Tíminn - 16.02.1945, Side 4

4
TÍMrayN, föstndaglim 16. fchr. 1945
13. blað
§k agafj arð a r
— Eftirmæli tveggja ára
br é
Frá því er land byggðist,
hefir árferði jafnan átt mikinn
þátt í því að skapa velsæld eða
vanlíðan, landsmanna. Aðalat-
vinnuvegir landsmanna, land-
búnaður og fiskveiðar, sem hafa
verið reknir með ófullkomnum
tækjum fram á síðustu áratugi,
hafa verið svo háðir veðurfar-
inu, að nálega hefir skipt í *tvö
horn um arðinn í versta og
bezta árferði.
í sambandi við þetta er vert
að minna á það, að ár þau, sem
sexmanna-nefndin miðaði við
útreikninga sína, voru allt góð-
æri og eitt þeirra, árið 1939, svo
mikið góðæri, að slíkt mun vart
koma oftar en einu sinni á 50
eða 100 árum. Ef sexmanna-
nefndin hefði haft búreikninga
frá árinu 1943 til að byggja á
.niðurstöður sínar, myndi það
hafa orðið hagstæðara fyrir
bændur.
~ * * *
Áður en ég fer að lýsa árferði
1944 og afk'omu bænda í minni
sveit, ætla ég að minnast nokk-
uð á árið 1943, en það ár hefir
verið eitt hið allra erfiðasta um
langt skeið, og ég hygg, að fáar
sveitir landsins hafi goldið jafn
mikð afhroð það ár og einmitt
mín, Lýtingsstaðahreppur í
Skagafirði. Finnst mér vert að
færa eftirmæli þess í letur, þótt
seint sé.
Árferði 1943.
Eftir áramótin 1942 og 1943
gerði úrkomur miklar og um-
hleypinga. Snjóalög urðu mikil
og áfreðar. Á mörgum bæjum
var alveg haglaust fyrir allar
skepnur, en það hafði ekki
komið fyrir síðan veturinn 1920.
Frosthörkur voru ekki miklar
og norðan störhríðar aldrei
langvarandi, en veðrabrigði voru
oft svo skjót, að á sama sólar-
hríng var stundum sunnan-
þíðviðri, vestanrok með krapa-
éljum og norðanstórhrið. Þegar
þrjár vikur voru liðnar af góu,
hlánaði nokkuð og komu hagar
víða. Eftir miðjan einmánuð
kólnaði aftur og héldust frost-
hörkur fram eftir vori. Jörð var
alfrosin þangað til 5 vikur af
sumri og um krossmessu var
frost 8 til 10 stig um hádaginn,
dag eftir dag.
Þó að veturinn gæti ekki tal-
izt mjög harður, varð útkoman
sú, vegna vorkuldanna, að hey-
fyrningar frá fyrri árum eydd-
ust að mestu. Þurrviðri og
kuldar héldust allt til Jóns-
messu. Þá var aðeins grænn lit-
ur á túnum, en úthagi hvítur.
Á sama tíma árið 1939 var
sláttur almennt hafinn hér í
sveit. Fénaðarhöld urðu sæmi-
leg. Áfelli voru lítil yfir vorið.
Mæðiveiki var aðeins í byrjun
á nokkrum bæjum. Eftir Jóns-
messu var hagstæð sprettutíð
um tímá. Sláttur hófst almennt
16. og 17. júlí, eða hálfum mán-
uði síffar en í meðal árferði. Frá
þessum tíma var sumarið kalt.
Fjöll voru oft hvít af snjó.
Grasbrestur var tilfinnanlegur.
Töðufengur var þriðjungi og
sums staðar allt að helmingi
minni en árið áður. Há spratt
ekki. Útengi, annað en flæði-
engi, var mjög graslítið. Hey
nýttust vel fram um höfuðdag.
Eftir höfuðdag brá til votviðra,
og héldust votviðrin það, sem
eftir var sláttar. Á göngum var
víða mikið hey úti og óþurrt
það, sem slegið var eftir lO.sept-
ember.
* * *
Þá er næst til frásagnar hið
mikla fjárskaðaveður, stórhríð-
in aðfaranótt 24. september.
Slíkt áfelli á þeim tíma árs
mun ekki hafa komið síðastliðin
50—60 ár. Jafn mikil fannkoma
á svo skömmum tíma, aðeins
12 klukkustundum, mun vera
fátíð hér á landi. Snjó lagði svo
mikinn, að slétt var af öllum
lægðum og giljum. Illfært var
með hesta eftir alfaraleiðum.
Svartá varð full af krapi og
hlóð þykkum kraparuðningi á
hólma og nes. Þegar birti upp
um hádegi 24. sept. fóru menn
að gæta að fé sínu, sem flest
var í heimahögum, nýkomið úr
réttum. Þann dag og næstu
daga var fjölda af fé bjargað úr
fönn. Þrátt fyrir það varð út-
koman sú, að 20—40 fjár fórst
í 'fönn á flestum bæjum í Lýt-
ingsstaðahreppi og sennilega
hátt á annað þúsund fjár sam-
tals. Næstu daga var frost og
snjókoma. Óskilafé varð ekki
komið til seinni réttar, sökum ó-
færðar, en slíkt man víst eng-
inn núlifandi maður hér í sveit.
Að hálfum mánuði liðnum hlán-
aði og gerði góða tíð og hélzt
svo allt til áramóta.
Þegar snjóinn tók upp, gat að
líta beinahrúgur af dauðu fé
hvarvetna í lægðúm og lækjar-
drögum. Sú sjón minnti á beina-
hrúgurnar af fé Staðarmanna
við Kjalveg og aðrar slíkar
harmsögur fyrri tíma.
Eins og áður er eagt, var mik-
ið hey úti á göngum, sökum
votviðra eftir höfuðdag. Sumir
bændiir höfðu ekki náð inn
neinu af útheyi. Megnið af þessu
heyi náðist um síðir, en stór-
skemmt.
Heyfengur varð mjög lítill og
misjafn aðgæðum. Afleiðing
þess varð sú, að nálega allir
bændur urðu að fækka kúm, og
einnig sauðfé fram yfir það,sem
fjárskaðaveðrið áorkaði, þrátt
fyrir það þótt farið væri á
fremsta hlunn með að treysta á
síldarmjöl til heysparnaðar.
Sumir bændur, sem áttu fjórar
kýr, urðu að fækka þeim um
tvær. Allar skepnur reyndust
illa til frálags. Grænmeti spratt
svo illa, að ekki þótti svara
kostnaði að taka upp úr görð-
um, þar sem ekki var jarðhiti.
Árferði 1944.
Pálsmessa 25. jan. spáði góðu
árferði, samkvæmt gamalli trú.
Þann dag sást ekki ský á lofti.
En svo segir í gamalli vísu:
Sé heiðskírt veður og
himinn klár,
á helga Pálus messu
mun þá verða mjög gott ár.
Marka ég það á þessu.
Ekki verðúr annað sagt en að
árið 1944 hafi verið gott ár. Vet-
urinn mátti heita góður. Þó
voru nokkrir umhleypingar;i á
þorra og góu. Norðan-stórhríð-
ar-dagar voru aðeins 2. og 3. fe-
brúar og 2. marz. Vorið var í
kaldara lagi. Áfelli gerði 11. og
12. maí, en ekkert tjón gerði það,
því sauðburður var þá ekki haf-
inn. Sauðfé gekk vel fram, það
sem heilbrigt var, en mæðiveiki-
herjaði víða. Sláttur hófst al-
mennt 7. og 8. júlí. Grasspretta
var allgóð og nýting heyja ágæt.
Heyfengur var því mikill eftir
mannafla og góður. Sauðfé
reyndist vel til frálags. Upp-
skera úr görðum var víðast
sæmileg. Jörð fór að frjósa 15.
október.
27. okt. gerði stórhríð með
mikilli snjókomu. Fé fennti víða,
en tjón varð ekki tilfinnanlegt
nema á fáum bæjum, helzt á
Efribyggð. Síðan gerði stillta og
góða tíð og hélzt hún til ára-
móta. Jörð var þá snjólaus.
Nýbyggingar.
Árið 1943 var hafin bygging á
þremur íbúðarhúsum í Lýt-
ingsstaðahreppi og lokið að
mestu á árinu 1944. Húsin voru
reist á þessum bæjum: Gilhaga,
Steinsstöðum og Varmalæk.
Varmalækur er nýbýli, byggt úr
landi Skíðastaða. Húsið er hit-
að með vatni úr Skíðastaðalaug.
Eigandi nýbýlisins er Gunnar
Jóhannsson frá Mælifellsá.
Hann rekur nú þarna vinnu-
stofu, sem býr til föt, aðallega
blússur og jakka úr íslenzkum
skinnum. Sala hefir gengið mjög
vel á vörum vinnustofunnar.
4—6 stúlkur vinna þar að jafn-
aði. Það, sem valdið hefir mest-
um erfiðleikum, er skortur á
raforku. Gunnar Jóhannsson
er ungur maður, en heilsubil-
aður. Hann hefir sýnt sérstakan
dugnað og áræði við að koma
þessu fyrirtæki á fót.
íbúðarhúsið á Steinsstöðum
var reist við Steinsstaðalaug og
hitað með vatni úr henni. í hús-
inu er íbúð fyrir tvær fjölskyld-
ur. Þar búa nú Ingólfur Daní-
elsson og synir hans. Þeir feðg-
ar hafa reist gróðurhús 200 fer-
metra að stærð og rækta þar tó-
mata. Auk þess rækta þeir mikið
af káli og öðru grænmeti. Síð-
astliðið sumar gekk þessi rækt-
un vel, en illa sumarið áður.
Á árinu 1944 var hafin bygg-
ing á búðarhúsi á Hofi í Dölum.
Þetta hús á að hita með vatni
úr Hofslaug. Byggingu þessari er
ekki lokið.
Sjúkrasamlag.
25. júní síðastliðið sumar var
samþykkt á almennum sveitar-
fundi, með 25 atkvæðum gegn
10, að stofna sjúkrasamlag.
Framræslufélag.
9. júlí var stofnað Framræslu-
félag Lýtingsstaðahrepps. Fé-
lagið hefir fengið loforð um
skurðgröfu í samfélagi við sýslu-
vegasjóð Skagafjarðarsýslu.
Markmiðið er það, að hún vinni
það tvennt i einu, eftir því, sem
við verður komið, að leggja veg
og ræsa fram mýrar til rækt-
unar.
Unglingaskóli.
Séra Halldór Kolbeins, prestur
á Mælifelli, hefir nú skóla á
heimili sínu. Nemendur eru
fjórtán. Eru þeir sumir á byrj-
unarstigi, en aðrir ætla að
ganga undir stúdentspróf. Séra
Halldór er viðurkenndur ágætur
kennari, og er mikið sótt eftir
að koma unglingum í skóla til
hans. Það er vissulega athyglis-
vert, þegar hann og aðrir kenni-
menn hafa á heimilum sínum
einkaskóla, sem eru jafngóðir
eða kannske betri en sumir qp-
inberir skólar, en njóta þó ekki
styrks af opinberu fé.
Afmæli.
2. október síðastliðinn var
Helgi Björnsson á Reykjaborg
90 ára. Hann er fædcfur á Mæli-
fellsá 1854. Þar ólst hann upp
hjá foreldrum sínum ,til 7 ára
aldurs, en þá fluttu þau þaðan
að Þorsteinsstaðakoti og síðar
að Grímsstöðum, en þar bjuggu
þau lengst. Árið 1883 kvæntist
(Framhald á 7. síðu)
BÚNAÐARÞING er nú nýkomið
saman í Reykjavík. Reglulegt
Búnaðarþing er haldið annaðhvert ár,
og þar eiga sæti tuttugu og fimm full-
trúar bændastéttarinnar, sem kosnir
eru af búnaðarsamböndunum í land-
inu. Eru fulltrúarnir flestir bændur. Á
Búnaðarþingi mæta einnig starfsmenn
Búnaðarfélagsins, gefa skýrslur um
störf sín og flytja fyrirlestra um sér-
fræði sína. Búnaðarþingið er haldið
fyrir opnum dyrum, en áheyrendur eru
þar fáir og valda því þrengsli í fundar-
salnum. En fundi sína heldur Bún-
aðarþing í baðstofu iðnaðarmanna;
Væri þessari merku samkomu nauð-
syn á að fá stærri og hentugri fundar-
sal, enda vonandi að úr því rætist, ef
Búnaðarfélagið kemur sér upp nýjum
húsakynnum. En einhver undirbúning-
ur mun nú hafinn í þá átt. Æskilegt
væri, að íbúar höfúðstaðarins kynnt-
ust umræðum á Búnaðarþinginu meira
en hingað til hefir verið, og ekki ó-
líklegt, að það myndi verða til að
glæða skilning margra á viðfangsefn-
um bænda og landbúnaðarins, áhuga-
málum sveitanna og hvernig starfað
er að því, að koma þeim í framkvæmd.
Vegna ókunnugleika halda margir, að
bændur séu athafnalitlir og hugsi lítt
fyrir framtíðinni. Er það ekki óeðli-
legt um þá, sem eru í bæjum og lítil
kynni hafa af sveitalífinu. En leiðin-
legur er sá misskilningur og hættu-
legur þjóðfélaginu.
•
BÆNDASTÉTTIN hefir hug á mikl-
um frarnk*æmdum á næstu árum. Hún
er nú sem óðast að breyta útengjahey-
skapnum í vélyrkju á ræktuðu landi
og vill ljúka því verki sem fyrst. Til
þess að svo megi verða, vill hún auka
sem mest vélanotkun við jarðvinnslu
og telur sér nauðsyn að fá áburðar-
verksmiðju innanlands. Stórfelld ný-
rækt getur ekki þrifizt nema nóg fáist
af tilbúnum áburði með hæfilegum
kjörum. Enn er eftir að byggja upp
stóran hluta af sveitabæjum landsins,
enda þótt því verki miðaði vel áfram
milli styrjaldanna. Samgöngurnar
(strandferðir, vegir, símar o. fl.), eru
líka eitt af lífsskilyrðum- landbúnað-
arins nú orðið, og má þar ekkert lát
verða á framkvæmdum. Margir bænd-
ur telja, að rétt væri að koma á ein-
hvers konar verkaskiptingu í fram-
leiðslu eftir landsháttum í hverju hér-
aði. Og síðast en ekki sízt: Það er
brennandi áhugamál bændastéttarinn-
ar að fá raforku í sveitirnar, helzt á
hvern einasta bæ.
RAFMAGNSMÁLIÐ liggur nú fyrir
Alþingi á ný. Er hér um það að ræða,
að staðfesta tillögur milliþinganefndar
um byggingu og aukningu aflstöðva
við nokkur mestu fallvötn landsins,
og allsherjar rafleiðslukerfi um landíð,
hliðstætt landsímalínunni. Hefir nú
verið gerð um þetta allnákvæm áætl-
un með aðstoð sérfróðra manna. Þar
er gert ráð fyrir einni allsherjar raf-
veitu fyrir Suður- og Norðurland, þar
sem tengdar verði saman aðalaflstöðv-
arnar við Sogið, Andakílsá, Laxá og
e. t. v. víðar, en sérstök rafveitukerfi
eiga að vera fyrir Vestfirði og Austur-
land frá aflstöðvum í Arnarfirði og í
Fljótsdal. Um allt þetta hafa verið
gerðar kostnaðaráætlanir, og mun það
sýna sig, að íslendingar hafa vel ráð
á að leggja í slíkt, miðað við fjárhag
þjóðarinnar nú. í sveitum landsins
mun verða fylgzt nákvæmlega með
því, hverjar undirtektir þetta mikla
mál fær, og þá ekki síður í kauptúnum
og sjávarþorpum, því að allir þeir stað-
ir myndu með vissu fá full not af
landsvirkjuninni.
BJARTSÝNIR menn eygja þá stund
fram undan, er raforkan streymir eins
og vatnsfall inn í hvert hérað og hverja
byggð. Óþrjótandi aflstraumur, sem
hægt er að beina í ýmsar áttir og að
ýmsum verkefnum eftir þörfum. Verk-
efnin fyrir raforkuna eru mörg og
munu reynast miklu fleiri en menn
gera sér í hugarlund. Orkan er undir-
staða allra framkvæmda, en við íslend-
ingar höfum lengst af átt lítið annað
af hagnýtri orku en mannsorkuna og
hestorkuna. Það sýnir sig í Reykjavík,
Hafnarfirði og á Akureyri, hve margt
má gera með rafmagnið, og er þó ekki
nema skammt síðan þessir bæir áttu
þess kost, að nota það almennt til
annars en ljósa. En við, sem erum
fámenn þjóð í stóru landi, þurfum að
láta rafmagnið vinna eins og það get-
ur. Menn mega ekki vera svo þröng-
sýnir að halda, að ekki megi leiða raf-
magn á aðra staði en þá, þar sem það
ber sig bezt í svipinn. Það mun sýna
sig, að við orkulindirnar blómgast líf
og starf á fjölda staða, sem menn enn
liafa ekki „uppgötvað" í skammsýni
sinni. í framtíðinni munu menn segja,
að aðgangur að rafmagnsleiðslu sé
eins ómissandi fyrir atvinnulífið hvar
sem er í landinu og andrúmsloft fyrir
líkamann.
EINAR BENEDIKTSSON kvað við
Dettif oss:
„Hve mœtti bœta lands og lýös vors
kjör,
aö leggja á bogastreng þinn
kraftsins ör.
Og frjómögn lofts má draga að blómi
og björk,
já, búning hitans sníða úr jökuls
klæðum.
Hér- mœtti leiða líf úr dauöans örk
og Ijósið tendra í húmsins eyðimörk
við hjartaslög þíns afls í segulœðum."
VIÐ DETTIFOSS hefir ennþá engin
aflstöð verið reist. Rannsókn leiddi í
ljós, að framleiðsla raforkunnar var
ódýrari við önnur fallvötn. En hin
spámannlegu orð skáldsins munu ræt-
ast eigi að síður — orð hins stórhuga
og víðförla skálds, er skildi þýðingu
orkunnar með öðrum þjóðum.
Ljúkum við svo þessu tali í dag.
Heimamaður.
haldið vel leyndri og var ekki á
vitorði annarra en ráðherra
1918 og þeirra, sem við samsærið
voru riðnir. Varð þetta til þess
að báðir höfuðpaurar þess voru
hafðir á oddi í samningunum
við Dani. Ekki vantaði það að
reisulega var á stað farið, eins
og 'sambandsplöggin sýna, en svo
datt botninn skyndilega úr þeim.
Gerðist það á þann hátt að fyrr-
verandi ráðherrann bár fram
frumvarp, að öllu eftir vild
Dana. Eftir það kom það í hlut
fullveldisnefndar þingsins að
bæta um uppkastið og var það
gert í smámunum, en öll aðal-
atriði þess stóðust allar árásir,
þar á meðal 18. gr. alræmda og
engin leið að hagga við fjár-
skiptunum eins hrakleg og þau
voru.
II.
Eitt af því, sém samninga-
mönnunum var falið að bera
fram, voru kröfur vorar gegn
Dönum, er Grænland snertir.
Árangur af því varð ekki annar
en sá, að þessa var minnst í
áliti sambandsnefndar, svo sem
til að sýna að við hefðum ekki
gleymt landinu.
Síðan hefir verið býsna þögult
um það mál að öðru en að því
var hreyft á þingi, er Norðmenn
gerðu kröfu til norðurhjara þess
og báru hana undir alþjóða-
dómstólinn í Haag. Reis þá Jón
Þorláksson upp og bar fram til-
lögu um, að við gerðumst aðilar
að þeirri deilu. Fékk hún þá út-
reið, að utanríkisnefnd lýst því
yfir einróma, að við ættum
þfingað ekki erindi, enda lagði
þáð sig sjálft, að deilur þeirra
Norðmanna og Dana komu ekki
mál við oss, þvi að sízt mundi
oss í vil að eiga í höggi við þá
báða, auk þess sem við mundum
aldrei gera tilkall til annars en
hins forna landnáms íslend-
inga.
Þá er þess að geta, að landi
sá, er kærði drottinssvikin
þýzku, hafði lagt sérstaka stund
sögu Grænlands og réttinda-
tilkall vort til þessarar nýlendu
vorrar og hefir gert það mál allt
að lífsstarfi sínu, sérstaklega
eftir að hann fékk 12000 gull-
krónur sem verðlg.un fyrir að
þegja um þýzka hneykslið. Hef-
ir hann í riti þessu, sem því
miður er enn ekki nema að
litlu leyti komið á prent, tilfært
flest það, sem um þetta er vitað
og stuðst þar við fornleifarann-
sóknir síðari ára. Liggur því
saga landsins miklu skýrar fyrir
en áður, og hefir skilningur
manna þar gerbreyzt, svo að
viðhorf til hennar er orðið allt
annað en áður var.
Má nú hafa, fyrir satt, að
harðstjórn erlendra ráðamanna
vann beinlínis að því að reka
Grænlendinga úr landi. Dugði
þar bezt glæpasmiðja kaþólsku
kirkjunnar, er með sifjalögum
sínum bannaði samgang kvenna
og karla í fimmta lið, auk ým-
issa annarra bannlaga. Brot
gegn þessu vörðuðu stórsektum,
er þeir sem það henti, voru
gerðir útlægir um. Voru sekt-
irnar því meiri sem menn voru
efnaðri, en brot þessi voru til-
tölulega tíð í fámenninu í fjörð-
um Grænlands, blátt áfram af
því að seint var að grafa upp
fjarskyldara fólk, eins og dæm-
in sanna enn þann dag í dag,
þar er líkt stendur á. Kom svo,
að kirkjan hafði sölsað undir
sig allar jarðir í Eystribyggð og
vel flestar í Vestribyggð. En með
því voru slitin öruggustu átt-
hagaböndin. Er þar við bættist
að kúgildum og alls konar kvöð-
um var hrúgað á leiguliða á
þeirrar aldar vísu og afgjöldin
hækkuð eins og til vannst, og má
fara nærri um að ófrelsi það,
er leiguliðar áttu við að búa hafi
verið lítt viðunandi.
Þarf hér ekki fleiri orðum að
að eyða, því að árangurinn varð
sá, að eftir 1340 flúðu Vestri-
byggðarmenn land sitt sem einn
maður og leituðu undan ánauð-
inni þangað sem frjálsara. var
um lífsbjörg.
Eins og nærri má geta þótti
þetta höfuðskömm með kristn-
um þjóðum og víst voru ein-
hverjir viðburðir hafðir til að
styrkja kristnina í Eystribyggð,
en það virtist koma fyrir ekki.
Hins vegar var það ráð tekið að
einoka verzlun Grænlands við
Björgvin eina. Öllu meira rot-
högg var tæplega unnt að greiða
þjóðinni, því að drjúgur hluti
útflutningsafurða voru hinir
heimskunnu dýrgrlpir, er þaðan
voru sendir um allar jarðir, svo
sem rostungstennur, hvítir fálk-
ar og tamdir húnar, er þóttu
konungsgersemar. Má fara nærri
um, að slíkt hafi dregið mjög úr
menningu þeirra Grænlendinga
og gert þeim þungar búsifjar,
enda má telja, að upp frá því
hafi Grænlendingar smátt og
smátt týnt tölunni. Að sama
brunni ber það og að vanefndir
á heitorði norsku stjórnarinnar
um að sendir skyldu árlega tveir
knerrir til landsins ágerðust svo,
að þær ferðir féllu alveg niður
árum saman, svo að sár skortur
varð þar á höfuðnauðsynjavör-
um, svo sem á járni. Út yfir tók
þó, er Norvegur sameinaðist
dönsku krúnunni og yfirstjórn
samgangnanna lenti í höndum
lítt kunnugra manna suður þar.
En verzlunarfarbanninu var
fylgt svo rikt eftirj að það var
höfuðsök, er íslendingar reyndu
að koma löndum sínum til hjálp-
ar, án kostnaðar eða þunga fyr-
ir dönsku krúnuna, svo sem
dæmin sanna. Var svo langt
gengið í því efni, að erkibisk-
upnum norska, er átti hags-
muna að gæta vestur þar, var
meinað að beina siglingum
þangað. Fékk það ráðsJag allt
svo auman enda, að um 1600 er
Eystribyggð svo vandlega týnd,
að hún var flutt um set, svo-að
hennar'var leitað á austurströnd
Grænlands. Hlutur Dana varð
því sá að týna þessari nýlendu
íslendinga og afkristna þjóðina.
Geta má nærri hve afar sárt
íslendinga hefir tekið að sjá af-
máð og tröllum gefin slík afrek
þjóðar vorrar, er landfundirnir
vesturheimsku voru. Það sýnir
bezt ítrekuð viðleitni þeirra til
að fá Dani til að taka upp sigl-
ingar til landsins, en árangurs-
laust, sem von var að, er lands-
ins var leitað í skakka átt og
villt um legu þess.
Ekki virðist Dönum þá háfa
verið Ijóst, hve ríkan þátt harð-
stjórn þeirra og þrælatök höfðu
átt í þessu eindæmi sögunnar,
og þá allra sízt að þeir hefðu
brotið neitt af sér við íslend-
inga. Full sönnun þess er, að á
sama tíma sem síðasta vonin er
gefin upp um samband við
grænlenzku nýlenduna, binda
þeir oss þrælaböndum einokun-
arinnar, er eigi varð aflétt fyrr
en hún hafði drepið drjúgan
meiri hluta allra íslendinga. Þá
fyrst er landið stóð eigi undir
sjálfu sér, vöknuðu þeir við
og höfðu einhverja tilburði
til úrbóta að mestu gagns-
lausa, ‘sökum fáfræði og úr-
ræðaleysis. Og það er þá
heldur ekki fyrr en böndin
rakna og landinn sjálfur tekur
ráðin í sínar hendur, að hann
fer að komast úr kútnum, yfir-
þjóðinni að þakkarlausu.
Að því nú er réttindatilkall
til Grænlands snertir, liggur það
í augum uppi, að Danir höfðu
með vanstjórn sinni brotið það
af sér eins freklega og unnt var.
Landið varð að þessu leyti aftur
sem ónumið gegn framandi
þjóðum. En ekki var svo vel
gagnvart íslendingum. Gagn-
vart þeim urðu þeir að byggja
rétt sinn á því, að þeir höfðu
strádrepið alla íslendinga þar í
byggð, eins og þeir þá líka sjálf-
ir halda sem fastast fram.
Fyrir þetta þykjast víst Danir
hafa bætt með endurupptöku
siglinga til Grænlands og norska
kristniboðinu þar og sé því land-
ið eign þeirra að réttum al-
þjóðalögum. Út í þá sálma skal
hér ekki farið nú, en ekki hafa
þeir vaxið af þeirri stýrimennsku
fremur en annarra hjálendna
sinna, sem bezt má sjá af því,
að þeir lokuðu landinu.. En hvað
um það, þá er því lýst yfir af
hálfu þeirra, að þeir séu þess
ekki megnugir að rannsaka
landið og gæði þess, og því síð-
ur að nytja þau. Víkur því allt
að sama punkti, að þeir verða
ófærir til að ráða landinu, og
með því að þeir af skynsemd
sinni hafa séð, að þeir voru ekki
menn fyrir því, sem minna var,
er þeir seldu vestheimsku eyj-
arnar sínar, þarf ekki að efa, að
þeir áður en varir selji Græn-
land einhverjum þjóðum, sem
bæði hafa mátt og mennt til
að gera sér gagn þess að fé-
þúfu.*) Frh. á 6. síðu.
*) í þessu sambandi má vel minn-
aast þess, að full reynsla er fyrir því,
að Dönum er varnað að byggja lönd
með veðurfari, slíku sem á íslandi og
Grænlandi. Að vísu verður því eigi
neitað að þeir hafa haft úti allar klær
til að sleikja rjómann af framleiðslu