Tíminn - 11.09.1945, Blaðsíða 5

68. blað
mh
t:
fflf, briðjndaglim 11. scpt. 1945
5
RITSTJÓRI: SIGRÍÐUR INGIMARSDÓTTIR
H ollustuhættir
Árni Árnason, héraðslæknir á Akranesi, hefir oft skrifað ýms-
ar hugvekjur um hollustuhætti og heilbrigða lifnaðarháttu í
blaðið „Akranes“. Hafa þessir þs^ttir læknisins verið mikið lesnir,
þar sem blaðið hefir komið. Tíminn leyfir sér hér að endur-
prenta kafla úr einni af ritgerðum læknisins, er birtist í „Akra-
nesi“ í sumar.
Þegar rætt er um hreinlæti og
sóðaskap, þá eru flestallir sam-
mála um það, að hreinlætið sé
hið rétta, en að sóðaskapur eigi
ekki að eiga sér stað. Þetta mun
vera sannfæring allflestra, en
þar er aftur misjafnt, hve vel
fólk gerir sér ástæðurnar ljósar
fyrir gildi hreinlætis og eins hitt,
hve hreinlætistilfinningin og
smekkurinn eru þroskuð. Það
er að sínu leyti líkt og um feg-
urðarsmekk, enda er ekki ólíkt
á komið. Hreinlætiskrafan er
fegurðarkrafa. Sóðaskapur vek-
ur óþægindatilfinningu, ógeð og
enda viðbjóð, þegar mikið kveð-
ur að. En hreinlætiskrafan er
líka heilbrigðis- og hollustuat-
riði. Það er ekki víst, að öllum sé
það jafn ljóst, og þeir eru meira
að segja til, eða hafa verið til
skamms tíma, sem draga það í
efa. Röksemd þeirra er sú, að
margir sóðar séu heilsuhraustir
og verði langlífir, og svo hafi
jafnan verið. Það er satt, en það
er ekki röksemd. Það er hættu-
legt að ~sigla, þar sem tundurdufl
eru í sjónum, en það flýtur á
meðan ekki sekkur, og slys verð-
ur ekki nema skipið rekist á
duflið. Strjálbýlið og einangrun-
in í sveitum hér á landi hefir
forðað fólki frá ýmsum þeim
hættum, sem miklu meir ber á
í þéttbýlinu. Þéttbýlið í borgum
og bæjum krefst meira hrein-
lætis, ekki sízt utan húss, til
þess að vernda heilsuna og að
ekki verði til verulegra óþæginda
og ósóma að öðru leyti. En ann-
ars þarf ekki lengi að leita að
dæmum því til sönnunar, að
sóðaskapur og trassaskapur hef-
ir valdið heilsutjóni hér á landi,
ekki síður í sveitum en við sjó.
Það þarf ekki annað en að nefná
sullaveikina og taugaveikina, að
ógleymdri berklaveikinni Tauga-
veiki og sullaveiki eru óþrifnað-
arsjúkdómar að því leyti, að
hreinlæti og hirðusemi miðar
mjög að því að draga úr þeim.
Það var ekki von á góðu um
þverrun sullaveikinnar, á meðan
hundarnir voru látnir sleikja
askana og þeir voru ekki þvegnir
á eftir. Sumt fólk lét sér nægja,
að blása í þá, — blása í kross, —
það var nóg. Það var nú þeirra
„sterilvask."
Það eru margir sjúkdómar og
kvillar, sem óþrifnaður heldur
við eða hjálpar til að breiða út.
Hér skulu nefnd þessi: Berkla-
veiki, taugaveiki, blóðkreppusótt,
útbrotataugaveiki eða dílasótt,
sullaveiki, barnsfararsótt, bólgur
og ígerðir, njálgur, lýs, kláði og
geitur. Þetta er stór, en ekki
fríður hópur. Berklaveikin er
það þjóðarmeinið, sem nú er
mest um rætt. Hún er að vísu
ekki óþrifnaðarsjúkdómur í
þrengri merkingu, en öllum er
nú orðið ijóst, hversu áríðandi
þrifnaður og varkárni er í þeim
sökum, og þó einkum þrifnaður
sjúklinganna sjálfra. Taugaveiki
og blóðkreppusótt berast með
matvælum og vatni. Allur ó-
þrifnaður getur því orðið'afleið-
ingaríkur 4 þeim efnum, ekki sízt
í meðferð á mjólk. Útbrota-
taugaveiki er skæð drepsótt, sem
berst með lús. Hún hefir ekki
borizt hingað til landsins enn,
sem betur fer. Sullaveikin stend-
ur í beinu sambandi við þrifnað
og umhirðu. Ef þess væri gætt
í öllum sláturhúsum og við allar
heimaslátranir, að enginn hund-
ur næði í neinn sull, þá myndi
sullaveikin hverfa, því að band-
ormarnir, sem lifa í þörmum
hundanna, myndu hverfa með
núlifandi hundakynslóð. Egg
bandormanna ganga niður af
hundunum, berast í menn og
valda sullaveiki. Það er satt að
segja ekki geðslegt að vita til
þess, að maður hafi étið ofan í
sig það, sem gengið hefir niður
af hundi. En það er fleira góð-
gæti, sem menn éta ofan í sig.
Njálgur er þannig til kominn í
manni, að egg hans berast ofan
í mann, en þau ganga niður af
þeim, sem orma þessa hefir. Það
er ekki geðslegt að vita til þess,
að maður hafi étið ofan í sig
það, sem gengið hefir niður af
öðrum manni, enda þótt það
sé í smáskömmtum. En góður
þrifnaður er mikil vörn. Menn
eiga að þvo sér um hendurnar
í hvert sinn, er þeir hafa gengið
örna sinna eða notað salernið.
Geitur eru nú orðið sjaldgæfar.
Þeim er að mestu útrýmt. Lús
og kláði eru svo alkunnir og
mikið umræddir óþrifakvillar, að
hér þarf ekki að minna á þá. Það
er vitanlega engin minnkun að
verða fyrir því, að fá þessa
kvilla. Allir geta orðið fyrir því,
að smitast af þeim. En það er
óvirðing og ómennfngarvottur
að hýsa þá, að losna'ekki við þá
svo fljótt sem unnt er, því að
það er hægt.
Hreinlæti utan húss er ekki
eingöngu menningarvottur, fall-
egt og skemmtilegt, heldur líka
nauðsynlegt, heilbrigðiskrafa, og
það því fremur sem þéttbýli er
meira. Um það eru líka gefnar
ákveðnar reglur og fyrirskipan-
ir.
Áfni Árnason.
Tónskáldafélag
Tónskáldafélag íslands var
stofnað i Reykjavik 25. júlí s. 1.
til þess að gæta hagsmuna tón-
skálda. Félagsmenn eru allir fé-
lagsmenn í „Bandalagi íslenzkra
listamanna.“ Stjórnina skipa:
Páll ísólfsson formaður, Hall-
grímur Helgason ritari, Helgi
Pálsson gjaldkeri, Jón Leifs var
kosinn varaformaður.
Stofnendur samþykktu með
öllum atkvæðum að senda
Menntamálaráði íslands svo-
hljóðandi bréf:
„Tónskáldafélag íslands leyfir
sér hér með að senda „Mennta-
málaráði íslands" lög félagsins,
ásamt nöfnum félagsmanna, og
vill um leið virðingarfyllst vekja
eftirtekt ráðsins á kjörum ís-
lenzkra tónskálda.
Fyrst er þess að geta, að laga-
vernd íslenzkra tónverka er,
bæði á íslandi og erlendis, ófull-
komnari en í flestum, ef ekki
öllum öðrum löndum, en mögu-
leikar til flutnings tónverka á
íslandi minni en annars staðar,
en gjöld fyrir flutning tónverka
eru aðaltekjur tónskálda. Erfið
tónverk færa erlendis jafnvel
þarlendum höfundum tiltölulega
litlar tekjur og þær venjulega
þeim mun minni, sem verkin
eru veigameiri. ■ Hæstu árslaun
tónskálda á íslandi hrökkva nú
tæplega til óhjákvæmilegrar af-
ritunar eins meiriháttar tón-
verks ásamt raddheftum, en til
flútnings þarf oft þegar í fyrsta
sinn alls konar fjölritun, þó að
ekki sé hugsáð um að prenta
verkin. Ef tillit er tekið til sölu-
möguleika skáldsagna, virðist
sízt viðeigandi, að tónskáldalaun
séu lægri en laun rithöfunda.
Þar sem laun leikara eru ekki
veitt af fé til bókmennta eða
rithöfunda, virðist heldur ekki
réttmætt að launum túlkandi
tónlistarmanna sé úthlutað af
sömu upphæð og til tónskálda.
„Tónskáldafélag íslands" leyf-
ir sér því að fara þess á leit, að
Menntamálaráðið ákveði við
næstu úthlutun sérstaka upp-
hæð til tónskálda eingöngu, og
aðra upphæð til afritunar, fjöl-
ritunar eða prentunar tónverka.
LARS HANSEN:
Fast þeir sóttu sjóirm
FRAMHALD
úr vasa sínum, tók úr henni tappann, setti hana á munn sér og
slokaði úr henni í löngum teygum, þar til hún var hér um bil
tóm. Þegar hann hafði náð andanum, hrópaði hann svo hátt, að
heyrðist lengst niður á Prestsbætur:
— Ég — ég drekk skál Kristófers Kalvaags. Hann er sá versti
sjóhundur og mesti sjógarpur, sem nokkurn tíma hefir stigið á
skipsfjöl. Ég drekk skál Kristófers Kalvaags og skútunnar hans.
Svo sötraði hann það, sem eftir var í þeirri svörtu.
„Noregur“ var búinn að liggja heila viku á Símavogi. Hann
Kristófer hafði gengið á fund kaupmannanna og spurzt fyrir
um kaup á veiðarfærum gegn skilvísri greiðslu síðar. En hann
var ekki fyrr búin nað nefna slíkt en spurningar dundu yfir
hann: tyvar hann ætti heima, hvers vegna hann hefði ekki kéypt
veiðarfæri i Tromsö og þar fram eftir götunuin. Og alltaf end-
aði þetta á einn og sama veg: Hann Kristófer sagði þeim öllum
að fara beinustu leið til fjandans með allt sitt hyski og hafur-
task.
Hann var i versta skapi, þegar hann kom til íélaga sinna, og
þeir Lúlli og Nikki forðuðust báðir að yrða á hann. Þess þurfti
ekki heldur við — hann Kristófer bar það utan á sér, hvað gerzt
hafði. Og þegar hann kom um borð eitt kvöldið, gekk hann beint
að borðstokknum i stað þess að fara niður í káetuna, losaði
fyrst klófalinn og síðan pikkfalinn og byrjaði loks að draga upp
stórseglið.
Hásetarnir hímdu niður i káetunni, er hann Kristófer kom, og
þeir vissu ekki fyrr til en byrjað var að vinda upp segl.
— Sjáið þið bara til, piltar, sagði þá Nikki á Bakkanum. Nú
á að létta. Mér þætti gaman að vita, hvert karlinn hugsar sér
nú að fara.
Þeir stóðu upp, allir þrír, og um leið og Lúlli steig á neðstu
stigarimina, sagði hann:
— Við sjáum auðvitað í hvaða átt hann stefnir, en það er
sennilega bezt að spyrja hann ekki í þaula, því að þið getið í-
myndað ykkur, hvernig skapi hann muni vera í.
Öll segl voru undin að húni og akkerið dregið upp, en eng-
inn mælti orð frá vörum. Svo rann „Noregur" hægt og tígulega
út víkina. Það var dimmt yfir, en bezta veður að öðru leyti, og
áður en birta tók af degi, var „Noregur" kominn langt út á
Vestfjörð.
En meðan á þessu ferðalagi stóð hafði hann Kristófer jafnað
sig. og var nú orðinn eins og hver annar dugandi skipstjóri, sem
kemst á sjó eftir leiðinlega landlegu.
Það höfðu borizt fréttir um fiskigöngu, og það var sú frétt,
er hafði ært Kristófer. Það var ekkert tilhlökkunarefni að liggja
línulaus í höfn og horfa á hverja skútuna af annarri koma með
afla utan af miðunum og heyra alla tala um vaxandi fiski-
gengd og mokafla.
Og ekki nóg með það: Til þess að gera smán Kristófers og
þeirra á „Noregi“ ennþá meiri, hafði fiskverðið hsekkað, jafn-
framt því sem veiði glæddist, þvert ofan i öll líkindi og öll lög-
mál, sem sögðu, að því betri sam aflabrögðin væru, þeim mun
lægra yrði fiskverðið.
Þór stóð við stýrið. Kristófer, Lúlli og Nikki sátu niðri i ká-
etunni, en jafnvel rjúkandi kaffið gat ekki losað um málbandið
á þeim í þetta skipti. Loks rauf Kristófer þögnina og sa^gði ein-
mitt það, sem hinum bjó í brjósti:
— Nú er svo góður afli, að við hefðum getað borgað öll veiðar-
færin eftir þrjá róðra, ef bölvaðir kaupmennirnir hefðu ekki
allir neitað mér um lán.
— Ja, þvílík eymd, Drottinn minn, sagði þá Lúlli: Að vera
komnir i verstöðina og verða svo að liggja við akkeri og geta ekk-
ert fiskað .... geta ekki krækt i einn einasta eyri, þegar allir
aðrir moka peningum á land.
Þannig rausaði hann lengi, og því lengur sem hann hélt áfram,
þeim mun háværari og stórorðari varð hann, og þegar hann
hafði loks hreytt út úr sér síðustu setningunni, var hann orðinn
svo reiiAr yfir þessu ranglæti, að hann þreif skinnhúfuna sína
og leit hatursfullu augnaráði á hann Kristófer, rétt eins og hon-
um hefði dottið í hug að reka hnefann I andlitið á honum um
leið og hann strunsaði framhjá og upp á þilfarið. Þegar hann
kom upp, gekk hann beint að stýrinu og sagði við Þór: _
— Ég skal sjá um stýrið og skútufjandann, ef þú vilt fara
niður í káetuna og spyrja þennan frænda þinn, hvort hann hafi
ætlað sér að útvega okkur veiðarfæri í bráð.
„Noregur" hjakkaðist áfram i útsunnangjólunni og nálgaðist
Moldeyri. Ljós lagði úr gluggunum á verbúðunum í Skjald-
veri. Þau blöstu rétt við honum Kristófer, þegar hann kom upp
úr káetunni og gekk aftur þilfarið til Lúlla, sem nú var að enda
sinn varðtíma.
Það var eitthvað í aðsigi, það fann bæði Kristófer, er hafði
fengið óþvegna kveðju með Þór, og Lúlli, sem hafði sent þá
kveðju.
Þess vegna tók hann Kristófer þegjandi við stýrinu, sem þó var
ekki siður. Og hann Lúlli stóð kyrr, sem ekki var heldur siður,
og horfði framan í Kristófer. Hann var magur og fölur og togin-
leitur, augun blá og skær og horfðu án afláts út yfir Vestfjörð-
inn. Það var byrjað að gefa dálítið á og aldan vaxandi. Menn-
irnir horfðust í augu í fáeinar sekúndur. Svo' tosaði hann Lúlli
af sér gaddfreðinn sjóvettlinginn, rétti honum Kristófer höndina
og sagði:
— Gleymdu þvi, Kristófer, sem ég sagði 1 bræði minni, þegar
ég fór upp úr káetunni, og gleymdu líka kveðjunni, sem ég lét
hann Þór bera þér.
Kristófer tók í höndina á Lúlla og svaraði:
— O-o, ekkert mas, Lúlli. Farðu nú niður i káetuna og fáðu þér
heitan kaffisopa, því að það getur svo farið, að hann kuli bráðum,
ANNA ERSLEV:
Fangi konungsins
(Saga frá dögum Loðviks XI. Frakkakonungs).
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
Síðan skildu þeir og lögðust til hvíldar á ný, en Georg
var svo ofsa glaður, að hann gat ekki sofnað nærri strax.
Hann var ekki lengur einn! Hann hafði eignazt tvo
vini, tvo þjáningabræður.
Nú yrði biðin ekki eins leið og löng. Flóttavonin styrkt-
ist, því að nú voru þeir orðnir þrír, sem hjálpuðust að.
VH.
FLÓTTINN.
Nokkrir langir dagar liðu. Þá gerði Georg óvænta upp-
götvun. Hann var lengi búinn að tala um að taka ærlega
til í eldhúsi sínu, þ. e. hann ætlaði að þrífa potta og
pönnur og hreinsa til í ruslahrúgunni í horninu.
í þessu augnamiði hafði hann látið ræningjana færa
sér sand. Dag einn, þegar höf ðinginn var úti með helming
liðsmanna sinna, hóf hann starfið.
Báðir piltarnir hjálpuðu honum. Hinrik hafði í fyrstu
álitið sig hafinn yfir hússtörf, en brátt komst hann að
raun um, að vinnan er bezta lyf við leiðindum
Þeir Berthold stóðu því með sinn skaftpottinn hvor
og nudduðu þá í gríð og erg ,en Georg stóð á hausnum,
eins og sagt er, í ruslabyngnum í hominu.
Skyndilega hrökk hann við. Hann fann djúpa, lokaða
krukku falda imdir litlum þvottabaia, sem lá þar á hvolfi.
Þessa krukku þekkti hann á augabragði. Höfðinginn
hafði hellt úr henni í bikarinn kvöldið góða. En gat
verið, að hann hefði ekki tæmt hana? Var það hugs-
anlegt, að hann hefði aðeins hellt dáhtlu úr henni í vín-
ið. Georg tók lokið af fullur eftirvæntingar, Jú, mikið
rétt. Krukkan var ennþá hálf. Hann þekkti krukkuna
vel, þó að hann hefði ekki«vitað þá um kvöldið^að í henni
væri svefnlyf. Hann bragðaði á því og fann þá aftur
ramma bragðið, sem verið hafði af víninu. í þetta skipti
var það aðeins .tíu sinnum rammara. Augljóst var, að
i krukkunni var geymt ópíum eða eitthvert svæfandi lyf.
Hann brann í skinninu af löngun eftir að segja vinum
sínum frá þessu, en þeir gátu aldrei hvíslast á nema
seinni hluta nætur, þegar fangaverðirnir sváfu.
Hann varð því að vinna upp á eigin spýtur. Hann leit
í kringum sig. Ræningjarnir, sem ekki voru í fylgd með
höfðingjanum, sátu við borðið og spiluðu teningaspil.
Þeir voru svo niðursokknir í spilið, að þeir gáfu Georg
engan gaum.
Hann benti því Berthold að koma til sín og hvíslaði:
„Stattu fyrir, svo að enginn sjái, hvað ég aðhefst.“
Berthold leit undrandi á hann, en hlýddi þó og stóð
þannig, að hann skyggði alveg á Georg.
Hann greip í skyndi tóma smáflösku og hellti svefn-
lyfinu á hana. Lét hann síðan í hana tappa og stakk
henni í barm sinn. Síðan fyllti hann krukkuna af víni
og lét mold út í til þess að það sýndist dekkra. Lét hann
síðan krukkuna á sinn stað. Þetta gekk eins og í sögu
og piltarnir horfðu forviða á Georg.
„Hvað ertu að gera?“ hvíslaði Hinrik, en Georg lagði
fingurinn á munninn og hvíslaði „Uss! Þið fáið að vita
það í kvöld.“ Litlu síðar kom höfðinginn og menn hans
aftur. Þeir voru ekki óvanir að koma heim um miðjan
dag, og Georg gat sér þess til, að þeir myndu hafa eitt-
iivað sérstakt í hyggju.
Höfðinginn skipaði Georg að byrja að steikja kjötið
tímanlega, svo að þeir gætu étið það áður en þeir færu
í næturleiðangur sinn: Ennfremur skipaði hann þeim
að baka nokkrar stórar eggjakökur, svo áð þeir gætu
riú einu sinni étið sig sadda..
Þá vissi Georg, hvers vænta mátti.
Nú urðu þeir að vera vel á verði, en hvernig átti hann
að framkvæma það, sem hann hafði hugsað sér?
Hann reyndi hvað eftir annað að nálgast hina fang-
ana en það var eins og höfðingjann grunaði, að hann
ætlaði að aðvara þá.
Hann kallaði í sífellu á Georg, og dagurinn leið án
þess að hann gæti gert Hinriki og Berthold aðvart um
fyrirætlun sína.
Einu sinni skipaði höfðinginn Georg að fara út í eitt
horn hellisins og inna þar verk af hendi, en gekk sjálfur
að eldstæðinu og tók að róta þar í ruslinu.
Georg brosti í kampinn og tautaði með sjálfum sér:
„Já, já, minn góði herra! Ertu nú að leita að svefnlyf-
inu? Ég vona, að þú finnir það á sínum stað!“ Hann
k faði hamingjuna fyrir það, að honum hafði hugkvæmst
að hella skaðlausu víni í krukkuna. — Litlu síðar sá