Tíminn - 11.09.1945, Blaðsíða 4

4
TÍMPny, þrigjodaglim 11. sept, 1945
68. bla»
Hundrað ára minning
Magnús Gunlaugsson bóndi á
Ytri Hofdölum í Skagafirði er
fæddur 3. sept. 1845 að Garði í
Ólafsfirði. Það eru því nú 100
ár síðan hann fæddist, og því
rétt að halda minningu hans á
lofti, og það ekki sízt vegna þess,
að saga hans opnar sýn yfir
búnaðarháttu og kjör bænda
fyrir og eftir síðustu aldamót.
Poreldrar Magnúsar voru
Gunnlaugur Magnússon bóndi
að Garði í Ólafsfirði og kona
hans Guðrún Jónsdóttir á
Syðra-Hóli, Jónssonar á Sörla-
stöðum í Fnjóskadal, Árnasonar
þar, Björnssonar Þorkelssonar
varðaði sem bónda. Hann var
smiður bæði á tré og járn, þótt
hann hefði ekki lært það, og
hefir það komið sér vel við
byggingar hans. Einkum var því
viðbrugðið, hve góður járnsmið-
ur hann var, var meðal annars
fær um að smíða járnverkfæri
eftir lýsingu einni, var því opt
leitað til hans um smíði og
byggingar.
Magnús var skepnuvinur og
fór vel með skepnur sínar og var
ætíð heybirgur. Hestavinur var
hann og góður tamningamaður.
Oft voru settir til hans folar,
sem aðrir réðu ekki við, og urðu
Magnús Gunnlaugsson í Ytri-Hofdö lum og síðari kona hans, Guðrún
Bergs dóttir.
prests á Þönglabakka, fórst :
snjóflóði 1693, Þórðarsonar. En
föðurætt hans er óljósari, en al-
menn sögn — og um það voru
vísur kveðnar — var að faðir
Gunnlaugs væri presturinn á
Kvíabekk, og er það afarmikil
dugnaðar- og þrekætt.
Magnús ólst upp hjá fólki
sí'nu, þar til hann flutti inn í
Stíflu og var þar vinnumaður í
4 ár, unz hann kvæntist 23. jan.
1869 ekkjunni Ástu Halldórs-
dóttur frá Tungu. Bjuggu þau
þar í sveitinni, siðast á Móafelli,
og þar dó Ásta 25. maí 1884,
(fædd 28. des. 1817).
Hinn 25. sept. 1886 kvæntist
Magnús aftur Guðrúnu Bergs-
dóttur á Þrasastöðum í Stíflu
Jónssonar. Er Bergur af Tungu-
ætt og eru þar margir dugnað-
armenn og skynsamir vel, t. d.
Jón háyfirdómari, Pétur biskup,
Guðm. Björnson landlæknir,
Baldvin Einarsson o. fl. En með
þessu kvonfangi má segja að
saga Magnúsar hefjist. Þau
byrjuðu búskap í Tungu í Stíflu
1887, var hann þá 41 árs en hún
aðeins 19 ára, er hún tók við
búsforráðum og ekki voru efnin
mikil. Við skiptin eftir Ástu,
fyrri konu hans, skiptist búið
til skyldfólks hennar, svo að þau
Magnús og Guðrún byrjuðu bú-
skapinn með 1 kú, 2 hross og 6
ær, er hann átti, en sjálf átti
hún 2 ær. Það er því ljóst öll-
um, að það þurfti hagsýni og
dugnað til þess að verða vel-
megandi bóndi og jafnframt að
koma upp stórum barnahóp, en
þetta heppnaðist þeim hjónum
mjög vel.
Prá Tungu fluttu þau hjónin
1890 að Saurbæ í Kolbeinsdal,
þægilegri jörð en ekki stórri, en
1901 flutti hann að Ytri Hofdöl-
um í Viðvíkurhreppi í Skaga-
firði og bjó þá orðið góðu búi og
skepnuríku.
En Magnús lét sér ekki nægja
að auka bú sitt, hann byggði
upp bæinn í Tungu, og 1 Saurbæ
flutti hann bæinn og byggði
hann allan upp að nýju, og á
Hofdölum byggði hann upp öll
hús og hlöður. Byggingar þessar
voru eins og þá tíðkaðist, úr
torfi og grjóti, en allir sjá, að
Magnús hefir lagt í þetta mikla
vinnu og fé, og mætti það vera
mörgum umhugsunarefni, hve
miklu viljaþrek hans og orka
hefir komið til leiðar. En Magn-
ús vann og mikið að jarðabót-
um, bæði í Saurbæ, en þó eink-
um á Hofdölum. Það er nú svo,
að íslenzka moldin endur-
greiðir ríkulega alla alúð, sem
henni er sýnd.
Á uppeldisárum Magnúsar
var ekki lögð áherzla á skóla-
lærdóminn, og Magnús fór alveg
á mis við hann, þó hann væri
lesandi, skrifandi og reiknandi,
en gáfur hans voru góðar og af-
farasælar, svo að hann kunni
vel að hagnýta sér það, er hann
þeir góðhestar undir hand-
leiðslu hans.
Magnús var friður maður,
frekar stór og þrekinn. Hann
var léttlyndur og viðkvæmur, en
gersamlega laus við undirferli
og baktal. Hann var stórlyndur
og lét skoðanir sínar í Ijós, hvort
sem þær líkuðu betur eða ver.
En alltaf var Magnús vel látinn
af öllum er þekktu hann, hið
góða var svo sterkt í honum, að
allir urðu varir við það, bæði
þeir, sem eldri voru, og strák-
ar eins og ég var þá, er ég
kynntist honum fyrst.
Og álit það, er Hofdalaheim-
ilið hafði, sést ef til vill bezt á
því, að þegar fyrst mátti kjósa
konur í hreppsnefnd árið 1907,
þá var Guðrún á Ytri-Hofdöl-
um, kona Magnúsar, kosin I
hreppsnefnd í Viðvíkurhreppi,
og það var ekki gert frá pólitísku
flokkssjónarmiði eins og nú á
Sér stað, heldur af því hrepps-
búar viðurkenndu dugnað henn-
ar'og skörungsskap.
Magnús dó 22. sept. 1912, var
hann að ganga til hrossa, en hné
niður skammt frá bænum.
Læknir var við höndina, en sagði
að hann væri örendur.
Með Guðrúnu konu sinni átti
Magnús 14 börn á 20 árum, af
þeim eru 9 lifandi, Hartmann
býr á stóru nýbýli, Melstað í
Óslandshlíð (f. 9/10. 1888),
Guðmundur bílstjóri í Reykjavík
(f. 27/12. 1893), Bergur bóndi í
Enni (f. 13/10. 1896), Einar
skipasmiður á Akureyri (f. 7/9.
1904), Ingimar húsasmíða-
meistari í Reykjavlk (f. 9/10.
1907) og húsfreyjurnar Ásta á
Siglufirði, Sigríður á Hofdölum,
Bergný í Reykjavík og Þóranna
á Sauðárkróki, allt myndarfólk.
Eftir að Magnús flutti að Hof-
dölum keypti hann % af jörð-
inni, og alla tíð bjó hann skuld-
lausu búi. Hann trúði ekki á
mátt skuldanna, en hann trúði
á mátt vinnunnar og frjósemi
jarðarinnar. Og honum varð að
trú sinni. Hann, fátæki maður-
inn, er byrjaði með tvær hendur
tómar, endaði búskapinn sem
jarðeigandi og með gott bú. Og
þó kom hann með mesta sóma
upp börnum sínum, svo þau eru,
til gagns og heilla fyrir þjóðfé-
lagið.
Slíkir menn eru þarfir landi
og þjóð. Minning þeirra er skylt
að halda á loft, ef aðrir mættu
af því læra og notfærðu sér gæði
jarðarinnar, — rækta hana og
yrkja.
Pétur Zóphóníasson.
Asbrlftargjald Tínians
utan Rvikur og Hafnarfjarðar
er kr. 30.00 árgangurinn.
.
títbreiðið Tímaim!
Danir yona, að hiö sjálfstæða
island eigi bjarta framtíð
Bygging útvarpshúss
hafin innan skamms
Kaupmannahafnarblaðið „Nat-
ionaltidende“ birti 5. ágúst for-
ýstugrein undir fyrirsögninni
„Danmark og ísland.“
í greininni eru rakin þau atriði
úr ávarpi forseta íslands, er
hann flutti í tilefni af embætt-
istöku sinni 1. ágúst, sem beind-
ust að sambúð íslands og Dan-
merkur og þeirri óánægju, sem
gert hafði vart við sig í Dan-
mörku út af'sambandsslitunum.
Rekur blaðið síðan þau ummæli
forseta ,að í stað þess að gera of
mikið úr slikum fréttum ætti ís-
lendingum að vera ljúft að
minnast hinna hlýju kveðja frá
konungi og stjórn Dana og ann-
arra vinsemdarvotta af Dana
hálfu. Loks er lögð áherzla á þau
orð forseta, að íslendingar .skilji
það, að hörmungar þær, sem
sem undanfarin ár hafa yfir
Danmörku gengið, hafi gert til-
finningar þjóðarinnar næmari,
en það sé ósk íslendinga og von
að geta átt vinsamlega samn-
inga og framtíðarsamvinnu við
hina fyrri sambandsþjóð sína.
Blaðið kveður Dönum það mik
ið ánægjuefni, að forseti íslands
hafi tekið hreinskilnislega til
máls um atriði, sem gera verði
Ijóst, svo að hægt sé að koma á
varanlegri vináttu íslendinga og
Dana. Leggur það áherzlu á, að
mörgum Dönum hafi gengið illa
að skilja,hversu mjögíslending-
um lá á að rjúfa konungstengsl-
in og lýsa yfir lýðveldi. Hins veg-
ar viðurkennir það, að frá sjón-
armiði íslendinga hafi sumt get-
að mælt með aðferð þeirra. Úr
því að það hafi verið yfirlýstur
vilji íslenzku þjóðarinnar að
segja skilið við Dani og stofna
lýðveldi undir eins og fært væri,
hafi í því verið fólgin nokkur
stjórnvizka að ljúka þessu af
áður en stríðið væri á enda
kljáð. Eitt atriði kveður blaðið
Dani skilja til hlíta: enda þótt
tíminn hefði orðið annar, hefði
árangurinn orðið hinn sami. ís-
lendingar vildu ljúka samband-
inu og stofna lýðveldi í samræmi
við siiTn sögulega arf. „Loks hef-
ir vinsemd og skilningur kon-
ungs gagnvart sínum fyrrver-
andi þegnum efalaust gert leið-
„Framsóknarflokkurinn hefir
tekið upp nýja aðferð í baráttu
sinni,“ stóð í ísafold fyrir
skömmu. Hann er farinn að
prenta upp ágœtar ræður eftir
Ól. Th. ... Jú, Morgunblaðinu
þóttu þær „ágætar ræður“ á
sínum tíma, þótt nú sé talað í
öðrum tón en gert var í þeim.
Hvernig eiga nú ræður að vera
til þess að geta með réttu talizt
ágætar? Að mínu áliti þurfa
þær í fyrsta lagi að vera um
markvert efni. f öðru lági þurfa
þær að vera sannleikanum sam-
kvæmar og í þriðja lagi — til
þess að njóta sín vel — þurfa
þær að vera vel fluttar. Um þetta
síðasta efast víst enginn sem
þekkir höfundinn. Höfundur-
inn er æfður í þeirri list að brýna
röddina og leggja áherzlu á þau
atriði, sem hlustendurnir eiga
að leggja á minnið, og um orð-
gnótt Ól. Th. efast menn heldur
ekki. Við* þennan ræðuflutning
hefir Ólafur Thors líka kannske
einnig fundið innra með sér,
að samvizkan var tiltölulega góð.
Það hefir ef til vill stöku sinnum
komið fyrir, að samvizkan hefir
verið mórauðari.
Þegar þessar línur eru skrif-
aðar, hef ég séð fimm sýnishorn
af „ágætum ræðum“ Ól. Th. Ég
vil brýna fyrir lesendum Tím-
ans að veita þessum sýnishorn-
um athygli og einnig, ef fleiri
slík skyldu koma.
Nokkru eftir að Ól. Th. hafði
haldið þessar „,ágætu ræður“
brá hann sér upp í skýin. Þar
hafði að undanförnu haldið sig
einn íslenzki stjórnmálaflokkur-
inn og fitnað af. Ég hygg, að
Ólafur hafi tekið með sér sína
tryggustu fylgismenn. Þarna
uppi eru nú að vísu veður öll
válynd, mætast þar tíðum sveip-
ina greiðari til varanlegrar vin-
áttu milli þjóðanna. Úr því að
konungur gat tekið því sem að
höndum bar á þann hátt, sem
raun ber vitni — og hér var
fremur um afstöðu íslands til
konungs síns að ræða, en mál
milli hins danska og íslenzka
ríkis — þá mun danska þjóðin
ekki standa konungi sínum að
baki að því leyti að sýna íslend-
ingum vináttu og skilning.“ '
„Mörg atriði þarf að semja um
og skipa á nýjan hátt, þegar
samningar milli Dana og fslend-
inga Jæfjast. Enda þótt ísland
og Danmörk væru tvö sjálfstæð
ríki, áttu þau töluverðar sam-
eignir, sem nú verður að skipa
og skipta. Skipta verður bæði
gæðum og skyldum, réttindi má
veita og réttindum má svipta.
Margt þarf um að ræða,- En ef
báðir aðilar setjast að samning-
um með góðum vilja — og eng-
in ástæða er til að efast um að
svo sé — þá er þess að vænta,
að samningar takist skjótt og
greiðlega. Mestu varðar um anda
þann, sem í samningunum mun
ríkja, og þess er að vænta að
það geri hvorki samningana erf-
iðari, hvað viðvíkur skipan sam-
bandsatriða eða raunhæfra við-
fangsefna, að teningnum er
kastað og íslenzka lýðveldið
staðreynd orðin. Ef til vill kann
sú staðreynd jafnvel að sumu
leyti að gera samningsumleitan-
ir auðveldari.
En um eitt mega íslendingar
vera vissir: hvað svo sem álit
Dana var um þann tíma og þá
aðferð, sem íslendingar völdu,
þá datt engum Dana það í hug
að koma í veg fyrir, að ísland
færi þá leið, sem það hafði valið
sér, né reyna að hafa nokkur
áhrif í þá átt að telja þeim hug-
hvarf. Vér viðurkennum, að ís-
lendingum beri sá samj réttur
til að lifa að eigin geðþótta og
vér krefjumst handa sjálfum oss.
Og allir Danir vona að hið sjálf-
stæða ísland eigi bjarta framtíð
í vændum og að í stað hins fyrra
pólitíska sambands íslands og
Danmerkur, megi koma varan-
leg vinátta, byggð á frjálsum
vilja og norrænum samhug.“
ar og sviptivindar. Eftir frekar
stutta dvöl þar efra, tóku skýin
á mikla rás og missti Ól. Th.
takið og fór Tieljar. hringi og
kóllsteypur til sinna fornu heim-
kynna, jarðarinnar. Hann kvaðst
hafa farið þessa svaðilför vegna
íslands og íslenzku þjóðarinnar.
Ól. Th. kvaðst hafa haft gott af
ferðinni, en sérstaklega þó land-
ið og þjóðin. Þarna uppi kvaðst
hann hafa séð sýn og að allt,
sem hann áður hafði sagt um
gerðardóm og dýrtíð og annað
þess háttar, væru staðlausir
stafir. Forsjónin hefði tekið í
taumana. Nú skyldi ekki hika
við heldur stýra eftir stjörnum
— vegna landsins og þjóðarinn-
ar. Hvað væri það, sem ekki væri
á sig leggjandi fyrir landið og
þjóðina? Og þetta var ekki
heldur í kot vísað.
Einn aðal-grjótpáll Ól. Th.,
maður að nafni Jón, sem skrifar
sig stundum Pá., segist vera viss
um, að eina færa leiðin til þess
að forðast upplausn og innan-
landsstyrjöld hafi verið sú leið,
sem Oi. Th. tók.
Nú eru að vísu til menn, og
þeir /ekki allfáir, sem halda því
fram, að þetta hafi ekki verið
eina færa leiðin. Stj arnan í
austri hafi ekki verið óbrigðull
vegvísir, og þessum mönnum
flýgur jafnvel í hug, að Ól. Th.
hafi jafnvel kunnað að raskast
eitthvað lítils háttar við sína
miklu kollsteypu. Ekki vil ég spá
neinu um það, hvort Ól. Th.
kann að ná sér aftur á strik með
að halda „ágætar ræður“ að
dómi ísafoldar og þeirra manna,
sem við hana fást. En ekki finnst
mér fall hans fararheill.
Úti í Noregi standa um þessar
mundir yfir réttarhöld yfir
Undirbúningi að byggingu
veglegs útvarpshúss, sem lengi
hefir verið fyrirhugað, er nú svo
langt komið, að horfur eru á,
að byggingarframkvæmdir geti
hafizt næsta vor. í byggingar-
sjóði, sem safnazt hefir á und-
anförnum árum, eru nú 1 yz milj.
króna, en ætiast er til að út-
varpið sjálft standi straum af
byggingarkostnaðinum.
í tilkynningu, sem blaðinu
hefir nýlega borizt frá mennta-
málaráðuneytinu, segir svo um
þetta mál.
Á sameiginlegum fundi
menntamálaráðherra og bygg-
ingarnefndar útvarpshúss 30.
ágúst 1945 var lagt fram uppkast
að frumteikningu útvarpshúss
(um 38.000 teningsmetrar að
stærð), sem William Lescaze,
húsameistari í New York hafði
teiknað'.
Fundurinn ályktaði:
a) að fallast í höfuðdráttum
á uppkast að frumteikningu út-
varpshúss, sem fyrir liggur, enda
náist dlamkomulag við stjóirn
íþróttavallarins um það, að hún
eftirláti sneið af norðvestur-
horni vallarins, 25 metra á hvorn
veg.
b) að fela Wm. Lescaze að
fullgera frumteikningu af hús-
inu samkv. tölulið 5. í sameigin-
legri álitsgerð húsameistarans
og sendimanna Ríkisútvarpsins,
dags. 10. ágúst 1945. ,
c) að óska að húsameistarinn
geri bráðabirgða útlitsteikningu
að fyrirhuguðu framtíðarhúsi á
lóðinni, þannig að heildarsvipur
fáist á byggingarsaipstæðuna.
Ráðuneytið hefir fallist á að
slík útvarpsbygging verði reist
nú og framkvæmdir hafnar að
undirbúningi loknum, væntan-
lega snemma á næsta vori.
Er þess vænzt að þetta verði
ein sérkennilegasta' og vegleg-
manni, sem þar var kominn til
mikilla valda. Á hann eru born-
ar miklar og margar sakir.
Stundum verður manni þessum
ógreitt um svör, eins og Ól. Th.
Stundum verður hánn hávær
og brýnir röddina eins og Ól. Th.,
og allt, sem hann er sakaður um,
kveðst hann hafa gert fyrir land
sitt og þjóð — eins og Ól. Th.
Norski Jón Pá. þessa ójgæfusama
manns hefir látið lítið á sér
bera enn sem komið er. Hann
er ef til vill ekki eins óskeikull
og Jón Pá. hinn íslepzki — eða
ekki eins mikill málœðismaður.
Finnst ykkur þessum mönnum
svipa saman, þeim íslenzka og
norska? Það eru ekki nærri allir
sem vilja vinna svona verk fyrir
land sitt — og þjóð —. En þeirra
verk bíða nú dóms, hvort á sinn
h£tt. Dómurinn yfir Norðmann-
inum fellur án efa fljótlega.
Hinn á einnig sinn dóm í vænd-
um — það dómsatkvæði verður
greitt við kjörborðið. Sá dómur
verður vægari en dómurinn yfir
Norðmanninum, en þó án efa
sá dómur, er skýjaglópur í
stjórnmálum á skilið.
asta bygging landsins, og að
öllu leyti gerð samkvæmt nýj-
ustu tækni. Með byggingunni
verður séð fyrir húsnæðisþörf
Ríkisútvarpsins um langa fram-
tíð, en stofnunin á nú við mestu
þrengsli að búa, sem staðið hafa
henni mjög fyrir þrifum að und-
anförnu.
Útvarpsbyggingunni hefir ver-
ið ætluð lóð sunnan Hringbraut-
ar vestan íþróttavallarins og á
norðvesturhluta hans. Frum-
teikning byggingarinnar hefir
þó verið miðuð við það að skerða
ekki notagildi íþróttavallarins.
Gerir hún ráð fyrir að sú út-
varpsbygging, sem nú á að reisa,
feli eiginlega í sér tvö hús með
brú á milli. í því húsinu, sem nær
er Hringbraut, verða almennar
skrifstofur útvafpsins, frétta-
stofu viðtækj averzlun, viðgerð-
arstofa, viðgerðarsmiðja og ým-
islegt fleira. Þetta hús verður 5
hæðir.
í hinu húsinu, sem er mun
æfingasalir og éinn sjónvarps-'
salur, ennfremur tæknileg starf-
semi útvarpsins, skrifstofur út-
varpsráðs, tónlistardeild og
annað tilheyrandi framkvæmd
dagskrár. Einn útvarpssalurinn
er langstærstur og tekur 600
áheyrendur, hefir svið fyrir
stóra hljómsveit og fjölmennan
kór, og á salurinn að vera búinn
tækjum til kvikmyndasýninga.
Gert er ráð fyrir að einhvern-
tíma í framtíðinni verði reist
þriðja húsið . fyrir víðtækari
sjónvarpsstarfsemi og annað, er
ekki verður séð fyrir nú. Er þvi
húsi ætlaður staður á norðvest-
urhluta íþróttóvallarins.
Búist er við að Ríkisútvarpið
sjálft geti borið kostnaðinn við
bygginguna, bæði með byggg-
ingarsjóði sínum, sem er 1V2
miljón kr., og með lántöku, svo
og með árlegum tekjuafgangi
og tekjuöflun á annan hátt.
Islendingar á megin-
landi Evrópu
Nánari fregnir hafa nú borizt
frá Lúðvíg Guðmundssyni, skóla
stjóra, sem fór utan í sumar á
vegum Rauða Krossins til þess
að reyna að hafa upp á og að-
stoða, íslendinga er kynnu að
vera hjálparþurfi á meginlandi
álfunnar. Hefir Lúðvíg lokið ferð
sinni um Vestur- og Norður-
Þýzkaland og sent hingað upp-
lýsingar um 26 íslenzka einstak-
linga og fjölskyldur, er dvöldust
á þessu svæði. Hefir hann að-
stoðað sumt af þessu f ólki á ýms-
an hátt. Er skeyti barst var Lúð-
víg staddur i Kaupmannahöfn.
Var hann þá á förum þaðan til
Vínarborgar í því skyni að ná
sambandi við þá íslendinga, er
þar hafa dvalizt undanfarin ár.
Meðal farþega með Lagarfossi,
er hann kemur næst frá Dan-
mörku, verða 18 konur og börn,
sem Lúðvíg Guðmundsson hefir
leitað uppi í Þýzkalandi á veg-
um Rauða kross íslands og
hjálþað til Kaupmannahafnar.
Konurnar voru giftar þýzkum
mönnum.
Ólafur bóndí.
Tvö með pelann sinn
' i
Pélitískt glamur —
pólitískt getuleysi

v