Tíminn - 12.10.1945, Side 4

4
TÓBIXX. föstMdagÍMM 12. okt. 1945
77. blað>
Andsvarlesanda
Illa gengur Jóni bónda Pálma-
syni á Akri að skilja — jafnvel
sín eigin skrif.
Hinn 23. ágúst lætur hann
ísafold spyrjast fyrir um
þrennt:
1. Hvort Páll Zóphóníasson
hafi ekki verið upphafsmaður
áð innflutningi karakúlfj.ár.
2. Hvort Hannes heitinn Jóns-
son dýralæknir hafi ekki ver-
ið Framsóknarmaður.
3. Hvort Framsóknarflokkur-
inn hafi ekki haft meiri hluta
á Alþingi 1931.
Verði svörin jákvæð, telur
hann sig hreinþveginn af öll-
um „klessum“.
Vel get ég gef’t það Jóni
Pálmasyni til þægðar að svara
öllum þessum atriðum játandi.
En bletturinn, þ. e. níðrögur-
inn, verður samt sem áður ekki
af öllu þessu þvaðri skafinn.
Svo skilningsgóður ætti a. m. k.
sérhver stjórnmálablaðsritstjóri
að vera.
Þegar ég í Tímanum 14. ágúst,
endurprenta orðréttan kafla úr
svargrein hans til Bernharðs
alþingismanns Stefánssonar,
svo hann og aðrir íhugi nánar,
hvað þar er skráð í rökræðum
um einræðistón og áttavillur,
ennfremur til að sýna hvern
góðhug ritstjórinn hefir til
Framsóknarmanna, og hversu
innskotið um karakúlféð kemur
þar inn í röksemdafærsluna
eins og fjandinn úr sauðarleég
— þá segist Jón „ekkert hafa
við það að athuga.“ En þegar
fara á ,.að spinna lopann“, það
er, rekja hugsanaferilinn, sem
á bak við orðin felast, virðist
honum falla það * miður vel.
Hann krefst þess m. ö. o., að
lesendurnir „éti þetta alveg eins
hrátt“ eins og strákurinn sagð-
ist gera, sem vantaði tennurn-
ar. Og í því augnamiði er ómetið
látið „á þrykk út ganga.“ —
. Þegar menn eru dæmdir sek-
ir eða sýknir, mun vandlátur
dómarisfyrst og ‘fremst gaum-
gæfa hverjar hvatir lágu til
grundvallar athöfninni eða verk
inu, sem drýgt er.
Nú er J. P. hér ekki vandari
að virðingu sinni en það, að
hann hefir Leitis-Gróu-hátt á
frásögn sinni. Kostir karakúl-
fjár eru einbert „bull,“ segir
hann. Afrek þeirra, er að inn-
flutningi þess stóðu, er ein-
faldlega það, að vera frum-
kvöðlar að mæðiyeikinni. Rétt
eins og annað hefði ekki fyrir
þeim vakað. „Sök þeirra er fyrir
löngu sönnuð að fullu.“ Fjárans
þokkalegt ritstjórarabb að
tarna!
Fjöldi lesenda hneykslast á
svona hjali. Og þar sem ég er
einn af kaupendum ísafoldar
og Varðar, varð ég að tjá Jóni,
að hann hefði ofboðið umburð-
arlyndi mínu — einvörðungu
það og ekkert annað.
Það mun enginn óhlutdrægur
maður trúa því, hversu oft sem
Jón Pálma^on endurtekur það,
að tilgangur þeirra manna,
Framsóknar- og Sjálfstæðis-
manna, sem að þessum kynbóta-
tilraunum stóðu, hafi verið sá,
að flytja inn mæðiveiki.
Þetta er þó ótvírætt látið* í
veðri vaka. Því. annars gætu
Framsóknarmenn ekki borið
„ábyrgðina á Öllum þeim afleið-
ingum“ né „Sjálfstæðisflokkur-
inn afstýrt voðanum,“ nema
hvorir tveggja hefðu séð fyrir-
fram, þegar lögin voru sett, hvað.
af þeim leiddi.
Svona er málið reifað. Og svo
langt er seilzt um hurð til loku,
að heimildabrenglun þarf til að
raða Framsóknarflokknum ann-
ars vegar, en Sjálfstæðisílokkn-
um óskiptum hins vegar. Út frá
þeim forsendum eru svo Fram-
sóknarmenn dæmdir landráða-
menn, en Sjálfstæðismenn
skortir þá ekkert annað en vald-
ið!
Vægilegt verður það orðbragð
að teljast, sem kallar svona
hugsanir „klíning." Og óafmáan-
lega situr hann fastur á þeim,
sem býr haiin til. —
Til þess að umrædd viðhorf
skýrist, mætti taka mýmörg at-
vik úr sögu landsins, sem þessu
eru hliðstæð.
Hvað skeður t. d. eftir miðja
19. öld? Landsmenn fluttu þá
inn hrúta frá Spáni til þess að
beé'ta ull á íslenzku sauðfé. Eða
jer það líka „bull,“ að Merinófé
hafi ullargæði?
Fjárkláðinn fylgdi þeirri ráð-
stöfun, eins og kunnugt er.
Þegar frá þessu er skýrt í
kennslubókum í sögu, er megin-
áherzla lögð á afrek Jóns forseta
Sigurðssonar í því að lækna
sauðféð, ráða niðurlögum veik-
innar, þrátt fyrir mikinn andbyr
og svæsnar árásir.
Ef fylgja ætti kenningum Jóns
Pálmasonar mætti sleppa þessu
eða snúa þvi alveg við, þ.
leggja áherzlu á að höndla
.„upphafsmanninn“ að innflutn-
ingnum og rægja hann, jafnvel
þótt allir vissu, að honum hefði
gengið gott eitt til, og sá, sem
það gerði, hefði sýnt mikið
framtak og þvegið hendur sínar
af öllu saurugu.
Slíkar kennsluaðferðir eru
ekki enn löggiltar í ríkisútgáf-
um skólabóka, hvað sem síðar
kann að ske. Og óneitanlega
kennir þarna keims af rann-
sóknum á svonefndum stríðs-
glæpamönnum nútímans.
Nú er það svo, að sama gildir
um athafnir aðrar, hugsjónir og
stefnur.
Sagan geymir þá atburði og
leggur dóm sinn á þá, eins og
þennan, sem hér er til umræðu.
Katólska kirkjan og biskupa-
vald hennar leið undir lok hér á
landi um .dg eftir miðja 16. öld,
en í stað þess hélt hið danska
Bessastaðavald, með siðaskipt-
unum, innreið sína.
Næsta fljótfærnisleg og röng
mundi sú ályktun reynast, að
saka Gissur Einarsson í Skál-
holti, fyrsta biskup í lútherskum
sið, um allar þær óheillir, er
stuðningur konungsvaldsins við
kirkjuna hafði, bæði fyrir land
og lýð.
Til þess að sjá það fyrir, þurfti
Gissur að vera búinn spámanns-
hæfileikum, og er þeirra eiginda
fremur annars staðar að leita
en hjá eldheitum áhuga- og
hugsjónamönnum. Það er því
öðru nær en sök Gissurar „sé
sönnuð að fullu.“
Þegar Flosi Þórðarson reið til
Alþingis forðum eftir víg Hösk-
ulds Hvítanesgoða og kom við
hjá frænku sinni, Hildigunni,
á leiðinni, og hún steypti yfir
Flosa skikkjunni, sem hann
hafði gefið Höskuldi og Hildi-
gunnur geymt í kistu sinni
síðan Höskuldur var veginn —
þegar Hildigunnur lætur sér
ekkert minna lynda en mann-
hefndir og orsakar það, að
frændi hennar sættist ekki á
víg Höskulds á þinginu, þá gætu
menn freistazt til að álykta, a5
hún sé frumkvöðúll að brennu
Njáls og allra sona, hans, og
allra mannvíganna, er af brenn-
unni leiddi að auki. En hvernig
kveður Grímur Thomsen? Og
hvað segir Njála sjálf, heil-
steyptasta listaverkið, sem við
eigum í bókmenntunum? Hvern-
ig endar hún? Hún endar svo
meistaralega, að Kári Sölmund-
arson, aðalmálsvari brennu-
manna á vopnaþingum og aðal-
hefnandi eftirmálanna, verður
seinni maður Hildigunnar
Starkaðsdóttur. Mundi Kári
Sölmundarson nokkurn tíma
hafa gleymt því, ef sá dómur
hefði með réttu verið kveðinn
upp yfir Hildigunni, að hún ætti
Mikið skal tiB
mikils vinna
Landbúnaðarráðherranum
hefir þótt liggja mikið við, er
hann útilokaði bændastéttina
frá því að velja fulltrúa í verð-
lagsnefnd landbúnaðarafurða.
Hann rýkur til bg setur bráða-
birgðalög um búnaðarráð, sem
hann kallar, og tilnefnir alla
mennina sjálfur — 25 að tölu,
sennilega þó með aðstoð Brynj-
ólfs -Bjarnasonar og annarra
„bændav.ina“ Kommúnista-
flokksins.
Hvað rak Pétur Magnússon út
í þetta dæmalausa einræðis-
brölt? Sennilega hefir hann
óttast, að þungt yrði undir fæti
að koma málinu fram í þinginu
þar sem hægt var að koma
gagnrökum við og því talið ó-
hjákvæmilegt að flaustra mál-
inu í gegn með bráðabirgða-
lögum í von um að þau fengju
frekar að halda sér. Samkomu-
dagur þingsins var mjög um-
deildur, því allir máttu vita, að
fyrir 15. september þurfti eitt-
hvað að gera í verðlagsmálum
landbúnaðarins. Þess vegna
barðist Framsóknarflokkurinn
fyrir því, að þing kæmi saman
igánuöi fyrr með sérstöku tilliti
til verðlagsmálanna.
Stjórnarflokkarnir lögðu hins
vegar ofurkapp á að kóma þeirri
tillögu fyrir kattarnef, til þess
að geta sýnt bændum ofbeldis-
fulla lítilsvirðingu með því að
taka óumdeilanlegan og óskor-
aðan rétt þeirra í sínar hendur.
Allt átti að líta sakleysislega út
og reynt að telja bændum trú
um, að rétturinn sé í þeirra
höndum. Sá væri aðeins mun-
urinn, að stjórnin hefði örlítið
betur vit á að velja menn í land-
búnaðarráð en bændurnir, sem
kannske færu að velja menn
pólitískt, en slíkt stæði alls ekki
til hjá stjórninnl.
Þá hefði stofnun stéttarsam-
taka bænda, sem var í undir-
búningi, átt að geta firrt Pétur
Magnússon afglöpum þessum.
Því allir skyni bornir menn
hljóta að líta svo á, að sá fé-
lagsskapur . sé sjálfkjörinn til
þeirra starfa, sem Búnaðarráði
eru ætluð. En því var ekki fyrir
að fara með Pétur.
Það eru engin undur þótt
mótmæli bænda drífi að hvað-
anæva gegn lögum þessum. Nú
ríður okkur bændum á því að
vinna saman í eindrægni, þegar
fyrstu samtakaviðleitni okkar
er tékið á þennan hátt. Við
skulum ekki láta taka af okkur
skýlausan rétt, að minnsta kosti
ekki átakalaust. Það reynir
nokkuð á samtakavilja og sam-
takamátt bænda. Ég get ekki
sök á dauða Njáls og allra mága
Kára? Og engar liátreglur brýt-
ur höfundurinn, þvert á móti
vex hann að virðingu, aðdáun
og listræni.
Þetta er orðið lengra mál en
ég upprunalega ætlaði. Það er
mikill misskilningur, að ritstjór-
ar eigi allan rétt, en lesendur
engan. Enda fer ábyrgðin eftir
þfví. En væri'ég nokkurs megn-
ugur, mundi ég gefa íslenzkum
blaðaritstjórum það ráð að
sækja sér fyrirmyn'dir í gull-
aldarritin, lesa þau sér til sálu-
bótar og siðferðisþroska, í stað
þess að hella yfir lesendur út-
þynntri stjórnmálavellu feinni,
isem þeir sjálfir vita að er „dé-
skotans hrafnahrat handa hús-
göngurum og flökkukindum,“
eins og Matthías Jochumsson
leggur Jóni „svaða“ orð í munn
í Skuggasveini.
Hitt atriðið, að ég læt
nægja að skrifa öftustu stafina
í nafni mínu, skiptir engu máli,
Fullnægi ekki forvitni Jóns þar.
Læt nægja að taka fram, að
hvorki er ég „myrkramaður* á
borð við Gáin eða hinn fræga
Kengálu-rithðfund. Og hvorki
, hefi ég hingað til né ætla mér
hér eftir að hasla Jóni Pálma-
syni völl til einvígis í ritdeilum.
Mun hann því ekki þurfa á
nafni mínu að halda. Bar mig
aðeins upp undan því að þurfa
|að kaupa m'annníð mjög háu
verði.
Annars virðfst mér með öllu
óskiljanleg sú bænda.„leiðsögn“,
er Jón Pálmason hefir tekizt
á hendur síðan hann gerðist
ritstjóri og kemur fram í þeirri
siðbót, er hann boðar bændum
þessa lands með svona og svip-
líkum skrifum. Kenni ég þó
meira aðstæðum og umhverfi
um en innræti og kveð hann
góðfi kveðju.
—r —n.
trúað þvi, að bændur séu óstétt-
vísari en uðrir, þegar á reynír.
Og þótt bændúr hafi ekki borið
gæfu til að vinna saman sem
skyldi, geta þeir ekki látiri
gamlar væringar valda því, að
hagsmunum þeirra og virðingu
sé misboðið jafn hrapallega og
búnaðarráðsgerræðið er. Því
eigum við bændur að mótmæia
allir sem einn.
Fyrst ég stakk niður penna,
þá er bezt að ég spyrji þá sem
allt vita um ráðsmennsku stjórn
arinnar, hvernig fjáröflunar-
aðferðirnar verða í haust? Okk-
ur bændum leikur hugur á ao
vita, hvort hinn illræmdi veltu-
skattur á að gilda áfram eða
hvort aðrar leiðir eru fyrir-
hugaðar. "Úm sparnað er varla
að ræða hjá þessum herrum.
Alltaf þegar ég heyri minnst á
fjárlög og ríkisreikninga, þá
kemur mér Jón Pálmason í hug,
sá mikli sparnaðarmaður — óg
ætlaði að segja J. Pá. Ég vil
ekki vera með í því að ræna
hann þessu fallega nafni. Ég
vil lofa karlanganum að halda
þessari einu skrautfjöður og
vil ekki leggja hönd að því að
reita hana af honum og ættu
menn ekkj að vera að öfunda
hann af henni. Máske vonas*.
Jón eftir því að eitthvað uf
glæsileik gamla mannsins frá
Hjarðarholti fylgi sér og nafn-
inu inn í húsið við Austurvöll-
— Já, hvar hefir Jón annarr
verið á undanförnum þingum.
sá mikli sparnaðarmaður. Mig
minnir að fjárlögin hafi hækk-
að eitthvað lítillega og nefnd -
unum hafi heldur fjölgað og
þær kosti bara talsvert. Jór>
hefir vist talið þær lífsspursmál
fyrir þjóðina, þegar til kom,
annars hefði verið honum ao
mæta. Ég man það núna, að
hann Jón varð_ óður og upp-
vægur, þegar talað var um að
leggja peninga í áburðarverk-
smiðju og jarðræktarfram-
kvæmdir. Það er nú ekki að
spyrja að honum Jóni Pá. Sá
vill nú ekki láta henda pening-
unum í vafasöm fyrirtæki, þó
hann fallist á allar nefndirnar
og nýju embættin. Þrátt fyrír
|það mun ríkisstjórnin haí'a
1 talsverðan beyg af honum Jóni
Pá, sérstaklega í fjármálunum,
það megið þið reiða ykkur á.
Það er ekki alveg ónýtt að hafa
þannig bændur á þingi og ekki
spillir það neinu, þótt þeir séu
dálítið innundir hjá stjórnmni
á meðan hún er að skapai
Ólafur bóndi.
L VinnUS ötulleqa ft/rir
Tímnmn.
man sérstaklega eftir tveim
myndum í stofunni. Önnur var
af Hallormsstaðaskógi og Lagar-
fljóti. Á bökkum þess var Magn-
ús fæddur og leit því alltaf á sig
sem Austfirðing, þótt hann yfir-
gæ'fi ættland sitt 7 ára gamall.
Hin myndin var af fjallavatni
í Sviss eða Noregí og sást lítill
bátur á ferð eftir lygnum vatns-
fletinum. Einu sinni benti
Magnús mér á þá mynd og sagði:
„Þannig vona ég, að það verði,
þegar ég fæ að sigla.“ Ég skildi,
hvað hann átti við.
Nú er hann sigldur.
II.
J. Magnús Bjarnason fæddist
að Meðalnesi í Norður-Múlasýslu
24. maí 1867. Faðir hans var
Bjarni bóndi að Meðalnesi og
Fljótsbakka, Andrésson bónda í!
Hnefilsdal. Móðir Magnúsar var
Kristbjörg Magnúsdóttir frá
Birnufelli, er einnig var af aust-
firzkum bændaættum. Fluttu
þau til Ameríku árið 1875 með
tvö börn sín og settust að í
Marklands-nýlendunni í Nova-
Skotia. jEins og kunnugt er, var
sú nýlenda allbrátt úr sögunni.
Landkostir reyndust þar rýrári
en búizt var við. En þarna á
„Elgsheiðunum" __ lifði Magnús
unglingsár sín. f manntali, sem
gert var í nýlendunni árið 1878,
eru þau Bjarni og Kristbj. talin
búandi í Hlíðarhúsum. Eru þau
hjónin 46 ára, Magnús 12 ára,
en Anna Málfríður systir hans
4 ára. Ekki veit ég með vissu,
hvert þau fluttu síðar, er þau
yfirgáfu Nova-Skotia, né heldur,
hve lengi Magnús naut samvista
við foreldra sína. Þó hygg ég,
að hann hafi meira hlotið frá
móður sinni en föður. Var Krist-
björg móðir haifc talin sérstök
gáfukona. Kunni hún fingrarím
og skrifaði almanök fyrir sveit-
unga sína. í bæjavísum Höllu
Jónsdóttur er þessi vísa kveðin
upi hjónin í Hlíðarhúsum:
Bjarni Hlíðarhúsum á
hlýtur störfin reyna;
en Kristbjörg gáfuð, greinast má,
grundin eðalsteina.
Var henni lýst þannig, að hún
hafi verið „ljúf i viðmóti, fá-
skiptin um annarra hag, við-
kvæm í lund, djúpt hugsandi,
listhneigð og fróðleiksgjörn.“
Einu sinni man ég, að Magnús
minntist mildi móður sinnar.
Barn hellti kaffi ofan í dúk að
honum ásjáandi. En hann bað
þá, sem við voru, að snupra ekki
barnið. Slíkt hefði móðir sín
várast, því að hún vildi ekki
bæta á sársauka barnsins, er
það fyndi sjálft, að því hefði
orðið á. Magnús var barnakenn-
ari mestan hluta ævinnar, með7
an heilsan leyfði, og fannst mér
í öllu, að uppeldiskenningar
hans hefðu mótazt meira af
bernskuheimilinu en þeim
barnaskóla, sem haldið var uppi
í Marklandsnýlendunni. Þó var
Magnús ávallt þakklátur fyrir
þá uppfræðslu, sem hann fékk
í þeim skóla. Kennarinn var
skozkur, harður og refsingasam-
ur, en góður lærdómsmaður.
Ungur mun Magnús hafa far-
ið að fást við skáldskap. Fyrsta
bókin hans kemur út, þegar
hann er 25 ára. Voru það „Sög-
ur og kvæði“ CWinnipeg 1892).
Fjórum árum seinna komu
„Ljóðmæli" (útg. á ísaf. 1898).
Eftir það virðist hann snúa að
mestu baki við ljóðagerð, enda
mun honum á efri árum hafa
fundizt sá þáttur skáldskapar
síns veigalítill. Þó urðu stim
kvæði hans landfleyg og lærð
utarr að af fjölda manna, svo
sem kvæðið um litlu stúlkuna
ljúfu. Og í ljóðum sínum um
Grím frá Grund og ísl. sögunar-
karl í Vesturheimi hefir hann
túlkað tilfinningar þeirra vest-
urfara, sem brugðust vonir sín-
ar og varð einstæðingsskapur-
inn enn sárari. sökum þess, að
þeir voru útlagar.
Fyrsta skáldsagan, Eiríkur
Hansson, kemur út kringum alda
mótin (Kh. og Ak. 1899—1903),
Brazilíufararnir 1905 og 1908 i
Winnipeg og Rvík (og nú aftur
1944). í Rauðárdalnum kom
í tímaritinu „Syrpu“ og nú sér-
stök á Akureyri 1942. Eru þá
taldar hinar lengri sögur Magn-
úsar, nema barnabókin „Karl
litli“ (Rvík 1935), en sú bók er
fyrir ýmsra hluta sakir ein af
beztu bókum hans. Hún er tákn-
ræn lýsing mannlífsins og sýnir
mikið hugmyndaflug, hnittni og
gamansemi, og loks þennan ein-
faldleik hjartans, sem Magnús
átti í svo ríkum mæli. — Ann-
ars er það eitt af einkennum
Magnúsar, að hann hefir ríkt
ímyndunarafl og hefir gaman
af að láta lesendur sína glíma
við gátur, líkt og í leynilögreglu-
sögum. í sögunni um Eirík Hans
son er brugðið upp merkum og
glöggum nryndum úr lífi frum>
byggjanna á Mooselandsháls-
um. Eitt er það þó sérstak-
lega, sem Magnúsi er einkar
hugleikið, og að því efni
kemur hann aftur og aftur. Það
er hinn nýkomni íslgndingur,
andspænis margbrotnu og dul-
arfullum mannheimi nýrrar
heimsálfu. f nýju og ókunnu
þjóðlífi er landinn settur í mikl-
ar mannraunir. Hann er þar
fát^ekur að fé og ankannalegur
í útliti. En hann á í æðum sín-
um víkingablóð, arf frá konung-
legum forfeðrum; seigla og þol-
gæði hefir áunnizt honum í bar-
áttu við eld og ísa. íslendingur-
inn þarf ekki að fyrirverða sig.
Og enginn þarf a.ö fyrirverða
sig fyrir íslending. Þó kom ©ft
fyrir, að lantiinn fór í felur. Ég
man, með hve innilegri gremju
og fyrirlitningu Jóh. Magnús
Bjarnason talaði um íslenzka
spjátrunga í Winnipeg, fyrr á
árum, sem aldrei ‘vildu fara
annað en hliðargötur með
frændur sína utan af lands-
byggðinni. Móti slíkum hugsun-
arhætti sagðist hann hafa viljað
vinna. Ef Íslendingar hefðu ekki
trú á gildi sjálfs sín, hefðu þeir
verið dauðadæmdir menn. Þess
vegna ber mikið á því í sögum
Magnúsar, að landinn heyi bar-
áttu við aðrar þjóðir, komizt til
jafns við þær og hafi betur. Þó
sagði Magnús einu sinni við mig
— og hló um leið —- að hann léti
Skotann aldrei bíða lægra hlut
fyrir íslendingi. Það. stafaði af
éamalli vináttu ýið .Skotana, frá
nábýlisárunum í Nova-Skotia.
En — íslendingarnir urðu ekki
allir nafnkunnir afreksmenn
fyrir vestan haf. Það var ekki
alveg út í bláinn, að menn ótt-
uðust þjóðahafið margumtal-
aða, sem sogaði þá i sig, Sumir
týndust, hurfu. Örlög þeirra
urðu dularfull. Hvað skildu
þessir menn eftir? Með sínu
venjulega hugarflugi getur J.
Magnús Bjarnason í eyðurnar.
Er það aðallega í smásögunum,
sem hann tekur þetta efni til
meðferðapí Ekki hygg ég þó, að
hann styðjist yfirleitt við sann-
ar frásagnir. Þó eru sögurnar
skrifaðar með þeim blæ, að les-
andinn lítur álveg ósjálfrátt á
þær sem sannar sqgúr. Tvö smá-
sagnasöfn komu út eftir Magn-
ús, „Vornætur & Elgsheiðum”
(Rvik 1910) og „Haustkvöld við
hafið“ (Rvík 1928). En mikið
af smásögúnum hefir birzt í
„Tímariti Þjóðræknisfélagsins“
og í Winnipegblöðunum.
Ekki hafa nein leikrit eftir J.
Magnús Bjarnason verið prent-
uð. Hann skrifaði fáein leikrit,
en þau voru víst aldrei gerð í
þeim tilgangi að láta þau fara
út fyrir byggðarlagiö. Þegar
Magnús var ungpr barnakenn-
ari í einni af nýlendum íslend-
inga skrifaði hann nokkur leik-
rit fyrir sveitunga sína. Konan
hans var þó sú eina, sem vissi,
að þau voru eftir hann. En þau
létu sem leikirnir væru eftir
rússneskan mapn, og Magntós
væri aðeins þýðandi. Ekki man
ég höfundarnafnið r^lssneska.
Leikirnir voru síðan "eéfðir og
leiknir við hin frumstæðustu
skilyrði, og Guðrún Hjörleifs-
dóttir mun hafa gengið rösklega
fram í því, 'ásamt fleiri, að
útbúa gervi og búninga. Eitt
leikrit eftir Magnús mun hafa
verið sýnt vestur á Kyrrahafs-
strönd, jneð réttu höfundarnafni
Sennilega er lítið" eða ekkert til
nú af þessum gömlu léikritum.
Tel ég líklegást, að höfundurinn
hafi gefið þau eldinum.
J. Magnús Bjarnason er hér
á landi kunnastur fyrir sögur
sínar. En mér kæmi engan veg-
inn á óvart, þótt seinni tímar
teldu honum mest til gildis tvær
tegundir bókmenntastarfa, sem
ég hefi enn ekki minnzt á. Á
ég þar annars vegar við ævin-
týrin (fabulae) og hins vegar
sögúritun. Ævintýrin eru stutt,
falleg og skáldlega samin. Mörg
þeirra hafa komið í tímaritum
vestan hafs, en allálitlegt safn
er til óprentaö. Væri gaman að
sjá þessi ævintýri gefin út með
fallegum myndum. — Um sögu-
ritun Magnúsar hefir yfirleitt
ekki annað verið kunnugt al-
menningi, en nokkrar minning-
argreinar um menn, er hann
þekkti.vel. Eru þær fjörlega rit-
aðar og með persónulegri blæ,
en slíkar greinar eru oftast nær.
En um margra ára skeið ritaði
Magnús dagbók. Úr dagbókinri
vann hann ýafnframt mikið rit
um menn og málefni samtíðar
sinnar, með það fyrir auguni,
að það yrði gefið út eftir sinn
dag. í þann leyndardóm fengu
engir að skyggnast, nema ef
vera kynni, að einri eða tveir
af allra nánustu vinum hans
hafi fengið að sjá eitthvað brot
af handritinu. En tvær megin-
reglur sagðist Magnús hafa við
samningu ritsins. Önnur er sú,
að segja aðeins það, sem hann
væri alveg viss um, að væri satt.
Hin sú, að segja aðeins gott eitt
urmalla. „Ef ég get ekki saet
eitthvað gott um einhvern
mann, þá þegi ég um hann,“
sagði Magnús, en bætti svo við
með sína góðlátlegu kýmni i
augunum: „En það er hægt að
segja eitthvað gott um alla.“
Dagbók Magnúsar verður því
sönnun þess, að mönnunum hafi
ekki verið alls varnað á þessum
glæfratímum tveggja heims-
styrjalda.'Þess er ég fullviss, að
þar fáum við glöggar og skýrar
myndir af mönnum og atburð-
um, er mikið koma við sögu
Vestur-íslendinga. Fyrir því tel
ég rit þetta til söguritunar.
III.
Jóh. Magnús Bjarnason var
vinsæll maður með afbrigðum.
Vissi ég til þess, að börn, sem
hann hafði kennt, sýndu honum
ævilanga tryggð. Nágranna og
vini áttu þau hjón, er létu sér
annt um þau, eins og um heim -
ilisfólk og vandamenn væri að
ræða. Magnús var líka einn
þeirra, sem óvenjulegu létt var
að sýna vináttu. Hugurinn var
ávallt opinn og tilfinningalífið
(Framhald á 7. síðuj