Tíminn - 20.02.1945, Blaðsíða 1

KITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARIN SSON.
ÚTGEFFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKITRINN.
Símar 2353 Og 4373.
. PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
(
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9A.
Símar 2353 Og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
29. árg.
Reykjavík, þriðjndagmii 20. febr. 1945
14. blað
Aldarfjórdungsafmælís
hæstaréttar minnzt
Dóamirum verðnr fjölgað upp í fimm
Síðastl. föstudag var haldin hátíðleg athöfn í hæstarétti í
tilefni af því, að 25 ár voru þá liðin síðan rétturinn tók til
starfa. Markaði stofnun réttarins eitt merkilegasta sporið í sjálf-
stæðisbaráttu landsmanna, því að með henni var æðsta dóms-
valdið endurheimt, en það hafði með ýmsum hætti verið í
höndum útlendinga síðan 1262, fyrst í hönd,um Noregs- og
Danakonunga, en síðan í höndum hæstaréttar Danmerkur. f
sambandslögunum 1918 fengu íslendingar l»TÍmiId til að taka
æðsta dómsvaldið I sínar hendur og voru Iög um hæstarétt sett
á þingi 1919 og tóku þau gildi 1. janúar 1920. Hinn 16. febr.
1920 var fyrsta dómsþing réttarins sett.
Athöfnin í hæstarétti, en þar
voru viðstaddir forseti íslands,
ráðherrar, forseti sameinaðs Al-
þingis, hæstaréttarlögmenn og
fleiri gestir, hófst með því, að
forseti réttarins, Þórður Eyjólfs-
son, flutti ýtarlega ræðu um
sögu og starf hæstaréttar. Þá
fluttu ávörp Finnur Jónsson,
dómsmálaráðherra, Gísli Sveins-
son, forseti Alþingis, Magnús
Thorlacius, formaður Lög-
mannafélags íslands, og Lárus
Fjeldsted, sem er elzti mál-
flutningsmaðurinn við réttinn.
Fluttu þeir allir réttinum þakk-
ir fyrir starf hans og færðu
honum árnaðaróskir. Forseti
réttarins þakkaði sérstaklega
hverjum ræðumanni. Athöfn
þess fór mjög virðulega fram og
vottaði ljóslega þá virðingu og
það traust, er hæstiréttur nýtur.
Það mun líka óhætt mega
segja, að þjóðin hafi öll staðið
að baki þeirra velvildarorða, er
sögð voru um hæstarétt við
þetta tækifæri. Þess var þá ekki
aðeihs að minnast að heimkoma
æðsta dfcaistólsins hafði verið
ómetanlegur ávinningur í sjálf-
stæðisbaráttunni, heldur engu
síður hins, að störf hans höfðu
aflað honum fyllsta trausts.
Stóð að vísu nokkur styr um
suma dóma hans fyrstu árin, en
sá styr hefir næstum alveg
hjaðnað síðustu árin. Má þetta
ekki sizt þakka því, hve mikil-
hæfum og gegnum mönnum
rétturinn hefir verið skipaður
og þeim hefir því verið treyst
til að gæta hlutleysis og sann-
sýnis. Óttuðust ýmsir í upphafi,
að hið pólitíska vald myndi mis-
nota aðstöðu ^ína við skipun
dómaranna, en sá ótti hefir ekki
reynzt réttmætur til þessa.
Síðan hæstiréttur tók til
starfa hafa aðeins átta menn
átt fast sæti í dómnum. Eru það
þeir Eggert Briem, Halldór
Daníelsson, Kristján Jónsson,
Lárus H. Bjarnason og Páll Ein-
arsson, er skipaðir voru í dóm-
inn í upphafi, og svo þeir Einar
Arnórsson, Gissur Bergsteinsson
og Þórður Eyjólfsson, er nú eiga
sæti í réttinum. Árin 1920—26
áttu fimm menn sæti í réttin-
um, 1 en síðan ekki nema
þrír. Dómsmálaráðherra til-
kynnti í ræðu sinni á föstudag-
inn, að hann hefði ákveðið að
nota lagaheimild um að fjölga
dómurum aftur upp í fimm, og
mun sú fjölgun sennilega koma
til framkvæmda innan skamms.
íslenzka ullin nýtur mikils
álifs í Bandaríkjunum
Viðtal við Halldór Pálsson róðanaut.
Fyrrv. landbúnaðarráðherra, Vilhjálmur Þór, ákvað á síð-
astliðnu vori að senda Halldór Pálsson utan samkvæmt ósk milli-
þinganefndar búnaðarþings, og er hann fyrir nokkru kominn
heim úr Ameríkuför. Hefir hann afhent landbúnaðarráð
herra og stjórn Búnaðarfélags íslands skýrslu um ferð sína og
einnig flutt erindi á Búnaðarþingi um sama efni.
Tíðindamaður blaðsins hefir átt stutt viðtal við Halldór, en
hann mun bráðlega skrifa nokkrar greinar í Tímann um vesturför
sína, það sem fyrir augun bar og að gagni má koma.
— í hvaða erindum fórstu
vestur um haf?
— Erindið var aðallega að
kynna mér verkun og geymslu
landbúnaðarafurða, sérstaklega
sauðfjárafurða, og komast að
því, hvort um væri að ræða nýj-
ungar á því sviði, sem gætu
komið okkur að hagnýtu gagni
til þess að auka söluhæfni ís-
lenzkra landbúnaðarafurða.
Ennfremur eyddi ég nokkrum
tíma til þess að kynna mér ým-
islegt, sem ég gat haft gagn af
1 sambandi við starf mitt heima.
— Ferðaðist þú víða um
Bandaríkin?
— Já, ég ferðaðist frá At-
lantshafi vestur að Kyrrahafs-
strönd og kom á fjölmarga staði
þá fimm mánuði sem ég dvaldi
vestra. Ég ferðaðist aðallega um
norðanverð Bandaríkin. Fyrstu
mánuðina dvaldi eg í austur-
ríkjunum og ferðaðist milli
ýmsra iðnaðar- og verzlunar-
borga til þess að kynna mér ým-
islegt varðandi meðferð land-
búnaðarafurða, t. d. ullar og
kjöts.
Ég fór ennfremur um vestur-
ríkin til þess að heimsækja ýmsa
háskóla og rannsóknarstofn-
anir, sem vinna í þágu land-
landbúnaðarins, og heimsótti
þá helztu tilraunabú í búfjár
rækt og sérstaklega sauðfjár'
rækt þar í ríkjunum.
— Hvað getur þú sagt mér frá
ullarrannsóknum í Bandaríkj-
unum?
— Ég dvaldi nokkrar vikur á
helztu ullarrannsóknarstofum
í Bandaríkjunum, m. a. á rann
sóknarstofu landbúnaðarráðu
neytis Bandaríkjastjórnar í
Washington og ullarrannsóknar
stofu háskólans í Californiu og
víðar, til þess að kynna mér nýj -
ustu vísindi og tækni við ull
arrannsóknir, sem hægt er að
hagnýta, bæði í þágu sauðfjár-
ræktarinnar og ullariðnaðarins.
Ég heimsótti einnig fjölmargar
ullarverksmiðjur og ullarkaup-
menn til þess að kynnast eftir
föngum ullarverkun og ullar
mati.
— Hafa Bandaríkjamenn
mikið álit á íslenzku ullinni?
— Ég kynnti mér sérstaklega
(Framhald, á 8. síöu)
Launagreiðslur eiga að miðast víð
þjóðarhag ogframleiðslutekjur
frA afmæli hæstaréttar
Breytingartillögur Skúla Guðmunds-
sonar við launalagafrumvarpið
Fjárhagsnefnd neðri deildar hefir nú lokið athugun á launa-
lagafrumvarpinu og skilað áliti um það. Nefndin hefir öll orðið
sammála um ýmsar breytingatillögur, en hins vegar klofnað um
þá tillögu frá fulltrúa Framsóknarflokksins, Skúla Guðmunds-
syni, að grunnlaun skulu greidd samkvæmt sérstakri launavísi-
tölu, er miðast við heildarhag þjóðarinnar og afkomu fram-
leiðslustéttanna. Fengust fulltrúar hinna flokkanna ekki til að
fallast á þessa tillögu, og hefir Skúli því skilað séráliti um hana.
Þetta álit hans fer hér á eftir:
Mynd þessi var tekin, þegar 25- ára afmcelis hœstaréttar var minnzt
síöastl. föstudag. Á myndinni sjást, talið frá vinstri: Sveinn Björnsson
forseti íslands og dómararnir í hæstarétti, þeir Einar Arnórsson,
Þórður Eyjóífsson og Gissur Bergsteinsson. Sjá nánar á öðrum stað.
Alþingí trygg’ír hags-
muni smærrí verstöðva
Fyrsti ósigur ríkisstjómariimar á Alþingi
Ríkisstjórnin beið fyrsta ósigur sinn á Alþingi í sambandi við
samninginn um færeysku skipin. Stjórnin krafðist þess, að til-
lögu hennar um samþykkt samningsins yrði ekki vísað til nefnd-
ar og gengi óbreytt gegnum þingið. Framsóknarmenn óskuðu
þess, að tillagan fengi athugun í nefnd og tókst að fá því fram-
gengt, þrátt fyrir' sameinaða andstöðu stjórnarinnar. Náðist við
það sá árangur, að hægt var að koma inn í tillöguna nýju á-
kvæði þess efnis, að ríkisstjórnin skyldi gera hið ýtrasta til að
tryggja hlut smærri verstöðvanna.
Tillaga ríkisstjórnarinnar um
samþykkt færeysku samning-
anna var fyrst lögð fram á Al-
þingi síðastl. föstudag og sam-
stundis tekin til umræðu. Til-
lagan hljóðaði á þá leið, að „Al-
þingi álykti að samþykkja
samninginn um leigu á fær-
eyskum skipum, og heimili rík-
isstjórninni jafnframt að leigja
skip þessi öðrum eða annast
rekstur þeirra“.
Áki Jakobsson fylgdi 'tillög-
unni úr hlaði með fáum orðum.
Kvað hann hér um leigu 60
skipa að ræða og væru 30 þeirra
leigð til 1. júní, og önnur 30 til
15. okt. næstk. Kvað hann Fær-
eyinga hafa viljað gera heild-
arsamning slíkan sem þennan,
því að annars hefðu þeir aðeins
getað leigt beztu skipin til
flutninga, en ekki lélegri skipin,
sem þeir hefðu lika haft þörf
fyrir að leigja. Þá sagðist Áki
leggja áherzlu á, að tillagan færi
f DAG
birtist á 3. síffu upphaf
greina um samgöngumál
eftir séra Sveinbjörn
Högnason.
Á 4. síffu er grein eftir
Gunnar Bjarnason hrossa-
ræktarráffanaut og grein
um laun farkennara eftir
Bergþór Finnbogason.
ekki til nefndar og yrði sam-
þykkt samdægurs:
Eysteinn Jónsson kvaðst ekki
skilja þann hraða, sem stjórn-
in vildi hafa á þessu máli, þar
sem um vika væri liðin síðan,
að hún lét undirrita samning-
inn og hún hefði dregið allan
þann tíma að leggja samning-
inn fyrir þingið. Þessi hraði, sem
stjórnin vildi hafa á þessu máli,
,væri líka fullkomlega óeðlileg-
( ur, þar sem hér væri um marg-
þætt mál að ræða, er þarfnaðist
fyllstu athugunar þingsins.
j Annað aðalatriði þessarar til-
ilögu, sagði ræðumaður, sem er
samþykkt færeyska samnings-
ins, væri að vlsu þannig, að af-
greiða mætti það strax, því að
varla væri um annað að gera
en sámþykkja samninginn, þótt
hann væri hreint neyðarúrræði.
Samhingur þessi væri bersýni-
lega talsvert óhagstæðari en
fyrri samningur við Færeyinga,
er einstök félög útgerðarmanna
voru búin að gera, þegar tillit
væri tekið til þess að þá hefði
aðallega verið samið um leigu
heppilegra skipa, en nú yrði
einnig að leigja allmörg óhent-
ug skip. Aðstaða Færeyinga væri
þó vel afsakanleg, því að þeir
höfðu þurft að leigja sem flest
skipin og vegna þess, hve lengi
samningarnir voru dregnir á
langinn af hálfu íslenzkra
stjórnarvalda, hefði verið sam-
ið á óhagstæðasta tíma fyrir
íslendinga, þar sem Færeying-
(Framhald á 8. síðu)
Ófullkomiim
umlirl»úniiigur.
Ég tel þörf á því, að sett verðl
lög um laun ríkisstarfsmanna í
stað launalaganna frá 1919. Þau
lög eru löngu úrelt orðin, og
hefði verið æskilegt, að fyrr en
nú hefði verið að því horfið að
setja önnur í þeirra stað.
Það er nauðsynlegt, að sem
bezt sé vandað til löggjafar um
þetta þýðingarmikla mál. En
mér virðist, að mikið skorti á, að
málið hafi fengið þann undir-
búning, sem átt hefði að vej;a,
og það frv. til launalaga, sem
hér liggur fyrir, sé því gallað
á margan hátt.
Ég vil þá fyrst víkja að því,
að frumvarpið fjallar nær ein-
göngu um einn þátt málsins, þ.
e. launagreiðslurnar til emb-
ættis- og starfsmánna ríkisins*
en öll ákvæði vantar í frv. um
önnur atriði, sem eru nátengd
þessu og ætti að lögfesta sam-
tímis, svo sem ákvæði um skyld-
ur og réttindi starfsmannanna.
Slík ákvæði eru í núgildandi
launalögum. Og í frv. til 1. um
starfsmenn ríkisins og laun
þeirra, sem samið var af milli-
þinganefnd í launamálum árið
1934, eru ákvæði um öll þau at-
riði, sem snerta ráðningu starfs-
mannanna og kjör þeirra, svo
sem veitingu starfa, lausn frá
störfum, aukastörf, skyldur
starfsmanna, daglegan starfs-
tíma, launagreiðslur til þeirra
o. s. frv. Þannig átti vitanlega
einnig að vinna að málinu nú.
Þá var einnig hin mesta nauð-
syn á því, að í sambandi við
þetta mál væri hafin rækileg
rannsókn á því, hvernig unnt
væri að fækka opinberum störf-
um og embættum og gera allt
starfsmannakerfi ríkisins ein-
faldara og ódýrara en nú er.
Þetta þýðingarmikla atriði hefir
algerlega verið vanrækt við
undirbúning frumvarpsins.
Tvö meginatriði.
Við setningu launalaga tel ég
m. a. nauðsynlegt, að sérstak-
lega sé gætt eftirfarandi atriða:
1. Að samræmi sé í launum
starfsmannanna innbyrðis.
2. Að launin séu ákveðin hæfi-
lega há, miðað við þjóðarhag og
tekjur annarra landsmanna,
sérstaklega þeirra, er vinna að,
framleiðslustörfum.
Um fyrra atriðið er það að
segja, að efri deild þingsins
gerði talsverðar breytingar á
launum einstakra starfsmanna
eða starfshópa frá þvi, sem á-
ákveðið var í frv. upphaflega.
Fjárhagsnefnd þessarar deildar
ber einnig fram breytingartill.
um tilfærslu nokkurra starfs-
manna milli launaflokka. En
bótt þessar brtt. verði sam-
bykktar, get ég búizt við, að
hægt verði að benda á dæmi um
ósamræmi í launaákvæðum frv.,
enda má lengi deila um, hvað
rétt sé í þeim efnum, og sýnist
jafnan sitt hverjum.
Hitt atriðið, að launin séu á-
kveðin hæfilega há miðað við
þjóðarhag og tekjur framleiðslu-
stéttanna í landinu, tel ég þýð-
ingarmest í sambandi við af-
greiðslu málsins. Eri svo virðist
sem fram hjá því hafi vferið
gengið við undirbúning og með-
ferð frumvarpsins að athuga
þessa hlið málsins svo sem vert
er.
Þeirri venju hefir verið fylgt
að undanförnu að láta launin
breytast eftir verðlagi á nauð-
synjum. Er þetta gert með því
að borga uppbót á launin eftir
dýrtíðarvísitölu. Með þessu er
raunverulega stefnt að þvi að
skapa starfsmönnunum óbreyti-
leg lífskjör, hvernig sem öðr-
um vegnar. í stað þess að halda
þessari reglu, vil ég, aff launin
verffi framvegis látin breytast
eftir framleiffslutekjum þjóff-
arinnar.
Um þessa breytingu var ekki
hægt að ná samkomulagi í fjár-
hagsnefndinni, og er það fyrst
og fremst ágreiningurinn um
þetta grundvallaratriði, sem
veldur því, að ég gef út sérstakt
nefndarálit. Flyt ég einnig brtt.
um þetta efni við 33. gr. frv.,
sem fjallar um verðlagsuppbót-
ina.
Undirstaða
fjárhagsins.
Efnaleg afkomá þjóðarinnar
byggist á vöruframleiðslu til
innanlandsnotkunar og útflutn-
ings. Með framleiðslu á vörum
til notkunar í landinu sjálfu er
að verulegum hluta fullnægt
þörfum þjóðarinnar fyrir fæði
og klæði og einnig að nokkru
fleiri þörfum. En að öðru leyti
er vöruþörf landsmanna fulh
nægt, að svo miklu leyti sem
hægt er hverju sinni, með inn-
flutningi frá öðrum löndum,
sem borgaður er með útfluttum
framleiðsluvörum. Annan gjald-
eyri hefir þjóðin ekki til að
borga með þessar innfluttu vör-
ur, a. m. k. ekki á venjulegum
tímum. Vinna hjá útlendingum
síðustu árin, sem hefir verið
borguð með erlendum gjaldeyri,
er undantekning.
Vöruframleiðslan er þannig
undirstaðan í fjármálalífi þjóð-
arinnar. Á henni hvílir öll þjóð-
félagsbyggingin. Það eru ekki
aðeins þeir, sem beinlínis vinna
að framleiðslustörfunum, sem
hafa lífsframfæri sitt þar af.
Svo er einnig um alla aðra.
Kaupsýslufólk, sem er margt í
bessu landi, hefir tekjur sínar
af að verzla með innlendar vör-
ur eða aðfluttan varning, sem
borgaður er með innlendum út-
flutningsvörum. Ríkið og sveit-
arfélögin hafa sínar tekjur
einnig raunverulega frá fram-
leiðslunni, þótt nokkuð af þeim
fari um hendur milliliða á leið
sinni til ríkissjóðsins og sveitar-
sjóðanna. En allmikill hluti af
(Framhald á 8. síðu)