Tíminn - 08.05.1945, Blaðsíða 8

DAGSKRÁ er bezta íslenzka tímaritiS um
þjóðfélagsmál.
Peir9 sem vilfa kynna sér þjóðfélagsmál, inn
lend og útlend9 þurfa að Iesa Dagskrá.
Nýrækt næstu ára
(Framliald af 1. síðu)
fullkomnar samstæður slíkra
ræktunartækja, landnámsvéla.
Mér skilst að búnaðarsam-
böndin ætli að gera þetta, þau
ætli að setja sér ræktunarsam-
þykktir, samkvæmt hinum nýju
lögum um það efni, og fara að
vinna eftir þeim. Er nú verið að
halda fundi í búnaðarsambönd-
um til að ræða þessi mál.
En eru búnaðarsamböndin fær
um þetta? Hugum okkur t. d.
Búnaðarsamband Skagafjarðar,
með s. s. fjórar vélasamstæður,
eða 2 skurðgröfur og 4 dráttar-
vélar á skriðbeltum með ýtum
og viðeigandi herfum og flutn-
ingatækjum. Þar við bætist ein
til tvær tylftir manna til þess
að vinna að lokræsagerð, alls
20—30 manna lið, að minnsta
kosti. Hafa menn gert sér grein
fyrir hverja forsjá slíkur rekst-
ur þarfnast? Ég kenni í brjósti
um formenn búnaðarsamband-
anna að sjá þessu farborða. Það
gerir enginn bóndi, þótt gildur
sé, í hjáverkum sínum. Það
þarf mikið rekstursfé, skrifstofu
hald, jeikningshald, innheimtu,
flutningatæki o. s. frv. Á einn
illa launaður héraðsráðunautur,
sem helzt þarf að stunda búskap
eða einhvern einkarekstur með
starfi sínu, til þess að komast
af, að hafa þetta allt með hönd-
um? Er hér rétt stefnt, eða rétt-
ara sagt, koma ekki önnur úr-
ræði til greina, að minnsta
kosti í sumum héruðum lands-
ins? Ég tel að svo sé og önnur
betri og skynsamlegri úrræði séu
fyrir hendi.
— Hvernig viltu þá láta haga
þessu?
— Ég álít heppilegast, að kaup
félögin eiga að taka að sér að
halda úti ræktunarflokkum, er
vinna með stórvirkum vélum að
frumræktun lands fyrir bænd-
urna. Þau hafa bezta aðstöðu
til þess að gera þetta, og þeim
ber allmikil skylda til þess að
leysa þetta mál fyrir íbúa sveit-
anna.
Kaupfélögin ráða yfir all-
miklu rekstursfé, sem er eign
bændanna. Þau eiga auðveldara
með en búnaðarsamböndin, að
leggja fram eða útvega fé til
þess að standast straum af
stofnkostnaði stóru ræktunar-
vélanna. .
Kaupfélögin hafa skrifstofu-
rekstur með höndum. Þau eiga
flutningatæki og annast flutn-
inga. Þau hafa ýmsan véla-
rekstur með höndum, bíla,
frystihús og mjólkurbú. Sum
þeirra eiga því og reka viðgerða-
verkstæði, eða verða að koma
sér þeim upp alveg á næst-
unni.
Rekstur nokkurra samstæðna
af landnámsvélum er tiltölulega
auðveld og eðlileg viðbót við
núverandi rekstur kaupfélag-
anna í allmörgum héruðum, og
mun víðar verða senn hvað
líður. Ég nefndi Búnaðarsam-
band Skagafjarðar áðan sem
dæmi. Blandast nokkrum, sem
til þekkir, hugur um það hvort
auðveldara væri fyrir Kaupfé-
lag Skagfirðinga að eignast og
reka þær ræktunarvélar, er
ég ræddi um, eða fyrir Búnaðar-
sambandið? Munurinn er
greinilegur og auðsær. Hið sama
gildir í Eyjafirði, Húnaþingi,
Borgarfirði, Árnessýslu o. s. frv.
— Væru kaupfélögin ekki að
ganga inn á verksvið búnaðar-
sambanda, ef þau gerffu þetta?
— Nei, kaupfélögin ei|'a aff
efla starfsemi búnaðarsamband-
anna og það geta þau gert seni
bezt með því að taka að sér
þann ræktunarrekstur, sem hér
um ræðir. Búnaðarsamböndin
annast hina faglegu hlið máls-
ins, kaupfélögin annast fram-
kvæmdina, reksturinn. Héraðs-
ráðunautur búnaðarsambands-
ins safnar vinnubeiðnum. Hann
skoðar löndin, er vinna skal,!
metur og segir fyrir hvað megi
og beri að vinna. Kaupfélagið
lætur vinnuflokka sína ekki
vinna neitt verk, nema að fyrir-
huguð framkvæmd þess sé und-
irbúin af ^viðkomandi héraðs-
ráðunaut. Þannig eflir hvert
annað, kaupfélagið og búnaðar-
sambandið. Með þessu móti fá
héraðsráðunautarnir æskilegt
tækifæri til þess að hafa virka
hönd í bagga við framkvæmd-
irnar, og væri þetta óhemju
framför frá því, sem nú tíðkast.
Nú vinna ráðunautarnir nær
eingöngu að því að mæla, blessa
yfir og skrásetja framkvæmdir,
sem gerðar hafa verið misjafn-
lega vel undirbúnar. Starf bún-
aðarráðunautanna hefir því eigi
komið að tilætluðu gagni. Inn-
an skamms er von á mörgum
vel lærðum búfræðikandidötum
til landsins og verða þeir von-
andi flestir settir til starfa sem
héraðsráðunautar, og þá þannig
búið 'að þeim, að starf þeirra
komi að fullu gagni, en verði
ekki íhlaup og aukavinna.
— Verður þaff ekki talin yfir-
gangssemi af kaupfélögunum,
ef þau auka þannig starfssviff
sitt?
— Ef til vill, og ef til vill ekki.
Hitt veit ég að stofnkostnaður
og rekstur þeirra landnáms-
véla, er nú verður að nota, er
ofviða búnaðarsamböndum vel-
flestum og mun fara í handa-
skolum hjá þeim sökum van-
efna, fjárhagslegra vanefna og
þó ennþá frekar starfslegra
vanefna og aðstöðuleysis. Ég
eygi ekki önnur betri úrræði en
rekstur í höndum kaupfélag-
anna. Raunar er enn ótalið það
úrræði, er sumir menn mæna á:
rikisrekstur. Ríkið reki nýrækt
og ræktunarumbætur fyrir
bændur um land allt. Dýr verð-
ur sá Hafliði allur, og ræði ég
ekki frekar um hann. Það yrði
„vegagerð ríkisins“ nr. 2 og þó
miklu víðfeðmari, umsvifameiri
og affallasamari.
— Eiga þá bændur sjálfir aff
hætta aff vinna að ræktunar-
störfum heima fyrir?
— Nei ég er ekki búinn að
tapa þeirri búfræðilegu barna-
trú minni, þótt hún hafi orðið
fyrir áföllum á illa ruddum götu-
troðningum reynslunar, enda
væri það að glata trúnni á
bændurna og búskapinn. Vinnu-
flokkarnir eiga aðeins að vinna
hin erfiðustu landnámsverk
með stóru vélunum, að -ræsa,
brjóta og frumrækta landið.Þeir
eiga ekki að nostra við hlutina
né sinna smámunum. Nóg verð-
ur eftir handa bændunum og
sonum þeirra að vinna og vanda,
hvort, sem þeir ^era það með
vinnuhestum eða heimilisdrátt-
arvélum af hóflegri stærð.
— Hafa kaupfélögin gengizt
fyrir slfkri starfsemi annars
staffar?
— Við þurfum engin fordæmi,
og þó eru þau til. Víða eiga og
reka • samvinnu-verzlunarfélög
bænda tilraunastöðvar, kyn-
bótabú, vísindastofnanir, er
vinna í þarfir landbúnaðarins,
fræðslustöðvar o. s. frv. Annars
staðar styrkja samvinnuverzl-
anir rekstur slíkra stofnana með
fjárframlögum.
í Svíþjóð reka samvinnufélög-
in — Kooperative Förbundet —
mjög myndarlega Búnaðardeild.
Hið nýjasta á því sviði er að
þau eiga stórvirkar ræktunar-
vélar og halda uppi rekstri
þeirra víða um landið, sérstak-
lega í Norður-Svíþjóð, þar sem
úrræði bænda í ræktunarmál-
um hafa löngum verið minni en
í aðalbúnaðarhéruðum Svíþjóð-
ar. Þessi starfsemi, sem var haf-
in mjög skömmu fyrir striðið,
hefir tafist vegna örðugleika, er
stafa af einangrun landsins ó-
friðarárin, en K. F. hefir heitið
bændum því, að þeir skuli ekki
þurfa að bíða lengi eftir sam-
vinnuvélunum, þegar friður sé
kominn á.
Vélasamstæður, er kaupfélög-
in rækju í sveitunum myndu
notast við margt annað en hin
eiginlegu ræktunarstörf. Með
jarðýtum yrðí grafið fyrir
grunnum húsa, heimreiðir yrðu
lagaðar, rústum rutt úr vegi,
lagaðari farvegir, flóðgarðar
„hlaðnir" o. s. frv.
Á sama hátt, eða svipaðan, má
með samvinnuvélum starfa
margt að byggingarvinnu fyrir
bændurna, svo sem steinsteypu.
Því ekki að láta sitt eigið sam-
vinnufélag leysa þann vanda,
senda á vettvang vélar og menn,
til þess að grafa fyrir húsum og
Svikin á samkomulagi
(Framhald af 1. síðu)
greitt bændum, að meðaltali 1,23
au. fyrir líter, eins og ákveðið
er, að þeir skuli fá samkvæmt
lögum. Ríkissjóður sparar sér
því rúma 10 au. á hvern inn-
veginn mjólkurlíter á þessu
svæði, sem virðist á því byggt,
að þeim mun sé betri rekstrar-
útkoma hér, en hjá öðrum
mjólkurbúum.
Þennan frádrátt frá hinu
skráða útsöluverði 1,70 pr. líter
hefir ríkisstjórnin réttlætt með
eftirfarandi ástæðum.
1. Frá stjórn Mjólkursamsöl-
unnar liggja fyrir heimildir um
það, að hún telur, að ekki þurfi
nema 1.214.252,31 kr. umfram
það, .sem áður var greitt til að
hægt sé að greiða bændum, að
meðaltali kr. 1,23 pr. innveginn
mjólkurlíter.
2. í þessum áætlunum stjórn-
ar Mjólkursamsölunnar eru til-
færðir liðir, sem ríkisstjórnin
telur að séu greiðslur til bænda,
og eigi samkvæmt sexmanna-
nefndarálitinu að teljast með í
lögákveðnu verði til þeirra, sem
er 1,23 fyrir líter.
Liðir þessir eru:
a. 3 au. pr. innveginn mjólk-
urlíter til byggingar nýrrar
mjólkurstöðvar.
b. Kr. 157.722,41 til varasjóðs
Mjólkurbús Flóamanna og kr.
44.553,22 til varasjóðs Mjólkur-
samlags Borgfirðinga.
c. Kr. 25.000,00, sem dragist
frá tekjum af brauðasöiu Mjólk-
ursamsölunnar, vegna sölu-
kostnaðar við þær vörur.
Um þessi atriði hefir stjórn
Mjólkursamsölunnar hins vegar
haldið fram, að þau væru óvið-
komandi verðinu kr. 1,23 pr.
líter til bænda, sem þeim ber að
fá við stöðvarvegg mjólkurbú-
anna samkvæmt lögum.
Þessi skoðun er reist á eftir-
farandi ástæðum:
1. Formaður sexmannanefnd-
arinnar, Þorsteinn Þorsteinsson
Hagstofustjóri, hefir látið uppi
eftirfarandi álit:
„Að gefnu tilefni skal ég leyfa
mér að upplýsa, að þegar land-
búnrifarvísitölunefndin 1943 á-
kvað grundvöll landbúnaðarvísi-
tölunnar, þá var í kostnaðarlið-
unum aðeins reiknað með flutn-
ingi mjólkurinnar að mjólkur-
búi, en ekki með neinum kostn-
aði við mjólkina, sem bætist við
bar á eftir, svo sem kostnaði við
vinnslu mjólkurinnar og dreif-
ingu.“
Hér er því aðeins um það að
ræða hvort liðir þessir eru ó-
umflýjanlegur kostnaður við
sölu og dreifingu mjólkurinnar,
eða ekki.
2. Greiðslur þessar eru hinar
sömu og kunnugt var um að
teknar voru í þessu skyni, er
sexmannanefndarsamkomulagið
var gert, og þær eru hvergi
teknar með í áætlun nefndar-
innar um framleiðslukostnað
bændanna.
3. Samkvæmt lögum ber
bændum að hafa fullkomin og
löggilt mjólkurbú, til að mega
selja« mjólk á sölusvæðinu, og
kostnaður við þessar stöðvar
getur því ekki talizt annað en
sölu- og dreifingarkostnaður við
vörurnar.
4. Varasjóðstillög mjólkurbú-
anna eru ákveðin með lögum
1% af viðskiptaveltu, og er þar
um að ræða greiðslu til sjóða,
steypa þau, leggja miðstöðvar o.
s. frv.
Þessi hugmynd er svo sem
ekki að öllu leyti ný. Mér er
kunnugt um, að þetta hefir
komist til tals í einstökum kaup-
félögum, og geri ég því fastlega
ráð fyrir að hún verði reynd á
næstunni. Vonandi girða lögin
um ræktunarsamþykktir á eng-
an hátt fyrir það, að þessi leið
verði farin í nokkrum héruðum.
Ræktunarsamþykktirnar miða
að ákveðnu marki, lögin um þær
eru hugsuð með mikilli bjart-
sýni — sem betur fer. Mest er
um vert að þessu marki verði
náð, hitt er ekkert keppikefli að
sníða öllum einn stakk, eitt get-
ur hentað í þessu héraði, annað
í hinu eftir aðstæðum, mann-
vali og félagsþroska.
sem aldrei getur orðið séreign
bænda, og fé, sem aldrei getur
orðið útborgað til þeirra, hvers
um sig.
5. Mjólkurstöðin nýja verður
að greiðast niður svo ríflega,
meðan hið háa verðlag er í gildi,
að hún standi i eðlilegu verði, er
allt færist aftur til verðlags
venjulegra viðskiptatíma, enda
munu flestir stefna að því, er
svipaðar framkvæmdir hafa nú
með höndum. Framlag þetta er
þó ekki freklegar ákveðið en það,
að þessu sinni, að það er 2 au.
lægra á innveginn mjólkurlíter
en næsta ár á undan, þegar
bændur voru sjálfráðir um ráð-
stöfun á tekjum þeim, sem hið
lögákveðna útsöluverð gaf þeim,
Varasjóðstillag er einnig reikn-
að þeim mjólkurbúum eingöngu,
sem undanfarið hafa talið sér
skylt samkvæmt samvinnulög-
unum og samþykktum sínum að
leggja fé í varasjóð. Stjórn
Mjólkursamsölunnar getur eng-
anveginn á það fallizt^að frgm-
lög sem þessi geti talizt styrkur
úr ríkissjóði, eða annarsstaðar
frá, meðan rúma 10 au. vantar
á hvern innveginn mjólkurlíter
til þess að sölusamtök bænda fái
það verð fyrir vöru sína, sem
þeim er heimilað að taka sam-
kvæmt gildandi verðlagsákvæð-
um, og mikill meiri hluti bænda,
getur af þeim sökum, hvergi
nærri fengið það verð, sem þeim
er ærlað samkvæmt gildandi
lögum.
Verkamanaabú-
stadlr á Akranesi
Byggingarfélag verkamanna á
Akranesi var stofnað 7. ágúst
1943 að tilhlutun Sveinbjörns
Oddssonar. Fyrir um það bil ári
síðan var hafízt handa um bygg-
ingar á vegum félagsins og á-
kveðið að byggja 10 hús, með
alls 20 íbúðum. Framkvæmdum
er nú svo langt komið, að þegar
eru fullgerðar 6 íbúðir og aðrar
6 verða fullgerðar fljótlega.
Húsin eru einlyft með risi og
standa tvö saman. Stærðin er
96 m2, þrjú herbergi og eldhús,
geymsla er í útbyggingu. Kostn-
aðarverð húsanna er um 70 þús-
und krónur, hver íbúð. Húsin
eru mjög vönduð, byggð út
járnbentri steinsteypu, einangr-
uð með reiðingstorfi og 8 cm.
steinhúðun innan á veggjunum.
Upphitun er frá Sóló-eldvélum.
Yfirsmiðir voru Jón Guðna-
son og Aðalsteinn Árnason.
Stjórn byggingafélagsins
skipa: Sveinbjörn Oddsson, for-
maður, Hálfdán Sveinsson, Hall-
dór Þorsteinsson, Guðm. Kr. Ól-
afsson og Sveinn Kr. Guðmunds-
son.
Prestkosning
Fyrra sunnudag fóru fram
prestskosningar í Vestmanna-
eyjum. Þátttaka í þeim var
óvenju mikil, og meiri en verið
hefir þar í Alþingiskosningum.
Um 80% kjósenda neyttu kosn-
ingarréttar síns. Atkvæði voru
talin á skrifstofu biskups síð-
astliðinn föstudag. Séra Halldór
Kolbeins var löglega kosinn
prestur og hlaut hann 853 at-
kvæði, sr. Sigurður Guðmunds-
son hlaut 498 atkvæði og sr.
Yngvi Þór Árnason hlaut 140 at-
kvæði.-Auðir seðlat* voru 10 og
3 ógildir. x
Kauphækkanír
Þann 1. maí gengu í gildi nýir
samningar um kaup og kjör bif-
vélavirkja. Samkvæmt þessum
samningi hækkar grunnkaup
sveina úr 145 kr. í 158 kr. á viku.
Nýsveinakaup fellur niður.
Um likt leyti gengu í gildi nýir
samningar um kaup og kjör
húsgagnasmiða. Lágmarks-
grunnkp^jp sveina verður 157 kr.
á viku og nýsveinakaup fellur
niður. Þeir, sem vinna vélavinnu
fá nokkuð hærra kaup.
G A M L A BtÓ
ENDURFUNDIR
(Reunion in France)
Joan Crawford,
John Wayne,
Philip Dorn.
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
Börn innan 12 ára
fá ekki affgang.
FJallið
EVEREST
frásagnir ,um hæsta fjaU jarð-
arinnar og tilraunir manna til
að brjóstast upp á hæsta tind-
inn.
Skemmtileg og fróðleg bók,
prýdd mörgum fallegum mynd-
um.
Fæst í flestum bókaverzlun-
i m, en upplagið orðið mjög
takmarkað.

N Ý J
í Ó *
UPPREISN
UM BORÐ
(„Passage to MarseUle")
Mikilfngleg stórmynd ur
hreysti og hetjudáðir.
Aðalhlutv. leika:
Humphrey Bogart,
Michele Morgan
Claude Rains.
Sýnd kl. 4, 6,30 og 9.
Bönnuð yngri en 16 ára.
7fTJARNARBÍÓY
DAGUR
HEFNDARIMAR
(The Avengers)
Ralph Richardson,
Deborah Kerr,
Hugh WilUams.
Sýnd kl. 7 og 9.
Bönnuð yngri en 14 ára.
| Hvað er á seyði?
(What’s Buzzin’ Cousin?)
Rochester Anðerson,
Ann Miller,
John Hubbard,
Freddy Martin og
hljómsveit hans.
Sýnd kl. 3 og 6.
►>*

LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR
Kaupmaðurínn í F eneyjum
Gamanleikur í 5 þáttum, eftir William Shakespeare.
Sýning annað kvöld kl. 8.
Aðgöngumiðar seldir i dag frá kl. 4—7.
ATHS. Ekki svaraff í síma fyrr en eftir kl. 4yz.
Aðgangur bannaffur fyrir börn.

- Hjartans þakkir til barna mínna, tengda- og barna-
barna og vina minna, sem glöddu mig með heimsóknum,
dýrmœtum gjöfum og fjölmörgum skeytum, Ijóðum og
línum á sjötugsafmœli mínu 30. þessa mártaðar, og
gerðu mét daginn ógleymanlegan.
Guð blessi ykkur öll og farsœli framtíð ykkar.
Ósum, 31 marz 1945.
EGGERT LEVY.
Ú R B Æ N U M
Nýstárlegt uppboff
fer fram í Listamannaskálanum í
kvöld. Verða þar boðin upp 27 lista-
verk eftir íslenzka listamenn og and-
virði þeirra látið renna til nauð-
staddra Dana og Norðmanna. Einnig
verður boðið upp seinasta áritaða ein-
takið af ljóðabók Nordahl Grieg, „Fri-
heten“, sem ekkja skáldsins hefir gef-
ið til þess að styrkja nauðstadda Dani
og Norðmenn. Það er Félag íslenzkra
myndlistarmanna, er hefir gengizt fyrir
að safna þessum listaverkum, en for-
maður þess er Guðmimdur Einarsson
frá Miðdal.
Vorsýning Handíffa- og
myndlistaskólans.
Handíða- og myndlistaskólinn opn-
aði vorsýningu í sýningaskálanum í
Hótel Heklu síðastl. þriðjudag. Á sýn-
ingunni er fjöldi útskorinna muna,
teikningar, vatnslitamyndir, málverk,
smíðisgripir, leðurvörur o. fl. Sýning-
in verður opin í tíu daga, kl. 1—10
daglega.
Fyrsta knattspyrnumótiff
hefst 13. maí.
Knattspyrnuráðið hefir nú lokið við
að raða niður mótum sumarsins.
Túliníusarmótið hefst 13. maí með
kappleik milli K. R. og Víkings, Fram
og Vals. Reykjavíkurmót meistara-
flokks hefst 21. júní með leik milli
Fram og Víkings. Ekki er enn fullráðið
hvenær íslandsmótið fer fram, en það
verður á eftir Reykjavíkurmótinu að
þessu sinni.
Byggt ofan á Austur-
bæjarskólann.
Á fundi bæjarstjórnar Reykjavíkur
var nýlega samþykkt, að byggja ^ina
hæð ofan á Austurbæjarskólann. í
þessu nýja húsnæði er bæjarbóka-
safninu ætlaður staður og ef til vill
námsflokkum Reykjavíkur. Sigurði
Guðmundssyni húsameistara var fal-
ið að gera uppdrátt af hæðinni.
Hjónaefni.
Nýlega hafa opinberað trúlofun sína
ungfrú María Guðjónsdóttir (Einars-
sonar, Hliði í Grindavík) og Demus
Joensen frá Færeyjum.
Leiffrétting.
í grein Jóns G. Jónssonar (Furðu-
leg ummæli um tekjur Bílddælinga),
á 4. síðu í blaðinu í dag, stendur að
37 menn hafi 10—20 þús., en á að
standa 10—15 þús. kr.
Flugvélar h.f. Loftleiffa
fluttu í apríl 442 farþega. Flugvél-
arnar voru á lofti í 83% klst., fluttu
1634 kg: af pósti, og annar farangur
vóg 3,259 kg. Voru farnar 85 flugferðir,
og flogið samtals 17.300 km.
Tvö innbrot
hafa nýlega verið framin í Reykja-
vík. Brotizt var inn í hljóðfæraverzl-
unina „Prestó" við Hverfisgötu 32 og
stolið þaðan tveimur harmoníkum og
vasaúri. Hitt innbrotið var framið í
kjötverzlun Hjalta Lýðssonar, Grettis-
götu 64 og stolið þaðan nokkrum kíló-
rnn af kjöti. Þjófurinn hafði gert sér
til gamans að brjóta nokkur kg. af
eggjum.
Til Noregssöfnunarinnar
hfir blaðinu borizt gjöf að upph. 100
kr. frá Hirti, Helgu og Þórunni á
Patreksfirði;
Leiffrétting.
í Tímanum 13. apríl. síðastl. mis-
prentaðist þakkarávarp frá Eggert
Levy hreppstjóra á Ósum og er hann
hér með beðinn afsökunar á þessum
mistökmn. - v
Rétt er þakkarávarpið eins og það
birtist í blaðinu í dag.
Barnakór Borgarness
efndi til söngskemmtunar í Gamla
Bíó í Reykjavík síðastl. sunnudag.
Stjórnandi kórsins er Hans Jörgens-
son.