Tíminn - 31.08.1945, Blaðsíða 4

4
TtMIM, föstndaginn 31. ágúst 1945 •
65. Wað
Olafur Jóhannessoci:
Um „Fyrra sambandiö"
1895—1898
Hlnn 20. ágúst síðastliðinn
voru 50 ár liðin frá því „Pyrra
sambandið“ eða „þingmanna-
sambandið" svonefnda var
stofnað hér í Reykjavík. Þó
að samband kaupfélaganna yrði
ekki langlíft að því sinni, hafði
það samt margvíslega þýðingu.
Má því stofnun þess teljast
merkur atburður í íslenzkri sam-
vinnusögu. í tilefni af þessu af-
mæli þykír mér því viðeigandi,
að rifjuð séu upp nokkur helztu
atriðin um stofnun og starfsemi
þessa fyrra sambands kaupfé-
laganna hér á landi. Um þetta
efni er heimildir að fá í ritgerð
eftir -Jónas Jónss«n í tímariti
íslenzkra samvinnufélága árið
. 1920 og í sögu Sambands ísl.
samvinnufélaga eftir Gísla Guð-
mundsson. f því, sem hér fer á
eftir, verður aðallega stuðst við
þessar heimildir.
Fyrstu kaupfélögin höfðu ekk-
ert samstarf sín á milli til að
byrja með. Ekki höfðu þau þó
starfað hér mörg ár, er forystu-
menn þeirra fóru að hugsa til
einhvers konar samstarfs og
fóru að vinna að því að koma
á sambandi milli þeirra. Er tal-
ið, að á því hafi verið byrjað
um 1892. Um sumarið 1894 var
fundur haldinn í Reykjavík um
mál þetta. Var á þeim fundi
lagt fram „frumvarp til sam-
bandslaga.“ Ekki var þó gengið
frá stofnun sambandsins að því
sinni, heldur mun afgreiðslu
málsins nafa verið frestað til
næsta árs. Hefir væntanlega átt
að taka lagafrumvarpið til með-
ferðar 1 félögunum i millitíð-
inni.
Hinn 20. ágúst 1895 var svo
fundur haldinn í Reykjavík af'
9 fulltrúum frá 6 félögum. Full-
trúar þessir voru: Séra Einar
Jónsson og Guttormur Vigfús-
son frá Pöntunarfélagi Fljóts-
dalshéraðs, Pétur Jónsson og
Jón Jónsson frá Múla frá Kaup-
félagi Þingeyinga, Ólafur Briem
og Jón Jakobsson frá Kauþfélagi
Skagfirðinga, Skúli Thoroddsen
frá Kaupfélagi ísfirðinga, Þórð-
ur Guðmundsson frá Kaupfé-
lagi Stokkseyrar og Guðjón Guð-
laugsson frá Verzlunarfélagi
Dalamanna. Fulltrúar þessir
voru allir alþingismenn, og mun
sambandið þess vegna hafa
hlotið áðurgreint nafn. Allt voru
þetta mætir ménn og þjóðkunn-
ir og urðu sumir þeirra síðar
leiðtogar í Sambandi íslenzkra
samvinnufélaga. Á fundi þess-
um var samband kaupfélaganna
stofnað. Gengu þegar í það fimm
þeirra félaga, er fulltrúa áttu
á fundinum, þ. e. öll nema Verzl-
unarfélag Dalamanna. En heim-
ild var gefin til að veita því og
Kaupfélagi Svalbarðseyrar inn-
göngu í sambandið fyrir næsta
aðalfund þess.
Ólafur^Briem
Á stofnfund-
inum voru
samþykkt lög
fyrir sam-
bandið. Lög-
in voru nefnd
„Sambands-
lög íslenzkra
kaupfélaga“
Ætti nafn fé-
lagsskaparins
samkv. því að
hafa verið Samband íslenzkra
kaupfélaga, en ekki er nafn sam-
bandsins beinlínis ákveðið í lög-
unum.
Samkvæmt lögunum átti til-
gangur Sambandsins að vera sá,
„að vinna að útbreiðslu og efl-
ingu kaupfélagsskaparins hér á
landi, að auka sem mest kunn-
ugleika og traust hinna ýmsu
kaupfélaga (pöntunarfélaga og
verzlunarfélaga) sín á milli og
koma á samvinnu á milli félag-
anna í hinum ýmsu áhugamál-
um þeirra.“ Ekki var minnst á
sameiginleg innkaup eða sölu
íslenzkra afurða, enda mun
Sambandinu ekki hafa verið
ætlað að fást við slíkt. Sam-
bandið átti því eingöngu eða
a. m. k. fyrst og fremst að vera
fræðslu- og kynningarstofnun.
Skipulag sambandsins var ein-
falt og óbrotið. Aðalfundur, sem
halda átti annað hvort ár, átti
að ráða málefnum þess. Hanft
átti að koma saman í Reykjavík
um þingtímann, nema annað
væri sérstaklega ákveðið. Er því
sýnilega gert rá'ð fyrir því að
fulltrúar séu aðallega alþingis-
menn, og því lítill aukakostn-
aður við fundarhaldið. Hvert
sambandsfélag átti rétt tií að
senda einn eða tvo fulltrúa á
aðalfundinn og fór það eftir
umsetningu útfluttra vara. Að-
alfundur kaus formann og vara-
formann. Átti formaður að fara
með stjórn í málefnum félags-
ins á milli funda. Meðstjórn-
endur voru engir. Kostnaði við
starfsemi sambandsins átti að
jafna niður á félögin. Strangar
reglur voru um það, að ekki
mætti íþyngja félögunum fjár-
hagslega nema samþykki þeirra
kæmi til.
Formaður sambandsins var
kosinn Pétur
Jónsson frá
Gautlöndum,
en varafor-
maður Ólafur
Briem. Báðir
áttu þeir síð-
ar eftir að
verða form.
í Sambandi
ísl. samvinnu
Pétur Jónsson félaga.
Stofnfundur sambandsins lýsti
„ánægju sinni yfir þeirri byrjun
til stofnsjóðs og varasjóðs í fé-
lögunum, sem þegar er orðin.“
Tók sambandið þannig afstöðu
með því nýmæli, sem þá var í
uppsiglingu í rekstri félaganna,
þ. e. söfnun veltufjár eftir enskri
fyrirmynd. Hafði Torfi Bjarna-
son í Ólafsdal einkum beitt sér
fyrir sjóðasöfnun í félögunum,
en hann hafði nokkuð kynnzt
starfsemi hinna ensku sam-
vinnufélaga. Tvímælalaust er, að
mjög hefir það orðið til að efla
gengi íslenzku samvinnufélag-
anna, að horfið var að því ráði
að safná reksturs- og trygging-
arsjóðum.
Sambandið ákvað að hefja
útgáfu tímarits. Átti það að
konia út a. m. k. annað hvort
ár. Þar skyldi „prenta ritgerðir
um kaupfélagsmál og hagskýrsl-
ur kaupfélaganna, svo sem skrár
yfir aðfluttar og útfluttar vör-
ur með álögðum kostnaði, yfir-
lit yfir fjárhag félaganna, eign-
ir og skuldir/1, Tímaritið skyldi
gefið út í 1000 eintökum. Rit-
stjórn þess var falin Pétri Jóns-
syni á Gautlöndum.
„Tímarit kaupfélaganna" byrj-
aði að koma út næsta ár. Kom
það út árin 1896 og 1897. f tíma-
ritinu voru ritgerðir og skýrslur
um starfsemi kaupfélaganna
hér á landi, greinar um almenn
þjóðfélagsmál og raktar kenn-
ingar erlendra manna um þau
efni. Auk ritstjórans skrifuðu í
tímaritið þeir Sigurður Jónsson
í Yztafelli, Benedikt Jónsson á
Auðnum, Einar Ásmundsson í
Nesi og Guðjón Guðlaugsson á
Ljúfustöðum. Ritstjórinn, Pétur
Jónsson, skrifaði m. a. grein um
samvinnuútgerð, Sigurður Jóns-
son ritaði grein, er hann nefndi
„Geta kaupfélög komið stað
kaupmanna?“ Telur höfundur,
að. svo geti verið og telur það
sannað með reynslu Kaupfélags
Þingeyinga. Benedikt Jónsson
skrifar m. a. grein, er hann
nefnir „Skipulag" og aðra, er
hann nefnir „Félagsfrelsi." Báð-
ar eru grein-
ar þessar hin
ar merkileg-
ustu. í fyrri
greininni sýn
ir hann fram
á þýðingu
skipulagsins,
hvernig yfir-
burðir mennt
aðra manna
Benedikt Jónsson -jg menntaðra
þjóða fram yfir villimenn séu
nær algerlega að þakka skipu-
lagi mannfélagsins, en ekki yf-
irburðagáfum. Grein þessi vakti
mikla athygli hugsandi manna,
'enda ipun hún hafa verið eitt
hið fyrsta, sem ritað hefir verið
um félagsfræði hér á landi. Guð-
jón Guðlaugsson skrifaði „Hug-
leiðingar um verzlunarsamtök
og um stofnsjóði kaupfélaga."
Rekur hann þar hugmyndina
um stofnsjóðsmyndun í kaupfé-1
lögum og skýrir frá reynslu
Dalafélagsins í því sambandi.
Sýnir höfundur glögglega fram
á h^erja þýðingu það hafi fyrir
félögin, að þau safni sér veltufé.
Síðast í fyrra hefti tímaritsins
eru nokkrir bréfkaflar frá Einari
Ásmundssyni í Nesi, er ritaðir
voru 1891 og 1892. Bréfin eru
sennilega til Péturs Jónssonar.
Eru bréfkafl-
ar þessir hin-
ir merkileg-
ustu, því að
þar bregður
Einar upp
mynd af því,
hvernig fram
tíðarskipulag
ið í verzlun-
armálunum
eigi að vera.
Meðal annars segir hann: „Það
er eðlilegt, að eitt kaupfélag sé
á hverju því svæði, sem sækir
að einni höfn. Hæsta hugmynd
eða ideal í' þessu máli er, að í
landinu séu eins mörg kaupfé-
------------------------j-------
lög og útskipunarhafnir eru
margar; forðabúr (söludeild)
við hverja höfn; félögin öll í
sambandi, í þeim atriðum, sem
til gagns gæti verið, og verzlun
landsmanna þannig öll í ein-
ingu, innlend og kaupmannslaus
í vanalegum skilningi."
í öðrum bréfkafla segir Einar:
„Kaupfélögin ættu að vera
um allt land, eitt umhverfis
hverja höfn, eða öll standa í
sambandi, líkt og þjóðfélögin í
Sviss eða Ameríku. Innanlands-
málin snerta sambandið lítið,
en hin erlendu því meira. Er-
indreka ætti þessi Union að hafa
á fáeinum stöðum erlendis, á
Englandi, í Hamborg og á Norð-
urlöndum. Hún (Unionin) ætti
að hafa eitt eða fleiri gufúskip
á stöðugum gangi, aftur og
fram í 7 eða 8 mánuði árlega,
leigt í einu til alls tímans. Segl-
skip mætti nota meðfram undir
kol, salt og timbur.“
Nokkru síðar bætir hann við:
„Hefði af því getað orðið, að
kaupfélögin, sem nú eru fædd,
eða fæðast- kunna, gengu í sam-
band eins og við höfum svo oft
minnst á, þá sýnist mér, að eitt
af þeirra sameiginlegu verkum
hefði átt að vera það, að halda
úti blaði, sem ekki þyrfti fyrst
um sinn að vera stórt. Ég held,
að verzlunarblað væri nærri
eins þarft, og þyrfti eins vel
að komast inn á hvert heimili
eins og Kirkjublaðið."
Það þurfti mikla framsýni til
að rita þannig fyrir rúmlega 50
árum. Eins og áður segir, féll
útgáfa tímaritsins niður að
tveimur árum liðnum. Þó að
það kæmi ekki út lengur en
raun varð á, hefir útgáfa þess
vafalaust haft talsverð áhrif,
enda var þá prentun blaða og
tímarita hér á landi lítil á móti
því sem síðar varð. Tímaritið
var einnig þannig skrifað, að
það hlaut að vekja eftirtekt
hugsandi manna, og nægir því
til sönnunar að benda á fram-
angreindar ritgerðir.
Um starfsemi sambandsins að
öðru leyti er því miður lítið vit-
að, en svo er að sjá, að það sé í
rauninni úr sögunni um leið og
útgáfa tímaritsins féll niður.
Varð því sambandi kaypfélag-
anna ekki langlífis auðið að því
sinni. Verður nú ekkert fullyrt
um, hvað því hefir valdið, að
starfsemi þess féll svo skjótt
niður. En sennilega hafa þar
ýmsar ástæður verið að verki.
Að baki þessum samtökum stóðu
að nokkru leyti ólíkir menn og
ólíkir félagshættir. Samgöngu-
erfiðleikar hlutu einnig á þeim
tíma að verða hverý slíkri starf
semi til tálmunar. Svo virðist
einnig, að sambandið hafi ekki
náð tökum á hugum kaupfé-
lagsmanna almennt, heldur hef-
ir það sennilega nokkuð verið
þetta, um þann 6. júní 1944,
þegar prófessorinn, sem ég þá
vann hjá, var sóttur og settur
í varðhald Þjóðverja, en við
starfsmenn hans lokaðir inni
lengi dags, og um 29. ágúst 1943,
þegar danska útvarpið var tek-
ið, en ég var svo óheppinn að
eiga að hefja dagskrá með er-
indi þann dag, og vissi ekki um
neitt, fyrr en ég kom að útvarps-
húsinu, sem þá var umkringt
vopnuðum Þjóðverjum.
í þessum samræðum varð
Knudsen hinn danski þátttak-
andi og þiðnaði lund hans svo,
að hann baðst afsökunar á fram-
komu sinni vijð fyr% yfirheyrslu,
en kvaðst hafa verið skyldur til
að beita valdi í Gautaborg. Ég
get bætt því við þessa stuttorðu
frásögn, að vegur hins sama
Knudsens mun hafa lækkað að
mun, er til Reykjavíkur kom,
því að mér er sagt, að hann hafi
fengið ofanígjöf hjá yfirmönn-
um ameríska hersins hér fyrir
misrétti það, er hann beitti á
leiðinni. Þessi fregn mun tæp-
lega hryggja-úiokkurn þann, er
varð að hlíta valdi hans og úr-
^skurði á leiðinni til íslands.
Og heim til íslands komst ég
eftir 14 ára útivist.
Landkenning og landtaka.
/Út yfir hafið hafði mér bor-
izt fregnir um örfok og eyði-
leggingu, um athafnir og upp-
byggingu heima á Fróni, en nú
skyldi allt skoðað með eigin
augum — gegnum gleraugum,
sem ég hefi eignazt í útlegðinni.
Þegar íslenzku fjöllin risu úr
hafi, var glatií á hjalla á Esju.
Sumarið 1941 dvaldi ég í Sviþjóð
og gerði mér alllanga ferð til
þess að sjá fjöll, en fjöll hafði
ég þá ekki séð um tíu ára skeið.
En sænsku fjöllin voru tilkomu-
lítil í mínum augum. Nú sá ég
ísland — íslenzk fjöll — og hið
stórfenglega útsýni af hafi utan
hrærði strengi og kallaði á
kenndir í hugum okkar farþega,
svo að söngvarnir um friðsæla
dali, laðandi fjöll og sæla sól-
skinsströnd voru sungnir, og
endurteknir, eftir að landsýn
gaf. Það var þá líka sannkallað
sunnudagsveður, sem heilsaði
okkur. Ekkert unáarlegt að út-
sýnið til fannkrýndra fjalla, til
sólroðinna jökla og græn-
skrýddra • gróðurlenda laðaði
fram úr hugarfylgsnum tilfinn-
ingar, sem ætla má náskyldar
þeim, er gagntóku Gunnar forð-
um, þegar hann — seiddur af
fegurð Hlíðarinnar — ásetti sér
að fara hvergi, en halda kyrru
fyrir á ættjörðinni, hvernig sem
allt kynni að ganga.
Við náðum Reykj avikurhöfn,
lögðumst að bryggju og fengum
viðtökur, sem aldrei munu
gleymast. Okkar hjartanlegustu
þakkir er ekkert endurgjald fyr-
ir þær viðtökur og þau vina-
hót, sem okkur voru sýjad, en
mætti okkur auðnast að sýna
það í verkinu, að land okkar og
þjóð hafi við þetta tækifæri
heimt vaska drengi og vænar
konur heim, heil á húfi eftir
langa útivist og hættuför, þá er
gleðin fullkomin, og þá er frá
okkar hálfu — ef til vill ekki
fullgoldin sú skuld, er greiða ber
— en greitt þó það, sem við
megnum að láta af mörkum, ef
okkur auðnast að rækja með
sóma þau störf, sem okkur kunna
að verða falin, landi og þjóð
til gagns og vegsauka.
Svipast um á landi.
Ég sté á land í landnámi Ing-
ólfs. Éfg var fyrir löngu búinn
að frétta, að höfuðstaður ís-
lands væri orðinn voldugur bær,
búinn ýmsum þægindum, og
fegurð hans var rómuð, því að
þar gæti að líta glitrandi hús-
veggi, vegleg minnismerki og
skrautlega skrúðgarða, og eng-
inn kolareykur hvíldi yfir bæn-
um lengur.
Satt "reynist það, að ýms þau
þægindi, sem íbúar höfuðborgar
íslands fá frá auðlindum þeim,
er nytjaðar eru við skaut ís-
lenzkrar náttúru, eru svo ósegj-
anlega mikils virði, að þjóð, sem
nýtur þess konar gæða, er á-
reiðanlega öfundsverð fyrir hina
sem hljóta að flytja orkulind-
irnar heim til sín á skipum eða
vögnum.
Hvað snertir ýms átriði* feg-
urðar og smekkvísi í höfuðstaðn-
um, varð ég hér og þar fyrir
vonbrigðum, því að náttúrlega
sér maður eitt og annað, sem
betur má fara. Mér finnst feg-
urðartilfinningunni og reglu-
seminni ekki skipað til hásætis
nú fremur en gerðist, er ég
hvarf héðan fyrir fjórtán árum.
Gömlu húsin, grá fyrir járnum
— sum ryðguð — standa eins og
þáu stóðu þá, meira eða minna
úr lagi gengin ytra, og umhverfi
þeirra ekki hirt þannig, að kall-
azt geti til fyrirmyndar.
í húsnæðisvandræðunum er
náttúrlega ekki hægt að krefjast
þess, að nothæf hús séu rifin
eða lögð í eyði; en þetta með
skort á smekkvísi um ytri frá-
gang bygginga, er ekki einkenni
Reykvíkinga sérstakléga, ég held
það sé landlægt fyrirbrigði. í
Glerárþorpi við Akureyri og
víðar á ferð minni norðan lands
hér á dögunum, sá ég hús —
sum margra ára — sem aldrei
hafði verið snert hendi við til að
prýða ytra, og því síður að laga
umhverfið. Ég sá þó á ferð minni
heilar sveitir, þar sem íbúðar-
húsin — ytra sem innra — voru
yfirleitt vel og smekkvíslega út-
búin.
Að göturnar í Reykjavík eru
víða miður vel úr garði gerðar,
er skiljanlegt, eftir sundurgröft-
inn vegna hitaveitunnar, þessa
einstaka og ágæta framastigs á
sviði íslenzkrar tækni.
En Róm var ekki byggð á ein-
um degi. — Reykjavík auðvit-
að ekki heldur.
Óhirðan í görffunum.
Eitt er það, sem höfuðstaðinn
skortir tilfinnanlega, en það er
gróður og gróandi í góðri hirð-
ingu.
Veit ég vel, að allur gróður á
örðugt uppdráttar á þessu
hrjóstruga hraunj, sem heitir
Seltjarnarnes, en af breytingum
þeim, sem orðnar eru á Austur-
velli og einstaka trjálundum í
bænum á fjarvistarárum mín-
um, má þó sjá, að miklu lengra
má komast á þessu sviði en al-
mennt er orðið.
Frá hægri og vinstri hefi ég
heyrt, að Hljómskálagarðurinn
eigi að vera lystigarður höfuð-
staðarins. Má vera, að hann geti
orðið það, en í ástandi því, sem
ég hefi litið hann, þakinn biðu-
kollum og öðru illgresi, finnst
mér, að lystigarðsnefnið sé ó-
viðeigandi og miklu meira sannV
nefni áð kalla hann „raunagarð
Reykjavíkur“.
Flogiff yfir landiff.
Þetta var nú það fyrsta, sem
vakti eftirtekt mína, eftir að ég
sté hér á land. En höfuðstaður-
inn er lítill hluti af flatarmáli
landsins, þótt þar dvelji þriðj-
ungur þjóðarinnar.
Því lék mér hugur á að sjá
meira, og ég fann mig seiddan
af æskustöðvunum norðan
lands.
Þéss vegna fékk ég far með
flugvél norður og sveif um geim-
inn í gíaðasólskini yfir haf og
land.
Leiðin lá yfir Hvalfjörð, Borg-
arfjörð og beina leið til Akur-
eyrar. Á hægri hönd voru jöklar
og fannkrýndir fjallstindar,
þessir útverðir öræfanna, er
senda tár sín í stríðum straum-
um niður á láglendið, en þar
taka íbúar landsins þeim tveim
höndum og nota sem aflgjafa til
þess að lýsa og hita híbýlin sín,
eða sem orkulind í þágu dag-
legu starfanna.
Náttúra landsins er sú sama
og ætíð hefir verið, hrikalej?, en
um leið hagkvæm þeim sonum
og dætrum þjóðarinnar, sem
hafa manndáð til þess að leysa
orkulindirnar úr viðjum nátt-
úrubarmsins.
Ég sá ísköld vötn falla í kvísl-
um frá hálendinu og sameinast
í innstu .daladrþgum, en utar
víkka sveitir með gróandi tún
og sléttar grundir og búpening-
. Færeyingar
koma heim
Færeyingurinn, Sámal David-
sen hefir skýrt blaðinu svo frá
heimflutningi færeysks fólks,
sem dvalið hefir í Danmörku á
styr j aldarárunum:
Um 800 Færeyingar hafa ver-
ið fluttir heim frá Danmörku,
en þar munu hafa verið um
3000 Færeyingar á stríðsárun-
um.
Hinir fyrstu, sem heim komu,
komu með skipunum Björgvin,
Mjóvanes, Fagranes og City of
Norwich, sem áður höfðu flutt
farþega og flutning til Dan-
merkur. Hinn 4. ágúst kom svo
farþegaskipið Aarhus, sem er
eign Sameinaða gufuskipafé-
lagsins, og var það með 365 far-
þega, meðal annars konur og
(Framhald á 7. síSu)
bundið við þá alþingismenn, er
fyrir stofnun þess höfðu geng-
izt.
En þó að aðeins tvö hefti af
Tímariti kaupfélaganna séu
hinn eini sýnilegi ávöxtur eldra
sambandsins, má óefað full-
yrða, að það hafi orðið sam-
vinnustefnunni til verulegs
framdráttar. Tímaritið sýnir, að
samvinnustefnan átti hér ó-
verijuvel gefnum mönnum á að
skipa. Þeir gerðust brautryðj-
endur allsherjar samtaka sam-
vinnumanna. Enginn vafi er p,
því, að starfsem^ þeirra og rit-
gerðir hafa vakið áhuga margra
á þessum allsherjar samtökum
og á samvinnumálunujn yfir-
leitt. Enginn vafi er heldur á
því, að með stofnun „Fyrra sam-
bandsins,“ hefir brautin að
nokkru verið rudd fyrir stofnun
Sambands ísl. samvinnufélaga.
Þeir menn, sem stóðu að stofn-
un beggja þessara samtaka, t.
d. formaðurinn, Pétur Jónsson,
hafa áreiðanlega öðlast dýrmæta
reynslu í fyrra skiptið. Þess
vegna mega íslenzkir samvinnu-
menn vissulega minnast þessa
50 ára gamla atburðar. Hanii er
einn áfangi á framsóknarbraut
þeirra. Þess vegna má ekki at-
burður þessi falla í gleymsku
hjá núlifandi eða komandi sam-
vinnumönnum. íslenzkir sam-
vinnumenn standa í þakkarskuld
við brautryðjendur „Fyrra sam-
bandsins." Nöfn þeirra eiga því
að geymast í íslenzkri samvinnu-
sögu. Þeir voru allir hinir mæt-
ustu menn, sem unnu mörg
þjóðnytjastörf. Væri af þessu
tilefni full ástæða til að rekja
starf þeirra og ævisögu. Af því
getur þó ekki orðið að þessu
sinni. En áreiðanlega geta ungir
samvinnumenn margt lært af
þessum brautryðjendum.
in á beit. Ég lít fiskivötn og
silungsár, en undir fjallahlíðum
og ásum standa bændabýlin, og
þar er verið að heyvinnu með
vélar af nýtízku gerð. í þessum
dölum hafa foreldrar, afar og
ömmur og aðrir fyrirrennarar i
núlifantii kynslóðar unnið störf
sín án véla. Hér lifðu þau og
undu hag sínum við þá sveita-
sælu, sem svo margir hafa hyllt
í ræðu og riti.
Starf bóndans er landnám.
íslenzkar sveitir eru eins
blómlegar til búskapar og þær
voru fyrir fjórtán árum síðan,
og það finnast fjölda mörg
dæmi þess, að eftirtekja sú, sem
íslenzkur sveitabóndi safnar á
ári hverju, er eins mikil —
stundum mun meiri — en hjá
stéttarbróður hans á suðrænu
breiddarstigi.
Landið okkar er bara of lítt
numið ennþá, það sannfærumst
við um, er litið er yfir sveitirnar
úr loftinu.
Land verður að nema, en til
landnámsins þarf fjátmuni, sem
öll þjóðin verður að láta af
mörkum. Landnámið — mann-
virkin — er sá arfur, sem núlif-
andi kynslóð skilar þeim, sem á
eftir koma.
Ég hefi séð um það rætt í
blöðum og hitt einstaklinga, sem
töldu, að búnaður á íslandi hlyti
að leggjast niður, því að hann sé
öarðbær. Á ferð minni norðan
lands kom ég í síldarverstöðvar,
þar sem tugir og hundruð
manna gengu aðgerðalausir og
sköpuðu engin verðmæti. Ég
finn enga ástæðu til að dauða-
(Framhald á 5. síðu)
/