Tíminn - 11.09.1945, Blaðsíða 3

3
68. blað
T
K «1
\N, ]iriðjmlagiim 11. sept. 1945
Versti þröskuldurinn í vegi
heilbrigðra framfara
Þessi greín birtist upphaflega í „Degi“ á Akureyri nú um mán-
aðamótin síðustu, en þar sem hér er um að ræða mjög mikil-
vægt mál, er tafarlaust verður að fá ráðna bót á af hálfu þeirra,
sem ráða innflutningnum, ella grípa til sérstakra ráðstafaana,
leyfir Tíminn sér að endurprenta hana.
Nærri fjórum mánuðum eftir
styrjaldarlok í Evrópu búa lands
menn utan Reykjavíkur við
sömu ókjörin um siglingar og
verzlun og í gildi voru meðan
viðureignin um Atlantshafið stóð
sem hæst. Farmgjöldin eru þau
sömu og Reykjavík heldur þeirri
aðstöðu sinni óskertri, að vera
eina innflutningshöfn landsins
og heimtar ríflegan toll í hafn-
argjöldum, vinnulaunum, um-
hleðslukostnaði — svo að heild-
salaálagningin sé ekki nefnd —
af því nær allri innflutnings-
verzlún landsins.
Áður hefir verið bent á það
hér í blaðinu, hvernig Reykjavík
.hefir, með aðstoð valdhafanna
og Eimskipafélagsins, tekið nær
því alla innflutningsverzlun til
landsins í sínar hendur. Þetta
hefir gerzt á þann hátt, að vörur
hafa ekki fengizt fluttar beint
frá útlöndum á aðra staði á land-
inu og er fyrirtækjum úti um
land þar með gert nær því ó-
kleift að hafa bein, hagkvæm
viðskiptasambönd við útlönd.
Allt þarf að ganga í gegnum
Reykjavík og síðan er vörunni
dreift þaðan til landsmanna,
stundum eftir langar tafir.
Hagskýrslur bera með sér hver
breyting hefir orðið á verzlunar-
háttum landsmanna að þessu
leyti á stríðsárunum. Samkvæmt
verzlunarskýrslum hafði Reykja-
vík 90% af innflutningsverzlun-
inni í árslok 1943, en allir aðrir
staðir á lan^jnu 10%, en aðgæt-
. andi er, að í þessum 10% er
innifalinn innflutningur allra
síldarverksmiðja landsins, svo að
innflutningur á almennum
neyzluvörum, beint frá útlönd-
um, til hafna utan höfuðstaðar
ins er nær því enginn. Á þessu
sviði hefir orðið gerbylting síð-
an 1939.
Hlutfallstala Reykjavíkur af
heildarinnflutningi landsins hef
ir hækkað um 30% á árunum
1940—1943 og nokkurn veginn
er augljóst, að þróunin stefnir
enn í sömu átt. Þessi breyting
hefir vitaskuld dregið dilk á eftir
sér. Sextíu heildverzlanir risu
úpp í Reykjavík á þessu sama
tímabili og sízt mun þeim hafa
fækkað nú í seinni tíð.
Þegar deilt hefir verið á þetta
fyrirkomulag, hefir viðkvæðið
jafnan verið það, að þetta á-
stand væri óviðráðanlegt, vegna
stríðsins. Forráðamenn Eim-
skipafélagsins hafa til dæmis
haldið því fram, að meginá-
herzlu hafi þurft að leggja á það,
að losa skipin fljótt hér við land,
vegna þess hve ferðirnar tóku
langan tíma í skipalestasigling-
unum og mikið vörumagn beið
flutnings. í þessari röksemd var
þó ævinlega gengið fram hjá því
að forráðamenn félagsins kusu
heldur að láta skipin bíða vikum
saman í Reykjavíkurhöfn, með-
an mest var um að vera þar, en
losa þau t. d. á Akureyri við
tómar bryggjur og tóm vöru-
geymsluhús og dreifa vörunum
þaðan.
Nú er skipalestarfyrirkomulag-
ið úr sögunni fyrir löngu, en
engrar breytingar verður vart í
stefnu félagsins gagnvart dreif-
býlinu. Til Norður- og Austur-
lands eru engar beinar siglingar
frá útlöndum. Allar vörur, sem
þangað koma, eru umhlaðnar í
Reykjavík og koma seint og erf-
iðlega.
Þetta seinlæti vekur óhjá-
kvæmilega þann gryn, að
Reykjavíkursjónarmiðin innan
félagsins verði enn sem fyrr
sterkust og áhrifaríkust.Reykja-
vík hefir vissulega hagsmuna að
gæta, að halda í þau forréttindi,
sem henni hafa verið fengin í
hendur á sviði verzlunarmál-
anna á undangengnum stríðsár-
uip. Ætlar Eimskipafélagið að
stuðla að viðhaldi þeirra forrétt-
inda, eða ætlar það að stuðla að
því, að landsmenn hafi sem jafn
asta möguleika til viðskipta og
framkvæmda?
Svar við þessari spurningu er
ókomið, en því mun vissulega
verða gaumur gefinn hér um
slóðir á hvern veg það fellur.
Samgönguleysi samfara þeím
ókjörum, að heildsölufyrirtæki
— sum brotleg — sem öll eiga
heima í höfuðstaðnum, fá af-
hentan vissan hluta af innflutn-
ingi landsins af opinberum aðil-
um, — er versti þröskuldurinn á
vegi heilbrigðra framfara norð-
an lands og austan. Verði engr-
ar stefnubreytingar vart hjá for-
ráðamönnum Eimskipafélagsins
er höfuðnauðsyn fyrir íbúa þess-
ara fjórðunga, að efla samtök til
skipakaupa og siglinga. Jafn-
framt mun Norðlendingum og
Austfirðingum leika hugur á að
frétta af fyrirhuguðum skipa-
kauputn SÍS.
Þá mun það vekja nokkra
furðu, að landsmenn þurfa að
búa við stríðsfarmgjöld hjá Eim-
skipafélaginu fjórum mánuðum
eftir stríðslok. Hvað veldur því?
Engar skýringar hafa komið
fram opinberlega á þvj, þótt
drepið hafi verið á það í blöðum.
Góðir gestir
Koma Sunnukórsins til Reykjavíkur
í síðustu viku komu til
Reykjavíkur góðir gestir. Var
það allfjölmennur söngflokkur
frá ísafirði, Sunnukórinn undir
forustu Jónasar Tómassonar, er
sjálfur er tónskáld og hefir um
langt skeið verið lífið og sálin í
tónlistarlífi ísfirðinga.
Hélt hann fyrstu söng-
skemmtun sína hér á fimmtu-
dagskvöldið var og aðra á föstu-
dagskvöldið og hlaut góðar und-
irtektir.
Sunnukórinn er stofnaður 25.
jan. 1934. Þann dag sér fyrst sól
í ísafjarðarkaupstað eftir sól-
vana skammdegi. Stofnendur
voru um 30 söngmenn, konur
og karlar, sem flestir höfðu um
langt skeið sungið í ísafjarðar-
kirkju (sumir allt frá aldamót-
um) og flutt bæði kirkjuhljóm-
leika og almenna hljómleika á
ísafirði undir stjórn Jónasar
Tómassonar, en hann hefir ver-
ið organleikari við ísafjarðar-
kirkju í 35 ár. Það var þessi ó-
félagsbundna söngsveit, sem
fékk Sig. Birkis til að þjálfa
söngmenn sína 1925, og var það
fyrsti kórinn, sem Birkis þjálf-
aði. Nokkrum mönnum hafði
hann áður kennt í einkatímum.
Þeir, sem höfðu forgöngu í að
hefja þessa söngkennslu og eru
því brautryðjendur í þessari
merku starfsemi, voru þáverandi
sóknarprestur ísfirðinga, Sigur-
geir Sigurðsson, nú biskup, og
organisti kirkjunnar, Jónas
Tómasson. Þessir sömu menn
voru einnig aðal hvatamennirn-
þar vestra. Hefir hann nýlega
stofnað kór í Bolungarvík og
annan á Núpi. Frú Jóhanna er
ein af fjórum einsöngvurum
kórsins í förinni. Hinir eru: frú
Margrét Finnbjarnardóttir, Jón
'Hjörtur Finnbjarnarson og
Tryggvi Tryggason.
Ýmislegt fleira hafa meðlim-
ir Sunnukórsins unnið í þágu
tónlistarinnar. T. d. hafa þeir
um langt skeið unnið að fjár-
söfnun fyrir orgelsjóð ísafjarð-
arkirkju með kirkjuhljómleik-
um.
Þann 2. des. 1943 stofnaði
Sununkórinn sjóð til minningar
um einn stofnfélaga sinn, frú
Önnu Ingvarsdóttur. Segir i
skipulagsskránni, að tilgangur
sjóðsins sé: 1. Að styðja til söng-
1. röð (frá vinstri): Jóhanna Johnsen, Margrét Finnbjarnardóttir. Sigrún Einarsdóttir, Jónas Tómasson söng-
stjóri, Sigurður Birkis söngmálastjóri, Elías J. Pálsson form., Marta Björnsdóttir, Kristjana Jðnsdóttir, María
Jónsdóttir. — 2. róð: Steinunn Jakobsdóttir, Arnheiður Aspelund, Kristín Magnusdóttir, Sigrún Magnúsdóttir,
Martlia Árnadóttir, Ouðrún Geirdal, íslaug Aðalsteinsdóttir, Nilsína Larsen, Elisabet Samúelsdóttir, Sigríður
Jónsdóttir. — Aftasta og nœst aftasta róð: Tryggvi Tryggvason, Sigurður Jónsson, Jón Hjörtur Finnbjarnarson,
Ólafur Magnússon, Óskar Halldórsson, Jóel Þórðarson, Guðmundur Bjarnason, Tómas Á„ Jónasson, Sigwrðúr
Kristjánsson, Ingvar Jónsson, Friðrik Jónsson, Jónas Magnússon, Sigurjón Sigurbjörnsson, Guðmundur Geirdal.
Sveinn í Elivogum
- Gamlar minningar -
Sveinn í Elivoguní er nafn, er flestir landsmenn hafa
einhvern tíma heyrt. Nú er Sveinn fallinn frá og hættur að
mæla vísur af munni fram. En þótt hann hafi verið lagður
í sína hinztu hvílu, reikar hugur ýmsra, er honum kynnt-
ust á lífsleiðinni, til gamla mannsins. Einn þeirra, Guðjón
Jónsson frá Hermundarfelli, hefir hripað niður hugrenn-
ingar sínar og sent þær Tímanum til birtingar.
G uðjón J ónsson:
Fyrir nokkru flutti útvarpið
þá tilkynningu, að Sveinn Hann-
esson skáld frá Elivogum, sem
svo var ávallt nefndur, væri lát-
inn.
Þessi helfregn kom yfir mig
eins og þruma úr heiðskíru lofti,
og rifjuðust þá upp í huga mín-
um endurminningar um löngu
liðna samveru okkar í Grindavík-
á þeim árum Sveins, sem flest
þáttaskipti eru óráðin í lífi
þeirra, sem nokkra framtið eiga.
Eftir það sá ég hann aldrei, en
hlustaði jafnan eftir hverri
hljóðöldu, sem frá honum barst
að almennings eyrum, og einnig
eftir þeim, sem til hans runnu
frá öðrum.
Ég mun verða fáorður, því eins
og gefur að skilja brestur mig
algerlega kunnugleika til þess
að rekja æviferil hans, enda ætla
ég það mönnum, sem hafa betri
aðstöðu. Sveinn mun hafa verið
um tuttugu og fjögra ára aldur,
þá hann kom til Grindavíkur,
vel á sig kominn að vallarsýn,
nokkuð þungur á brún, gekk
frekar hljóðlega um garð meðal
ókunnugra, vakti þó á sér eftir-
tekt án yfirlætis, með fulla sál
söngva, æskufjör í sinn hóp og
framtíðardrauma, sem ég veit
ekki, hvort allir náðu að rætast.
Þannig kom Sveinn Hannesson
mér fyrir sjónir.
Á þeim tíma sem fyrr og síðar
var mikill fiskibátaútvegur í
Grindavík, formenn margir með
brennandi aflahug, flestir með
valinn mann i hverju rúmi, sem
svo var kallað, og þótti Sveinn
vel hlutgengur í þeim hóp. Ekki
sótti hann sjó i Grindavík, svo
heitið gæti, nema eina vertíð,
fór þá aö róa í Sandgerði. En
ekki var hann með öllu úr kynn-
ingarsambandi við Grindavík
fyrir þvi, enda oft eitthvað eftir
á slóð hans, sem ljóðhneigðir
menn höfðu hirðusemi á að taka
upp.
Ekki var hann búinn að hafa
langa viðdvöl syðra, þegar ljóða-
skeyta fór að verða vart frá
honum. Sjaldan misstu þau
marks. Hitt var frekar um deilt,
hvort hann miðaði alltaf á verð-
ugan stað, enda ekki laust við,
að sumir vildu færa honum það
til saka, og má vera, að það hafi
átt sinn þátt í því, að Sveinn
hafi ekki orðið það óskabarn
allra, sem gáfur hans stóðu til
að hefði getað verið. En þess ber
að gæta, að jafn hraðkvæður
maður og hann var, hefir oft
svo að segja óafvitándi verið
búinn á sömu mínútu að hugsa
vísuna og hann fékk tilefni
hennar. Þar með var vísan orðin
til, þá gat áðeins komið til greina
að bindast þagnarheiti um hana,
en á það brestur hjá mörgum,
þótt hjá hnoðurum sé, sem sækja
bæði orð og efni í andans skaut
annarra.
Sú eðlishneigð að yrkja var
Sveini í blóð borin, enda mun
hann hafa byrjað á því ungur
og hélt þar merki sínu hátt,
samanborið við mörg alþýðu-
skáld. Það, sem einkenndi ljóða-
list hans, var það hvað skáld-
skapurinn var þróttmikill og fór
stígandi, í hvaðg. tilefni sem vís-
an var kveðin, auk þess sem
rímleikni hans mun hafa átt
sér lítil takmörk. Þess vegna
heyrðust ljóðin beturen hj á|flest-
um öðruni, sem við slíkt fást.
Ekki hefi ég heyrt þess getið,
að Sveinn nyti neinnar sérstakr-
ar skólamenntunar nema þeirrar
er ávallt var áskilin börnum
undir fermingu, og má ætla að
honum jrafi þar ekki verið skor-
inn of víður stakkur. Þó hafa
komið út eftir hann að minnsta
kosti tvær* ljóðabækur. Önnur'
mun hafa verið gefin út.af Hag-
yrðingafélaginu „Andstæður“
-hina, „Nýjar andstæður,“ gaf
hann út á eigin ábyrgð.
Ekki lyftu skáldalaunin undir
hann að yrkja. Ég hefi einhvers
staðar séð, að honum hafi verið
áskildar- 600 krónur árlega frá
því opinbera í eitt skipti. Nefni
ég ekki rétta upphæð, bið ég
afsökunar, en hafi hún ekki verið
hærri en ég til nefndi, held ég,
að Sveini hefði borið að fá hærri
upþhæð, samanborið við suma
aðra, úr því það er einu sinni
hefð að greiða mismunandi pen-
ingalega viðurkenningu fyrir
það sem vel og bezt er gert 1
þessu efni. Mest af þeim ljóðum,
sem eftir hann liggja, eru visur.
En einhvers staðar minnist Guð-
muAdur Finnbogason þess, að
Páll Ólafsson skáld hefði sýnt
sérstaka skáldskaparlist í vís-
unni:
„Rangá fannst mér þlykkju
þung“ o. s. frv.
Því skyldi ekki geta verið; að
eitthvað líkt hefði átt sér stað
hjá Sveini?
Mest af vísum Sveins eru
hringhendur. Þær er öllum nema
mjög vel skáldmæltupi mönnum
erfitt að kveða svo vel sé. En
þótt mér meiri menn dæmi
þennan vísnaflokk hans, grunar
mig, að honum sé lítils ábóta-
vant að smíði til. Annars ætla
ég enga ljóðlínu eftir hann að
tilfæra hér, það getur hver les-
andi, sem hefur bækur hans, lit-
ið yfir þær í næði.
Ég álít að það hefði ekki blett-
að blað íslenzkra bókmennta,
þótt Sveini hefði með eitthvað
frekari launum verið gefin
hvatning til að skila fleiri stök-
um.
Þá er Ijóst, að hann hefir get-
að brugðið fyrir sig að yrkja
kvæði. Það sýnir kvæðið „Vor-
koma“ í hinum síðar útgefnu
;„Andstæðum.“ Það er prýðisvel
ort og kveðið af djúpum lotn-
ingaranda. ,
Að lokum vil ég segja þetta:
Vegna vöntunar á menntun og
ef til vill uppeldisleiðsögn varð
Sveinn aldrei skoðaður af þorra
manna nema í smækkaðri mynd
þess sem hann var, samanborið
við þær gáfur og þá hæfileika,
sem honum hafa verið með-
fæddir.
Hefðu þeir hæfileikar náð að
þroskast eins ogxyið átti samtið
hans, er alveg víst, að auk þess
sem hann hefði tekið hærra flug
sem skáld, hefði borið hátt á
honum meðal fjöldans að öðru
leyti, hvaða stétt þjóðfélagsins,
sem hann hefði helgað krafta
(Framhald á 6. síðu)
ir að stofnun Sunnukórsins. Sig-
urgeir Sigurðsson var formaður
kórsins frá stofnun, þar til hann
fluti til Reykjavíkur 1939 og tók
við biskupsembættinu.
Síðan Sunnukórinn var stofn-
aður hefir hann æft um 20 verk-
efni og haldið rúmlega 40 opin-
bera hljómleika. Auk þess hefir
hann sungið við fjölmörg tæki-
færi, svo sem á afmælisfagnaði
ýmsra félaga, við útisamkomur
(17. júní), á íþróttamótum o. fl.
í fyrra söng hann á lýðveldishá-
tíð ísfirðinga 17. júní og á lýð-
veldishátíð Norður-ísfirðinga í
Reykjanesi 18. júní. Einnig söng
hann við komu forsetans til ísa-
fjarðar í fyrra. Nokkrar söng-
ferðir hefir hann farið í ná-
grenni ísafjarðar, en þetta er
fyrsta söngferðin til fjarlægari
staða. Hefir verið reynt að
vanda allan undirbúning og
vildu þó forráðamenn kórsins,
að betur hefði gengið að sumu
leyti. T. d. þykir þeim leitt, að af
47 söngmeðlimum, sem æfðu
geta nú aðeins 32 tekið þátt í
þessari ferð.
Kórinn hefir átt því láni að
fagna síðustu árin að hafa inn-
an sinna vébanda lærða söng-
konu, sem Reykvíkingar kann-
ast við, frú Jóhönnu Johnsen.
Hefir hún tekið einstaka kórfé-
laga í tíma undanfarna vetur.
Hafa allar söngkonur kórsins
notið kennslu hennar og nokkr-
ir-af karlmönnunum. Auk þess
var Sigurður Birkis hálfsmán-
aðartíma hjá kórnum, áður en
hann lagði af stað í þessa för.
Birkis ferðast nú um Vestfirði
og stofnar 'og þjálfar kirkjukóra
og tónlistarnáms, með ^styrk-
veitingum, eða lánum, efnilega
nemendur í þeim greinum. 2.
Að styrkja til starfs í bænum
söngstjóra, kirkjuorganista,
söngkennara, eða aðra þá, er
starfa að söng eða tónlist bæjar-
búum til uppbyggingar. Allt eftir
nánari ákvörðun stjórnar sjóðs-
ins. Sjóðurinn er nú orðinn um
16 þús. krónur.
Kirkjuhljómleikar kórsins
byrja á lagi eftir hinn aldna
söngfræðing præp. hon. Sigtrygg
Guðlaugsson að Núpi. Er það lag
við sálminn Heilagur, heilagur,
eftir Vald. Briem og er lagið til-
einkað Sunnukórnum. Tvö önn-
ur íslenzk lög eru á þessari
söngskrá, annað er Barnabæn
eftir söngstjórann og hitt er
Frelsisbæn eftir Grím ' heitinn
Jónsson, sem lengi dvaldi á ísa-
firði. Er lagið samið við sálm-
inn: Sjá himins opnast hlið,
og hefir verið sungið í ísafjarð-
arkirkju á hverri jólanóttu síð-
an um aldamót. Af öðrum verk-
efnum á kirkjuhljómleikunum
má nefna hinn fagra Morgun-
söng („Elverskud") eftir N. W.
Gade og Ave María eftir César
Éranck með raddsetningu söng-
stjórans. Þá verður flutt á þess-
um hljómleikum orgelverk eftir
Pál organleikara frá Hnífsdal.
Er það Pratíta yfir sálmalagið
Hin mæta morgunstund. Verður
það flutt af dr. Urbantschitsch,
en hann annast allan undirleik
fyrir kórinn, bæði við kirkju-
hljómleikana og við almennu
hljómleikana, sem munu verða
í Gamla Bíó.
(Framhald á 6. síðu)