Tíminn - 08.05.1945, Blaðsíða 4

4
f
TÍMIM, firigjndaginn 8. maí 1945
34. blað
Fnrðulcg ummæli um
tekjur Bílddælinga
Svar til Gísla Jónssonar
Gísli Jósson alþm. skrifar
langloku mikla í Morgunbl.,
síðar birta í ísafold, sem nefn-
ist: Furðuleg ummæli um at-
vinnulíf Bílddælinga. Tilefnið á
að vera viðtal við undirritaðan
í Tímanum fyrir nokkru. Ég finn
mig knúðán til að gera nokkrar
athugasemdir og leiðréttingar
við fyrrnefnda grein, þótt ég
hins vegar verði að fara fljótt
yfir sögu.
Ég vil í upphafi taka það
fram, að með þessu blaðavið-
tali vakti ekki fyrir mér að
hefja neinar árásir á Gísla
Jónsson eða fyrirtæki hans hér
á Bíldudal, enda furðulegt, að
nokkur geti skilið það þannig.
En svo hefir farið fyrir Gísla.
Hánn byrjar á því að gagn-
rýna ummæli mín um stórút-
gerðina á Bíldudal og telur það
rangt, að 6 til 8 menn hafi verið
á togaranum Baldri árlega frá
Bíldudal Þeir hafi verið miklu
fleiri. Það er auðvelt að sanna,
að 1944 voru ekki fleiri en' 4
Bílddælir á honum og þó ekki að
staðaldri. Um togarann Hilmi er
það að segja, að hann á hér
ekki heima og að minnast hans
er að tala um það, sem var en
ekki er. Enda er það mjög fjarri
lagi, að ég hafi haldið því fram,
að hann og Baldur hafi ekki
lagt hér upp fisk í salt 1941—42.
Þá segir Gísli: „hefir Bíldudal
og nágrenni á þennan hátt
verið séð fyrir kolum alla tíð
fyrir lægra verð en flestum öðr-
um stöðum á landinu.“ Kola-
verð mun nú hafa verið á Bíldu-
dal um 11 mánaða skeið ákveð-
ið kr. 233,00 pr. smálest. Heim-
flutningur kr. 26,51 pr. smálest,
eða komin heim til notanda kr.
259,51 pr. smálest. Á Patreks-
firði eru kol flutt inn undir
svipuðum skilyrðum, þ. e. með
togurum, og kolaverð er þar kr.
202,00 pr. smálest heimflutt. Á
næstu fjörðum fyrir norðan eru
ekki til neinir togarar sem flytja
inn kol, og mun þar ekki al-
mennt um kolaskort að ræða og
verðið eigi óhagstæðara nú sem
stendur.
Þá víkur Gísli að tekjum mín-
um á Baldri, sem raunar hafa
aldrei verið lrr. 30 þús. Satt að,
segja hélt ég, að flestum væri
það kunnúgt.að þeir,sem stund-
uðu sjó á togurum, heðu allríf-
legar tekjur, sem þeir væru vel
komnir að. Þingmaðurinn er
sennilega á öðru máli.
Þá telur GLsli, að sterkar
líkur séu fyrir því, að Suður-
fjarðarhreppur bíði stórtjón
vegna ummæla minna um
heimilisfang útgerðarinnar.
Satt að segja hélt ég, að Gísli
hefði meira traust á dómstól-
unum en þetta, enda mun fjöld-
inn líta þannig á, að dómar
þeirra eða úrskurðir séu á rök-
um reistir, eins í þessu máli sem
öðrum. Fari hins vegar svo, að
dómur í þessu máli yrði Suður-
fjarðarhreppi óhagstæður,
myráli ég krefjast þess, að
hann leggði fram sönnun fyrir
þvi, að það hefði verið ummæl-
um mínum að kenna. Annars
skoðast þessi ummæli hans
fleipur eitt.
Um f iskim j ölsverksmiðj una
telur hann ummæli mín mjög
óviðeigandi. Ég sagði, að hún
hefði ekki verið rekin 1944 og
hráefnakaup hennar frá hrað-
frystihúsinu verið hagstæð. Um
rækjuverksmiðjuna sagði ég, að
hún hefði unnið að niðursuðu
kjöts o. fl. nokkurn hluta árs-
ins 1944. FleStir munu líta
þannig á, að fyrirtæki sem
starfa við örðug rekstrarskil
yrði og verða að fella niður
rekstur sinn að meira eða
minna leyti, séu ótrygg fyrir
verkamanninn. Hitt er allt ann-
að mál, af hvaða orsökum það er,
og hefi ég enga tilraun gert til
þess að áfellast eigendur þeirra
fyrir þessa vinnustöðvun.
Um hraðfrystihúsið get ég
verið fáorður. Gísli telur, að um-
mæli mín um það séu mjög
fjarri réttu. Það er öllum ljóst,
að undir rekstri þess á allur
smábátaútvegurinn við Arnar-
fjörð afkomu sína. Gísli er á
annarri skoðun. Hann um það.
En ég hygg að erfitt hefði orðið
að sigrast á þeim örðugleikum,
sem skapazt hefðu, ef rekstur
þess stöðvaðizt.
Þingmaðurinh dvelur lengi við
samanburð á launagreiðslum til
Bílddælinga frá fyrirtækjum
sínum og hraðfrystihúsinu, í
þeim tilgangi að gera sem
minnst úr hraðfrystihúsinu.
Alls eru greiðslur fyrirtækja
hans taldar 1944, kr. 417.649,14,
og eru þá meðtaldar atvinnu-
tekjur sjómanna á m.b. Ægi,
sem mun vera um kr. 44.203,47.
Tekjur fastra starfsmanna, for-
stjóra, verzlunarfólks og verk-
stjóra, sem er um kr. 125.480,00.
Til verkafólks og sjómanna á
vélbátnum Ægi ætti þá að hafa
farið alls kr. 292.169,14. Hrað-
frystihúsið hefir greitt kr. 347.-
925,97. Laun forstjóra, skrif-
stofumanna og verkstjóra munu
vera um kr. 42.734,44. Ég fæ
ekki séð, að þessi samánburður
sé mjög haldkvæmur. Þá er
mikilsvert atriði í þessu, að h.f.
Maron annast skipaafgreiðslur
o. fl., sem auka launagreiðslur
til verkamanna allverulega, án
þess að nokkur rekstur komi þar
til.
Þá gerir Gísli ýtarlegan sam-
anburð á útsvarsgreiðslum um
7 ára skeið, án þess að sanna
nokkuð, að útsvör á fyrirtækj-
um hans hefðu verið lægri, þótt
þau hefðu átt heima annars
staðar. Síðan kemst hann að
þeirri niðurstöðu, að tekjur
Bílddælinga t. d. árið 1943 muni
ekki of hátt áætlaðar að meðal-
tali kr. 18 þús. eða rúmlega það.
Vegna þess, að ég hefi haft
framtal þessara sömu 'manna
með höndum, „skattlagt þá fyrir
ríkissjóð“, eins og þingmaður-
inn orðar það, kemur mér þetta
ókunnuglega fyrir. Enda lítur
út fyrir að Gísli sé að stimpla
Bílddælinga sem skattsvikara.
Hæstu tekjur verkamanns ár-
ið 1943 voru samkvæmt skatta-
framtalinu kr. 17.815,00, þar af
eru kr. 4000,00 frá sjávarútvegi.
Áriðj 1943 eru 160 skattþegnar í
Bíldudal. Tekjur þeirra skiptast
þannig:
96 hafa frá 1.500,00 til 10.000,00
37 — — 10.000,00 — 20.000,00
12 — — 15.000,00 — 20.000,00
10 — — 20.000,00 — 30.000,00
5 — — 30.000,00 — 40.000,00
Hér eru auðvitað meðtaldar
hinar duldu tekjur, t. d. íbúðar-
tekjur, sem ekki koma beint til
tekna sem peningagreiðslur. Ég
hygg, að þessar tölur sanni bet-
ur en fleipur Gísla, að meðal-
talið er langt fyrir neðan kr.
18 þús., enda munu þær tekjur
óvíða koma niður til jafnaðar í
smáþorpum. Má þó óhætt full-
yrða, að 1943 var eitt tekjuhæsta
ár, sem hér hefir komið. Það er
engum greiði ger með því að
birta í blöðum tekjur, sem menn
aldrei hafa haft, enda eru menn
hér undrandi yfir þessum þvætt-
ingi þingmannsins.
Þá hyggst Gísli hnekkja um-
mælum mínum um mannfjölda
á Bíldudal og býr til ýmsar töl-
ur í „prósentvís", sem eiga að
sýna kraftaverk hans hér á
Bíldudal. En grunnfærnin er svo
mikil, að hann aðgætir ekki að
1940 verður sú breyting á mann-
talinu, að fólk í hreppnum, sem
ekki býr á kaupstaðarlóðinni, er
talið með íbúum Bíldudals. En
það hafði áður verið taíið til
innsveitarinnar. Þar með falla
allir útreikningar út frá hagtíð-
indunum um sjálft sig. Enda
mun flestum ljóst, jafnvel ó-
kunnugum, að fyrir 1940 var hér
ekki um stórfellda fólksaukn-
ingu að ræða.
Þingmaðurinn álítur orð mín
um það, að bezta lausn framtíð-
armála almennings sé samtarf
og samvinna, beri þess glöggt
vitni, að ég telji allt atvinnulíf
á Bíldudal í öngþveiti. Enda þótt
ég álíti, að æskilegt sé, að meira
og tryggara atvinnulíf væri á
Bíldudal t. d. með aukningu vél-
báta, er pað óhagganleg sann-
færing mín, að vandamál fjöld-
ans verði bezt leyst með sam-
vinnu sem flestra. Og þeir dagar
munu áreiðanlega koma. Með
þeim hætti verður frambúðar-
viðreisn þorpsins bezt tryggð.
Jón G. Jónsson.
Fæðíogum fjölgar
í nýkomnum Hagtíðindum er
skýrt frá fæðingum og mann-
dauða hér á landi árið 1943.
Alls fæddust á árinu 3290 lif-
andi börn eða 26.3 á hvert þús-
und landsmanna. Er þetta hærra
hlutfall en mörg undanfarin ár
eða síðan 1926. 1939 nam tala
fæddra barna 2.363, árið 1940
2480, árið 1941 2.638 og 1942
3.048. Af börnum þeim, sem
fæddust 1943, voru 816 óskilget-
in og er það hlutfallslega sízt
meira en næstu árin á undan.
Alls dóu hér á árinu 1263
landsmenn og hefir dánartala
aldrei verið hér hlutfallslega
lægri, nema 1939 og 1940. Innan
1 árs dóu 84 börn og er það
minnsti barnadauði, sem hér
hefir þekkzt.
Mismunur fæddra og dána
var 2057, en fjölgun íbúa lands-
ins samkvæmt manntali var þó
ekki nema 1936. Virðist þannig
91 maður hafa flutt úr landi á
árinu.
Hjónavígslur á árinu urðu
990 og voru talsvert færri en
undanfarin ár.
Útbreiðið Txmaim!
FIMMTUGUR;
Árni G. Eylands
framkvæmdasftjóri
í dag er einn af kunnustu bú-
fræðingum þessa lands, Árni G.
Eylands, framkvæmdastjóri
Búnaðardeildar S. í. S„ fimmtíu
ára.
Árni er fæddur að Þúfum í
Óslandshlíð í Skagafirði 8. maí
1895. Foreldrar hans voru hjón-
in Þóra Friðbjarnardóttir og
Guðmundur Guðmundsson.
Guðmundur var alkunnur hesta-
maður, og gerði mikið að því að
temja hesta og þótti sérlega
laginn að gera góðan hest úr
göldum fola.
Árni stundaði búfræðinám að
Hólum veturna 1911—13. Að því
loknu sigldi hann og stundaði
verklegt búfræðinám á ýmsum
stöðum, bæði í Þýzkalandi og
á Norðurlöndum, en þó mest við
landbúnaðarháskólann á Ási í
Noregi, en þar þótti þá verklegt
nám hvað fullkomnast.
Þegar starfsemi Búnaðarfé-
lags íslands færðist í aukana,
eftir að Sigurður Sigurðsson
búnaðarmálastjóri kom að fé-
laginu, var starfsmönnum við
félagið fjölgað og starfsskipting
milli ráðunauta þess gerð meiri
en hún hafði verið áður. Einn
af þeim nýju mönnum, sem þá
gerðist starfsmaður félagsins,
var Árni G. Eylands. Hann fékk
fyrst og fremst það starf að
leiðbeina bændum um val verk-
færa, hann varð verkfæraráðu-
nautur félagsins. En jafnframt
fékk hann líka annað starf hjá
því. Búnaðarfélagið hafði flutt
inn hina stórvirku þúfnabana
og lét vinna með þeim að ný-
rækt hjá þeim bændum^sem
þess óskuðu. Það varð hlutverk
Áxma að fara með þessar vélar.
Faðir hans hafði tamið hesta til
reiðar, nú átti Árni að temja
vélar, sem áður höfðu ekki í ís-
lenzka mold komið og íslend-
ingar kunnu engir að fara með.
Og Árna heppnaðist þetta ekki
síður en föður hans hafði
heppnazt að temja skagfirzku
folana. Með starfi sínu við
þúfnabanana varð Árni sérstak-
lega fær í meðferð stærri jarð-
yrkjuvéla og í öllu sem laut að
jarðvinnsiu og nýrækt.
Eftir því, sem verkfærakaup
bænda jukust, færðust þau að
eðlilegum hætti yfir til S. í. S.
og varð þá starf Árna meir og
meir í því fólgið að aðstoða S. í.
S. við val verkfæra, er það
pantaði.Var hann um skeið bæði
starfsmaður S.. í. S. og ráðu-
nautur hjá Búnaðarfélagi ís-
lands. Síðar var honum ein-
göngu launað af S. í. S. og tald-
ist þá starfsmaður þess ein-
göngu, en þrátt fyrir það hefir
Búnaðarfélag íslands æ'tíð getað
notið. starfskrafta hans, þegar
það hefir þurft og óskað.
Árni G. EylancLs
Árni hefir verið formaður
verkfæranefndar, og sem slíkur
haft með tilraunir og ný verk-
fæi-i að gera. Á vegum verk-
færanefndar hafa skurðgröf-
urnar komið til landsins og ver-
ið reyndar, og verkfæranefndin
flutti inn fyrstu jarðýtuna.
Þegar S. í. S. var falið að hafa
á hendi Áburðarverzlun ríkis-
ins fyrir hönd ríkisstjórnarinn-
ar, fól það Árna forstöðu henn-
ar. Gerði hann mikið að því að
reyna að útbreiða þekkingu á
réttri notkun áburðarins meðal
bænda, sem áður voru henni
ókunnugir. í því skyni fékk
hann gefna út smáritlinga um
málið og útbýtti þeim ókeypis.
Þegar ríkið 1936 stofnaði græn-
metisverzlunina og fól S. í. S. að
fara með hana, var Árna líka
falin forstjórn hennar, og fór
Árni með forstjórn bæði Áburð-
ar- og grænmetissölunnar með-
an S. í. S. var falin framkvæmd
þeirra af rikisstj órninni, og fórst
það prýðilega að allra dómi. En
starf hans við verkfærin óx, og
mun það hafa ráðið mestu um,
að S. í. S. var ekki látin sjá um
áburðar- og grænmetisverzlun-
ina áfram, heldur settur til þess
sérstakur maður, sem stendur
beint undir ríkisstjórninni.
Sem forstjóri Áburðar- og
grænmetisverzlunarinnar, og
sem forstjóri fyrir Búnaðardeild
(Framháld á 5. síðu)
vinanna sökktu öllu saman á
leiðinni. Og það var að halda
þeim utan skotmáls.
Alla fyrstu mánuði ársins 1944
höfðu tundurspillar og ' létti-
snekkjur Bandamanna gert lát-
lausar árásir á stöðvar fjand-
mannanna við mynni Signu og
Leiru og á eyjum í Ermarsundi.
Ekki sízt höfðu þar verið að
verki kanadiskir tundurspillar.
Án algerra yfirráða á sjónum og
dugandi flugverndar hefði þessj
fyrirætlun verið vonlaus. Hún
byggðist á mætti flotans.
Óvinirnir höföu hvorki bol-
magn né úrræðasemi til þess að
gera verulega hríð að skipalest-
inni, sem fluttu tilbúnu höfnina
yfir til Frakklandsstrandar.
Fyrstú liðsveitirnar ruddust á
land við Arromanches í Nor-
mandí, Sjóliðsforingjar leið-
beindu skipunum, sem á eftir
komu, með flöggum og Ijós-
merkjum úr flæðarmálinu.
Þegar landgöngusveitirnar
höfðu náð öruggri fótfestu á dá-
lítilli landspildu við sjóinn, byrj-
uðu verkfræðingarnir og vinnu-
sveitir þeirra að setja höfnina
saman.
Valdar sveitir úr sjóliðinu
sökktu steinnökkvum til þess
að mynda bráðabirgðaskjólgarð
handa skipunum, þar til búið
væri að koma fyrir blokkunum
miklu, er mynda áttu ytri hafn-
argarð.
Þegar hafnargarðarnir tóku
að lehgjast, komu nýjar skipa-
lestir með stálbryggjur yfir
sundið og renndu þeim á grunn,
hverri af annarri, í skjóli hinna
nýju garða. Þessar bryggjur voru
ekkí siður hugvitssmíð en ann-
Frá höfninni í Arromanches. Skipin liggja í röðum við bryggjurnar.
að, sem að þessari furðulegu
höfn laut. Það voru meira að
segja þær, sem fullkomnuðu
þessa stórfenglegu hugmynd.
Þessar bryggjur standa á fjór-
um gríðarmiklum stállöppum,
en sjálft bryggjugólfið er þann-
ig úr garði gert, að það hækkar
og * lækk^r sjálfkrafa eftir
sjávarföllum, því að það er ekki
grópað fast í undirgrindina,
heldur leikur laust á fjórum
gildum boltum, sem ganga í
gegnum það. Og svo er um allt
búið, að bryggjan helzt alltaf
lárétt, enda þótt lappirnar
standi á misháum botni.
Sé þessum bryggjum lagt
hverri út af annarri, er hægt að
mynda gríðarstórar hafnarkví,-
ar, þar sem fjöldi skipa getur
legið og athafnað sig í senn.
Hvernig uppskipunartækjum er
fyrir komið, hefir eigi verið gert
uppskátt.
Af þessum bryggjum og til
lands var lögð eins konar brú,
fljótandi akbraut. Þessar flot-
brautir voru fjórar á höfninni í
Arromanches, sú lengsta hér um
bil ein míla. Þær voru myndað-
ar úr nokkurs konar bátum, er
dregnir höfðu verið yfír sundið
í 480 feta löngum- lesturn.
Þegar þær voru komnar á á-
fangastað, var þeim lagt við
eins konar akkeri, sem halda
þeim stöðugum. Þessar land-
göngubrýr eru einnig merkileg-
ur atburður í sögu tækninnar í
sjóhernaði.
Flotbrýrnar svigna og marra,
þegar farartækin bruna eftir
þeim milli skips og lands. En
Þær þola umferðina vel og eru
hin mestu furðutæki.
Sjálfir hermennirnir í land-
göngusveitunum voru alveg for-
viða á þeirri undrasmíð sem hún
var, þessi höfn, er þeir höfðu
flutt.með sér til meginlandsins.
Á tólfta degi innrásarinnar
gerði norðaustan storm. Öldurn-
ar komu æðandi suður sundið og
skullu á hafnargörðunum. Eng-
inn, sem var í innrásarliði
Bandamanna, gleymir þessum
hræðilegu dægrum. Hvað efitr
annað héldu hermennirunir, að
öll þessi furðuleg nýsmíð væri
að sundrast.
Önriur höfn af þessu tagi
hafði verið sett nokkru vestar.og
höfðu Bandaríkjamenn hana til
umráða. Bretar höfðu komið
sinni höfn fyrir á þéttum og
traustum botni. Bandaríkja-
menn voru óheppnari: Það var
sandbotn, þar sem þeir höfðu
sett sína höfn.
Höfn þeirra lét undan þunga
sjávarrótsins. Með braki og
brestum, sem voru ægilegri en
skothríð óvinanna, sundraðist
mikill hluti þessa mannvirkis.
Helmingurinn af öllu því, sem
þeir höfðu komið yfir sundið til
hafnargerðarinnar, ónýttist í
þessu veðri. En uppskipunin
hélt áfram í báðum höfnunum,
þrátt fyrir þetta áfall. Var það
mest að þakka því ágæta flutn-
ingatæki, sem kallað hefir verið
„öndin“ og eiginlega er þátur
á hjólum og getur farið með
tuttugu mílna hraða á klukku-
stund á þurru landi og fjóra
hnúta á sjó.
Þrátt fyrir rokið var alltaf
haldið áfram að flytja birgðir
á land á þessum nýstárlegu
farartækjum, sem voru jafn nýt
á sjó og landi. Og þegar veðrinu
linnti, var aftur tekið til, þar
sem frá varð að hverfa um
hafnargerðina.
Þrem vikum eftir innrásina
var höfnin aftur komin í eins
gott lag og á varð kosið.
Svo hafði verið áætlað, að
þessar tilbúnu hafnir þyldu vind
og veður og notkun í níutíu
daga. En þær hafa gefið miklu
betri raun.
Éinu sinni barst orrustan svo
til alveg niður á bryggjusporð-
ana, en áhlaupum óvinanna var
hrundið. Og á þessum örlaga-
ríku dögum var tíu þúsund smá-
lestum af hergögnum og birgð-
um skipað á land í höfh Breta
á hverjum sólarhring, enda þótt
flugvélar óvinanna dembdu nið-
ur sprengjum á hverri nóttu.
Mennirnir, sem sköpuðu þetta
frábæra mannvirki, hafa nú
séð, hvernig það stóðst hina
mestu raun. Hafa þeir í huga að
smíða fleiri slíkar hafnir til
samgöngubóta á friðartímum?
Þeir svara sjálfir þessari
spurningu á þá leið, að þeir
hafi ekki ennþá haft tíma til
þess að hugsa um það. En eigi
að síður er trúlegt, að þetta
þrekvirki geti orðið mörgum til
nytja í framtíðinni.
Mönnum detta til dæmis í
hug hinar lágu, löngu, hafn-
lausu strendur Afríku. Fáar míl-
ur frá sjónum eru kannske hin
auðugustu frjólönd ■— pálma-
skógar og aldinlendur —, sem
ekki verða nýtt vegna sam-
gönguleysis, nema með þeim
aldagamla hætti að bera afurð-
irnar ói’aleiðir um torfæra vegu
að næstu bifreiðabraut og aka
þeim siðan þaðan um langa vegu
til hafnar. Hér væri hugsanlegt
að nota hinar nýju bryggjur og
flotbrautir með góðum árangri.
Um þann tíma árs, sem storma-
samastur er, væri ef til vill
nauðsynlegt að draga mann-
virkin inn í skjólsama flóa og
leggja þeim þar, en nota þau um
þann árstíma, er veður eru
vægari.
f mörgum öðrum álfum og
löndum eru strandlengjur mikl-
ar, þar sem hvergi er höfn né
bryggjustúfur. Kannske mætti
bæta úr þessu með svipuðum
hætti, að minnsta kosti til
bráðabirgða? En spurningin er:
Yrði þetta ekki óbærilega dýrt?