Tíminn - 16.02.1945, Síða 3

13. blað
TlMlIM, föstndaglmn 16. febr. 1945
3
Olafur Jóhannesson;
BÓKMENNTIR OG LISTIR
Hvert stefnír í fjármálunum?
Flestir hugsandi menn finna
til uggs og kvíða, er þeir íhuga
fjárhagsmál okkar nýstofnaða
lýðveldis. Margir munu viður-1
kenna, að þau séu ekki í því
horfi sem æskilegt er. í mörgum
efnum er þar stefnt í fullkomna
tvísýnu og lítt hugsað um kom-
andi dag. Útgjöld ríkisins eru
orðin svo risavaxin, að um slíkt
hefði menn vart dreymt fyrir
fáum árum. Fjárlögin hafa svo
að segja blásið út með ári
hverju, enda nú orðin svo búst-
in, að sumum stendur stuggur
af.
Eðlilegt er, að útgjöld ríkisins
og þar með fjárlögin hafi hækk-
að undangengin stríðsár. Því
valda auknar launagreiðslur til
starfsmanna ríkisins vegna
greiðslu verðlagsuppbótar, sem
auðvitað hefir verið óhjá-
kvæmilegt að greiða. Væri
hækkunin ekki umtalsverð, ef
hún væri aðeins til samræmis
við það. En sú er ekki raunin á.
Hækkun ríkisgj aldanna er
miklu meiri en samsvarar vísi-
töluhækkun. Niðurstöðutölur
fjárlaganna fyrir árið 1939, síð-
ustu fjárlaganna fyrir stríð,
voru 17.904.960 kr., en niður-
stöðutölur fjárlaga fyrir yfir-
standandi ár eru 108.177.878 kr.
Á þessum árum hafa því fjár-
lögin sexfaldazt. Þó eru ekki öll
kurl komin til grafar, því að í
núgildandi fjárlögum eru ekki
teknar með uppbótargreiðslur
vegna landbúnaðarafurða, sem
greiða verður á þessu ári. Ekki
er víst hve miklu þær muni
nema, en óhætt mun að gera
ráð fyrir a. m. k. 20—30 milj-
ónum. Væri þessi upphæð tekin
með, mundi niðurstaðan verða
sú, að útgjöld ríkisins hefðu sjö-
faldazt frá því árið 1939.
Allir liðir fjárlaganna, nema
vaxtagreiðslur, hafa hækkað. Þó
hafa þeir hækkað misjafnlega
mikið.
Flestum lesendum þykja tölur
leiðinlegar og fást víst tæplega
til að lesa þær. Er slíkt illa far-
ið, því að tölurnar hafa oftast
skýrari og óvefengjanlegri sann-
ieik að segja, en langar ræður
og ritgerðir. Mér virðist saman-
burður á ýmsum tölum fjárlag-
anna, einkum núgildandi fjár-
laga og fjárlaganna fyrir 1939,
svo lærdómsríkur á marga lund,
að ég freistast til að néfna
nokkrar tölur. Ég ætla að treysta
því, að lesendur athugi þær, þó
að þeim þyki þær ekki skemmti-
legar. Ég ætla jafnframt að
mælast til þess, að þeir hafi
um leið í huga, að það eru þeir,
sem eiga að gera tölur, þessar
að öðru en pappírsbókstöfum,
að það eru þeir, sem eiga að
greiða þessar upphæðir og gera
þær að veruleika.
Eins og áður var á drepið,
hafa útgjöld ríkisins farið svo
að segja árlega vaxandi. Eftir-
farandi yfirlit sýnir niðurstöðu-
tölur á rekstrarreikningi fjár-
laganna fyrir nokkur síðustu
árin:
1939 ............. 17.904.960
1940 ............. 18.594.830
1941 ............. 18.474.173
1942 ............. 24.048.596
1943 ............. 65.752.440
1944 ............. 94.306.997
1945 ............ 108.177.878
Eins og framanskráðar tölur
bera með sér hefir hækkunin
orðið mest allra seinustu áfin.
Ennfremur verður að hafa í
huga, það sem áður hefir verið
sagt um niðurstöðutölur nú-
gildandi fjárlaga. Við saman-
burð á einstökum liðum núgild-
andi fjárlaga og fjárlaganna
1939 kemur m. a. eftirfarandi í
Ijós:
Útgjöld vegna samgöngumála
hafa hækkað úr tæpum 3 milj-
ónum upp í rúmlega 26.5 miljón-
ir eða um 23.5 miljónir. Má að
^ vísu segja, að því fé sé vel varið,
"sem til raunhæfra samgöngu-
bóta fer. Kostnaður samkvæmt
11. gr. fjárlagahna, þ. e. til
dómgæzlu, lögreglustjórnar, op-
inbers eftirlits, skatta- og tolla-
innheimtu er orðinn sexfaldur á
við það, sem hann var áætlaður
1939, eða hefir hækkað úr
1.851.750 kr. í 11.003.493 kr. Til
kirkju- og kennslumála eru nú
áætlaðar 16.5 miljónir á móti
2.347 þúsundum, er til þess voru
áætlaðar 1939. Sá liður er því
sjöfaldur orðinn. Útgjöld vegna
læknaskipunar og heilbrigðis-
mála, 12. gr., eru áætluð nú
rúmar 8 miljónir, en voru 1939
áætluð um 660 þús. Hafa þau
því rúmlega tólffaldazt. Kostn-
aður samkvæmt 10. gr., við rík-
isstjórnina, utanríkismál o. fl.,
hefir nær því sexfaldazt. Kostn-
aður vegna almennrar styrkt-
arstarfsemi eða félagsmála, eins
og útgjaldaliður þessi nú ' er
nefndur, hefir hækkað úr 1.619
þús. í 7.580 þús. Útgjöld til at-
vinnumála, þ. e. landbúnaðar,
sjávarútvegs og iðnaðar hafa
hækkað úr 4 miljónum í rúm-
lega 9.5 miljónir, og hefir sá
liður hækkað mun minna en
flestir aðrir fjárlagalíðir og má
það merkilegt heita, þegar „ný-
sköpun“ atvinnuveganna er efst
á stefnuskrá ríkisstjórnarinnar.
Hér hafa verið nefnd einstök
dæmi, er sýna hver útgjalda-
hækkun hefir átt sér stað hjá
ríkinu. Við þennan samanburð
ber þó að hafa það í huga, að
við framannefnda liði úr núgild-
andi fjárlögum á eftir að bæt-
ast vegna vanreiknaðrar verð-
lagsuppbótar og hækkönar á
launum vegna nýrra launalaga.
En í fjárlögum er upphæð sú,
sem ætluð er til að mæta þessu
tvennu áætluð 8l/2 miljón. Er
þar því um verulega hækkun á
framangreindum liðum þessa árs
að ræða. Verður því munurinn
á þeim tveim’árum, sem hér
hafa verið borin saman, mun
meiri en framangreindar tölur
gefa til kynna.
E. t. v. mætti segja, að ekki
væri ástæða til að fjölyrða um
þetta og gera við það athuga-
semdir, ef tekjuheimildir, þær
sem dugðu 1939, hefðu óbreyttar
nægt til þess að standast út-
gjöldin, þ. e. að tekjurnar hefðú
hækkað svo mjög vegna bættrar
afkomu, verðlagsbreytinga o. fl.
Þó mundi hygginn bóndi hafa
lagt nokkuð til hliðar undir þeim
kringumstæðum og geymt til
hinna lakari ára, sem ekki munu
langt undan. En þessu er ekki
til að dreifa. Tekjuheimildirnar
frá 1939 hafa ekki hrokkið til.
Það hefir orðið að hækka skatt-
ana og leggja á nýja skatta og
skgttauka. Á þessu tímabili hef-
ir verið sett ný tollalöggjöf, er
stórlega hefir hækkað tolla,
fyrst og fremst vegna þess að
í verði vöru er reiknað flutn-
ingsgjald og vátrygging, þegar
verðtollur er af henni reikn-
aður. En á stríðsárunum hefir
þetta haft mjög mikla þýðingu,
eins og allir vita. Hér skal það
játað, að breyttar aðstæður á
þessu tímabili hafa að vísu gert
nokkra aukna skattlagningu
eðlilega undir vissum kringum-
stæðum. í sumum tilfellum hefði
hún jafnvel mátt vera meiri og
í öðrum tilfellum hefði hún
þurft að vera'vhkari en raun
hefir á orðið.
Enn er verið að leggja á nýja
og þunga skatta, sem nema sam-
tals mörgum miljónum. Að við-
bættum þessum nýju sköttum
eru álögurnar á landsmenn
orðnar svo þungar, að slíks
munu fá eða engin dæmi, nema
hjá þjóðum, er 'eíga í styrjöld.
Hér er eigi rúm til að rekja
hversu miklar álögurnar eru
orðnar á hvern einstakling. E.
t. v. verður hægt að gera það i
öðru sambandi. En hér skal vik-
ið að almenningsálitinu á skatt-
svikum. í rauninni ætti það að
vera talið svívirðilegt afbrot að
svíkja þjóðfélagið. En það er nú
eitthvað annað- en almennt sé
svo álitið. Hér er sú skoðun að
festa rætur og verða almenn,
að sjálfsagt sé að svíkja undan
sköttum, ef unnt er. Flestir, sem
geta, draga undan skatti og þyk-
ir engin'minnkun að. Eftir alls
konar krókaleiðum er reynt að
komast undan lögmætum gjöld-
um. Til þessa almenningsálits
liggja ýmsar ástæður, sem hér
skulu eigi raktar. En ein helzta
ástæðan mun vera sú, að í vit-
und almennings eru álögurnar
orðnar ósanngjarnar og of
þungar og þess vegna finnst
honum afsakanlegt eða eðlilegt
að reynt sé að komast undan
þeim.
Hin háu ríkisútgjjöld, hækk-
un þeirra undanfarið og hinir
þungu skattar eru ískyggilegar
staðreyndir. Þó er auðvitað
verst, ef haldið verður áfram á
sömu braut. Því er miður, að
svo virðist munu verða. Það er
söguleg staðreynd, að jafnan
hefir gengið. erfiðlega að lækka
fjárlög og útgjöld ríkja. Til þess
þarf mikið átak. Núverandi rík-
isstjórn er ekki líkleg til að gera
það átak. Eftir hennar óskum
voru mörg útgjöld í fjárlögun-
um stórlega hækkuð. Niður-
stöðutala á rekstraryfirliti sam-
kvæmt fjárlagafrumvarpi fyr-
verandi ríkisstjórnar var aðeins
tæpar 87 miljónir. Þar við á að
vísu að bæta vanreiknaðri verð-
lagsuppbót fjórum miljónum.
En hækkunin er samt nokkr-
ar milj. Stjórnin leggur á nýja
skatta, sem hér hafa áður
verið óþekktir. Hún boðar
þátttöku ríkisins í ýmsri ný-
sköpun, ef einstaklingarnir
vilja ekki í hana leggja, þ. e. ef
atvinnureksturinn þykir ekki
arðvænlegur. Eftir þessari fram-
komu að dæma er ekki að vænta
af núverandi stjórn neinna ráð-
stafana, sem miða til lækkunar
á ríkisgjöldunum og að því að
koma ríkisreksrinum í heilbrigt
horf. Einnig er vitað, að enn eru
fram undan stórfelldar hækk-
anir. Stjórnarflokkarnir hafa í
málefnasamningi sinum samið
um að koma hér á hinum full-
komnustu tryggingum. Um
tryggingarnar'er vissulega ekki
nema gott eitt að segja. En þar
hljóta að kosta, mikið fé og allar
likur eru til þess, að þær muni
hafa í för með sér verulega út-
gjaldaaukningu fyrir ríkissjóð.
Vísitalan heldur áfram að stíga.
Hvert vísitölustig leiðir til út-
gj'Æfdahækkunar fyrir ríkið.
X þessu sambandi má ekki
gleyma' að minnast á ábyrgðir
ríkissjóðs. Árlega eru samþykkt-
ar heimildir fyrir ríkið til" að
taka á sig ábyrgðir á miljóna
upphæðum. Hljóta ábyrgðir
Jþessar að nema nú samtals
mörgum tugum miljóna. Ábyrgð-
ir þessar eru skilorðsbundnar
skuldir ríkissjóðs. Hæglega get-
ur komið til þess, að ríkissjóður
verði á sínum tíma að greiða
þær að meira eða minna leyti.
Varfærni virðist ekki mikil í
þessum efnum. Sami aðilinn
fær t. d. ábyrgð hvað eftir ann-
að, og það jafnvel til fyrirtækj'a,
sem ekki eru tryggari en það,
að lánsstofnanir neita algerlega
um lán til þeirra nema gegn
ríkisábyrgð.
Horfurnar í fjármálum ríkis-
ins eru því óglæsilegar á allan
hátt. Þegar þegnar þjóðfélags-
ins hafa borgað sínar skuldir,
hefir ríkið látið það ógert. Og
fram undan sýnast enn út-
gjaldahækkanir, eins og sýnt
hefir verið fram á. Þeirri spurn-
ingu er ekki auðsvarað, hvar fá
verði tekið til þess að .mæta
henni. Við opinber gjöld sýnist
vart verða bætt, ef innheimta
þeirra og framkvæmd skatta-
og tollalaga er í lagi. Fer þá rík-
ið að afla sér nýrra tekjugreina,
t. d. taka undir sig einhvern
arðbæran atvinnurekstur eða
Magmis Toriason;
Eigum við að geSa
þeím Grænland ?
I.
Eins og allir vita hefir mót-
spyrnan gegn endurreisn lýð-
veldisins fyrst og fremst verið
byggð á þvi, að Danir ættu rétt
á því að samningaumleitanir
færu fram milli aðila áður en
sambandið væri rofið. En nú
vildi svo til, að örlögin skáru
á snærið og slitu sambandið áð-
ur en til þess kom, svo hremmi-
lega, að sambandsþjóðin gat
fyrir engan mun talizt sjálf-
ráður aðili. Þegar af þeirri á-
stæðu var loku skotið fyrir, að
við tækjum upp samninga við
þá. Er þar við bættist, að tím-
inn, er ætlaður var til samn-
inganna, var runninn út áður
en atkvæöagreiðslan var látin
fara fram og að allan þann tíma
reyndist ókleift að komast i tal-
færi við Dani, verður ekki séð,
að nein frambærileg rök séu
fyrir því að gengið hafi verið
á hlut þeirra.
Þeir, sem ekki voru haldnir af
Danadýrkun, hafa þá líka
undið upp á þessa kenning
sína og reynt að'drepa í skörðin
með því að halda því fram, að
það væri sérstök kurteisisskylda
að bíða eftir kallfærinu. Fyrir-
sláttur þessi er svo barnalegur,
að hann líkist engu fremur en
síðasta öngþveitissvari ræðu-
manns,er fyrir engan mun vill
„gefa sig upp á gat“ í áheyrn
fundarmanna.
En það er önnur hlið á öllu
þessu máli, sem vert er að at-
huga nokkru gjör.
Lýðveldið er komið í svo ör-
ugga höfn, að tæpast verður
betur á kosið. Verkin hafa tal-
að, og sýnt að 997 af 1000 voru á
móti sambandinu. Með því hef-
ir alheimur sannfærzt um, að
við áttum meiri rétt á sjálf-
stjórn en dæmi eru til um und-
irokaða þjóð. Og traustári
grundvöll getur eigi. Af því er
hollt að minnast þess, að sá, sem
vill gera betur en vel, gerir oft
ver en illa. Og víst er um það,
að þeir, sem telja að biðin hefði
orðið hollari fyrir vorn mál-
stað, eiga eftir að sanna þá
fullyrðing sína.
Hins vegar má til sanns veg-
ar færa, að bezt hafi farið á
þvi, og það engu síður frá sjón-
armiði Dana, að viðskilnaður-
Inn varð hljóðalaus að kalla. í
þá átt bendir, að sá litli atburð-
ur, er af þeirra hendi var hafð-
ur til að andæfa skilnaðinum
1918, varð þeim síður en svo til
frægðar.
Og síðast en ekki sízt verður
það að teljast þjóðarhapp, að
sambandsmálið var afgreitt
eitt út af fyrir sig. Þarf ekki að
efa, að ýmsir árekstrar hefðu
orðið, ef semja átti um leið um
allt það, er milli ríkjanna
stendur, jafnvel þótt flest af
því sé ekki stærra í broti en
svo að leiða mætti það til góðra
lykta, væri sæmilegri sanngirni
til að dreifa. En tvennt er það
samt, er að kappsmálum hefði
verið gert: fjárskiptin og til-
kall vort til Grænlands.
Að því fyrra málið snertir er
það að vísu sagt berum orðum
í athugasemdum um sambands-
lögin 1918, að með þeim sé endir
bundinn á fjármál ríkjanna. En
tvenn rök liggja til þess að sú
fullyrðing verður eigi tekin há-
tíðlega. Fyrst það að samning-
arnir 1918 voru hreinir og bein-
ir nauðsamningar, eins og bert
er af því, að af íslendinga hálfu
er að- því innt í nefndaráliti
meiri hlutans, að dönsku nefnd-
armennirnir hefðu hvað eftir
annað haft í hótunum um að
slíta samningum ef frekari kröf-
ur væru gerðar en þeim vel lik-
aði. Kom þar greinilega fram,
að i þeim samningum viður-
kenndu Danir oss aldrei sem
sinn jafnréttháa aðila eins og
raunar enn betur sést af því, að
samkv. 18. gr. mátti mörlandinn
ekki vera einráður um þjóðar-
atkvæðið, heldur haga því eftir
vild Dana, þann veg, að þeir
töldu öruggt, að sambandsslit
næðu aldrei þjóðarsamþykki
sakir hins háa atkvæðafjölda,
er krafizt var af þeirra hendi.
í annan stað voru í samning-
I riki Kjarrals
Það voru orð að sönnu, sem
Jóhannes Kjarval lét falla, er
hann opnaði almenningi .mál-
verkasýningu sína á þriðju-
dagsmorguninn. „Þetta eru allt
myndir af landinu okkar“,
sagði. hann. „Þið eigið þessar
myndir“.
Þessi orð fundu vissulega
hljómgrunn, því að á þessum
morgni gerðist það, sem eins
dæmi mun í sögu íslenzkrar
málaralistar, að svo til allar
myndirnar, um fjörutíu að tölu,
seldust á svipstundu. Og svo var
handagangurinn mikill í öskj-
unni, að oft voru margir um
hverja mynd, og hreppti þá sá
happið, sem duglegastur var að
koma sér og sinni málaleitan á
framfæri. Á eftir spurðu svo
þeir, sem í eitthvað höfðu náð,
kunningja sína sigri hrósandi:
„Náðir þú í nokkra?“ „Hvað
fékkst þú?“
Alls eru á sýningunni 41
mynd. Flestar þeirra eru úr
Skaftafellssýslu, allar málaðar
á síðastliðnu ári, nokkrar af
Snæfellsnesi frá sumrinu 1943
og aðeins ein eldri. Er þarna
hvert listaverkið öðru glæsi-
legra, og má það undur heita,
hve margar og stórar myndir
Kjarval hefir málað á svo
skömmjim tíma — og allar með
handbragði snillingsins, gædd-
ar seiðmagnaðri fegurð. Þar á
meðal eru nokkrar, sem áreið-
anlega geta talizt til beztu mál-
grípur það til lána? Um það
skal engu spáð. En framhald
þessarar fjármálastefnu hlýtur
að enda í ógöngum og öngþveiti.
Er eigi að undra, þó að ýmsa
gruni, að til gengislækkunar
verði gripið til þess að reyna að
bjarga sér um stundarsakir.
Væri þó vitaskuld með slíkum
aðgerðum ranglæti bætt á rang-
læti ofan.
í fjármálaráðherrasæti situr
nú reyndur fjármálamaður, sem
hingað til hefir notið trausts og
almennra vinsælda. Ekki skal í
efa dregið, að honum sé ljóst
hvert stefnir og hann hafi
vilja til að bjarga. En svo virðist,
sem hann fái við ekkert ráðið
fyrir þeim stjórnarsinnum, sem
ýmist í hugsunarleysi eða af
ráðnum hug vinna að því að
grafa undan öllu heilbrigðu
fjármálalífi. Þjóðarskútan sigl-
ir hraðbyri í fjármálalegt
strand, ef ekki verður breytt
um stefnu.
Hér tjáir ekki að þylja nöfn
myndanna, fólk verður sjálft að
koma og sjá — það, sem þess á
kost. En þó skal vakin athygli
á myndum eins og „Vestursýn"
(3), „Grjót“ (21) og ’ „Trölla-
kirkja“ (24).
Forstöðumenn skólanna í
Reykjavík og nágrenni bæjar-
Ins ættu að fara hópför á þessa

'"t Jóhannes S. Kjarval.
sýningu með nemendur sína og
haga svo til, að listfróður og
verka Kjarvals, og er þá mikið
sagt.
vel máli farinn maður útskýrði
fyrir þeim málverkin og list
höfundarins. Það gæti áreiðan-
lega orðið til fróðleiks og auk-
ins þroska.
Eins og áður hefir verið get-
ið hér í blaðinu, verður
Kjarval sextugur á hausti kom-
anda. Einn af blaðamönnum
höfuðstaðarins hefir bent á það
í grein, sem hann skrifaði um
Kjarval í sambandi við sýningu
þessa, að listamaðurinn hafi um
tuttugu ára skelð hírzt á
geymslulofti undir súð norðan í
móti í einu verzlunarhúsi bæj-
arins. Ef Reykjavíkurbær vildi
sýna honum eitthvað hliðstæð-
an sóma og þakklætisvott og
Akureyringar sýndu ljóðsnill-
ingnum Davíð Stefánssynl á
fimmtugsafmæli hans »fyrir
skemmstu, þá ætti bæjarstjórn-
in að færa honum 160 þúsund
krónur að gjöf. Hann vildi láta
bæinn láta honum í té gott hús
til frjálsra afnota meðan hann
þarf þess við, en eftir hans dag
taki við því einhver annar lista-
maður, sem þá yrði þess verð-
ugastur. Hér sk^l fyllilega undir
þetta tekið. Þetta er hugmynd,
sem Reykjavíkurbæ væri sómi
að að hrinda í framkvæmd.
unum 1918 svo mikil undirmál,
að eindæmum sætir meðal sið-
aðra þjóða og skal nú sá þáttur
rakinn þótt ófagur sé og leið-
indaverk við að- fást.
Á þingi 1917 var gerð sam-
þykkt um fánamálið og svöruðu
Danir því til, að þeir teldu rétt-
ast að afgreiða eigi það mál út
af fyrir sig, heldur taka þjóða-
sambandið allt til rækilegrar
meðferðar og buðust til að senda
hingað menn til samninga. Eins
og nærri má geta var það eigi
gert af umhyggju fyrir oss,
heldur sakir þess, að sjálfir
hugðust þeir að gera kröfur til
landa Þjóðverja á væntanlegri
friðarstefnu, en það gat eigi
farið vel saman að neita jafn-
framt íslendingum um sinn þjóð
rétt.’ Þess vegna lögðu þeir kapp
á að sjá svo um að við yrðum
ekki að flækjast fyrir þeim við
friðarborðið. Nú vildu Darrir
aftur á móti hafa endaskipti á
hlutunum, láta samninga drag-
ast þangað til þeir þóttust geta
komið ár sinni fyrir borð. Er þó
ólíku saman að jafná, aðstöðu
þá eða nú, því að 1918 hafði sem
engin breyting orðið á viðskipt-
um landanna, hvorki inn á við
né út á við, en nú var þverskorin
eina líftaugin, sem eftir var
ríkjanna á milli og sambandið
úr sögunni.
En hér var fleira I grautar-
gerð. Nokkrir angurgapar hugð-
ust vinna sér til frægðar með
því að leita samninga við Engla
og Þýzkara. Varð það stutt gam-
an fyrir þá fyrnefndu og datt
botninn úr þeim fyr en varði.
En Þjóðverjavinir voru menn
skeleggari og höfðu öruggan
forustusauð. Kom þar að þeir
stóðu í samningum við þýzkan
stórhöfðingja, sem þá dvaldi í
Höfn, og lyktaði með því að
þáverandi ráðherra gekk á fund
þess þýzka.
Urðu Englar þessa varir með-„
fram út af lausmælgi hins mál-
uga milligöngumanns og Þjóð-
verjadindils. En sá varð endir
á, að trúnaðarmaður hans kærði
ráðherrann (auðvitað eftir að
hann valt úr stóli) og milli-
manninn fyrir drottinssvik, með
allýtarlegri skýrslu, þar sem gerð
er grein fyrir viðhorfinu gegn
býzku krúnunni. Áttum við að
fá þýzkan fursta að jarli og tak-
markað þingræði á keisaravísu,
auk 10 miljóna til járnbrautar
austur um fjall i barnadúsu.
Eins og geta má nærri urðu
Englar æfir við og refsuðu oss á
sína vísu með því að skella á
„ensku samningunum“, en með
þeim voru við píndir til að selja
þeim afurðir landsins með stór-
um lægra verði en nágranna-
bjóðir vorar fengu fyrir sams
konar framleiðslu. Af þessu
hlauzt það, að landið, bæði ein-
staklingar og opinberar stofn-
anir, stóðu ver að vígi'eftir ó-
friðinn en fyrir hann. En
hörmulegast var þó, að er af-
urðir vorar hlupu upp í verði að
stríðslokum, héldu fjárreiðu-
mennirnir, að sú gullöld mundi
varanleg og lögðu í allskonar
fjárbrask, er vitanlega útleidd-
ist með stórum töpum en krón-
an féll og landið komst í botn-
lausar skuldir.
Þessari þýzku vitleysu var