Tíminn - 25.05.1945, Blaðsíða 4

4
TÍMIM, föstiidagiim 25. maí 1945
38. blað
ÚR DAGLEGA LÍFINUi
Mörg er búmanns raunin
EStir Þorbjörn Björnsson, bónda í Geítaskarði
margar segja (og þó dapurlegri
miklu) frá íslenzkum byggðum,
baráttu, sem birtist í ýmsum
myndum. Ég segi ekki frá þessu
af neinum barlómshug eða
brjóstkenndasnapi. Ég drep á
þetta til þess að gefa innsýn
í þann baráttuheim, sem þeir
þekkja allt of lítið. Þetta var
bara átján stunda barátta við
eina skammdegishríð. Þær eru
sumar lengri, norðlenzku stór-
hríðarnar. Það er stundum
skammt á milli um sigur og
ósigur í baráttunni við dauðann
og eignatjónið, þótt fast land sé
undir fótum. Þannig hefir þetta
alltaf verið og hlýtur alltaf a,ð
verða, að barátta íslenzkra
bænda, er háð þeim erfiðleikum
og þeirri áhættu, sem íslenzkt
veðurfar skapar. Og það er ein-
mitt þessi barátta, þessi áhætta,
sem skapar íslenzkri bændastétt
til lands og sjávar kjarkinn,
þrekið, þrautseigjuna og mann-
dóminn, sem eru kjörviðir hins
andlega og efnislega þjóðar-
máttar, sem aldrei hefir bilað né
mun bila. Og Það er leitt til þess
að vita og kann illt af að hljót-
ast í meira lagi, að til skuli vera
menn, sem hafa áhrif á stóran
hluta þessarar litlu þjóðarheild-
ar, er magna seið skilningsvana
andúðar og fordóma í garð ís-
lenzkra sveitabúa. Þeir aukvis-
ar, sá lastmálgi og sljóvi hor-
mosalýður, sem þar er að verki,
skirrist ekki lengur við að stíga
forugum fótum inn fyrir helg vé
íslenzkra sveitaheimila og semja
lognar langlokusagnir af starfi,
háttum og lífsvenjum sveita-
fólks.
Það getur ekki dulizt, að mál-
pípur þessarar friðslitastefnu
vilja íslenzkan landbúnað feig-
an. Þeir telja okkur bændur
vinnutrega, menningarsnauða
andlega silakeppi og örbjargar-
menn. Þessir menn, sem skipað
hafa sér til andstöðu við bænda-
stétt þessa lands, stinga höfðum
sínum í sandinn og vilja í engu
rétt sjá. Þetta fólk vill ekki ó-
maka sig inn á þau svið þjóðlífs
okkar, þar sem rétta gefur yfir-
sýn til þeirra hátta og vinnu-
bragða, sem þeir fjandskapast
við. Þeir reyna ekki að skilja,
hve gerólík er lífsaðstaða þeirra
manna, sem eiga líf sitt og af-
komu alla undir harðýðgi og
dutlungum hins íslenzka veður-
fars — manna, sem ekki eiga
einasta allt undir sól og regni,
heldur geta líka átt líf og hags-
muni undir því, hvernig veður
ræðst eina skammdegisnótt, —
og hinná, sem ekki þurfa að
stikla á tæpum vöðum lífshættu
og eignatjóns til uppfyllinga
lífsþörfum sínum og sinna og
geta ugglausir og ókvíðnir rétt
fram hendur til móttöku dags-
eða mánaðarlauna, sumir hverjir
fyrir létt störf og ábyrgðar-
lítil.
Verra mannskæð-
ii iii gtyrjoldnm
Eftir Pétur Sigurðsson, eriudreka
A 30 mánuðum, milli 7. des-
ember 1941 og 3. júní 1944,
misstu Bandaríkin 251.158 menn
í stríðinu. Af þessum voru 55.206
fallnir, 99.991 særðir, 55.033
týndir og 40.928 fangar. Þetta
er samkvæmt skýrslu stjórnar-
innar.
Manndráp styrjaldanna eru
hræðileg, en þó eyðileggur nú
áfengið fleiri menn fyrir Banda-
ríkjaþjóðinni en styrjöld sú, sem
nú er að nokkru til lykta leidd.
Sérfróðir menn, er fjalla um
sjúkdómsmein manna, segja að
nú sé ein miljón áfengissýktra
manna (krónískir alkóhólistar)
í Bandaríkjunum, á hverju ári
deyi 50.000, sem áfengisneyzlan
eigi mesta sök á. Hið sama megi
segja um 19.000, er árlega deyi
úr kynsjúkdómum og 18.000
sjálfsmorða. Að mestu leyti komi
þetta allt á reikning áfengis-
viðskiptanna.
í meðvitund flestra manna,
eru stríðin að verða blóðugur
glæpur gagnvart öllu mannkyni,
en hin lævísu manndráp áfeng-
isviðskiptanna eru vernduð af
löggjafarvaldi þjóðanna sjálfra
og ákvæðum ríkisstjórnanna.
Hvernig er hægt að útskýra slíka
ræktun eymdar, siðspillingar,
glæpa og manndrápa? Er ekki
einasta útskýringin þessi, að
stjórnir og leiðtogar þjóðanna,
og þjóðirnar sjálfar, séu blind-
aðir dýrkendur gullguðsins —
ágirndarinnar, og að öllum
mannlegum verðmætum: ham-
ingju heimila, siðgæðisþreki
þjóða, atgervi æskumanna og
sálargöfgi og líkamsþreki karla
og kvenna, og velferð saklausra
barna, sé öllu fórnað á hið blóð-
uga og sauruga altari ágirnd-
arinnar? Afsanni þetta hver sem
getur.
Hvers vegna, t. d. er áfengi selt
á íslandi? Aðallega af einni
ástæðu, en allir vita, hvað sá
gróði ríkissjóðs kostar þjóðina
sjálfa.
í Bandaríkjunum er nú selt
löglegt áfengi fyrir 7 millíarða
dollara. í skjóli löglegu sölunnar
þrífst mikil leynisala, og er hún
talin vera minnst 15% af hinni
löglegu. Á einu ári hefir áfeng-
' issalan hækkað um 18%. Hin
| löglega sala er 54 dollarar á
hvert mannsbarn í landinu.
Áður en áfengisbannið var
lögleitt í Bandaríkjunum voru
þar 216.000 áfengissölur. Nú eru
slíkir staðir 409.000, næstum
helmingi fleiri. Þetta er þá
blessun afnámsins, sem and-
banningar smjöttuðu mest á. í
Bandaríkjunum er nú áfengi
selt að heita má alls staðar: í
áfengisútsölunum, gistihúsum,
veitingahúsum, hótelum, vöru-
búðum, hressingaskálum, gilda-
skálum, sælgætisbúðum og í
veitingaskálum járnbrautanna.
Umferðaslys hafa margfaldast
síðan bannið var afnumið. Lög-
regla og dómstólar telja öryggi
landsmanna stafa meiri hættu
af mönnum, er aka bílum ölv-
aðir, en nokkru öðru þar 1 landi.
Matvæli eyðilögð.
Menn deyja úr hungri.
Matvælaeftirlit Bandaríkja-
stjórnar leyfði að notaðar væru
5.500.000 skeppa (bushels) korns
til áfengisframleiðslu. Bændur
hafa verið hvattir til að fram-
leiða sem mest, en svo eiga synir
þeirra, ef til vill, eftir að verða
áfenginu að bráð — áfenginu,
sem framleitt er úr kornvörun-
um, sem þeir hafa ræktað í
sveita síns andlits.
Á sama tíma sem miljónir
manna þjást af hungri og deyja
úr hungri víðsvegar um heim, er
matvörunni snúið í eiturdrykk,
sem leikur þjóðirnar ver en allar
styrjaldir og drepsóttir. Svo hafa
forustumenn heimsins voldug-
ustu þjóða fullyrt. Og nú er hægt
að gera samanburð, t. d. að
nokkru leyti á styrjaldarmann-
tapi Bandaríkjanna og skemmd-
arverkum áfengisviðskiptanna
bar í landi.
Við vitum, hvað viðheldur
þessu geigvænlega böli. í innsta
vígi situr áfengisauðmagnið. Það
selur þeim mun meira, sem það
auglýsir betur og getur því stöð-
ugt aukið áféngisauglýsingar
sínar í stórblöðunpm og haft
blöðin þannig á sínu valdi. Eng-
in furða þótt þar heyrist raddir
andbanninga. Áfengisauðmagn-
ið getur einnig skapað tízku
samkvæmislífsins, og haft, ef til
vill stundum, hönd í bagga með
vinnubrögðum rithöfunda og
skálda, svo ekki séu nefndar
kvikmyndirnar. Þetta harðsnúna
vald getur safnað um sig
fjölmennum andbanningaher,
mönnum, sem græða á áfengis-
sölu, áfengisframleiðslu, áfeng-
isauglýsingum, og svo öllum
nautnaseggjunum og gálausum
lýð, sem oft greinir ekki satt frá
lognu, lætur blekkjast og telur
falsrök vera sannleika.
(Framliald á 7. síðuj
Vorið 1944 kom snemma, var;
stillt og áfellalaust, — að vísu
héldur þurrt, en hamlaði þó
ekki grassprettu til muna. Hey-
þrot henti fáa .bændur hér í
Húnavatnssýslu, þótt djarft
væri sett á haustið 1943, sakir
hins erfiða undangengna sum-
ars. Fjárhöld voru almennt á-
gæt, enda sauðburðartíð einstök
að sólfari og gróðurmildi. Slátt-
ur byrjaði með fyrra móti og var
heyskapartíð með þeim ágæt-
um, að fáir muna hana hag-
stæðari. Saman fór góð gras-
spretta, sólauðgi ■ og veðurró.
Mörg búandhjón munu hafa
byrjað heyskapinn ekki kvíða-
laus um afkomuna, ef óhagstæð
reyndist veðráttan, því að víða
var veiku liði og fámennu fram
að teflá til atlögu við erfiða
heyskaparbaráttu. En hér
reyndist sem oftar, að líkn lagð-
ist með þraut, því að heita
mátti, að ekkert handtak væri
til ónýtis unnið. Þannig var
sumar 1944, enda heyfengur hér
í sýslu langt fram yfir meðal-
lag að vöxtum og gæðum.
Haustið var milt og stillt sem
sumarið og úrfellalítið. Fénaður
náðist óhrakinn af afréttum, og
reyndist til frálags töluvert
þungameiri en haustið 1943.
Kartöflur náðust úr moldu í
fullum friði og ófrosnar, og var
uppskerumagn mun meira en
haustið áður. Gulrófnauppsker-
an var auvirðileg, bæði að vöxt-
um og gæðum, hjá öllum þeim,
er notuðu fræ það, sem búnað-
arfélögin úthlutuðu, og er leitt
til þess að vita, að þeir, sem fræ-
kaupin annast fyrir bændur,
skuli kasta svo til höndum sem
hér varð raun á. Sú vanræksla
hefir í þetta skipti valdið tjóni,
sem skiptir tugum þúsunda
króna fyrir bændur í Húna-
vatns- og Skagafjarðarsýslum.
Til sláturtíðarloka, og lengur
-þó, var hausttíðin með ágætum.
En nokkru eftir veturnætur, eða
aðfaranótt 27. október.brast yfir
Húnavatns- og Skagafjarðar-
sýslur, og þó raunar mun stærra
svæði, sú skaðræðisstórhríð, að
slíka man ég ekki aðra svo
snemma vetrar í Langadal. En
það, sem bjargaði frá stórfelld-
um fjársköðum, var, hve
skammæ hríðin var, því fénað-
ur var víðast óhýstur og fennti
mjög, en bjargaðist á næstu
fræðikaflarnir í dagbókum hans
þess ljósan yott“. Og það er haft
eftir hinum fræga, danska nátt- ;
úrufræðingi Steenstrup.en hann
var nákunnugur Jónasi og rann-
sóknum hans, að enginn maður
hafi þekkt íslenzka náttúru
svipað því eins vel og Jónas,
nema Eggert Ólafsson einn.
Jónas hafi verið fljótur að átta
sig á hverju viðfangsefni* get-
gátur hans skarpar og skoðanir
hans djúpsæjar.
Eins og vænta mátti, voru
skoðanir Jónasar á jarðmyndun
og öðrum náttúrufræðum í að-
aldráttum þær, sem tíðkuðust á
hans dögum. Þó hrakti hann al-
gerlega kenningar, sem Þjóð-
verji nokkur hafði þá fyrir
skömmu sett fram um jarð-
myndanir á Austfjörðum. Og
um myndun grágrýtis hafði
hann aðrar og réttari skoðanir
en samtímamenn hans. Er það
efalaust, að vænta hefði mátt
merkilegra hluta af Jónasi í
náttúrurannsóknum, einkum í
jarðfræði, ef honum hefði leng-
ur enzt aldur og hann getað ein-
beitt sér að þeim efnum vegna
ytri ástæðna, fjárskorts og van-
heilsu.
Það er furðu mikið, sem eftir
Jónas liggur í náttúrufræðileg-
um efnum, þegar þess er gætt,
hve mörg störf önnur hann
leysti af höndum og við hvílíka
vanheilsu hann átti að búa síð-
ustu sex ár ævinnar. Og allt,
sem hann gerði, ber sama vott
um vandvirkni og smekkvlsi og
ljóð hans. Ást hans á landinu og
náttúru þess skín út úr hverri
línu í dagbókum hans.
dögum. Þó urðu fjárskaðar
nokkrir hér í sýslu og víðar
norður hér.
II.
Eins og ég hefi áður drepið á,
var þessi fyrsta hríð vetrarins
einhver sú viðskiptisversta, sem
ég hefi komið út í hér í Húna-
vatnssýslu. Þessa hríðarnótt
háði ég, ásamt piltum mínum,
hina hörðustu baráttu, og svip-
aða baráttu háðu hundruð
bænda hér um norðursýslur
þessa skammdegisnótt.
Ef nú svo tiltækist, að ein-
hver þeirra, sem ofar standa eða
neðar öllum réttum skilningi á
lífsbaráttu okkar bænda, skyldu
lesa þessar línur, gef ég þeim
kost á að fylgja mér út í hríðina
aðfaranótt hins 27. október 1944.
Þeir ættu, að líkum, að koma
óskemmdir, en ögn fróðari, úr
þeirri för.
Veðurblíðan daginn fyrir hríð-
arnóttina var með afbrigðum.
Loftvogin stóð hreint ekki illa,
og ekki örlaði á báru við fjöru-
stein. Samt smalaði ég fénu að
vanda, síðdegis, og rak það sam-
an, sunnan túns, hvar ég vissi,
að það í óbreyttu veðrí mundi
liggja til næsta dags.
Veðurblíðan hélzt. Allir hátt-
uðu grunlausir og ókvíðnir, en
klukkan 11 brestur stórhríðin á,
svo snöggt sem hendi væri veif-
að. Ég spratt á fætur, safnaði
saman þeirri orku, sem ég átti
til, vakti pilta mína, og við
steyptum okkur út í grenjandi
veðurofsann, fannfergið og nátt-
sortann. Ég gerði mér vonir um
að ná fénu, þótt beint væri í
veður að sækja með það til húsa.
Við þrír röðuðum okkur á jaðar
svæðisins, þar sem ég skildi við
féð fyrir skammri stund, og
gengum í hring með stuttu milli-
bili, samt heyrðum við aldrei né
sáum hvor til annars. í fyrstu
umferð urðum við einskis varir,
og eftir fyrsta klukkutímann
vorum við orðnir holdvotir, því
að bleytuhríð var á. En frostið
smáherti. Aftur lögðum við út í
hríðarsortann og vorum nú mun
lengur en fyrr, því að alltaf
jókst fönn fyrir fæti, veðrið
hækkaði og föt okkar fóru að
frjósa. í annan sinn bar okkur
saman, utan úr náttsortanum
og hríðinni, og enn höfðum við
einskis orðið vísari um féð, og
enn hófum við nýja göngu. Veðr-
ið herti, fannburður og frost
Eins og áður er vikið að, var
Jónasi mikið í mun að fræða
iþjóð sína um náttúrufræðileg
! efni og auka skilning hennar á
þeim. í Fjölni eru margar grein-
ar um þá hluti, þýddar eða end-
ursagðar af honum. Einnig þýddi
hann Stjörnufræði Ursins. Sú
bók kom út 1842, lítil bók, en
merkileg fyrir margra hluta
sakir. Hún fjallar um efni, sem
var landsmönnum lítt kunnugt,
en girnilegt til fróðleiks. Hún er
rituð á svo góðu máli, að til fyr-
irmyndar má vera. Hún er óræk
sönnun þess, að unnt er að skrifa
á góðri íslenzku um hvaða efni,
sem vera skal, ef sá gerir, sem
kann. Nýyrðin ein í þessari bók
eru merkilegt efni. Bjarni mag-
ister Vilhjálmsson hefir skrifað
um þau eftirtektarverða grein
í síðasta árgang Skírnis. Meðal
nýyrða Jónasar eru orð eins og
aðdráttarafl, fjaðurmagnaður,
ljósvaki, sjálfbjartur, sólbraut
og sporbaugur.
Það sýnir enn áhuga Jónasar
um að verða þjóð sinni að gagni,
að vorið 1840 leggur hann til við
Reykjavíkurdeild Bókmenntafé-
lagsins, að hún gangist fyrir, að
dagbækur yfir veðurfar verði
haldnar víðs vegar um landið og
jafnóðum látnar koma í vörzlu
félagsins. . Tillögum þessum
fylgdi glögg greinargerð um þýð-
ingu veðurfarsathugana og
framkvæmd og tilhögun starfs-
ins. Tók deildin vel undir þetta
og fékk veðurbækur haldnar á
ýmsum stöðum.
Miklu merkilegri voru þó til-
lögur þær, sem Jónas lagði fyrir
Hafnardeild Bókmenntafélags-
jókst. Ég stanzaði við, lét fallast
undan veðrum ofan í mjúka
fannbreiðuna og hugsaði ráá'
mitt.
Stórhríðin hamaðist um fjall-
geiminn'. Það hvein og hrein í
giljum og gnýpum. Þáð var ein-
hver glefsandi, hlakkandi
dauðadynur í veðrinu. Mér leizt
ekkert á þetta. Það var að fær-
ast einhver lamandi doði yfir
sóknarþrek mitt. Þreýtan síaðist
inn í mig gegnum frosinn
klæðnaðinn — eða kom hún
innan frá? Ef til vill.
Það er ekkert spaug að vera
orðinn lúinn og gamall nokkuð,
og verða að heyja fangbrögð við
þessa hríðaróhemju um svarta
skammdegisnótt. En hvað um
það. Piltar mínir voru ungir og
hlutu að hafa sig til húsa, þótt
ekkert fyndist af fénu. Ég reif
mig upp úr þessum hugleiðing-
um, eða öllu heldur voru það
gnauðandi hríðin og nagandi
frostið, sem ýttu mér á stað. Það
var, ^annst mér, blátt áfram
skömm að því að verða úti hér
í snjónum svona skammt frá
bæ, þótt gamall væri. Ég hleypti
í mig vonzkufullri hörku, ég
hafði alltaf ætlað mér að fara
þrjár umferðir, og það varð að
gerast áður en ég uppgæfist fyr-
ir þessari bölvaðri hríðar-
vargynju, — hún skildi aldrei
varna mér þess. Hægfara hóf ég
leit' að nýju, og eftir stutta
göngu datt ég ofan á fjárhóp-
inn, og í sama mund bar piit-
ana að. En ekki var nú sopið
kálið, þótt í ausuna væri’komið.
Nú var eftir að koma fénu til
húsa, beint í veðurofsann og
fannrokið. Eftir miklar stymp-
ingar tókst það samt. Þó náði
hriðarofstopinn nokkrum kind-
um út úr hópnum. Þær urðu
hríðinni og dauðanum að bráð.
Nú var liðið mjög á nótt, og
enn vantaði töluvert af fénu,
auk þess, sem út úr slitnaði á
heimleiðinni. Ég var þrotinn að
þreki, — þurfti ekki að reyna
að heyja framhaldsbaráttu við
hina hvítklæddu norn. Ég gat
með naumindum dregizt til bæj -
ar, en piltar mínir héldu áfram
leit, það sem eftir lifði nætur —
og til dagseturs næsta kvöld —
og björguðu slatta af fé og
hrossum úr greipum dauðans.
HI.
Slíkar baráttusögur mætti
ins sumarið 1838. Þar stakk hann
upp á að „kjósa nefnd manna
og fela henni á hendur að safna
öllum fáanlegum skýrslum, forn-
um og nýjum, er lýsi íslandi eð-
ur einstökum héruðum þess, og
undirbúa svo til prentunar nýja
og nákvæma lýsingu á íslandi".
Deildin féllst á þessa tillögu og
hóf þegar undirbúning að verk-
inu. Var Jónas lífið og sálin í
því starfi. Ákveðið var að snúa
sér til presta og sýslumanna með
ákveðnar spurningar og biðja þá
að svara þeim sem greinilegast.
Jónas samdi þessar spurningar,
— þær voru 12 til sýslumanna,
en 70 til prestanna, og sumar í
mörgum liðum. Hann samdi
einnig bréf, er spurningunum
fylgdi. Jafnframt var biskupi og
próföstum skrifað og þeir beðn-
ir að örva prestana til að svara
spurningunum eins fljótt og ýt-
arlega og unnt væri.
. Töluvert hafðist upp úr þess-
um fyrirspurnum, og eru sumar
af sóknarlýsingum prestanna
hinar merkilegustu heimildir.
Snemma vors 1842 stakk Finn-
ur Magnússon, er þá var forseti
Bókmenntafélagsins, upp á því
á félagsfundi í Kaupmannahöfn,
að, félagið byði cand. philos.
Jónasi Hallgrímssyni að koma
hingað í haust, og með þeim skil-
mála, að félagið stæði honum
inni fyrir 200 dala styrk í ár, en
hann legði grundvöll til íslands
lýsingar. Var það samþykkt af
félagsmönnum.“
Jónas tók þessu boði fegins
hendi og fór til Hafnar um
haustið, er hann hafði lokið
ferðalagi sínu um Austfirði.
Vann hann síðan að íslandslýs-
ingunni meðan hann lifði, en
það var hvort tveggja, að verkið
var mikið og seinlegt, og í annan
stað fór vinnuþrek Jónasar
þverrandi vegna vaxándi van-
heilsu, og enn var það, að hann
hafði mörgu öðru að sinna: bæði
orti hann allmikið á þessum ár-
um og lagði mikla vinnu í út-
gáfu Fjölnis, auk þess annars,
sem á honum hvíldi. Á þessum
árum lauk hann meðal annars
við'rit sitt um eldgosin og sá
um útgáfu íslandsuppdráttar
Björns Gunnlaugssonar fyrir
Bókmenntafélagið, en það var
ærið tafsamt verk. Hann tók og
drjúgan þátt í félagsmálum fs-
lendinga í Höfn, en í þeim var
þá mikill þróttur og fjör. íslend-
ingar í Kaupmannahöfn voru þá
forystumenn þjóðarinnar í
stjórnfrelsisbaráttunni, en ein-
mitt á þessum árum var Alþingi
endurreist (1843), svo að nóg
var til að gera. En þetta allt
varð til þess að seinka fyrir ís-
landslýsingunni, svo að hann
hafði ekki gengið frá nema fá-
um köflum, þegar hann lézt, en
þeir nægja til þess að sjá megi,
að hann hefir ætlazt til, að ísr
landslýsingin yrði bæði glögg og
ýtarleg.
Þessu merkilega verki var ekki
haldið áfram eftir lát Jónasar,
hvorki hinni eiginlegu landslýs-
ingu, sem hann hafði tekið að
sér að semja, né heldur síðari
hlutanum, sem átti að vera um
þjóðina sjálfa og ráðgert var, að
Jón Sigurðsson sæi um.
Vísindalegt mat á náttúru-
fræðistörfum Jónasar Hall-
grímssonar er ekki á annarra
færi en sérfróðra manna. Væri
vel, að einhver þeirra vildi taka
það efni eða nokkurn hluta þess
til rannsóknar. Mundi það þá
koma betur í ljós en orðið er,
hvílíkur afburðamaður Jónas
hefir verið einnig á því sviði.
III.
Árið 1934 kom út í Kaup-
mannahöfn lítill bæklingur:
leiðbeiningar í sundnámi. Höf-
undur hans var Nachtegall
prófessor, mesti forystumaður
Dana í fimleikamálum á fyrra
hluta 19. aldar. Þótti ritlingur
þessi vera skýr og skipulegur og
koma að góðum notum.
Sundbæklingur þessi kom Jón-
asi Hallgrímssyni í hendur eins
og fleirum. Þóttist hann þegar
sjá, að hér væri rtt, sem orðið
gæti löndum hans heima að góðu
gagni, ef það væri á þeirra máli.
Hann var sjálfur góður ,?und-
maður og kunni að meta gildi
sundíþróttar.
Hann tók sig nú til og þýddi
bæklinginn og tók hann og lag-
aði eftir íslands þörfum, eins og
stendur á titilblaði þýðingar-
innar. Þeir Fjölnismenn gáfu
hana síðan út, en Rentukamm-
erið styrkti útgáfuna nokkuð,
enda kváðu útgefendurnir svo á,
að andvirði bókarinnar gengi til
Fjallvegafélagsins. Kverið kom
út árið 1836 og nefndist Sund-
reglur prófessors Nachtegalls.
Svolátandi tileinkunn er framan
á bókinni:
„Öllum vöskum og efnilegum
unglingum á íslandi, sem unna
góðri menntun og íþróttum
feðra sinna, eignum við þessi
blöð vinsamlega.“
í formála segir Jónas, að það
sé „varla ofhermt, að fyrir 14
eða 15 árum hafi ekki fleiri en
svo sem 6 menn á öllu landinu,
sem væru sjálfbjarga, ef þeir
lentu í polli, sem þeir næðu ekki
niðri í“. Síðan minntist hann á
sundkennslu Jóns Þorlákssonar
Kjærnesteds (d. 1836), er hann
segir að hafi orðið fyrstur til að
„ráða nokkra bót á þessari van-
kunnáttu og sýna okkur aftur
sundtökin, sem allir voru búnir
að gleyma“. Vildu þeir Fjölnis-
menn nú halda áfram þessu
starfi, að efla sundkunnáttu.
Þess þarf ekki að geta, úr þvl
að Jónas vann verkið, að Sund-
reglurnar eru vandaðar að máli
og einfaldar til skilnings. Mun
það efalaust, að þær hafa komið
að töluverðum notum hér á
landi.
Þetta atvik, þótt það blikni
hjá því, sem meira er, sýnir
glögglega, hve áhugi Jónasar og
þeirra Fjölnismanna á endur-
reisn þjóðarinnar kom víða við.
Þeir voru víðsýnni en svo, að
þeir tækju einn þátt mennlng-
arinnar út úr og hirtu ekki um
aðra. Þeir vildu alhliða fram-
farir.
íþróttamenn landsins — og
reyndar fleiri — mættu vel
muna þessi afskipti Jónasar
Hallgrímssonar af sundmálun-
um.
í
IV.<
Hvenær, sem Fjölnir eða
Fjölnismenn eru nefndir, koma
fram í hugskotið fjögur nöfn: