Tíminn - 10.07.1945, Blaðsíða 8

DAGSKRÁ er bezta íslenzUa tímarltlð um
Þefr, sem «II|a Uynna sér Jtjjóðfélagsmál, fnn-
Iend og útlcnd, þurfa að lesa ÐagsUrá.
Esjufarþegar segja frá
(Framhald af 1. síðu)
Ólafur Eiríksson
segir frá.
Eftir þvi, sem fregnir herma,
hefir aðeins einn íslendingur
verið hnepptur í fangelsi af
Þjððverjum í Ðanmörku á her-
námsárunum. Það er Ólafur
Eiríksson frá Reykjavík, og var
hann einri meðal þeirra, er komu
heifn með Esju. Tíðindamaður
blaðsins hefir hitt hann að máli
og spurt um dvölina í þýzku
fangabúðunum. Sagðist honum
svo frá:
— Ég fór héðan til Danmerk-
ur 1939 um sumarið. í apríl
1944 var ég handtekinn af Ge-
stapo og dönskum kvislingum.
Ég .vann hjá bókaforlagi, er
fékkst við dreifingu bóka, er
Þjóðverjar höfðu bannað. Yar
ég sakaður um andnazistaáróð-
ur og einnig allt annað starfs-
fólk fyrirtækisins, en það var
ekki margt.
Við vorum óviðbúin, er okkur
barst tilkynning frá dönsku
leynisamtökunum um að við
mættum búast við árás. Það var
ekki búið að koma öllum hinum
óleyfilegu bókum undan, er
tveir Gestapobílar komu með
vopnað lið og fór það tafarlaust
með okkur í fangelsi. Öllu
starfsfólkinu var sleppt fljót-
lega, nema mér og framkvæmda-
stjóra fyrirtækisins. Síðan voru
stanzlausar yfirheyrzlur, en þó
var ég engum pyndingum beitt-
ur, en ég sá aðra fanga vera
beitta hræðilegum pyndingum
til 'að pína þá til sagna.
Þýzka leynilögreglan, Ge-
stapo, var ægileg. Hún beitt
öllum hugsanlegum aðferðum til
að fá menn til sagna. Meðlimir
dönsku leyniþjónustunnar, sem
Gestapo náði í, voru þrautpíridir
í því skyni að láta þá segja ’til
félaga sinna, svo að Gestapo
gæti náð í þá og tekið þá fasta.
Flestir fanganna, er þannig var
farið með, létu heldur pína sig
til dauða en að segja heimilis-
föng félaga sinna, og er talið, að
af 10 þús. föngum, er Þjóðverjar
tóku í Danmörku, hafi um eitt
þúsund dáið. Þjóðverjar gerðu
yfirleitt lítið að því að kveða
upp dauðadóma, þeir kvöldu
heldur fangana.
Ég var hafður einn í klefa í
þrjá mánuði og fékk hvorki að
lesa, skrifa eða reykja. Þegar
allsherjarverkfallið stóð yfir í
Danmörku, fengu fangarnir að-
eins tvær brauðsneiðar og 2V2
bolla af vatni á dag. Kl. 4 að
morgni, 14. hvers dags, var öll-
um föngunum raðað upp og les-
in upp nöfn þeirra úr hópnum,
sem áttu að fara í fangabúðir
suður í Þýzkalandi, en þaðan
komu fæstir lifandi aftur. Það
var ónotaleg tilfinning meðan
verið vp,r að lesa upp þá, sem
áttu að fara í hvert skipti, því
að menn7 vissu alclrei fyrirfram
hverjir yrðu fyrir valinu í það
og það skiptið.
Framkoma Þjóðverjanna við
fangana var nokkuð misjöfn.
Það voru margir fangaverðir,
sem vildu ýmislegt fyrir okkur
gera og leiddist meðferð fang-
anna, en þeir voru' einskis
megnugir og gátu engu um þok-
að. Ég siapp svo úr fangelsinu
seint í marz, og er nú glaður yf-
ir því að vera kominn aftur
heim til ættlandsins.
Rögnvaldur I»«rláks-
son segir frá.
Rögnvaldur Þorláksson bygg-
ingaverkfræðingur var meðal
þeirra ísjenzku námsmanna, er
komu heim með Esju. Hann
hefir stundað nám í Noregi og
dvaldi lengst af í Þrándheimi.
Tíðindamaður blaðsins hefir
hitt hann að máli og spurt hann
lauslega um ástandið í Noregi
á hernámsárunum. Fer frásögn
hans/hér á eftir.
— Hernámið kom yfir fólk
eins og þruma úr heiðskíru lofti
og vissu menn ekki fyrr til en
flugvélar voru yfir bænum og
þýzkir hermenn á götunum.
Ástandið í Noregi var mjög
slæmt á hernámsárunum og
hefði orðið hungursneyð í land-
inu, ef Danir og Svíar hefðu
ekki hlaupið undir bagga og gef-
ið mat. Annars var ástandið að
sumu leyti svipað og í Dan-
mörku. Fólk sýndi Þjóðverjum
kulda og andúð og það talaði
yfirleitt enginn Norðmaður við
Þjóðverja, nema hjá því væri
ekki komizt. Menn héldu sig sem
allra mest inni við, enda var
ekki hættulaust að vera á ferli.
Framkoma Þjóðverja var ó-
mannúðleg, einkum þó Gestapo-
mannanna, og virðist svo sem að
harðgerðustu glæpamennirnir
hafi einkum valizt þangað. Það
kom oft fyrir, að Þjóðverjar
ráku fólk út, úr húsum þess, ef
þeim bauð svo við að horfa og
settust þar sjálfir að. Verst var
þó framkoma þeirra í nyrztu
sýslunum, þar sem þeir hörf-
uðu fyrir Rússum. Þar brenndu
þeir og eyddu öllu, þar
sem þeir fóru yfir. í þessum
héruðum stendur varla steinn
yfir steini og er það eina sem
hjálpar, að íbúarnir þarna norð-
ur frá eru harðfengir og láta sér
ekki allt fyrir brjósti brenna. Á
þessum slóðum hefst fólkið við
í hellisskútum og öðrum álíka
bústöðum. Sumir staðir annars
staðar hafa einnig orðið illa úti
vegna loftárása.
Þrándheimur hefir sloppið
vel við skemmdir vegna loft-
árása. Þjóðverjar höfðu byggt
öflugt kafbátalagi þar og var
það lengi í smíðum. í sambapdi
við það voru viðgerðastöðvar
fyrir kafbátana. Þegar flugvél-
ar Bandamanna gerðu loftárás
á þessar stöðvar, voru þær að
mestu eyðilagðar á þremur mín-
útum. Loftið upp yfir kafbáta-
skýlinu var þó svo sterkt, að
sprengjurnar unnu ekki á því.
Handtökur og pintingar voru
algengar eins og í Danmörku. Ég
veit um einn íslending, sem
handtekinn var af Þjóðverjum
þar. Honum var þó sleppt íljót-
lega og komst hann skömmu
síðar yfir til Svíþjóðar. Hann er
nú kominn heim með Esju.
Stjórnmálaástandið telur Rögn
valdur ekki hafa breytzt mikið
í Noregi, nema þá á þann veg,
að fólk hefir fengið aukna fyrir-
litningu á einræðisflokkunum,
og kann nú betur að meta hvers
virði frelsið er.
Nfív prófessorar
Þann 4. þ. m. skipaði forseti
íslands fjóra prófessora við
Háskóla íslands, þrjá við
verkfræðideildina og einn við
læknadeildina. Voru sett lög á
seinasta þingi um stofnun
þessara embætta og höfðu
ekki borizt umsóknir um þau,
nema frá þeim, sem hlutu
þau. Hafa þejr líka gegnt
svipuðum störfum að undan-
förnu.
Hinir nýju prófessorar við
verkfræðideildina eru þeir Finn-
bogi Rútur Þorvaldsson, dr.
Leifur Ásgeirsson og dr. Trausti
Ólafsson. *
Hinn nýi prófessor við lækna-
deildina er dr. Júlíus Sigurjóns-
son.
Finnbogi R. Þorvaldsson er
fæddur í Haga á Barðaströnd
22. janúar 1891. Hann varð
stúdént 1912, cand. polyt. í
Kaupmannahöfn 1923. Hann
hefir mikið unnið að verkfræði-
/ störfum, aðallega í sambandi við
hafáarmannvirki. Kehnslu hefir
i hann haft á hendi við verk-
fræðideild háskólans frá 1940.
Dr. Leifur Ásgeirsson er fædd-
ur áð Reykjum í Lundarreykja-
dal 25. maí 1903. Hann varð
stúdent 1927 og varð doktor í
^stærðfræði við háskólann í
Göttingen 1933. Hann hefir
verið skólastjóri á Laugum, en
hefir um nokkurt skeið haft á
hendi kennslu við verkfræði-
deild háskólans.
Dr. Trausti Einarsson er
fæddur í Reykjavík 14. nóv. 1907.
Ljósm. Fr. Klausen.
Myndin er tekin af byrggjunni og sjást farþegar og þeir, sem fengið
höfðu leyfi til að fara niður á bryggjuna, til að taka á móti þeim.
Þúsundir manna fögnuðu..
(Framhald af 1. síðu)
komu skipsins og var fyrst út-
varp frá skipsfjöl, en síðan af
hafnarbakkanum. voru kórar
bæjarins þar samankomnir og
sungu nokkur lög meðan skipiij
var að leggjast upp að hafnar-
garðinum. Þegar skipið hafði
lagst upp að, flutti Emil Jónsson
samgöngumáiaráðherra ræðu og
bauð hann Esjufarþegana vel-
komna og minntis þess, að lands-
menn hefðu oft hugsað til þeirra,
sem erlendis vofu, og einkum
þegar hernaðaraðgerðir voru
framkvæmdar í nágrenni við bú-
staði íslendinga erlendis. Þá tók
Ásgeir Sigurðsson skipstjóri til
máls, en af hálfu farþega talaði
Guðm. Arnlaugsson. Að lokinni
ræðu hans sungu farþegar „Ó
guð vors lands,“ en mannfjöld-
inn á bakkanum tók undir.
Að þessari athöfn lokinni byrj _
uðu farþegarnir að fara í land
og mátti þar sjá marga innilega
endurfundi. Troðningar voru þó
sérstaklega litlir, eins og
þó er títt, þegar skip eru að
koma eða fara, þótt minni fólks-
fjöldi sé viðstaddur en í þétta
skipti.
Alls komu með Esju 304 far-
þegar, þar á meðal mörg hjón
með um 70 börn innan 12 ára
aldurs. Flestir farþeganna voru
náfnsmenn frá Danmörku og
Noregi, en auk þess voru meðai
þeirra nokkrir menn, sem verið
hafa í Þýzkalandi og ýmsum
löndum Mið-Evrópu. Héðan fóru
með Esju um 100 farþegar, svo
að alls hefir hún flutt um 400
farþega í þessari ferð.
Esja var alls í 20 daga í ferða-
laginu og gekk það vel í alla
staði. Þrengsli voru að vísu mikil,
en veður var jafnan gott, svo
að það kom ekki eins að sök.
Farþegar láta mjög af hjálpfýsi
skipverja.
Dökki hlctturiim
á ferðalaginu.
Um a. m. k. suma þessa menn
er kunnugt, að þeir hafa verið
ákveðnir andstæðingar nazista
alla tlð og enginn þeirra þykir
líklegur til að hafa unnið sér
neit til saka í þessum efnum.
Hér hlýtur því að vera um al-
geran misskilning að ræða, sem
krefjast verður að þeir, sem að
verkinu stóðu, bæti fyrir að
fullu og játi mistök sín.
Það var Esjufarþegum líka til
leiðinda og óþæginda, að Banda-
menn settu hervörð í skipið rétt
eftir að þeir höfðu látið fram-
kvæma handtökurnar, og
sýndi foringi hans ógreiðvikni
og stirfni. Þannig lét hann
hafa Jón Leifs tónskáld í stofu-
fangelsi. Virðist það í fyllsta
máta hafa verið óþörf og undar-
leg ráðstöfun að hafa þennan
hervörð í Esju og ber lúkisstjóm-
inni að krefjast skýringa á því
og koma í veg fyrir að slíkt end-
urtaki sig.
Seint í gærkvöldi barst blað-
inu svohljóðandi tilkynning frá
ríkisstjórninni:
Samkvæmt viðtali utanríkis-
ráðuneytisins við sendiráð ís-
lands í Kaupmannahöfn í dag
er upplýst, að það eru brezk
hernaðaryfirvöld, en engir
danskir aðilar, sem tóku hönd-
um þá fimm íslendinga, er eftir
urðu af Esju. Mönnunum líður
vel. Þeir eru nú i yfirheyrslu og
hafa brezk hernaðaryfirvöld lof-
að að hraða henni eftir fremstu
föngum. Telja má víst, að dönsk
stjórnaryfirvöld muni gera það
sem í þeirra valdi er til að greiða
fyrir málinu. íslenzka ríkis-
stjórnin óskaði eftir, að þau boð
væru flutt frá henni, að þetta
mál væri ekki aðeins einkamál
þeirra manna, sem handteknir
hafa verið, og aðstandenda
þeirra, heldur mál allrar þjóðar-
innar, og að íslenzka ríkisstjóm-
in legði því hina allra mestu
áherzlu á skjótan og góðan endi
málsins.
Einn dökkur blettur var samt
á þessu ferðalagi. Hann var
handtaka fimm íslendinga, sem
voru teknir úr skipinu rétt éftir,
að það fór frá Kaupmannahöfn.
Kom þessi handtaka mönnum
mjög á óvart, því að dönsk yfir-t
völd voru búin að athuga skilríki
farþeganna. Þessi handtaka var
heldur ekki framkvæmd af
dönskum yfirvöldum, en að
henni munu hafa staðið danskir
skæruliðar og brezkir hermenn.
íslendingarnir, sem voru
handteknir heita Leifur Jóhann-
esson, Hinrik Guðmundsson^Ól-
afur Pétursson, Sigurður Kristj-
ánsson og Magnús Kjartansson.
Hann varð stúdent 1927 og dr.
phil. í stjarnfræði við háskól-
ann í Göttingen 1934. Hann
hefir starfað sem kennari Við
Mentaskólann á Akureyri og nú
undanfarið við verkfræðideild-
ina. /
Dr. Júlíus Sigurjónsson er
fæddur í Grenivík' 26. des. 1907.
Hann varð stúdent 1926 og cand.
med. 1931. — Framhaldsnám
stundaði hann erleiidis og hlaut
doktorsgráðu 1940. Hann hefir
verið aukakennari í heilbrigðis-
fræði við Háskóla íslands.
Innílufníngur á tíl-
bántim áburði
í tiiefni greinar, sem Þjóð-
viljinn birti 6. þessa mán. um
áburðarskort o. fi., óska ég að
skýra frá, að innflutningur til-
búins áburðar hefir á' þessu ári
verið (talinn í smálestum):
1. Brennisteinssúrt ammoníak
20,6% köfnunarefni .. 2713
2. Ammoniaksaltpétur,
32,5% köfnunaréfni ... 907
3. Ammophos ............ 1847
4. Kalí ..................250
5. Tröllamjöl .......... 250
Þær 907 smál. af Ammoniak-
saltpétri, sem inn voru fluttar
jafngilda ca. 1431 smál. af
Brennisteinssúru ammoníaki
20,6%, og samsvkrar því inn-
flutningur beggja þessara á-
burðartegunda ca. 4144 smál. af
því.
Áætlun um áburðarþörfina á
þessu ári, sem gerð var á miðju
sumri 1944, var 4500 smál. af
Brennisteinssúru Ammoníaki
20,6%, en enginn Ammoniak-
* GAMLA B í Ó
MOLLY í SUMAR-
LEYFI
, (A Lady Takes a Chance)
Amerísk gamanmynd með
Jean Arthur og
John Wayne.
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
N Ý J A B í Ó
KÉWERSKA
stClkan
Spennandi mynd með
Gene Tierney,
Lynn Bari, og
George Montgomery.
— Bönnuð fyrir börn. —
Sýnd kl. 7 og 9.
„Kentncky<(
Fjörug og skemmtileg litmynd
með
Loretta Young og
Bichard Greene.
Sýnd kl. 5.

Þeir gerðu garðiim
frægan
OG
Dáðir
voru drýgðar
eru ágætar skemmtibækur og
hafa auk þess þann kost að
vera ódýrar.
TJARNARBÍÓ «>
AST í SKÖMMTIX
(You Can’t Ration Love).
Amerísk söngva- og
i
gamanmynd.
Betty Rhodes,
Johnnie Johnston.
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
Byggingameistarar
Tekið verður á móti fyllingu á öskuhaugana við
Grandaveg. Menn verða á staðnum að taka á móti
henni.
Fyrir fyllingu, er þeir telja hæfa, verður greitt 5
krónur fyrir hvern bíl, miðað við 15 tunnu hlass.
Tippmenn fylgjast með því, hvað hver bíll kemur
með og tilkynna skrifstofu minni.
Greiðsla fer fram vikulega.
AÆJ/UtVERKFItÆBIJVGUR.
Ú R B Æ N U M
Birgir Halldórsson
vestur-íslenzki söngvarinn, sem kom
hingað fyrir nokkru hélt fyrstu söng- Nkólum og sundfélögum. Er það svipuð
skemmtun sína í fyrrakvöld fyrir
styrktarfélaga Tónlistarfélagsins.
Söngvaranum var tekið með mikilli
hrifningu og varð hann að syngja
mörg aukalög. Húsið var fullskipað og
barst fjöldi blóma. Birgir syngur aft-
ur í kvöld.
Aðsókn að Sundhöllinni.
Á síðastl. 6 mánuðum hafa 56.139
saltpétur talinn með. Af öðrum
áburðartegundum var áætlað
eins og innflutningurinn varð.
Á árinu 1944 var áburðarinn-
flutningur þessi(talin%í smál.):
1. Brennisteinssúrt ammoníak
20,6% köfnunarefni .. 2994
2. Ammophos ............. 1471
3. Kalí .................. 200
4. Tröllamjöl ............ 102
Áætlun fyrir árið 1944, sem
gerð var snemma sumars 1943 af
þáv. framkv.stj. Áburðarsölu
ríkisins, hr. Árna G. Eylands,
var: 3300 smál. af Brennisteins-
súru Ammoníaki, 1250 smál.
Ammophos, en aðrar tegundir
eins og innflutningurinn varð,
auk 40 smál. af Brennisteins-
súru Kalí. Auk innflutningsins
þetta ár kom einnig til sölu á
árinu um 176 smál. af Ammop-
hos og rúml. 60 smál. af kalí og
tröllamjöli, sem óselt var í árs-
lokin 1943 af innflutningi þess
árs.
Munurinn á innflutningnum
þessi tvö ár, sem hann er meiri
nú en 1944, verðúr þannig:
1150 smál. (eða jafngildi þess)
Brennisteinssúrt Ammoníak.
376 smál. Ammophos, 50 smál.
Kalí og 148 smál. Tröllamjöl.
Reynt var á síðasta vetri að
fá aukinn áður ákveðinn áburð-
arskammt, bæði í Bandaríkjun-
um og Bretlandi, en bar ekki
tilætlaðan árangur.
Reykjavík, 8. júlí 1945.
Jón ívarsson.
karlar sótt Sundhöllina, 13.111 konur,
46.925 börn og unglingar og 13.159 úr
aðsókn og verið hefir undanfarin ár.
Eining,
bindindismálablað bindindissamtak-
anna í landinu, 6. tölublað þessa árs
er nýkomið út. Það hefst á grein eftir
Friðrik Brekkan, er nefnist Jónsmessu-
nótt. í blaðinu er einnig grein um
söngkonuna Guðrúnu Á. Símanar, með
mynd, Fögnuður og skrílslæti eftir Pét-
ur Sigurðsson, Vanskapaður hugsunar-
háttur, mjög athyglisverð grein ojriir
sama. Auk þess eru í ritinu fjöldi smá-
greina og kvæði eftir Pétur Sigurðsson,
er nefnist Vormorgunn.
Ægir,
mánaðarrit Fiskifélags íslands, 5.
blað þessa árg. er nýkomið út. í rit-
inu er m. a. grein eftir ritstjórann,
Lúðvík Kristjánsson, um ófriðarlokin
í Evrópu, Björgúnarfélag Vestmanna-
eyja 25 ára, eftir Vigfús Ólafsson, og
ýtarlega grein um vetrarvertíðina í
Sunnlendingafjórðungi, með myndiun
af aflakóngunum í hverri veiðistöð.
Þar er yfirlit yfir útgerð og aflabrögð
í mái og margt fleira.
Nýtingur h.f.
heitir nýtt hlutafélag sem stofnað
var í Reykjavík fyrir nokkru síðan.
Tilgangur þess er að hagnýta úrgangs-
efni, svo sem úr pappír og hampi, ull-
arefnum, baðmullar- og trjáefnum o.
fl. til vinnslu innanlands. Stofnendur
eru 7. Stjórn skipa: Formaður: Magn-
ús J. Brynjólfsson, kaupmaður; með-
stjórnendur: Gunnar Einarsson prent-
smiðjustjóri og Þorleifur Gunnarsson
bókbandsmeistari.
Orðsending frá kirkju-
görðunum.
Til 20. sept. verður skrifstofutími í
báðum görðum aðeins kl. 11—12 árd.
á iaugardögum. Aðra virka daga á
venjulegum tímum. Allir þeir er ætla
sér að vinna í görðunum verða að til-
kynna það umsjónarmönnunum og fá
samþykki til þess sem vinna á, (annars
en ræktunar og hreinsunar reita).
Allir þeir sem eiga eða hafa umsjón
með reitum, sem ekki hefír verið
gengið frá, og eru eldri en frá þ. á.
áminnast um að draga það ekki lengur.
Ella geta þeir búizt við að slíkir reitir
verði hlaðnir upp á þeirra kostnað.