Tíminn - 09.03.1945, Side 5

19. bla»
TlMBVlV, föstMdaginn 9. marz 1945
5
Um þetta leyti fyrir 42 árum:
NjóUrakningar á
Crrímseyjarsnndi
Þeir hafa oft funöið það, ís-
lenzku sjómennirnir, að það get-
ur orðið svalt á seltu við ís-
lands strendur. Og margir eru
þeir orðnir, sem beðið hafa
lægra hlut í svalviðrunum þeim,
þótt oft hafi mað vaskleik ;pg
æðruleysi tekizt að bjarga lítilli
fleytu heilli til hafnar úr hel-
greipum, sem ekki virtist líklegt
að slepptu neinu því, sem þær
höfðu náð taki á.
Hér verður sagt frá háskaför
níu manna frá Grímsey til Ak-
ureyrar hinn 9. marz 1903. Voru
þeir á nótabát,' sem slitnað hafði
upp við eyna í ofsaveðri og
hleyptu þeir á honum í Eyja-
fjörð og stigu á land á Akureyri
í stórhríð og stormi eftir seytj-
án klukkustunda siglingu.
Tildrög þessa atburðar voru
þau, að Grímseyingar höfðu
síðustu dagana í febrúarmánuði
sent bát til Húsavikur eftir
nauðsynjavörúm, sem munu
hafa verið til þurrðar gengnar
í eynni. Er þeir voru fyrir nokkru
lagðir af stað heimleiðis, skall
á foraðsveður, og voru menn á
Húsavík mjög uggandi um ferð
þeirra. Þótti mörgum illt að vita
ekki vissu sína um afdrif þeirra,
ekki sízt Stefáni kaupmanni
Guðjohnsen, sem þeir munu
hafa skipt við. Kom þar, að
nokkrir Húsvíkingar réðust til
Grímseyjarfarar. Lögðu þeir af
stað sex hinn 7. marz á góðum
nótabáti, sem hlaðinn var vör-
um til eyjarskeggja. Var það á
laugardegi. Hét formaðurinn Jón
Flóventsson, en félagar hans
Erl. Guðlaugsson, Björn Frið-
finnsson, Vagn Pétursson,
Valdemar Þórarinsson og Stefán
Bjarnason.
Ferð þeirra félaga til eyjarinn-
ar varð greið, enda veður gott.
Er þeir komu þangað frétta þeir,
að Grímseyingar eru fyrir löngu
komnir heim heilu og höldnu.
Höfðu þeir lent í Fjörðum og
beðið þar, unz veður batnaði.
Urðu þeir þeim tíðindum fegnir,
eins og að líkum lætur.
Á sunnudagsmorguninn tók
að hvessa. Lágu Húsvíkingar þá
á báti sínum undir eynni, nema
einn maður, Stefán Bjarnason,
var í landi. Tóku sig þá til
fjórir Grímseyingar, Björn Guð-
mundsson hreppstjóri í Básum,
Eiríkur Jónsson í Grenivík, Hall-
dór Einarsson og Eðvald Stef-
ánsson, og fóru á lítilli kænu út
til Húsvíkinganna og færðu
þeim akkeri og festi til þess að
festa bátnum með og ætluðu
síðan að taka mennina í land.
En hér fór á annan veg, en
l
ætlað var. Er Grímseyingar voru
komnir út í bátinn, skall á suð-
austan-hörkurok, og vrarð með
engu móti komizt í land. Urðu
þeir að sætta sig við að hírast
þar, sem þeir voru komnir. Var
vistin kaldsöm, ekki sízt fyrir
Grímseyingana, sem ekki voru
undir slíkt búnir, — höfðu að-
eins ætlað að róa á milli báts
og eyjar.
Klukkan fjögur á mánudags-
morgun slitnuðu báðar festarn-
ar, sem báturinn lá við. Var þá
komin norðanhríð. Freistuðu
þeir félagar þá að ná landi,
komust upp að innri eyjarfæt-
inum, en náðu ekki lendingu.
Nú var illt í efni. Sá einn kost-
ur var fyrir hendi, að hleypa til
Eyjafjarðar upp á líf og dauða.
En svo tví^ýnt sem það var,
varð engum æðruorð á munni.
Var kæna Grímseyinganna, sem
bundin hafði verfe við nótabát-
inn, höggvin frá — og síðan
haldið út í sortann.
Veðrið var afskaplegt: stór-
hríð og rok, og svo dimmt, að
ekki sást út fyrir borðið. Bjugg-
ust flestir mannanna við því, að
þetta yrði þeirra síðasta sigling,
en vildu þó duga, meðan auðið
væri, enda margir hinir hraust-
ustu menn og vanir harðræðum
á sjó. __ s,
Þegar fram kom á sundið rof-
aði til og birti, svo að upp skaut
fjöllum. En rokið var engu
minna en áður, og nú bættist
það við, að sjór var öfugur, bæði
austlægur og vestlægur. Höfðu
þeir uppi fokkuna eina, og gekk
sjórinn stundum látlaust út og
inn. Stóðu menn stöðugt við
austur, nema sá, er stýrði. Var
það hin mesta furða, að skelin
skyldi ekki færast í kaf í þess-
um æsisjó og stormi.
Á nær miðju Grímseyjarsundi
hreif eitt ólagið, sem yfir bátinn
skall, þann, er við stýrið sat,
Eirík í Grenivík, og lamdi hon-
um öfugum við borðstokkinn.
Meiddist hann við það allmikið
og varð að hætta að stjórna.
Tók þá við annar úr hópi Gríms-
eyinga, Halldór Einarsson, ung-
ur maður, ættaður af'Akranesi.
Stýrði hann síðan, og var það
mjög rómað, hversu vel hann
hefði stjórnað, þrekaður eftir
langa útilegu og austur, kulda
og vosbúð.
Eftir þriggja klukkustunda
siglingu náðu þeir inn í mynni
Eyjafjarðar. Þóttust þeir þá
sloppnir úr bráðasta lífshásk-
anum, þótt svipvindasamt væri
á firðinum og sjávarrót mikið
(Framhald á 7. síðu)
Vilhelm Moberg:
Eiginkona
FRAMHALD
En henni var ekki skánaður þessi lasleiki næsta kvöld, og þá
fór Páll að ókyrrast. Hann fór að bera fram ýmsar spurningar:
Hvernig vék þessu eiginlega við með hana? Hún hafði þó unnið
í dag eins og venjulega. Það væri kannske rétt, að hún væri dá-
lítið varkárari með sjálfa sig og lægi í rúminu. Núna í kvöld hafði
hún til dæmis farið niður í lundinn og mjólkað, kýrnar eins.og
venjulega. Væri hún lasin, mátti hún ekki lengur ofbjóða sér
með mjöltum. Hún varð þó að gæta heilsunnar, því að hún var
óbætanleg, bæði henni sjálfri og honum. Hún hafði áreiðanlega
ekki verið nógu varkár með sjálfa sig í dag. — Páll var dálítið
húsbóndalegur, en hann vildi henni aðeins hið bezta.
Og daginn eftir var Margrét stálhraust. En nú var önnur,
fullkomlega náttúrleg hindrun í vegi, svo að Páll þurfti einskis
að spyrja í þetta skiptið.
Margrét greip til þess ráðs að nota sér þetta frelsandi ásig-
komulag nokkrum dögum fyrr en hún átti þess von. Því að í
örvæntingu sinni hafði henni ekki dottið í hug neitt annað
ráð til þess að verja sig. Og hún laug, en óttinn náði æ fast-
ari tökum á henni: Hingað til hafði hún getað fleytt sér, en
þessu gat hún ekki haldið áfram endalaust.
Þannig varð Páll óvættur, sem konan hans varð að yfirvinna
með lygi og falsi á hverju kvöldi. Hún gætti sín jafnan í ná-
i vist hans og gerði sér allt far um að vera alveg eins og hún
átti að sér. Þessi sjálfsögun var erfið: hún hvíldi á henni eins
I og farg, þegar Páll var kominn heim. Hún var róleg og frjáls-
I mannleg, þegar hann var úti — þá gat hún í fullu næði sökkt
1 sér niður í þetta leyndarmál, sem hún varð að varna bónda sín-
| um að komast að. Kæmi hann inn að óvöru, varð henni sár-
bilt við — það var hér um bil eins og hajan hefði staðið hana
1 að verki. Tilvera hennar var tvíþætt — annan þáttinn fól hún
í huga sínum, hinum hélt hún upp að augum Páls. Og þessu
lífi var hún óvön.
Hákon hitti hún við vatnsbólið á hverju kvöldi. Vegna þess-
ara funda fór hún fyrr en ella niður að læknum, og þó kom þún
ekki heim með‘ mjólkina fyrr en eftir sólarlag ....
Því alltaf gerðist eitthvað, sem tafði hana, þarna niðri í espi-
lundinum: eitt kvöldið var kúasmalinn ekki búinn að reka kýrn-
ar inn í gerðið, næsta kvöld vantaði eina kú, sem varð að leita
að úti í skógi, og þriðja kvöldið var ein kýrin með bólgið júgur
og vont að mjólka hana. — Já, alltaf kom fyrir eitthvað, sem
gerði henni gramt í geði.
Margrét s’etti upp mesta sakleysissvip og sagði þessar skröksögur,
án þess að láta sér bregða. Hún komst fljótt að raun um, að hún
komst aldrei í bobba rr*eð að ljúga. Hún hafði alltaf á reiðum
höndum skýringar á öllu, sem Páli datt í hug að spyrja um.
Hún hafði til þessa alltaf verið sannsögul, og hún varð hálf-
forviða, er hún uppgötvaði, hve miklu léttara henni veitt-
ist að ljúga heldur en hún hafði getað gert sér í hugarlund
fyrirfram. Nú trúði Páll henni miklu betur en ella, því að hann
hafði aldrei staðið haha að lygi. En ef hún laug einu, varð hún
fljótlega að ljúga öðru — hún komst að raun um, hvernig ein
lygin fæddi af sér aðra.' Og hún fór að hugsa um, hvort þessi
nýuppgötvaði hæfileiki hennar myndi ekki hlaupa með hana í
gönur að lokum, ef þessu héldi áfram.
En þrátt fyrir þetta allt fann hún gleðina sífellt fara eldi um
hug sinn. Og þegar fram liðu stundir, fór hún að hugsa um það,
hvort hún hefði ekki gert sér allt of mikið far um að dylja hið
nýja líf sitt fyrir eiginmanninum. Grunleysi hans var hennar
tryggasta hlíf. Og Páll var þess fullviss, að hún hugsaði um hann
einan — að hún væri með hugann allan bundinn við eiginmann-
inn, búskapinn og heimilisstörfin. Honum datt ekki í hug, að
hún tæki sér neitt fyrir hendur á eigin spýtur — gerði neitt,
sem hann vissi ekki um. Páli fannst konan ekki geta aðhafzt neitt,
án þess að hann væri þátttakandi í því. Það var eins og hvorki
gott né illt gæti náð til hennar, án þess að ná fyrst til hans:
gegnum hann streymdi öll gleði hennar og sorg.
JVLLl OG DÚFA
Eftir JÓH SVEIJVSSOJV.
Það greip mig ónotahrollur; það var eins og þessi
hlátur kæmi úr dauðra manna gröfum.
„Það hefði heldur ekki spillt að hafa eld til að hita
sér við,“ sagði einn. „Hann var helst til daufur hitinn
af hundunum. — Mér er kalt enn.“
Og aftur hlógu þeir allir.
En nú vorum við komin heim til bæjar.
Þegar við gengum niður snjóþrepin að bæjardyrun-
um, sagði einn þeirra:
„Hvað er nú þetta? Eigum við nú að fara niður í
skaflinn aftur?“xUm leið og hann sleppti orðinu, steypt-
ist hann á höfuðið niður í holu-na.
Okkur brá svo við, að wð rákum upp óp öll í einu.
Við héldum, að hann hefði slaSað sig.
En hann reis upp aftur og sagði, ein^ og ekkert hefði
í skorizt:
„Jæja, ég ætlaði ofan hvort sem var. En það gekk
betur en mig varði. Það var svo sem auðfundið, að ég
er ekki eins liðugur í snúningum og ég var í gær, þegar
ég fór að heiman.“
„Þú hefir þó líklega getað hvílt þig í fönninni,“ sagði
annar þeirra, sem með þeim var, og hló við.
Við fórum líka öll að hlæja. ~
Við eldri drengirnir fórum nú niður á undan og hjálp-
uðum hinum tveimur niður, því áð okkur var leiðin
kunnug.
Þegar inn kom, var þeim tekið vel eftir föngum.
Við drógum af þeim fötin og skinnsokkana. Allt var
kalt og frosið. Og húsmóðirin hitaði yfir eldi nærföt og
ábreiður handa þeim.
Eftir skamma stund voru þeir allir komnir upp í rúm,
og voru breidd yfir þá hlý rúmföt, svo að ekki sást nema
á höfuðin upp undan.
Nú fór öðru vísi um þá en uppi í snjóskaflinum.
Rétt á eftir fengu þeir góðan mat að borða, heita
mjólk að drekka, heitt blóðbergsvatn og ofurlítið romm
saman við. Að því búnu sofnuðu þeir.
Hundunum var heldur ekki gleymt. Þeir fengu eins
og þeir vildu af góðum mat og fengu auk þess að liggja
inni í baðstofu það sem eftir var dagsins. Hjá ofninum
var búið um þá á pokum og tuskum. Þar máttu þeir
sofa í næði.
Annars var þetta undantekning, því að venjulega var
íþeim ekki hleypt þar inn.
| Þegar svona hafði verið séð fyrir öllum, sem úr hrakn-
ingunum komu, var einnig hugsað um þá tvo, sem fylgdu
þeim heim.
Þeir átu við borðið í baðstofunni. Á meðan sögðu þeir
okkur frá því, sem gerzt hafði í leitinni.
Leitarmennirnir höfðu alls ekki fundið þessa þrjá,
sögðu þeir. Þeir höfðu sjálfir grafið sig upp úr fönn-
Þá blikaði allt í %inu á hinar
svörtu fjaðrir, þá fór þytur
þeirra um hið ýmist hráslaga-
kalda eða molluþrungna loft, —
já, þá komu þau, Ijóðin Davíðs.
Engin fyrnska eða tyrfni í orði,
engar getraunakenndar líking-
ar, engar hugsanaflækjur, en
aftur á móti laðandi og heill-
andi dul, og formið eins og það
væri mótað við afl þess elds, er
logaði skáldinu undir hjartarót-
um, hrynjandin rísandi og hníg-
andi, hröð eða hæg til skiptis,
typpt og straumhvirfluð eða
lágrisa og sigþung, svo sem
bylgjurnar á hinu duttlunga-
fulla og misvinda úthafi tilver-
unnar. Og efnið: Hin ólgandi
útþrá og hin ljúfsáru bönd, sem
bundu við bernskunnar heima;
hinir sælustu draumar og hinar
djörfustu vonir — og svo ofsa-
leg, allt að því örvæntingari-
kennd ólga og óró; hin'ljúfasta
löðun að öllu fögru og góðu og
hin dulrammasta tilfinning
villtra og hamrammra afla í sál-
um mannanna og í umhverfinu;
hin skýlausasta krafa um rétt
mannlegra tilfinninga til út-
lausnar og hin ákveðnasta dóm-
felling hræsni og skinhelgi.
Aldrei, aldrei hafði það svo
verið túlkað I íslenzkum ljóð-
um, sem hverjum og einum
ungum og lífsþyrstum býr í
brjósti, ekki sízt á uggvænum
en vonsælum tímum mikillar
órór, aldrei áður svo djarflega
yfirlýstur réttur hvers einstak-
lings til lífsfyllingar og lífs-
nautnar — og aldrei af meiri
hreinskilni gengizt við .því,
hvað inni fyrir brýzt hjá blóð-
heitum æskumanni .... Og
hver var líka sá eða sú af ungu
fólki og upprennandi, sem ekki
varð gripinn fögnuði og hrifni
við lestur þessara ljóða? Hver
var sá eða sú — og þá einkan-
lega úr hópi þeirra, sem höfðu
að heiman horfið — sem ekki
settist fúslega hjá skáldinu í
rökkrinu og raulaði kvæðið um
mömmu, — sumir eigá sorgir og
sumir eiga þrá, sem aðeins í
draumheimum uppfyllast má?
— Hver vildi ekki taka undir
krummakvæðið — sólelsk hjörtu
í sumum slá, þótt svörtuní
fjöðrum tjaldi — eða stíga á bak
blakkinum og ríða til Logalanda,
sveifla svipunni,. svo að syng-
ur í ólinni og*hvín — og sjá
sýnir með skáldinu: sé ég loga,
sé ég loga bjarta .... ? Hver
vildi ekki gráta með guði yfir
þvf, hve myrkrið er elskað
mannheimum í — og svo hins
vegar horfa með hrollkenndum
unaði á villinginn Abba—labba
—lá, sem lifði á villidýrablóði,
— hver ekki eiga eins og skáld-
ið eld í hjarta, en sarrit annað
veifið hlæja kuldahlátur og
skora sjálfan drottin á hólm?
Eða hugsið ykkur unga stúlku
uppi í afdal með hjartað fullt
af dulinni útþrá og ennþá betur
leyndri ástarþrá — hugsið ykk-
ur hana lesa um brúðarskóna —
gott á húsfreyjan á Melum, gott
á hver sá, sem ekki þarf að fara
með kærustu vonir sínar og
drauma í felur! Og hvort ég
man ekki eftir afdala- og an-
nesjapiltum, sem afkáruðust um
Reykjavíkurgötur — eins og þeir
væru' að ganga að fé; í fjalls-
hlíð eða vaga ,í skinnbrók upp
grýtta fjöru — og götustrák-
arnir kölluðu á eftir hástöfum:
hæ, hæ, sveitamaður, sveita-
maður, hæ, hæ! - - piltum, sem
sungu svo eins og guðrækinn
maður Hallgrímssálma: góða
Veizlu gera skal .... bæjar-
fólkið baki við bændasonum
snýr .... og ...-; og: Þei, þei,
.... Nú slær klukkan á Norður-
landi tólf! .... Miðnætti — nýr
dagur í vændum, og hvað ....
hvað beið okkar, hinna ungu, á
hinum komanda degi, hvort
mundum við fúna niður sem
efniviður — eða starfa til heilla
og þarfa, sem hæfir syni af góðu
kyni .... ?
Sá heillandi saunruni þjóð-
legrar íslenzkrar alþýðumenn-
ingar — þjóðkvæðablæs og
þjóðtrúar — og hinna margvís-
legu hughrifa óró^rar og lífs-
þyrstrar æsku, sem var eitt
höfuðeinkennið á hinni fyxstu
ljóðabók Davíðs, átti áreidan-
lega sinn mikilvæga þátt í því,
hve miklar ástsældir hún hlaut
hjá þorra manna. Einungis mjög
lítill hluti æskunnar í landinu
T jafnvel í bæjunum — var á
þeim árum, sem fyrstu kvæði
Davíðs birtust, án náinna
tengsla við sveitirnar og menn-
ingu þeirra, og þulur og þjóð-
trú áttu sinn djúpa hljómgrunn
í hugum hvers þess unglings,
sem einu sinni hafði haft af
þessu veruleg kynni. En svo
hefir það líka sýnt sig, að Da-
víð er þess megnugur að heilla
mikinn meirihluta þeirra, sem
nú er í sínum bezta æskublóma,
auk þess sem hann hefir náð
tökum á svo að segja hvers
manns hug rneðal hinna eldri
kynslóða, því að í'þeim ljóðum,
sem hann orti eftir útkomu
Svartra fjaðra, hefir hann ávallt
víkkað veltli sitt og hlúð þar æ
betur að Iiverjum laufguðum
kvisti. *
í ljóðabókunum Kvæðum
(1922) og Kveðjum (192*4) er
komið meira jafnvægi á hug
skáldsins, án þess þó, að eldur
tilfinninganna hafi fölskvazt,
og smekkvísin er óbrigðulli en
áður, án þess að nokkurs sé í
misst um glit og glæsileik.
Skáldið hefir nú faríð um suð-
ræn lönd, sólheit og sögurík, og
þau hafa vakið barni norðurs-
ins töfra, en þó síður en svo
varpað nokkrum skugga á hið
norðlæga föðurland: Það er mín
köllun að kveða í kuldans Para-
dís, segir skáldið, þegar lestin
þýtur með hann um Brenner-
skarð norður á bóginn, — já,
og skáldið lofsyngur nú átthag-
ana, sveitina sína og köllun
bóndans. Jú, töfrandi hafa þau
verið, hin suðrænu lönd, en Da-
víð hefir séð þar marga mis-*
felluna, órétt, eymd og kvöl, og
hann er jafn hreinskilinn og
áður, eins þegar hann rís gegn
ranglæti, böli og andstyggð
eins og þegar hann hrífst af
fegurð kvenna, ilman blóma og
sætleik suðrænna vína. Hann er
eins og við þekktum hann
fyrst, heitur, hreinn og djarfur,
og stundum grípur hann djúp og
höfug hryggð, varpar skugga á
sviðið og hrífur til hljóðlátrar og
jafnvel myrkrar íhygli og inni-
legrar og því nær klökkvandi
samúðar....... Og í þessum
ljóðabókum kemút hann fram
sem mikill meistari í því að
fella saman í órofa heild form
og efni, ýmist knýja fram úr
strengjum hörpu sinnar nýja
hrynjandi eða víkja þannig við
gömlum ljóðalögum, að þau
samstillist hugblæ hans og þar
með tilbrigðum hinna margvís-
legustu tilfinninga, en hvergi
víkur hann samt þannig frá
gamalli og tiginni hefð íslenzkr-
ar ljóðstafsetningar^ að það særi
jafnvel næmt og vandlátt brag-
eyra. Hann auðgar, litkar og
lífgar í ríki íslenzkrar braglist-
ar, en fer þar ekki um sem ribb-
aldi, er sneyði og særi.
í Nýjum kvæðum, sem út
komu árið 1929,hefir skáldið náð
sérstæðu jafnvægi vitsmuna og
tilfinninga. Sú bók sýnir full-
þroska listamann, sem hefir
íosnað við ungæðlsháttinn og
öðlazt vald á eldum ástríðna og
tilfinninga, án þess að hafa
glatað nokkru af sínum hrif-
andi æskutöfrum: hinni næmu
tilfinningu fyrir fegurð og
göfgi, hinni heitu þrá eftir rétt-
læti og lífsfyllingu, hinni ómet-
^anlegu hreinskilni »og hinum ið-
kviku glömpum örra og ákafra
geðbrigða. Tök hans á forminu
eru þarna orðin svo örugg, að
hann sameinar hið fyllsta lát-
leysi ’við hina mest hnitmiðuðu
orðsins list, hvort sem hann af
djúpri íhygli og af miklum geð-
þunga birtir okkur hugsanir
sínar i löngum hrynhöfgum
Ijóðlínum mikílúðlegra kvæða —
eða hann svo sem flögrar á fiðr-
ildisvængjum þeirrar hrynjandi,
er samrýmist hinum viðkvæm-
ustu hughrifum, sem birtast í
táknrænu ljóði. Sannarlega
hafa skip hans komið að landi
— og það með mikinn feng og
glæsilegan, gimsteina og gull og
gjafir handa öllum, sem þorðu
mér að treysta.
Síðan hefir alvara hans og á-
byrgðartilfinning komið æ skýr-
ar og skýrar í ljós, hinn sjálf-
stæði, ómetanlegi persónuleiki
í órofa tengslum við hin lífgandi
og græðandi öfl tilverunnar,
finnandi sig í djúpri þakkar-
skuld við fortíðina og með rík-
ar skyldur gagnvart samtíð og
framtíð.
Eins og ég hefi áður getið
— og allir lesendur mínir vita —
(Framhald á 7. síðu)