Tíminn - 20.02.1945, Qupperneq 6

6
TÍMM, þriðjudagínn 20. fobr.1945
14. blað
PANARMHVNKVG;
Frú Anna Gr. Kvaran
fædd 6. sept. 1890
Ég hefi nú um stund staðið
úti og horft með hrlfnlngu á
fegurð kvöldhiminsins, — blik-
andi stjörnur og bragandi norð-
urljós.
Fegurðin getur birzt okkur á
margvíslegan hátt hér í þess-
ari tilveru. En á dásamlegastan
hátt kemur hún okkur fyrir
sjónir i góðum og göfugum
mannssálum.
Minningar um kynni af því-
líkum mannssálum geta verið
sem skínandi bjartar stjörnur
á himni endurminninganna,
sem færar eru um að varpa birtu
inn á framtíðarlöndin. Þannig
verður bjart um endurminn-
inguna um frú Önnu Gr. Kvar-
an, fyrrv. prestsfrú að Mæli-
felli i Skagafirði, sem mjög að
óvörum var kvödd burt frá ætt-
ingjum og vinum, hinn 7. nóv.
sl. — Kölluð burt til annarra
starfa innfyrir hið þunna for-
tjald, sem aðskilur heimana.
Margar eru þær orðnar minn-
ingarnar, sem ég á frá 25 ára
kynningu minni af hinni ágætu
konu, frú Önnu Gr. Kvaran.
Þeim minningum bregður nú
örhratt upp í huga mínum, líkt
og myndum á kvikmyndatjaldi.
Fyrst sá ég hana unga og
atorkusama húsmóður, standa
við hlið hins glæsilega og gáfaða
eiginmanns síns, síra Tryggva
Kvaran, prests að Mælifelli,
— samhenta honum í höfðings-
skap, gestrisni og gjafmildi.
Ég sé í sklru ljósi myndina
af duglegu og hagsýnu húsfreyj-
unni á mannmarga gestaheimil-
inu, sem alltaf var rík af mein-
lausum en hnittnum gamanyrð-
um.nærgætni og umhyggju fyr-
ir verkafólki sínu, þrátt fyrií
mikið annriki, er oft hlauzt af
komu og langdvölum aðkomu-
fólks.
Fagrar eru og, minningarnar
um ástríki hennar sem eigln-
konu og umhyggju hennar og
hlýju til aldraðrar tengdamóð-
ur.
Fyrlrmynd mætti og teljast
framkoma hennar og ástúðleg
umhyggja gagnvart aldraðri
móður — hinni gáfuðu og list-
elsku konu, frú Jónínu Thorar-
ensen (konu hins merka bónda,
Grims Thorarensen á Kirkju-
bæ á Rangárvöllum), sem ég
var svo heppin að kynnast, er
hún dvaldi í heimsókn hjá dótt-
ur sinni.
Ljúft er að staldra við endur-
minninguna um hana sem móð-
ur og uppalanda.
Hún var hinn skynsami og
ástríki uppalandi, full af fórn-
fýsi, sem lét aldrei hina hægrl
hönd vita hvað sú vinstri gerði.
— dáin 7. nóv. 1944
Ég minnist frú Önnu frá hin-
um erfiðu stundum lífs hennar.
Ég man ,er hún stóð þegjandi
og æðrulaus yfir brennandi
ANNA GR. KVARAN
rústum bæjar síns, þar sem
mestur hluti eigna hennar hafði
farizt. Var hún þá í þögn sinni
og stillingu að íhuga hverful-
leik hinna jarðnesku auðæfa?
eða sannleikann um gildi þess
fjársjóðs, sem hvorki mölur eða
ryð fær grandað? Ég minnist
hennar, er heittelskaður eigin-
maður og foreldrar fóru á und-
an henni inn á lönd eilífðarinn-
ar. Þá mátti glöggt sjá, hvað
skapgerð hennar var heilsteypt
og traustlega samantvinnuð af
þreki og viðkvæmni, þeim höf-
uðþáttum, sem sízt má vanta í
mannssálina. Og nú ert þú horf-
in, trygglynda vinkona, af vett-
vangi hins sýnilega sviðs. Dætur
þínar, fósturbörn, ættingjar og
vinir standa eftír á ströndinni,
fullir af söknuði. En björt og
fögur minningin um ævistarf
þitt verður ekki frá okkur tekin.
Stjörnur himinsins skína.
Norðurljósin leiftra. Mælifells-
hnjúkur stendur þögull í hátíð-
legri ró. Hann biður mig að skila
kærri kveðju frá Skagfirðiing-
um, og þökkum til fjallanna
syðra, - í grennd við hinn „fagra
Rangárvöll“ - skila kærri kveðju
og þökkum til æskustöðvanna,
sem báru frú Önnu Gr. Kvaran
á brjóstum sínum, — þá konu,
sem við Skagfirðingar teljum
með réttu, að verið hafi ein af
hinum beztu og merkustu kon-
um þessa lands.
Góða ferð, vinkona, um lönd
eilífðarinnar. Við hittumst þar
síðar.
Ingibjörg Jóhannsdóttir.
Löngumýri,
Skagafirði.
S jötugur:
Benedikt Kristjánsson
oddviti á Þverá í Öxarfirði.
Hann er'fæddur að Snærings-
stöðum í A.-Hún. 16. des. 1874.
Kristján faðir hans var sonur
Kristjáns hins ríka í Stóradal.
Þrettán ára gamall fór Benedikt
alfarinn úr Húnvatnssýslu og
dvaldi eftir það hjá föðurbróð-
ur sínum, Benedikt Kristjáns-
syni, prófasti að Grenjaðarstað,
unz hann fór í búnaðarskólann
í Ólafsdal, en frá þeim skóla
útskrifaðist hann árið 1897. Að
afloknu búnaðarnámi dvaldi
harin enn 2 ár hjá sr. Bene-
dikt og var þá ráðsmaður á
staðnum, en prófastur hafði
stórt bú og fjölda hjúa. Þótti
Benedikt þá þegar sýna afburða
stjórnsemi og ágæta foringja-
hsBfilsik^
Árið 1899 sigldi Benedikt til
Noregs og stundaði þar fyrst
nám við búnaðarskólann á Mæri,
en gerðist síðan ráðsmaður á
ýmsum stórbúum í Noregi og
var við það til ársins 1906. Kom
hann þá heim til landsins aftur
og gerðist skólastjóri við bún-
aðarskólann á Eiðum. Árið 1907
lét hann af skólastjórn og gerð-
ist ráðunautur hjá Búnaðar-
samb. Austurlands, en kenndi
þó jafnframt við Eiðaskóla.
Ráðunautur var hann til ársins
1912, en á þeim árum dvaldi
hann elnn vetur við nám í
landbúnaðarháskólanum í K,-
höfn. Þegar Bergur Helgason
skólastjóri andaðist 15. mars
1910, var Benedikt aftur ráðinn
skólastj óri að Eiðum og gegndi
hann því, ásamt ráðunautsstarf-
inu, þar til Metúsalem Stefáns-
son tók við af honum.
Þegar Benedikt tók við skóla-
stjórn á Eiðum harðindavetur-
inn 1910, var ástandið þar þann-
ig, að heita mátti bæði matar-
og eldiviðarlaust og heybirgðir
í minna lagi. Er því viðbrugðið,
hversu Benedikt stjórnaði með
mikilli röggsemi og fyrirhyggju,
og hvernig hann fann úrlausn
í hverju vandamáli.
Árið 1912 lét hann af ráðu-
nautsstarfinu og gerðist bóndi
að Þverá i Öxarfirði, því að um
þessar mundir kvæntist hann
Kristbjörgu Stefánsdóttur frá
Þverá. Hófu þau búskap vorið
1912 og hafa búið þar síðan.
Benedikt byrjaði fljótlega á
því að húsa jörð sína og bæta
á ýmsan hátt. En þó munu störf
hans í þágu hrepps og héraðs
halda nafni hans lengst á lofti.
Sama árið, sem hann kom,
stofnaði hann búnaðarfélag í
hreppnum og var formaður þess
um 20 ára skeið. Þá stofnaði
hann Búnaðarsamb. N.-Þing.,
1927, og hefir verið í stjórn
þess síðan. Þá var hann og
(Framhald á 7. síBu)
Málverkasýníng Kjarvals
(Framhald af 3. slSu)~
stórbrotna svipinn, eins og
myndirnar eru þó margbreyti-
legar.
Þarna gefur að líta tign jök-
ulsins, dul hraunsins, súgandi
báru við útskagavog, formfeg-
urð tröllakirkjunnar, jökulelf-
ina í stórbrotnu umhverfi há-
sumarsins, yndislegt móbergsgil,
hrauntanga frá Skaftáreldun-
um, sem mosinn og annar
brautryðjendagróður hefir tek-
ið sér fyrir hendur að umskapa
í nytjalönd, hraunkletta, mó-
bergsgljúfur með sitrandi fossi,
sem virðist eiga fullt í fangi með
að halda samhengi, jafnvel
bryndreka stríðsáranna hefir
Kjarval tekið með inn á eina
yndislegustu myndina, en á svo
fyrirferðarlítinn og smekklegan
hátt, að jafnvel eigandinn mun
ekki óska þeim veg allrar ver-
aldar. Öll þessi fjölbreytni
formsins, og þó miklu fleiri, er
endursögð í hinni fjölbreyti-
legustu birtu hinna fjölbreyti-
legu árstíða og hinna enn fjöl-
breytilegri skipta ljóss og
skugga hinna einstöku eykta
sólarhringsins.
Og hér eiga auk þess að koma
sérsöfn mikilla listamanna,
þar sem annað hvort yrði safn-
að saman úrvali, sem auðkennli
þróun listamannsins, eins kon-
ar þverskurði af verkum hans,
ellegar safni, sem hann ynni
sjálfur að, um lengri eða
skemmri tíma.
Er þetta eina leiðin til þess
að eigi aðeins landsmenn sjálf-
ir, heldur einnig erlendir að-
komumenn, eigi þess kost að
kynnast þessari menningargrein
þjóðarinnar.
Það hefir verið sagt um Vest-
mannaeyjar, að þær mundu
vera frægar, fyrir fegurðar
sakir og náttúruauðlegðar, ef
þær væru 1 Ameríku!
Sama máli gegnir um einstaka
afburðamenn, sem við eigum.
Þeir mundu hafa náð mikilli
frægð, ef þeir væru fæddir með
stærri og voldugri þjóð.
En hvað, sem þessu líður, þá
er nú svo komið, að frægð
Kjarvals er orðin mikil með
hans eigin þjóð. Það staðfestir
hin vaxandi athygli, sem það
Systrastapi á Síðu
Áður en klukkustund var lið-
in vöru að kalla allar .myndir
Kjarvals seldar. Ýmsir gestanna
höfðu varla komizt hringferð
um salinn, þegar rödd lista-
mannsins kvað við og skýrði frá
þessu, og var eins og kenndi
angurværðar yfir því hvar
komið var.
Mátti skilja á honum, að ef
til vill hefði hann kosið, að
„þessar myndir“ hefðu orðið al-
mennings eign, og víst er um
það, að þjóðin þarf að taka að
hugsa stærra, þegar um gersem-
ar listarinnar er að ræða.
En í rauninni er þetta allt á
réttri leið.
íslendingar eru að skilja það
æ betur, að við lifum ekki á
einu saman brauði. Og ekkert
sannar það betur en ást al-
mennings á okkar mestu lista-
mönnum.
En fram til þessa, hlaut þetta
að þróast svona. Málverkin
hlutu að lenda í einstakra eign.
Þjóðfélagið hafði hvorki skiln-
ing né fjárráð til þess að haga
þessu öðru vísi. í heimilunum
hafa þau gert sitt mikla gagn.
Haft sína uppeldisþýðingu.
Hugsið ykkur allar þær viðræð-
ur, sem málverk Kjarvals t. d.
hafa vakið á þeim hundruðum
heimila, þar sem þau eru fyrir
hendi.
Ungur íslendingur, sem stund-
ar háskólanám vestur í Kali-
forníu, skrifar föður sínum: „Nú
þakkar maður fyrir að hafa al-
izt upp með málverkum". Ef til
vill hefir það komið flatt upp á
kennara hans og annað gott
fólk, að útlendingurinn frá ey-
landinu með ískalda nafninu
gat af skilningi „talað með“ um
þessa ekki alltof útbreiddu list-
grein.
Nei. Kjarval þarf ekki að
harma örlög verka sinna. Þau
eru að vinna sitt verk. Ala upp
skilning, opna augun fyrir dá-
semdum litar og línu, ekki að-
eins í mynd, heldur einnig í
sjálfri náttúrunni.
Hitt er annað mál, að nú verð-
ur það ekki dregið öllu lengur,
að þjóðfélagið fari að hugsa um
það, sem því ber.
Hér þarf að koma upp alls-
herjarsafni listaverka.
vekur í hvert sinn, þegar skýrt
er frá, að nú ætli Kjarval að
opna sýhingu!
Það staðfestir aðsóknin að
sýningunni. Það staðfestu mál-
verkakaupin. Og vísast vildu
menn gefa tvöfalt það verð um
kvöldið fyrir sum málverkin,
sem þau voru seld fyrir um
morguninn!
Sú saga er sögð um Kjarval,
að þegar hann var spurður um,
hvað hann vildi að gert yrði við
fé það, sem inn kom fyrir seldar
myndir á sýningu hans árið
1942, og það var víst æðimikil
fjárhæð, hafi hann svarað:
„Sendu bæjarstjórn Reykjavík-
ur það, og segðu þeim að hreinsa
Tjörnina.“
Þessu var ekki hlýtt. Og hefir
nú þetta fé staðið undir efnis-
kaupum og nauðþurftum Kjar-
vals árin tvö, sem hann hefir
unnið að málverkum þeim, sem
nú eru til sýnis.
Svona er Kjarval.
Hann hugsar ekki um sjálfan
sig fyrst og fremst, þótt lífið
hafi aðra stundina þrengt kosti
hans.
Fyrir ekki allmörgum árum
varð hann að gera myndir með
ódýrum svörtum lit á veggina í
vinnvstofu sinni af því að hann
skorti fjármuni til þess að
standa straum af kaupum á
dýrari litum og lérefti. Þegar
þessu var lokið, flutti hann „bú-
slóð“ sína út og bauð upp á
sýningu. Sú sýning var of lítið
sótt.
Öðru sinni varð hann að búa
við það, að bæjarfélagið skrúf-
aði fyrir rafmagnsljósin hjá
honum.
Kjarval hefir unnið mikið við
ljós um dagana. Þetta var af
peningaskorti.
Hvort tveggja bar Kjarval með
hinni mestu karlmennsku.
Nú hefir Kjarval orðið mat-
vinnungur talsvert fram í tím-
ann. Mundi þó ekki tímabært,
að þjóðfélagið gerði einhvers
konar samning við Kjarval, svo
að hann hér eftir, við góð vinnu-
skilyrði, gæti unnið að myndum,
sem þjóðin öll eignaðist, og til
sýnis yrðu öldum og óbornum á
einum og sama stað.
G. M.
Samvinnueinkenni
Kaupfélög hafa starfað hér á
landi í rúmlega 60 ár. Eru þau
nú dreifð víðs vegar um landið
og eru svo að segja á hverri
höfn, enda munu þau vera fjöl-
mennustu samtök í landinu.
Ættu þvi flestir að kannast við
þau og kunna á þeim nokkur
skil. Mun það einnig vera' svo,
að flestir, sem komnir eru til
vits og ára, þekkja samvinnufé-
lög, og vita, að þau fást aðal-
lega við verzlun, en eru samt
ekki gróðafélög. Flestir félags-
manna þekkja og tilgang þeirra,
starfsemi og skipulag í megin-
atriðum. Þó skortir allmikið á,
að almenningur kunni glögg skil
á skipulagseinkennum sam-
vinnufélaga, þ. e. þeim atriðum,
sem greina þau frá öðrum fé-
lögum og auðkenna þau sem
samvinnufélög. Er því ástæða
til að rifja þau upp og vekja á
þeim athygli.
Megin einkenni samvinnufé-
laga eru fjögur. Eru það eftir-
farandi atriði:
1. Félagið er opið öllum, sem
fullnægja ákveðnum, al-
mennum skilyrðum, sem
tekin eru fram í samþykkt-
um félagsins.
2. Hver félagsmaður hefir eitt
og aðeins eitt atkvæði, án
tillits til inneigna eða við-
skipta við félagið.
3. Ágóða af starfsemi félags-
ins skal úthlutað til félags-
manna í hlutfalli við við-
skipti þeirra.*
4. Vextir af stofnfé og öðrum
inneignum skulu vera fyrir-
fram fastákveðnir, en breyt-
ast ekki eftir því, hvort á-
góði er mikill eða lítill.
Samvinnufélög, hverrar teg-
undar sem eru, verða að hafa
öll þessi ■ atriði í samþykktum
sínum. Að öðrum kosti eru þau
ekki samvinnufélög.
Auðsætt er, að hér er um
skipulag að ræða, sem er frá-
brugðið skipulagi annarra fé-
laga. í hlutafélögum og öðrum
sameignarfélögum er atkvæðis-
réttur og yfirráð að jafnaði
bundin við fjáreign í félaginu.
í hlutafélögum t. d. fylgja eitt
atkvæði hverjum hlut. í sam-
vinnufélögunum er atkvæðis-
réttur hins vegar bundinn við
persónu, en ekki hlut félags-
manna í félaginu. Fjárfélög eru
venjulega að meira eða minna
leyti lokuð, þ. e. aðgangur er ekki
frjáls fyrir hvern sem er. Sam-
vinnufélögin eru hér alger und-
antekning. Þar á hver og 'einn,
sem fullnægir þeim ákveðnu
| skilyrðum, sem samþykktirnar
setja, heimtingu á að fá inn-
göngu í félagið og gerast þar
með samaðili að eignum félags-
ins. í hlutafélögum og öðrum
sameignarfélögum en sam-
vinnufélögum er hagnaðl þeim,
sem verður af félagsstarfinu út-
hlutað eftlr fjárhlut hvers í fé-
laginu. Þá er og ákvæðið um há-
marksvexti af stofnfé og öðrum
inneignum einkennandi fyrir
samvinnufél. og kemur í veg fyr-
ir, að þau geti orðið gróðafélög.
Oft eru nokkur • fleiri atriði
talin einkenni á samvinnufélög-
um. í samvinnulögunum eru t.
d. ennfremur eftirfarandi at-
riði talin einkenni á samvinnu-
f élögum:
1. Árlega sé ákveðið tillag af
óskiptum tekjum félagsins
lagt í varasjóð.
2. í stofnsjóð leggist sem sér-
eign hvers félagsmanns
nokkuð af tekjuafgangi
þeim, er kemur í hans hlut
við reikningslok.
3. Arður af viðskiptum við ut-
anfélagsmenn skal lagður í
varasjóð, nema honum sé
varið á an»an hátt til al-
menningsþarfa.
4. Nafnaskrá skal haldin yfir
félagsmenn, svo að jafnan
sé fyrir hendi óræk skýrsla
um félagatal.
5. Innstæðufé í óskiptilegum
sameigriarsjóðum skal ekki
borgað út við félagsslit,
heldur skal það geymt og
ávaxtað, unz samvinnufélag
með sama markmiði tekur
til starfa á félagssvæðinu.
Fær það þá umráð sjóðeign-
arinnar, að fengnu sam-
þykki sýslunefndar eða bæj -
arstjórnar og atvinnumála-
ráðherra.
En um þessi ákvæði í heild
er það að segja, að þau eru ein-
göngu starfsreglur, sem ekki er
óhugsanlegt að önnur félög settu
sér í samþykktum sínum. T. d.
gæti hlutafélag ákveðið árlegar
greiðslur í varasjóð og stofn-
sjóð með svipuðum hætti.
Nafnaskrá myndu þau einnig
halda. Helzt kemur til greina
geymsla sameignarsjóðanna, en
þó er ekki óhugsanlegt að önnur
félög en samvinnufélög hefðu
slíkt ákvæði í samþykktum sín-
um.
Þau atriði í skipulagi sam-
vinnufélaga, sem greina þau
skýrast frá öðrum félögum, eru
því hin áðurtöldu fjögur ein-
kenni. Mega þau með réttu
heita samvinnueinkenni.
Eiinkaleyfi
Hagnýting íslenzks einkaleyfis nr. 40, á kælitæki, stendur til
boða árið 1945.
Lysthafendur semji við:
Frosted Foods Company, Inc.,
250 Park Avenue, New York, U. S. A.
Sveinspróf
verða haldin hér í Reykjavík fyrri hluta marzmán-
aðar n. k.
Umsóknir um próftöku skulu sendar formanni próf-
nefndar í viðkomandi iðngrein fyrir 1. marz n. k.
Lögreglustjórinn I Reykjavík
15. febrúar 1945.
Jörðin Krossanes
í Helgustaðahreppi, er laus til ábúðar í næstu fardögum.
Nánari upplýsingar gefur undirritaður hreppstjóri Helgu-
staðahrepps
STEFÁN GlÐ\ASO\, Karlsskála.
TÍ er víðlesnasta anglýsingablaðlð!
t