna að öllu leyti, mun
eigi þykja nema eðlilegt og
sjálfsagt, að ég standi fyrir máli
mínu, sé farið með ósanngjarnar
ádeilur og aðfinnslur, sem mis-
skilningi gætu valdið meðal les-
enda þessa ritdóms, um misfell-
ur á útgáfunni.
Einn ritdómurinn' öðrum lof-
samlegri hefir þegar birzt um
bók þessa. Hefir þar verið hrós-
að jöfnum höndum efni bókar-
innar, ritleikni og fræðimennsku
dír við ritdóm
höfundar og vandvirkni í vinnu-
brögðum, er lúta að útgáfunni.
Meðal þessara ritdómara eru há-
lærðir menntamenn, sem ætla
mætti að atkvæðisbærir væru
um slíka hluti. Einnig hafa ritað
um bókina alveg í sama anda
þaulæfðir prófarkalesarar, sem
glöggskyggnir ættu að vera á
það, hvort kastað hafi verið
höndum til vinnubragða, sem
lúta að prófarkalesti og frá-
gangi bóka.
Þótt Guðmundur Illugason
lofi bókarhöfund að ýmsu leyti,
má þó með sanni segja, að í rit-
dómi hans kveði nokkuð við
annan tón en hjá öðrum, sem
til þessa hafa dæmt um bókina.
Þó kastar fyrst tólfunum, þegar
kemur að athöfnum mínum í
þágu útgáfunnar. En þessi gamli
granni minn og félagi sér eitt
þjóðráð til þess að losa mig úr
þessari heljar klípu. í grein,
sem er a. m. k. fimm dálkar á
lengd, ymprar hann hvergi á
því, hver hafi stjórnað útgáf-
unni.
Ég mun því næst taka lítils-
háttar til endurskoðunar um-
mæli greinarhöf. um myndir í
bókinni. Hann segir m. a.:
„Hin nýútkomna bók er prýdd
fjölda mynda, og mættu þær þó
fleiri vera. Þó að myndirnar séu
flestar góðar, virðast þær nokk-
uð teknar af handahófi og ekki
í sem beztu samræmi við efni
bókarinnar hvorki að vali né
niðurskipan.“
Hvað skyldu lesendur, sem
þessu trúa, ímynda sér um út-
gáfu bókar, þar sem handahóf
situr í öndvegi og hvorki er
manndómur né smekkvísi til
þess að raða myndunum niður
á viðunandi hátt? Það hlýtur að
vera bágborin svipur á slíkri
bók.
Ég vil geta þess (gr.höf. láðist
það), að myndir í bókinni eru
langflestar teknar af Þorsteini
Jósepssyni, að mannamyndun-
um undanskildum. En vart mun
leika á tveim Xungum meðal
dómbærra manna, að hann sé
einhver allra slyngasti mynda-
smiður okkar á meðal (á land-
lagsmyndir einkum) og auk
heldur rómaður smekkmaður í
myndavali í bækur og blöð. í
einlægu samstarfi við þennan
ósérplægna drengskaparmann
valdi ég myndir í bókina, og að
einni mynd undanskilinni, sem
er alveg sérstaklega einkennileg
og fögur, eru þær að niðurskip-
an, (eftir því sem unnt var), og
vali miðaðar við efni og inni-
hald bókarinnar. Langt of langt
mál yrði það í blaðagrein, að
fara að færa rök fyrir þessu í
einstökum atriðum. En hinu
mótmæli ég sem marklausu
fleipri, að myndirnar séu valdar
af handahófi. Enda félli þá síð-
ari athugasemd gr.höf. um
sjálfa sig. Það er óhugsandi, að
myndir, sem valdar væru af
handahóf, þyrftu að raðast 1
samræmi við efni bókar.
Ég sagði áðan, að myndunum
hefði verið skipað niður eftir því
sem unnt var, í samræmi við
efni bókarinnar. En þeir, sem
nokkra nasasjón hafa hlotið af
bókagerð, munu vita yel, að
myndir á sérstökum mynda-
pappír verða að leggjast utan um
arkir og þar sem um svo margar
myndir er að raeða í einni bók
sem í bókinni Úr byggðum Borg-
arfjarðar, er með öllu ókleift að
láta myndirnar allar koma ná-
kvæmlega inn í lesmálið, þar
sem þær eiga heima. En aftan
við bókina er myndaskrá og er
því í lófa lagið að fletta upp,
þar sem vísað er til þeirra.
í bréfi, sem mér barst í þessari
andránni og fjallar um ritdóm
Guðmundar, stendur m. a.: „Um
landlagsmyndirnar segir Guð-
mundur Illugason, að áberandi
sé, hve mikill hluti þeirra séu úr
óbyggðum. Ég greip bókina og
fór að telja, lauslega þó, svo að
þar getur skakkað einhverju, —
ekki miklu. Ég fann 14 myndir,
er ég þykist viss um að séu tekn-
ar í heimalöndum jarða í hér-
aðinu, þótt til fjalla eða óbyggða
sé horft. Aðeins fimm fann ég,
sem líklega eru teknar í óbyggð-
um, þó af stöðum, sem eru mjög
sérstæðir fyrir borgfirzka byggð,
svo sem Eiríksjökull o. fl.
Guðmundur finnur einnig að
því, að þar skuli vanta mynd
af Daníel á Fróðastöðum. Mér
vitanlega er engin mynd til af
honum, svo að rétt ámóta er að
finna þetta að umræddri bók
og t. d. að telja það lýti á Njáls-
sögu, að þar skuli vanta ljós-
mynd af Gunnari á Hlíðarenda
og Njáli á Bergþórshvoli.
í sama bréfi segir ennfremur:
„Engar líkur eru til, að í einni
bók sé að finna myndir af hverri
fossbunu, sem einhver kann að
halda fram, að fegurst sé á vissu
svæði. Um slíkt hljóta ávallt að
verða skiptar skoðanir. í öðru
lagi geta verið til margir fagrir
staðir, sem aðeins fáir þekkja og
enn færri eiga myndir af. Svo
gæti vel verið t. d. með Hvítserk
í Fitjá.“
Nú kem ég að nýju atriði í rit-
dómi Guðmundar Illugasonar.
Klausa sú, er ég næst tek til at-
hugunar hefst á því, að „bókin
sé prýðileg að frágangi". Síðan
er gefið í skyn, svo að eigi get-
ur verið um að villast, að próf-
arkalesari hafi verið í meira lagi
hroðvirkur og eigi vandanum
vaxinn, þótt hvergi sé það sagt
með berum orðum. (Dómar
mannanna eru misjafnir, það er
mála sannast). Lýsir gr.höf. því
svo yfir í lok þessa kafla, að
sömu villur í ritgerðunum, sem
birzt höfðu áður, séu óleiðréttar:
„Eru þó sumar þeirra“, — það
er ljóst ,að ekki er af litlu að
taka — „það auðsæjar, ef lesið
er með nokkurri athygli, að telja
má hugsunarleysi að leiðrétta
þær ekki við endurprentun."
„Ég mun nú tilgreina þær
prentvillur og missagnir —“ o. s.
frv. segir gr.höf. ennfremur. Svo
mikið er gr.höf. niðri fyrir, að
ætla mætti að hinn nafnlausi
prófarkalesari fengi vel útilátið
syndaregistur eftir þennan inn-
gang. En skemmst er af að segja,
að ritdómarinn tilfærir ekki
neina prentvillu — og hefði slíkt
þó vitaskuld verið auðvelt, —
hefði hann aðeins lagt sig til
eins og með nokkur ártöl, sem
bókarhöfundur skrifaði eftir
minni og fram er tekið í for-
mála bókarinnar, að með ártöl
kunni að skakka einhverju lít-
ilsháttar. Flest er það í meira
lagi smásmuglegur upptíningur
og skiptir litlu máli fyrir al-
menna lesendur, t. d., að það
hefi verið árið 1834 — ekki 1833,
sem Friðrik prins kom að Kal-
manstungu, o. s. frv.
Hvað hefir Guðmundur svo
mikið fram að færa af óleiðrétt-
um villum úr áður birtu efni?
Vilji hans til að telja undan-
dráttarlaust fram, virðist vera
hinn bezti. Enda kemst hann
upp í tvær villur af þessu tagi í
lesmáli, sem er á þriðja hundr-
að bls. (En nálega þriðjungur
prentaðs máls mun vera nýtt
efni).
En hvernig myndi nú líta út
bók, sem fylgt væri úr hlaði af
svo miklu dauðyfli — svo sinnu-
lausum vesalingi — að hann