Tíminn - 02.03.1945, Qupperneq 5

17. blað
TÍMIM, föstadagiim 2. marz 1945
5
Um þetta leyti fyrir 88 árum:
Mann§kaðiDD
á lloifelliheiði
yilhehn Moberg:
Eiginkona
FRAMHALD
Um langan aldur var það sið-
ur í flestum héruðum lands-
ins, að hver maður, sem að
heiman komst, færi til sjóróðra
á vetrarvertíð. Fóru menn þá
fótgangandi í verið um hávetur
og báru pjönkur sínar á bakinu,
oft yfir hina verstu fjallvegi,
stundum landsfjórðunga á milli.
Þannig fóru Norðlingar um
margar aldir í stórhópum til
róðra í verstöðvunum sunnan
lands og vestan.
Það þarf ekki mikið ímyndun-
arafl til þess að láta sér detta
í hug, að oft hafi verið ærnar
kröggur í þessum vetrarferðum,
enda bar það ósjaldan til, að
vetrarhríðarnar hyggju geig-
vænleg skörð í vermannahóp-
ana.
Eitt slíkra stórslysa varð á
Mosfellsheiði þriðja laugardag
í góu veturinn 1857, er menn
úr uppsveitum Árnessýslu voru
á leið til sjóróðra í verstöðvum
við Faxaflóa. Voru þeir fjórtán
saman — sex úr Biskupstungum,
Sveinn frá Stritlu, Einar frá
Hrauntúni, Kristján frá Arnar-
holti, Pétur og Guðmundur frá
Múla og Þorsteinn frá Kjarans-
stöðum — tveir þeir.síðasttöldu
aðeins seytján ára gamlir —,
en úr Laugardalnum átta, Bjarni
frá Böðmóðsstöðum, Gísli úr
Austurey, ísak og Þiðrik úr Út-
ey, Jón af Ketilvöllum, Guð-
mundur og Egill frá Hjálmsstöð-
um og hinn áttundi Gísli nokk-
ur Jónsson. a
Biskupstungnamenn höfðu
lagt af stað að heiman á
fimmtudegi og gist í Laugar-
dalnum, en Laugdælir bætzt í
hópinn á • föstudagsmorguninn.
Héldu þeir sem leið lá yfir Lyng-
dalsheiði og hrepptu slydduhríð
og þunga færð. Villtust þeir
nokkuð, því að dimmviðri var,
en náðu þó farsællega að Gjá-
bakka í Þingvallasveit, stöldr-
uðu þar við, hvildu sig og þáðu
góðgerðir. Héldu þeir síðan
áfram um kvöldið og báðust þrír
gistingar í Vatnskoti, en hinir
að Þingvöllum. Var orðið áliðið,
er þeir náðu þangað og fólk
gengið til náða. Fengu þeir því
eigi þann beina, sem ella myndi,
og eigi voru vosklæði þeirra
þurrkuð. Sváfu þeir margir í
rúmi um nóttina og áttu heldur
vonda gistingu.
Að morgni var komið bezta
veður, en fönnin tók þeim í hné.
Lögðu þeir nú af stað hinir ó-
trauðustu og mötuðust af nesti
sínu, er þeir komu upp á vestri
barm Almannagjár. Var þá skaf-
heiðríkt og fagurt mjög að líta
yfir snæviþakta sveitina og ísi-
lagt Þingvallavatn.
En er þeir voru komnir nokk-
uð út á heiðina tók að blika
í lofti. Er skemmst af því að
segja, að innan stundar var
skollin á norðanhríð með ofsa-
roki og bitru frosti. Stokkfrusu
klæði þeirra þegar, því að þau
höfðu eigi náð að þorna frá því
daginn áður. Ræddu þeir um,
hvað til bragðs skyldj taka, og
varð það úr að halda áfram og
freista þess að finna sæluhúsið
á heiðinni eða brjótast niður í
Mosfellsdal, því að tvísýnt
þótti, að þeir fyndu hina strjálu
bæi í Þingvallasveitinní, þótt
aftur væri snúið.
Er þeir höfðu gengið langa
hríð, urðu þeir þess varir, að
þeir myndu villtir orðnir. Voru
þá sumir orðnir mjög þreyttir,
enda báru þeir byrðar, veðrið
óskaplegt og óhægt um gang í
stokkfreðnum fötum. Sumir
höfðu misst höfuðföt sín af
völdum veðursins.
Nokkru fyrir dagsetur var svo
komið, að margir voru þrotnir
með öllu og sumir skaðkalnir.
Varð það þá sammæli þeirra
félaga, að eitt skyldi yfir þá alla
ganga. Lögðust þeir, er verst
voru leiknir, fyrir á hjarnið, en
aðrir reyndu að grafa sér holu
i skaflinn með stöfum sínum,
svo að þeir gætu látið fenna
yfir sig. Nokkrir reyndu að halda
sér uppi. Var þá þegar sýnt, að
hverju dró um þá félaga suma.
Fyrsti maðurinn dó um dag-
setursbilið. Það var annar
sveinninn úr Biskupstungunum,
Þorsteinn frá Kjaransstöðum.
Hann rak upp þrjú óp og hneig
síðan út af og var þegar ör-
endur. Siðan færðist nóttin yfir,
dimm og ægileg. Hraustustu
karlmennin reyndu að standa
vörð yfir þessum kalda beði
félaga sinna og hjúkra þeim
eftir föngum, hinir hírðust þar
sem þeir voru komnir.
Leið nú á nóttina, og ekki
lægði veðrið. Kom þar, að þeir,
sem uppi stóðu, afréðu að
ná hinum upp úr skaflinum og
freista að ná byggð, enda gat'
vart annað en dauðinn beðið
þeirra, þar sem þeir voru. —
Voru þá nær allir orðnir kalnir
mjög, en annar maður til látinn.
Það var Jón á Ketilvöllum. Var
þar vatn undir, er hann hafði
lagzt fyrir. Margir voru frosnir
niður, svo að þeir máttu sig
ekki hræra, og rifu þeir, sem
rólfærir voru, þá upp úr fönn-
inni. í birtingu herti ehn veður-
urhæð og frost og veittist þá
jafnvel hinum hraustustu erfitt
að hemja sig á fótunum. Létust
í þeirri hrinu þrír menn, Þiðrik
og ísak í Útey og Egill á Hjálms-
stöðum.
Hinir, sem eftir hjörðu, rjátl-
uðu nú af stað i þá átt, er þeim
þótti líklegust að skemmst væri
til byggða. Sóttist þó sú ferö
seint, því að allir voru mjög
þrotnir, en suma þurfti að
styðja til þess að þeir hnigu
ekki út af. Urðu þeir aðskila í
hriðinni, og voru fjórir í öðrum
hópnum, en fimm í hinum.
Reyndu hvorir tveggja að
bjarga sér sem þeir máttu, og
náðu þeir fimmmenningarnir
að Bringum, efsta bæ í Mosfells-
dal, um miðjan sunnudags-
morgun og var þá hríðinni létt.
Voru það þeir Bjarni á Böðmóðs-
stöðum, Gísli í Austurey, Guð-
mundur á Hj álmsstöðum, Krist-
ján í Arnarholti og Sveinn í
Stritlu.
Hinum fjórum, Pétri og Guð-
mundi í Múla, Einari í Hraun-
túni og Gísla Jónssyni, sóttist
ferðin seinna, enda var Guð-
mundur ófær, en Gísli mjög
þrekaður. Stauluðust þeir lengi
áfram, þar til Guðmundur tók
allt í eipu viðbragð mikið, og var
hann þá í andarslitrunum. Báru
þeir hann þó með sér um hríð,
en sáu þó brátt, að það var til
einskis og skildu hann þvi eftir,
þar sem þeir voru komnir.
Litlu síðar sáu þeir mann
koma á móti sér. Var það Jó-
hannes bóndi í Bringum að
leita þeirra að tilvísun fimm-
menninganna. Hjálpaði hann
þeim til bæjar. Voru þeir svo
aðframkomnir, að enginn komst
hjálparlaust upp baðstofutröpp-
urnar.
Þeim félögum öllum var nú
veitt sú hjúkrun, sem unnt var.
Lágu margir þeirra lengi í kal-
sárum, og urðu sumir aldrei al-
heilir. Mest mun þó Pétur í
Múla hafa verið kalinn, enda
beið hann þess aldrei bætur.
Baðstofuhjal.
(Framhald af 4. síöu)
indi hefir komið fram í dagblöðum
í Rvík undanfarna daga. Má vænt-
anlega gera ráð fyrir, að hlutaðeigandi
fyrirlesari fallist á, að hann hafi ekki
gætt sín sem skyldi, og að málflutn-
ingur hans umrætt kvöld „getur geng-
ið einu sinni og ekki meir“, eins og
gamansamur maður kvað um áriS.
Ljúkum við svo þessu tali í dag.
Heimamaður.
Hvers konar órar eru þetta? Margrét veit ofurvel, að Páll er kom-
inn heim í Dynjanda, fjögra tíma reið, og hún veit líka mæta-
vel, að þessi hattur, sem hangir þarna, situr ekki á neins manns
höfði. Nei, hann er friðlaus. Hún verður að næra hann af hinni
miklu ró sinni.
Og Margrét eggjar hann, þrýstir heitum brjóstum slnum upp
að líkama hans. Hann þreifar á þeim: Nú skrýðast þúfurnar
blómum, og hann gleymir, hvers hann hafði verið að krefjast af
henni: að hún flýði þorpið og fylgdi honum. Hann vissi það eitt,
að hún var konan hans, svo fremi sem nokkur maður hefir
nokkurn tíma átt konu á þessari jörð.
Þau sofnuðu, þau vöknuðu aftur, þau kveiktu hvort í öðru og
brunnu á hinni sömu glóð. Þannig leið þessi sigurnótt hins heita
blóðs, og að lokum spurði Margrét — hugsandi, þreytulega,
kvíðafull:
— Hvað heldurðu, að guð leggi á okkur fyrir þetta?
Þessa spurningu hafði Hákon aldrei hugleitt. Trú hans á guð-
lega hegningu og eilifa útskúfun var reikul og óákveðin. Þeir
frændur voru ekki kunnir að neinum sérstökum guðsótta. Einn
bróðir hans hafði nýlega orðið að greiða fimmtíu ríkisdali í sekt,
af því að hann hafði komið þéttdrukkinn að Herrans borði.
Sjálfur var hann ekki svo skeytingarlaus trúníðingur, en guð-
leysingi var hann talinn af sveitungum sínum, því að hann
hafði ekki verið til altaris í fimm ár. Og nú hefir hann ágirnzt
og náð á sitt vald giftri konu, án þess að hugsa agnarvitund um
það, sem biði hans í öðru lífi. Og hann vill ekki trúa því, að þau
hafi unnið til eilífrar fordæmingar, þótt þau hafi látið undan
sterkustu fýsn sinni.
En nú var það Margrét, sem ekki var í rónni. Það, sem hún
hafði fundið hjá Hákoni, var svo ólíkt öllu öðru, er fyrir hana
hafði borið, að dauðlegu fólki gat varla verið leyfilegt að njóta
þess. Eða er Guð svo góður guð, að hann skilji gleði hennar,
þótt hún sé syndsamleg? En hvers vegna hefir hann gert synd-
ina svona sæta? Hvers vegna er syndin svona unaðsleg? Hvers
vegna er hún máttugri en jafnvel vilji hennar sjálfrar? Ef Guð
hefði látið syndina vera ljóta og viðbjóðslega — þá hefði hún
haft andstyggð á henni. Hún hefði átt að vera eins og úldinn og
daunillur matur, sem allir gátu fundið lyktlna af langar leiðir.
Þá syndgaði áreiðanlega enginn .... Og hórdómur — það er ljótt
orð, sem Margrét hefir heyrt sagt í prédikunarstólnum, og öðru
hverju heyrt hrjóta af vörum fólks........Hvers vegna hafa
menn gefið þessu, sem fyrir hana bar, svona ljótt nafn .... ? Það
er sjálfsagt uppfinning einhverra spámanna Guðs, Móse eða
einhvers annars. Eða kannske mennirnir hafi bara fundið upp á
þessu sjálfir ....? Margrét veit það ekki ....
En hún getur ekki um annað hugsað og spurt: Hvernig skyldi
Guð refsa henni fyrir þetta? Skyldi hann virða nokkurs þá bar-
áttu, sem hún hafði háð? Mun hann líta á það, að hún kom í
musteri hans til þess að biðja hann um styrk gegn freistingunni?
Og mun hann telja henni það til einhverrar afbötunar?
Margrét þegir ofurlitla stund, og hann spyr:
— Iðrast þú þess?
— Nei .... nei ....!
Það lá við, að hún æpti svarið, og hún faðmaði hann svo ofsa-
lega að sér, að honum fór að skiljast, að hann hefði.leyst úr
læðingi eitthvert biundandi afl í brjósti konu sinnar.
— Mig mun aldrei iðra þess ....!
Nei, Margrét gat ekki látið sér skiljast það, að hún hefði
sökkt sér í neina tortímingu. Hún hafði hafizt til himins, aðeins
hafizt. Og ef hún átti að stikna á glóðum helvítis fyrir þetta, þá
hafði hún þó þegar notið sælunnar.
Kon u mannsins.
Þetta var í sáðtíðinni. Páll átti akur, sem þurfti að sá, og
þess vegna kom hann heim snemma á mánudagsmorguninn.
Margrét stóð úti og heilsaði honum á hlaðinu. Áður en hann
var kominn af baki, hafði hún spurt um föður hans. Jú, gamli
maðurinn var þungt haldinn, en það vissi enginn, hvað að
honum var. Eftir öllum líkum að dæma átti hann ekki langt
eftir. Sjálfur vonaði hann þó, að sér myndi skána; hann var
ekki búinn að missa lífslöngunina enn.
Og hér heima? Hvernig leið fólki og fénaði? Páll sá svo sem,
að þarna stóð konan hans, rjóð í kinnum og geislandi af lík-
amsfjöri — hafði komið út til þess að heilsa honum.
Konan fullvissaði hann fljótlega um það, að hér hefðu
engin slæm tíðindi gerzt. Og hún sagði honum sm^sögur af
einu og öðru, sem við hafði borið á bænum frá því á laugar-
daginn og þar til á mánudagsmorgun. Sumt af þessu var satt,
sumt voru skröksögur — Páll vonaðist eftir, að hún hefði eitt-
hvað að segja sér. Fyrst í stað var hún hikandi, en þegar h>~n
gein við öllu, sem hún sagði, og lét ekki neinn efa í ljós, laug
hún af meira öryggi .... fyrri nóttina hafði hana dreymt
hræðilega illa, fundizt vera komnir þjófar upp á loftið. Hún
hafði veinað svo hátt upp úr svefninum, að Þóra hafði heyrt það
alla leið inn í herbergið sitt. Hún hafði orð á því morguninn
eftir og sagðist hafa orðið svo hrædd, að hún hefði dregið gæru-
skinnin upp yfir höfuð og skolfið í rúminu. Sjálf hefði Margrét
alls ekki verið neitt hrædd, þegar hún vaknaði — og ekki gat
hún gert að því, þótt hún yrði hrædd í draumnum. En skrítið
var það, að hún skyldi geta æpt svona ....
Nú var hún þá sjálf búin að segja Páli, hvað Þóra hafði heyrt
á sunnudagsnóttina, og hún hafði gefið á því fullnægjandi
skýringu.
Aðscndar greinar.
Tímanum er kært a.ð birta
fréttir og greinar um fjölmörg
efni úr hinum ýmsu byggðum
landsins. En vegna þrengsla í
blaðinu eru þeir, sem senda þvf
slíkar greinar, vinsamlega beðn-
ir að vera stuttorðnir og gagn-
orðir, svo að blaðið geti birt sem
flestar þeirra.
Því fór svo fjarri, að Pál grunaði neitt, að hann þjáðist tals-
vert af samvizkubiti. Margrét virtist vera hraust og kjarkgóð,
en ef til vill hafði henni samt liðið illa meðan hann var fjarver-
andi. Hann ætlaði ekki að fara aftur að heiman og skilja hana
aleina eftir í leiðindum.
Og hérna biðu akrarnir hans. Ekki gat hann heldur látið þá
bíða ósána í miðjum voryrkjunum.
Ef Páll hefði ekki komið heim, myndi sæll og djúpur friður
hafa færzt yfir Margréti. En nú kom hann og með honum heila-
brot, sem öllu spilltu. Og þar með var samvizkubit hennar vakið.
Síðustu dægrin hafði hún varla munað eftir því, að hann væri
JtJLLI OG DtJFA
Eftir JÓJ% SVEiNSSON.
Sendimaður borðaði mat sinn heima, og var hann
ekki valinn af verri endanum. Á eftir matinn fekk hann
hann kaffi og vænt staup af koníaki.
Á meðan hann var að borða, var búið um allt það, sem
hann átti að fara með. Því var öllu raðað niður í poka.
Síðan þakkaði hann húsmóðurinni fyrir mat og drykk,
batt á sig pokann og hélt á stað til fjalls með byrði
sína á bakinu.
2. SAKNAÐ TVEGGJA
Eftir að maðurinn var farinn með pokann, vorum
við á verði til skiptis.
Og nú var það Bjössi, sem fyrstur hafði nýjar frétt-
ir að segja.
„Nú koma menn niður fjallið“, kallaði hann inn úr
dyrunum og bar óðan á, að tæplega skildist.
Við þutum út og tvær eða þrjár af stúlkunum á
eftir okkur.
Þrepin í skaflinum tókum við í tveimur eða þremur
stökkum, svo var mikill asinn á okkur.
Við sáum mennina undir eins. Þeir voru fimm. En
þeir voru ekki á skíðum og fóru undarlega hægt.
Tveir hundar hlupu á undan þeim.
Guði sé lof, sögðum við. Nú eru þeir fundnir, og allir
koma lifandi.
Við réðum okkur ekki fyrir fögnuði.
Hæ, gaman! Nú kemur Júlli aftur og strax í kvöld
íörum við með honum í spánska kofann og finnum
hana Dúfu okkar.
Við börnin höfðum allan hugan við Júlla og Dúfu og
höfðum enga eirð á að bíða þangað til þau kæmu.
Við hlupum því inn til húsmóðurinnar og báðum hana
um leyfi til að fara á móti mönnunum.
Það var auðsótt.
í mesta flýti fórum við 1 hlýjustu fötin okkar og
settum upp kuldahúfur, sem við drógum langt niður
fyrir eyru. Það veitti ekki af, því að ennþá var grimmd-
arkuldi.
Stafi höfðum við líka.
Tvær stúlkur fóru með okkur.
Fögnuður okkar var kominn í algleyming. Það var
svo ákaflega gaman að fá að fara á móti Júlla og Dúfu.
Við vorum svo uppdúðuð, að ekki sást nema í nef og
augu.
Prjónahúfurnar huldu andlitið alveg þar fyrir utan.
Og það vissum við af reynslunni, að nefið þurftum við
að nudda með vettlingunum öðru hvoru, þá var því ó-
hætt fyrir frostinu líka.
Það var víst skrítin sjón að sjá okkur börnin fjög-
ur trítlandi í glitrandi snjóbreiðunni, dúðuð í fötum,
en létt og kvik á fæti. Við hvert spor marraði og brak-
aði í snjónum. Og svo hart hlupum við, að stúlkurnar
höfðu ekki við. Og gleðin skein út úr augum okkar.
Dáðir voru ,
drýgðar
Saga Nólseyjar-Páls og fleiri afreksmanna, segir frá
margvíslegum mannraunum, ævintýrum, svaðilförum og
hetjudáðum. Sögurnar gerast á hinum óllkustu stöðum
og umhverfi, allt frá hjarnbreiðunum á nyrztu slóðum
jarðarinnar til fjallavatnanna í Sviss, háfjallanna i Ti-
bet og sólheitra stranda Arablu.
Allir, sem unna stórfenglegum hetjusögum og sevin-
týrum, lesa „Dáðir voru drýgðar".
Kaupið bókina hjá næsta bóksala, eða pantið hana belnt
frá útgefanda.
Bókaúigáfan Fram
Lindargötu 9 A — Reykjavík — Slml 23S3
Raítækjavinnustoían Selfossi
framkvœmir allskonar rafvirkjastörf.
TÍMINN er viðlesnasta anglýslngablaðlð!