Tíminn - 15.06.1945, Blaðsíða 5

44. blað
TtMEMV, föstndagimi 15. júni 1945
5
Bækur Einars
Jónssonar
(Framhald af 4. síðu)
nöfnum manna. Hins vegar
gleymir hann ekki þeim, sem
hafa reynzt honum vel. Honum
tekst oft að gefa lesandanum
hugstæða og skýra mynd af
fólki í stuttu máli. Má þar nefna
t. d. Ólöfu Briem á Stóranúpi og
Lárus Pálsson homópata.
Það er skemmtilega merkilegt
hvað höfundur gerir mikið úr
því, sem hann bjó við fyrstu ár-
in, fyrir listaþroska sinn og lífs-
starf. Hann metur þgr mikils
áhrif frá alþýðufólkinu, lands
laginu og störfum sínum við
brjóst náttúrunnar. Allt bjó
þetta yfir einhverju, sem beindi
sál barnsins og unglingsins inn
á þær brautir, sem urðu fram-
tíðarferill hans. E. t. v. hefði
maður, með svo ákveðnum
hneigðum og hæfileikum alls
staðar fundið sér eitthvað, sem
styddi að þeim vexti, sem hon-
um var eiginlegur. * Um það er
ekki gott að segja, en gaman er
að þessu fyrir alla þá, sem unna
íslepzku alþýðufólki og náttúru
landsins.
Ég hefi sérstaka ánægju af
því, sem Einar segir um kvist-
ina í súð og þiljum gamla bæj-
arins á Galtafelli. Þeir urðu í-
myndunarafli hans, hugsun og
myndlistargáfu, viðfangsefni.
Þar sá hann sýnir og þar mótuð-
ust í sál hans ýmiskonar myndir.
Fyrir honum voru þessar kvist-
óttu þiljur miklu auðugri en ef
þær hefðu verið málaðar.
■ Það má vel vera, að skoðanir
Einars Jónssonar séu ekki að
öllu leyti aðgengilegar alþýðu
manna. Viða kennir þar skyld-
leika við dulspeki, ogf ætla ég
mér ekki að dæma um þau at-
riði. Á hitt vil ég benda, og tel
það vel gert, að víða ræðir lista-
maðurinn um hversdagsleg við-
horf, sem allir kannast við.
Kemur það oft fram, þar sem
annars staðar, að maðurinn er
frábærlega gáfaður. Hann segir
stundum meiningu sína svo
snjallt og ákveðið á sinn hóg-
væra hátt, að það eitt, að njóta
íþróttar frásagpar hans, er
unun.
Ég vil nefna hér til dæmis
sumt af því, sem höfundur segir
um listina og kröfur til þeirra,
sem hana iðka. Hann minnist
á hið gamla slagorð: Listin fyrir
listina, og gerir þvi skil með því
að bregða upp til samanburðar
öðru, sem hljóðar eins en er þó
annað: Lystin fyrir lystina. List-
ina vill hani| láta þjóna leit
mannsins að þroska og ham-
ingju, lýsa fram á veginn, leiða
og benda. Sá skilningur mun
vera eiginlegur alþýðu manna.
Slíkar kröfur gera menn al-
mennt.
Einar Jónsson minnist á ýms-
ar listatízkur seinni ára og
skyldleika þeirra við blökku-
mannalist. Sumt af þvi vill
hann nefna vankunnáttulist,
vegna þess, að listamaðurinn
verði þar að látast vera frum-
stæðari, barnalegri og „ómögu-
legri“ en honum er eðliiegt. Og
þó er ekki kröfum þessarar tízku
fullnægt með því að listamaö-
urinn sé fúskari, þó að það só
nauðsyn. Hann verður að vera
lærður fúskari.
Ég hygg, að ýmislegt af því,
sem kemur fram i skoðunum
Einars, þyki orka tvímælis. Svo
er oft um hin mestu sannindi.
Hitt fullyrði ég, að þar eru mörg
falleg sjónarmið studd rökum.
Ég hygg t. d., að það sé nokk-
uð til í því, að vegur efnishyggj-
unnar byrji oft með bróðurmorði
og endi með sjálfsmorði. Og vel
mættum við hugleiða hvoro ekki
sé víða á ferðum og það í góðu
gengi „vísindalitaður þvætting-
ur‘.
Rit Einars Jónssonar eru ekki
barátturit. Ekkert mun vera
fjær skapi höfundar en það, að
halda sínum skoðunum með
frekju og ofurkappi að nokkr-
um manni. En hver sá, sem hefir
myndað sér ákveðnar skoðanir
og lætur þær uppi, kemst ekki
hjá árekstrum, hversu hógvær
sem hann er. Þannig getur lát-
lausasta frásögn orðið áróður
og ádeila, því að hún er fram-
lag í viðkvæmt uppgjör milli
öndveröra skoðana og hreyf-
inga.
Síðari tímar munu telja hinn
mesta feng í bókum Einars. Oft
hefir verið lögð mikil vinna í
það að skilja og skýra listamenn
eftir að þeir eru horfnir af sjón-
arsviðinu. Hér hefir einn þeirra
látið í té einlæga frásögn af
æviferli sínum. Þar sést bæði
ytri aðbúð og kringumstæður og
það sem samferðamennirnir
lögðu til málanna og eins hin
innri þróun hugsunarinnar. Svo
geta menn lesið þetta saman
hvort við annað og við list
mannsins.
En jafnvel þeim, sem ekki eiga
þess kost að leggja sig eftir list
Einars Jónssonar og kynnast
henni, eru bækur hans hollur
lestur. Frá þeim andar friði og
mildi í hug lesandans, án þess þó
að þær sætti hann við það, sem
veldur böli og óhamingju í sam-
félagi hans. Og er það ekki ein-
mitt einkenni hins þroskaða
manns, að geta tekið ákveðna
afstöðu gegn meinsemdum
mannfélagsins, án þess að láta
hatur og meinfýsi flekka hjarta
sitt? Ég held, að Einar Jónsson
hjálpi mönnum á þá leið, — líka
með ritum sínum.
Beverly Gray í 2. bekk
er
komin í bókaverzlanir
í þessari sögu segir frá Bever-
ly Gray og stallsystrum hennar
í II. bekk. Þær eru sömu hug-
prúðu og glaðværu stúlkurnar,
sem lesandinn kynntist í fyrra
bindinu,
Beverly Gray nýliði.
Allar komast þær á nýjan leik
í mörg undursamleg ævintýri,
sem hrífur lesandann á þann
veg, að honum mun reynast erf-
itt að yfirgefa bókina fyrr en
lestri er lokið.
Skattskrá Reykjavíkur
t
ásamt skrá um stríðsgróðaskatt,
- »
tekjuskattsviðauka, námsbókagjöld,
elli- og örorku-tryggingarskrá
liggja frammi á bæjarþingstofunni í hefningarhús-
inu frá þriðjudegi 12. júní til mánúdags 25. júni, að
báðum dögum meðtöldum, kl. 10—20 daglega. Kæru-
frestur er til þess dags, er skrárnar liggja siðast
frammi, og þurfa kærur að vera komnar til Skattstofu
Reykjavíkur, eða í bréfakassa hennar, í síðasta lagi
kl. 24 mánudaginn 25. júni n. k. í
Skattstjórinn í Reykjavík,
Halldór Sigfússon.
Vilhelm Moberg:
Eiginkona
FRAMHALD
Þegar fundum þeirra bar saman, gat hún ekki annað. Það var
henni svo hræðileg kvöl að dylja Hákon nokkurs. Hún gat ekki
sagað yfir þvi, þegar hann kom. Hún varð svo hamingjusöm, er
hún fékk að hvíla í faðmi hans. Þá goppaðist það allt upp úr
henni. Og á eftir færðist sæll friður yfir hana. Allt það, sem hún
hafði leynt Pál, hafði ekki íþyngt henni jafn mikið og þetta eina,
sem hún hafði leynt Hákon. Því að honum ann hún. Og fyrst
?au verða að ljúga að öllum öðrum, verða þau þó að vera fals-
laus hvort við annað.
Svo sagði hún Hákoni, hvers vegna hún hafði þjáðzt og legið
rúmföst. Og hann þreif svo harkalega til hennar, að það var eins
og hann væri að bjarga henni úr háskanum: Ef hún hefði dáið!
Ef hún hefði glatað heilsunni! Að hugsa sér, ef hann hefði misst
hana! Hvílíka hættu hafði hún ekki stofnað sér í. Hún vissi þó
vel, að hann gat ekki verið án hennar. Hann getur tekið þátt
i öllum hennar áhyggjum, henni þarf hann að segja fleira held-
ur en öllum öðrum manneskjum á jörðinni. Það er hún, sem
lokkar orðin út úr honum. Hvernig gat hún gert þetta?
— Mér stóð alveg á sama. Ég var ekki með réttu ráði.
Og svo biður hún Hákon fyrirgefningar: Ef til vill var þetta
hans barn, sem hún losáði sig við. Það varð ekki úr því skorið
héðan af, og hann kann því ef til vill illa að fá aldrei að vita hið
sanna? Jú, hún hefir verið vond kona.
En Hákon hugsar aðeins um eitt: Hún hefir stofnað sér í lifs-
hættu, og í lífshættu skal hún ekki oftar stofna sér hans
vegna. Nú er þeim orðið ljóst, hve illa þau hafa farið að ráði
sínu gagnvart sjálfum sér.
— Við erum bleyður, segir hann. Við erum huglausir ræflar
— Það er ég, sem er huglaus, snöktir hún við brjóst hans.
— En nú ert þú búin að fá áminningu.
— Já, ég hefi séð alla mina eymd.
— Komdu þá til mín! Fylgdu mér!
Já, hann vill það — hann vill, að hún yfirgefi Pál. Hann hefir
heimtað það fyrr, og hann mun halda áfram að heimta það,
meðan hún stendur uppi. Það er langt síðan hann hefir tekið þá
ákvörðun að ganga frá jörð sinni og búi og taka hana með sér.
Það væri kannske um garð gengið, ef hún hefði ekki leitt þenn
ari sjúkleika yfir sig. Því að það var aðeins hún, sem hélt hon-
um kyrrum í Hegralækjarþorpi. Ef hún vildi fylgja honum, myndi
hann hiklaust fara sína leið, hvaða dag sem var. Hann er fyrir
löngu orðinn fullsaddur á lygi og undirferli og dulsmálum. Ef þau
flýja, eru þau frjáls um aldur og ævi. Og meðan þau eru kyrr,
eiga þau það sífellt á frættu, að upp um þau komizt. Nú verður
hún að fara með honum ....
Hákon talar eins og hann eigi marga vagna, sem- bíði þeirra
með hestum fyrir: Komdu! Stígðu upp í — ég er ferðbúinn.
Hann talar eins og hann eigi ráð á höfuðbóli, þar sem beðið
sé komu þeirra. Og svo á hann ekki einu sinni kofa í skóginum.
Hann talar eins og þau geti lagt af stað með vasa fulla fjár. En
hvað eiga þau? Sjálf á hún aðeins einn hlut, sem er peninga
virði: gamla brúðarbeltið — það er úr silfri. Þetta belti var
áreiðanlega mikils virði. En það var ættargripur, sem hún hafði
þegið í arf. Allar formæður hennar höfðu borið það á brúðar
degi þeirra, og sjálf hafði hún einnig borið það. Og það var
eins og hún ætti það ekki ein, heldur allar hinar einnig. Það
var eins og hún setti blett á þær allar, ef hún fargaði silfur
beltinu: Hún, síðasta brúðurin, hljóp frá manni sínum — lifði
í hórdómi með öðrum.
Hákon er 'br og ákafur, því' að honum sýnist allt svo auðvelt
En hún veit, að þau muni lifa við sult og seyru og hvergi eiga
höfði sínu að að halla. Hver ætli fæði þau og ljái þeim húsa-
skjól, þegar þau eru farin burt úr þessu þorpi? Og hvar eiga
þau að fá föt, þegar gömlu fötin eru úr sér gengin? Það er til
fólk, sem lifir frjálst í skóginum, en það býr í jarðhýsum, og
hún yill ekki búa í jarðhýsi, þar sem sól nær aldrei að skína
Og auk þess er það ekki nema þjófahyski, sem afber þetta líf,
því að þjófahyski verður nauðugt viljugt að sætta sig við það
Já, það getur verið gaman að dansa berfættur, því að aldrei
er dansinn léttari, en fæturnir blóðgast. Og þótt Hákon gangi
á hana með bænir og boð, þá hikar hún enn. Margrét er enn
húsfreyja í þorpinu. Hún sker korn sitt á akrinum og gætir vel
að hverju axi. Hákon reynir að telja henni trú um, að þau
geti lifað á veiðifeng úr vatni og skógi, en í hennar vitund er
hin ræktaða jörð öruggari. Hún er sannfærð um, að ekki séu
til aðrir viðhlítandi lifnaðarhætitr en þeir, sem hún hefir van
izt frá blautu barnsbeini — þeir lifnaðarhættir, sem hún hefir
alltaf búið við. Við þessa vesölu manngarma i skóginum vill hún
engin mök hafa. Hún vill hafa fasta búsetu og örugga lífs-
afkomu.
Svo að Margrét, kona Páls Gertssonar, er eins og aðrir á akr-
inum, þegar kornið er skorið. Á ökrunum i kring eru aðrar kon
ur. Og það ber við, að augu grannanna skima yfir á rein Páls
þegar einhver réttir úr sér og bregður strái utan um bundini
Jæja, svo hún er úti á akri, konan hans Páls. Og þegar tvö höfuð
koma svo nálægt hvort öðru, að hægt sé að hvislast á, er ef
til vill sagt: Hún — komin út! Þarna er hún! Hún er komin á
fætur aftur, húsfreyjan!
Svona er loks þá komið: Fólk gýtur augunum til konu Páls
og hvíslast á.
*
Húsin í Hegralækjarþorpi standa svo þétt, að konurnar sjá
hvern mann, sem kemur og fer. Sé hæna, hálshöggvin, vita ná
grannarnir það. Sé brauðhleifur bakaður, þá finnst anganin í
næstu hús. Fari fólk út á kvöldin að tína flóna úr skyrtunni sinni,
þá má það eiga það víst, að einhver sér það. Því að það er augu
í hverjum kima og við hvert húshorn. Það er vakað yfir hverju
fótmáli. Þorpið er svo afskekkt, að fólk verður að einskorða sig
við það, sem þar gerist, hversu smávægilegt sem það er. Og stór
viðburðir geta ekki gerzt á hverjum degi í litlu þorpi. Barns
fæðing, brúðkaup og erfisdrykkja — það er aðeins á margra
ára fresti að slíkir atburðir gerast. Þess á milli verða menn að
sætta sig við smærri viðburði og gera sér það úr þeim, sem hægt
er. Og það er sjaldnast svo lítið. Menn verða að láta sér lynda
smáhnupl eða áflog, sem hvorki hafa valdið meiðslum né líf-
tjóni.
En þetta sumarið gerðist það, sem allir þorpsbúar un'dan-
CrUllleltÍ IB
Norsk gamansaga eftir FREDERIK KITTELSEN.
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
ykkur, þar sem ykkur lízt bezt.“
Þeir Níels skriðu nú upp eftir sprungunni og byrjuðu
pegar í stað að fást við grjótið. Hamarslögin glumdu 1
næturkyrrðinni, og „útverðirnir“ báðu þá aftur og aftur
að hafa hljótt um sig. Steinamir losnuðu einn af öðrum
Þeir voru gljúpir, og var því ekki erfitt verk að losa þá,
en ekki náðu þeir stórum molum. Allt grjótið var látið í
poka, sem þeir höfðu haft með sér.
„Uss! Verið þið kyrrir!“ var kallað til þeirra.
„Er einhver að koma?“ „Hlustið! Það er einhver í skóg-
mum-“ *
Allir hlustuðu. Skelfdur fugl flaug upp og hvarf milli
trjátoppanna. Það var hann, sem hafði valdið hávað-
anum.
Jörgen varð að viðurkenna, að hann hefði verið dá-
ítið smeykur.
„Það er svo dimmt, og skógurinn er svo eyðilegur,“
sagði hann.
Níels og Jens komu nú niður. Axel og Eiríkur klifruðu
upp 1 staðinn og tóku við. Þeir komust klakklaust heim
og upp í herbergi sín.
Brátt sváfu þeir vært og þá dreymdi gull og græna
skóga. Jörgen var milljónamæringur. Hann sá borgar-
stjórann og amtmanninn standa fyrir framan sig með
bukti og beygingum, en hann stráði gullpeningunum
fyrir fætur þeirra!
Nóttina eftir lögðu þeir af stað á nýjan leik. Þeir urðu
að ná sér í einn poka af „gulli“ í viðbót, því að þeir ætl-
uðu að taka það með sér til bæjarins, og nóg var af því
í fjallinu.
Þeir komust klakklaust út og að námunni.
Vinnunni var skipt eins og nóttina áður. Taskan fyllt-
ist brátt en æðin var jafn gul og glampandi og áður.
„Ja, þetta er ofvaxið mínum skilningi,“ sagði Níels.
„Ef til vill nær æðin í gegnum fjallið. Þetta er kannske
heilt gullfjall,“ sagði Axel.
„Við gætum víst fyllt hér marga poka,“ sagði Jens.
„Á morgun förum við til bæjarins og þá getum við feng-
ið að vita vissu okkar.“
Þeir tóku saman verkfærin og lögðu af stað heim-
leiðis í halarófu.
Þeir voru komnir hálfa leið, þegar Jens, sem gekk
fremstur, gaf hinum merki. „Inn í skóginn með ykkur!
Það er einhver að koma.“
Þeir þutu inn í kjarrið og lögðust niður á bak við
stóran stein.
Tveir menn komu slangrandi eftir stígnum. Dreng-
irnir sáu strax, að þeir voru drukknir. Þeir þekktu ann-
an þegar í stað. Það var sútari nokkur, ófrýnilegur mjög,
sem drengimir höfðu mikinn beyg af. Hinn var úrsmið-
ur, sem flakkaði þar um héraðið. Báðir sungu fullum
hálsi-
Drengjunum rann kalt vatn milli skinns og hörunds.
Tvímenningarnir staðnæmdust, tóku upp pyttlu og
fengu sér vænan teyg.
Anglýsing
um Serðir Slóabáta
I. M.b. Ester
fer frá Akureyri til Siglúfjarðar alla þriðjudaga og föstu-
daga. Frá Siglufirði til Akureyrar alla miðvikudaga og
laugardaga. Viðkomustaðir í þriðjudagsferðum: Hrísey,
Dalvík og Ólafsfjörður og á bakaleið: Ólafsfjörður, Hrísey
og Grenivík. Viðkomustaðir í föstudagsferðum: Grenivík,
v * Hrísey og Ólafsfjörður og á bakaleið: Ólafsfjörður, Dalvík
og Hrísey. Farið verður til Grímseyjar og austur um til
Þórshafnar þegar nægur flutningur fæst. (
II. M.b. Hekla
verður í ferðum milli Kolmúla og Reyðarfj arðar frá því á-
ætlunarferðir bifreiða hefjast um miðjan júní og þar til
þær hætta í haust. Báturinn fer frá Reyðarfirði alla mið-
vikudaga og föstudaga og til baka aftur samdægurs. Þess á
milli er hægt að fá bátinn leigðan til aukaferða og ber að
snúa sér um það til afgreiðslunnar á Reyðarfirði eða til
eiganda bátsins.
SKIPAÚTGERÐ RtKISIIVS.