Tíminn - 26.09.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFPANDI:
FRAMSÓKNARPLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITSTJÓRASKRIPSTOPUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Símar 2353 oK 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOPA:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9A.
Sfmi 2323.
38. árg.
Reykjavík, briðjudaginn 26. sept. 1944
90. blaði
BÆIDUR CÍEFA «LÆSHJB«T FORDÆMI
UM EiAIJÍSM - D^RTtÐARMÁIifSIMíi
Þeir fojóða fram lækkun afurðaverðsins til þess að koma í veg fyrir
stöðvun atvinnuveganna og fjárhagslegt hrun
Sú yfirlýsing Búnaðarþings, að bændur gæfu eftir þá hækkun
afurðaverðsins, sem verða átti á þessu hausti, til að forða þjóð-
inni frá fjárhagslegu og atvinnulegu hruni, mun jafnan talin
meðal glæsilegustu drengskaparverka í sögu landsins. Meðan
flestar aðrar stéttir hafast öfugt að og krefjast hærra kaups og
launa, þótt ekki geti annað af því hlotizt en fjárhagslegt öng-
þveiti og þjóðfélagsleg upplausn, bjóðast bændurnir til þess
kvaðalaust að lækka laun sín til þess að forða þjóðinni frá slíkri
glötun. Með þessu verki sínu hafa bændur stigið fyrsta stóra
skrefið til heilbrigðrar lausnar á dýrtíðarmálunum og skapað
glæsilegt fordæmi, sem knýr aðrar stéttir til eftirbreytni og
mun hafa varanlegt gildi fyrir meðferð þjóðmála hins nýendur-
reista lýðveldis.
Búnaðarþingið, sem var kvatt saman til aukafundar í fyrri
viku, til að ræða verðlagsmál landbúnaðarins, lauk störfum síð-
astliðinn laugardag, eftir að hafa gert svohljóðandi samþykkt:
„I. Búnaðarþingið lýsir yfir því, að það heldur fast við réttmæti
ályktana sinna frá 1943, þar sem það lýsir yfir því, að það sé
reiðubúið að samþykkja að verð á landbúnaðarvörum yrði fært
niður, ef samtímis færi fram hlutfallsleg lækkun á launum og
kaupgjaldi og endurnýjar nú þetta tilboð til þeirra aðila, er hlut
eiga að máli.
Jafnframt vill Búnaðarþing taka fram, að það telur enn sem
fyrr, að það sé á engan hátt vegna sérhagsmuna landbúnaðarins
að fært sé niður útsöluverð á landbúnaðarvörum <með greiðslu
neytendastyrks úr ríkissjóði um stundarsakir.
II. En með því að upplýst er, að eins og nú standa sakir næst
ekki samkomulag um gagnkvæma niðurfærslu kaupgjalds og
verðlags, lýsir Búnaðarþing yfir því, að það getur vegna nauð-
synjar alþjóðar á því að stöðua verðbólguna í landinu, fallist á,
að ákveðin sé nú þegar niðurfærsla sú af hálfu landbúnaðarins,
sem um ræðir í fyrsta lið, með því að gera ekki kröfu til að fá
greidda þá 9,4% hækkun á söluverði framleiðsluvara þeirra, sem
þeim ber frá 15. sept. 1944 til jafnlengdar 1945, samkv. útreikn-
ingi Hagstofunnar.
Tilboð þetta er gert í trausti þess, að hér eftir fari fram hlut-
fallslegar kauplækkanir í landinu. Fari hins vegar svo, að sam-
ræmingar verði gerðar í kaupgreiðslum, skal Hagstofunni falið
að aí'la jafnóðum gagna til að reikna út, hvort þær hafi áhrif
á verðlagsvísitölu landbúnaðarvara, eða vinnslu- og sölukostn-
að þeirra til hækkunar, og skal þá verð á þeim vörum þegar
hækkað á innlendum markaði í samræmi við það.
III. Framlag bænda sem hér um ræðir, til stöðnunar verðbólg-
unni, er bundið því skilyrði, að bændur fái greiddar uppbætur á
útflutningsvörur sínar, sem koma á markaðinn eftir 15. sept.
1944, til jafnlengdaf 1945, miðað við landbúnaðarvísitölu síðast-
liðins tímabils.
IV. Að lokum lýsir Búnaðarþing yfir því, að ekki komi til mála,
að bændur færi niður verð á afurðum sínum á nýjan leik, fyrr
en tilsvarandi lækkun, þeirri, er hér um ræðir, hefir farið fram
á launum og kaupgjaldi."
Tillaga þessi var borin fram af verðlagsnefnd búnaðarþings og
var samþykkt með 22:2 atkv. Einn greiddi ekki atkvæði. Með
tillögunni greiddu atkvæði: Ólafur Bjarnason, Brautarholti, Ein-
ar Ólafsson, Lækjarhvammi, Jón Hannesson, Deildartungu,
Kristján Guðmundsson, Indriðastöðum, Guðbjartur Kristjánsson,
Hjarðarfelli, Þorsteinn Þorsteinsson sýslumaður, Búðardal, Júlí-
us Björnsson, Garpsdal, Jóhannes Davíðsson, Hjarðardal, Páll
Pálsson, Þúfu, Jakob Lindal, Lækjarmóti, Hafsteinn Pétursson,
Gunnsteinsstöðum, Jón Sigurðsson, Reynistað, Hólmgeir Þor-
steinsson, Hrafnagili, Ólafur Jónsson, Akureyri, Sigurður Jónsson,
Arnarvatni, Helgi Kristjánsson, Leirhöfn, Björn Hallsson, Bangá,
Sigurður Jónsson, Stafafelli, Sveinn Einarsson, Reyni, Guðmund-
ur Erlendsson, Núpi, Páll Stefánsson, Ásólfsstöðum og Þorsteinn
Sigurðsson, Vatnsleysu. Nei sögðu: Kristján Karlsson, Hólum og
Sveinn Jónsson, Egilsstöðum. Guðjón Jónsson, Ási, greiddi ekki
atkvæði.
HERMANN JÓNASSONc
Drengskaparbragð Búnaðarþíngs
Hvað gera aðrar stéttir?
Andinn, sesn heí'ir ríkt., Dýrtíðarlögin, sem
Það hefir verið sagt oft og
réttilega, áð andinn, sem ríkt
hefir í dýrtíðarmálunum hér á
íslandi, hafi í aðalatriðum ver-
ið þessi: Allir hafa viljað láta
halda dýrtíðinni niðri, en eng-
inn hefir viljað fórna neinu til
þess. Þetta hefir verið megin-
|hugsunin hjá æði mörgum.
Hver og einn hefir viljað
I fara sinu fram og græða á að-
jstæðunum. Þess'vegna var „hin
f frjálsa leið" til að halda dýrtíö-
inni í skefjum byggð á sandi
einum, eins og margoft hefir
verið sýnt fram á hér í blaðinu.
Það mætti því þykja eftirtekt-
arverður atburður og lengi í
nú eru í gildi,
minnum hafður, er íslenzkir
bændur, sem buðu lögbindingu
og stöðvun á árinu 1941 og voru
fúsir til að styðja hana á árinu
1942, verða- enn til þess að stíga
það skref í dýrtíðarmálunum,
sem hlýtur að verða öðrum
stéttum til eftirbreytni, ef nokk-
ur von stendur til þess að leysa
þessi mál, án valdboðs. Bænd-
ur hafa áður boðið að lækka
verðlagið jafnhliða lækkun
kaupgjalds, og þegar því boði er
ekki tekið, og aðrir er.u ekki
fáanlegir til að stíga skrefið með
þeim, taka þeir forustuna til að
draga úr dýrtíðinni, færa fyrstu
fórnirnar og skora á aðrar stétt-
ir að gera það sama.
Þessi víðsýni Búnaðarþingsins
skapar alveg nýtt viðhorf í dýr-
tíðarmálum landsins, og er nú
fróðlegt að sjá hvað aðrar stétt-
ir gera.
eru frá árinu 1943. Það hafa
margir misskilið þessi lög. Þeir
jhafa álitið, að með þeim tæki
jríkissjóður ábyrgð á því, að
: bændur fengj u tiltekið verð fyr-
jir afurðir sínar. Svo er ekki. í
lögunum var ákveðið að tiltekin
nefnd (sexmannanefndin marg-
umtalaða) skyldi komast að nið-
! urstöðu um hvað hátt verð
ibændur þyrftu að fá fyrir af-
! urðir sínar, til þess að tekjur
þeirra væru sambærilegar við
tekjur annarra vinnandi stétta.
Ef nefndin yrði sammála, skyldi
álit hennar lagt til grundvall-
ar við verðlagningu landbúnað-
arafurða. Ríkið tekur hins veg-
ar 'ekki ábyrgð á að bændur fái
þetta verð.
Nú er mikið af kindakjöti selt
á erlendum markaði og fyrir það
fæst mun lægra verð en sex
manna nefndin ákvað að bænd-
ur þyrftu að fá. Þess vegna
mundi þurfa að verðleggja kjöt,
sem selt er innanlands.það hátt
að hægt væri að verðbæta hitt,
"Sem út er flutt. -
Þetta hefði valdið slikri dýrtíð
í landinu, þegar haustið 1943, að
ríkisstjórn og Alþingi sáu sér
ekki fært að horfast í augu við
hana og ákváðu því að verðbæta
úr ríkissjóði kjötið, sem flutt er
út, til þess að geta sett lægra
verð á það, sem-selt var innan-
lands. En auk þess ákvað ríkis-
stjórnin og Alþingi að leggja fé
úr ríkissjóði til þess að lækka

011 heyöflun á véltæku
landi innan.10 ára
Frv. Franisóknarfl. fær einhuga stuðn-
ing milliþinganefndar Búnaðarþings og
aukið fylgi á Alþingi.
Milliþinganefnd búnaðarþings, sem falin var athugun
á jarffræktarlagafrv. Framsóknarflokksins á síðastl. vetri,
hefir nú skilað áliti sínu. Hefir nefndin búið til tvö ný
frumvörp á grundvelli frv., þar sem tekið er upp aðalefni
þess. Fjallar annað Srv. um jarðræktar- og húsagerðar-
samþykktir í sveitum, en hitt um breytingu á jarðræktar-
lögunum. Er það meginstefna þessara frumvarpa, að bænd-
um verði gert kleyft á næstu 10 árum að koma allri hey-
öflun sinni á véltækt land.
Frumvörp þessi hafa þegar verið lögð fyrir Alþingi og
eru flutningsmenn þeirra Bjarni Ásgeirsson, Jón Sigurðs-
son og Pétur Ottesen. Mun af hálfu Framsóknarflokks-
ins lagt allt kapp á, að þessi frv. verði samþykkt á þessu
þingi, svo að bændur geti þegar hafizt handa um jarð-
ræktarframkvæmdir á grundvelli þeirra.
Efni frumvarpanna mun verða nánar rakið í næsta blaði.
(
verðlag á kjöti og mjólkur-
vörum á innlendum markaði
í því skyni að halda dýr-
tíðinni í skefjum. Ennþá er ó-
sýnt hve mikil fjárhæð þetta
verður yfir árið, en fjármálaráð-
herra hefir upplýst, að niður-
borgunin sé um 1 millj. króna*)
á mánuði og má þá sennilega
gera ráð fyrir, að með uppbótum
á útfluttum afurðum, séu þessar
greiðslur allt að 20 miljónum1
króna yfir allt árið. Ef þetta'
hef ði ekki verið gert fram til.
þessa, mundu ýmsar fram-1
leiðslugreinar þegar hafa verið ¦
stöðvaðar vegna dýrtíðarinnar;
og er þetta því ekki gert fyrir j
íslenzka bændur, heldur fyrir
þjóðina sem heild eins og marg-
oft hefir verið bent á ,að Búnað-
arfélagið undirstrikar í sam-
þykktum sínum.
Aðstæðurnar
nú í.haust.
Samkvæmt áliti . sexmanna-
nefndarinnar, sem áður er
á minnst, er reiknuð út árlega
framleiðsluvísitala landbúnaðar
og qftir henni fer verð landbún-
aðarafurða. Vegna kauphækk-
ana, er orðið hafa síðan sl.
haust, hefir vísitalan hækkað
þannig, að bændur eiga nú að
fá 9,4% hærra verð fyrir vöru,
sína en haustið 1943. Ef koma
á í veg fyrir að þessi hækkun
auki verulega dýrtíð í landinu,
verður að fara eins að og gert
var á s. 1. ári, borga niður land-
búnaðarvöru á innlendum
markaði og greiða uppbætur á
þær vörur, sem út eru fluttar.
Það er ekki hægt að segja það
með alveg nákvæmum tölum hve
margar miljónir þyrfti til þess
að inna þessar greiðslur af
hendi, en gera má ráð fyrir að
innanlands seljist um 4000 smál.
af kjöti og fjórar kr^nur þyrfti
að greiða á hvert kg. kjöts til
að halda verðinu niðri. Það
mundi verða 16 milj. króna. Það
þyrfti ennfremur að greiða um
31 eyri á 22 miljónir mjólkur-
lítra og yrði það hátt á 7. miljón
króna. Þá mun þurfa verulega
fjárhæð til að verðbæta útflutt-
ar landbúnaðarafurðir.
Samkvæmt þeim útreíkning-
um, sem liggja fyrir frá opinber-
um aðilum, má því telja líklegt,
að með þeirri verðhækkun á
landbúnaðarafurðum, sem verða
ætti samkvæmt niðurstöðu sex-
mannanefndarinnar, mundi
þurfa allt að 30 miljónir króna
úr ríkissjóði til þess að greiða
niður og verðbæta landbúnaðar-
vörur, ef takast ætti að halda
dýrtíðinni, þar sem hún er nú,
í 272 stigum.
Þannig er komið fyrir „hinni
frjálsu leið" í þessu máli, eða
*) Þessi upphœð er sennilega hærri.
nákvæmlega á sama hátt og sagt
var fyrir hér í þessu sama blaði
í byrjun ársins 1942, þegar hafn-
ar voru ráðstafanir til þess að
sporna gegn dýrtíðinni.
Fjiárhagur
ríkissjóðs.
Á þessu ári verða útgjöld ríkis-
sjóðs sennilega allt að 115 milj.
króna og mun það vera rétt á
mörkum, ef það er þá svo gott,
að tekjur ríkissjóðs hrökkvi fyrir
gjöldum, þegar taldar eru niður-
borganir á landbúnaðarvörum
og uppbætur á útfluttar vörur.
En eins og margoft hefir verið
sýnt fram á hér í þessu blaði,
eyku^r vaxandi dýrtíð útgjalda-
þörfiha meir en samsvarar dýr-
tíðinni. Hins vegar minnka tekj-
ur ríkissjóðs að sama skapi
vegna þess að dýrtíðin þrengir
afkomu framleiðslunnar, og nú
er svo komið að á fjárlagafrum-
varpi fyrir árið 1945 mun vera
gert ráð fyrir að tekjur og út-
gjöld standist á í sjóðsreikningi
frumvarpsins og er þá enginn
eyrir ætlaður til þess að halda
niðri dýrtíðinni éins og gert er
nú né til þess að borga uppbætur
á útfluttar vörur, en þau útgjöld
nema allt að 20 miljónum króna,
ef landbúnaðarverðið helzt ó-
breytt, en allt að 30 milj. króna
ef verðið hækkar í samræmi við ,
það sem vera ætti. Þá má þess
geta, að á þessu fjárlagafrum-
varpi er ótaldar fjöldamargar
þær framkvæmdir, sem ríkastar
eru í hugum landsmanna að fá
gerðar og kosta mikið fé.
Þessar eru aðstæðurnar hjá rík-
issjóðnum. — Hins vegar er sú
staðreynd, að dýrtíðin eins og
hún er nú verkar þannig á af-
komu bátaútvegsins, að fjölda
margir hlutasjómenn víðsvegar
um landið hafa ekki nándar
nærri það kaup, sem landsmenn
hafa samkvæmt þeim kauptöxt-
um, sem nú gilda viðsvegar um.
landið. Ef dýrtíðin hækkar
nokkuð að ráði, er alveg fullvíst,
að mikið af bátaútveginum
stöðvast og þær atvinnugreinar
(frystihús o. fl.), sém standa í
sambandi við hann. Sjávarút-
vegurinn er hins vegar ein af líf-
æðum ríkisins og megin tekju-
stofn ríkissjóðs.
Þessi sjálfhelda, sem málin
voru í komin, þegar Búnaðar-
þingið kom hér saman til funda,
var ekki glæsileg.
Lokaðar leiðir.
Það lá fyrir að ekki var til
á Alþingi þingmeirihluti fyrir
þeirri stefnu að halda dýrtíð-
inni óbreyttri með framlögum
um ríkissjóði og greiða útflutn-
ingsuppbætur, ef verð landbún-
aðarafurða hækkaði um 9,4%.
En ef sú leið hefði verið valin,
(Framh. á 4. síöu)