Tíminn - 30.10.1945, Page 4

4
TÍMIiMV. þriðjndagiim 30. okt. 1945
82. blað
Sendibréf til sveitamanns
/
Reykjavík, 16. okt. 1945.
Heill og sæll!
Alltaf þokumst við fram til
meiri hagsældar og menningar.
Nýsköpuninni fleygir fram og
umskapar dag frá degi hagrænt
umhverfi okkar, undir merki S.
Árnason & Co. Jóhann Þ. Jósefs-
son flutti eina af fjallræðum
hins nýja boðskapar af He'ima-
kletti .í gærkveldi. Útvarpstil-
kynningin um þennan atburð
var kristilega látlaus; aðeins
„stjórnmálafundur í Vestmanna
eyjum.“ — Myntslátta ríkisins
gengur vel, krónuseþlum fjölg-
ar.
— Grózkan er mikil í atvinnu-
málum og fjármálum. Þið þekk-
ið það bezt, sveitamennirnir,
hve veðurfarið hefir mikil áhrif
á gróðurinn. Þið eigið því sjálf-
sagt hægt með að skilja áhrif
andlegra strauma á grózku at-
vinnumála og fjármála, og sér-
staklega hina nýju austrænu
heiðríkju, sem andar blæ nýs
lýðræðis yfir hrímgaða þröng-
sýni íslands.
Ai^strænán hefir og beinzt
til ykkar öllu fremur en flestra
annarra. Ég minnist þess,. er
útvarpsumræður voru haldnar,
nokkru eftir að núverandi ríkis-
stjórn var mynduð. Þá kom aðv
hljóðnemanum Áki Jakobsson'
' ráðherra, útgerðarmaður, lög-
fræðingur, fasteignasali og verk-
lýðsleiðtogi. Hann lét~þess getið,
að bændur gætu ekkf vænst
þess að verða aðnjótandi hinii-
ar glæstu „nýsköpunar,“ sem á-
formuð væri, ef þeir héldu fast
við stífsinni sitt og yrðu á móti
stjórninni, eins og útlit væri
fyrir. Við þessa athugasemd ráð-
herrans varð mér í fyrsta sinni
fyllilega Ijóat skin hinnar aust-
rænu frelsissólar. Eins gæti ég
trúað að farið hafi fyrir ykkur,
þarna á „afdalakotunum.“
,-Dýr og fagur austri í
upp er dagur runninn,"
sagði rímnaskáldið forðum.
Mér skildist í síðasta bréfi
þínu, að þér væri ekki nægilega
ljóst, hve velmegun í landinu
fer vaxandi. Mér virtist einnig
ástæða til að óttast, að þú værir
ekki nógu þakklátur valdhöfun-
um. Kom þetta einkum fram
þar, sem þú varst að minnast á
búnaðarráð og afskipti þess og
ríkisstjórnarinnar af kjötverð-
inu. Ég vissi að þú hafðir verið
Framsóknarmaður og mér komu
í hug orð P. V. G. Kolku í Morg-
unblaðinu 3. október:
„Óbyrjuháttur sveitanna er
aff verffa ískyggilegur. Hinn
gamli bændastofn stóffst öll
hretviffri aldanna, en blöff'hans
og greinar vjsnuðu undir veld-
issól Framsóknar“.
Og þú lézt orð hníga að því,
að þér geðjaðist vel að Tíman-
um og hafðir við orð að styðja
hann. Það var því ekki laust
við, að ég skelfdist fyrir þína
hönd, því P. V. G. Kolka boðar
í sömu grein:
„Það eiga ekki aff gilda nein
griff fyrir þá menn, sem bera
ábyrgff á Tímanum og því eitri,
sem hann er látinn dæla inn í
æffar þjóðfélagsins".
Þín vegna þykir mér mjög
leiðinlegt, að þú skulir ekki
þekkja þinn vitjunartíma og
skilja áhuga búnaðarráðs og
ríkisstjórnar fyrir velferð ykkar
bænda. Þar ert þú sennilega
eftirbátur stéttarbræðra þinna,
því Valtýr Stefánsson segir svo
í Reykjavíkurbréfi sínu 14. októ-
ber í Morgunbl.:
„Þaff er almennt viffurkennt
um allar sveitir landsins, aff
Pétur Magnússon réffi vel, er
hann skipaði landbúnaffarráðiff
í haust. Bændur líta þannig á
máliff, aðs verðlagsnefnd hafi
unniff starf sitt mjög samvizku-
samlega og meff fullu tiUiti til
hagsmuna bænda“.
Þú vilt halda því fram, að
kjötverð til ykkar bænda, mið-
að við I. flokk, lækki um rúm
12% frá í fyrra, eftir því sem
þú komist næst. Þetta er vafa-
laust rétt hjá þér. En hefir þú
aldrei heyrt talað um „sam-
ræmingu" á kjörum og kaupi?
Ég hefi nokkrum sinnum heyrt
hana nefnda. Þetta, sem þú í
fávísi þinni kallar að „þröngva
hag bænda“, það er ekkert ann-
að en „samræming“, og skal ég
nú reyna að skýra þetta betur
fyrir þér.
í fyrra var heildsöluverð kjöts
greitt niður og smásalinn fékk
hvert kíló af I. flokks kjöthfyr-
ir kr. 5,65. Honum voru ætluð
13% í álagningu, eða 65 aurar
fyrir að selja hvert kíló. Kjöt-
kaupmönnum þótti þetta lítil á-
lagning, sem von var, að fá
ekki nema kr. 750.20 fyrir að
selja hverja kjötsmálest. Nú var
heildsöluverð ákveðið kr. 9.52
á kíló I. flokks kjöts, eins og þú
veizt. Jafnframt var álagning
kjötkaupmanna hækkuð úr 13%
í 14%. Útkoman verður sú, að
kjötkaupmenn fá 133 aura fyrir
að selja kílóið af I. flokks kjöti,
eða kr. 1330,00 fyrir að selja
kjötsmálestina.
Það getur vel verið, að kjöt-
verðið til ykkar bænda lækki
um rúm 12%, en tekjur kjöt-
kaupmanna hækka líka um
rúm 77%. Þarna sérðu sam-
ræminguna svarta á hvítu.
Þú ert vís tíl að halda því
fram, að þetta hafi verið klaufa-
skapur eða mistök, en það er
ekki rétt. Þarna var gengið á-
kveðið til verks og í fullri al-
vöru og eindrægni. Valtýr segir
svo í leiðara 2. október í Mbl.:
„Þaff, sem svo aff lokum skipt-
ir ef til vill mestu máli um
þessar dýrtíðarráðstafanir nú,
er aff um þær er samkomulag
þriggja stjórnmálaflokka, á-
byrgffin á þeim og framkvæmd-
um þeirra í höndum ríkisstjórn-
ar, sem studd er jöfnum hönd-
um af atvinnurekendum og
verkafólki“.
Nei, kunningi, þetta voru eng-
in mistök eða klaufaskapur,
heldur fyrirfram ákveðin „sam-
ræming“, gerð með fullu sam-
komulagi ' stjórnarflokkanna,
eins og Valtýr segir.
Þú mátt ekki tala svona um
verðlagningu landbúnaðarvar-
anna eins og þú gerir í síðasta
bréfi þínu. Þú verður að gera
þér ljóst hversu óhollt það er
fyrir þjóðfélagið, ef einni stétt
væri ívilnað umfram aðrar,
eða jafnvel á kostnað annarra.
Það er alveg rétt sem Valtýr
segir ennfremur í leiðaranum
2. október:
„Dýrtíðarmálin eru þess effl-
is, að grundvallarskilyrði til
nokkurrar úrlausnar á þeim, er
það, að takast megi að útrýma
hinni þröngsýnu hagsmunabar-
áttu milli stéttanna, þar sem
hver togar í sinn skekil, en án
gagnkvæms skilnings og yfir-
vegunar um það, hvað stéttun-
um í heild hentar bezt sameig-
inlega. Þetta grundvallarskil-
yrði skapaðist við myndun nú-
verandi ríkisstjórnar og þaff
verður áfram forsenda fyrir
frekari og varanlegri úrlausn-
arefnum þessara vandamála“.
Og þá er ekki farandi framhjá
hinni viturlegu athugasemd í
greininni: „Af sjónarhól sveita-
manns" í Morgunblaðinu 12.
október, en þar segir:
„Verðlagsmál landbúnaffar-
ins verða ekki leyst nema með
gagnkvæmum skilningi fram-
leiðenda og neytenda og sam-
eiginlegu átaki landsmanna til
að koma framleiðslu landbún-
aðarins í betra og tryggara horf.
Þeir flokkar, sem standa að nú-
verandi ríkisstjórn, eru allra að-
ila líklegastir til að fá ein-
hverju áorkaff I þessum málum“.
Ég heyri nú mikið rætt um
stéttarsamtök bænda og þú
minnist á þau í bréfi þínu.Fyrir
ykkar hönd er ég ánægður með
það, sem þegar hefir áunnizt.
En blessaður gættu þess nú, að
þið farið gætilega með bölvaða
pólitíkina. Athugið vel, að
klippa úr henni vígtennurnar,
svo hún ekki rífi spaka og sak-
lausa sauði annarra stétta. Og
hafið þið budduna einnig í
huga, eins og Valtýr víkur að í
Reykjavíkurbréfi slnu á sunnu-
daginn var:
„En bændur líta svo á, aff
þegar samtök þeirra eru komin,
sé eðlilegt að þau komi til skjal-
anna í meðferð verðlagsmál-
anna. Og mun því ekki mót-
mælt, svo framarlega sem þau
samtök hreinsa sig af íhlutun
frá hendi pólitískra flokka“.
Já, þið skuluð gæta varúðar,
því óðum vex heiðríkja hins
andlega himins, austræn sól
hækkar á lofti, andblær hins
austræna lýðræðis er að verða
að golu eða stinningsgolu. Senn
verður „langt til veggja, heiði
hátt“.
Mér þykir vænt um þig og
þess vegna/vil ég alveg sér-
staklega biðja þig að láta það
nú alls ekki heyrast, að þú sért
Framsóknarmaður. Það gæti
orðið þér óhollt, því svo segir
postulinn Páll V. G. Kolka í
þriðja Morgunblaðsbréfi sínu,
sjötta kapítula, síðasta versi:
„í 20 ár hefir allmikill hluti
bænda staðið í pólitískri ábyrgð
fyrir Tímaklíkuna í Reykjavík.
Framtíff bændastéttarinnar í ís-
lenzku þjóðlífi veltur ekki hvað
minnst á þvf, að hún losi sig
úr þeirri ábyrgð, áður en það
er orffið um seinan, því aff nú
dregur að skuldadögum“.
Mér er ekki vel Ijóst hvort
það er tímanleg velferð þín eða
sáluhjálp, sem er í hættu. En
einhverjar alvarlegar sýnir
hefir postulinn séð.
Vertu svo blessaður.
Reykvíkingur.
Færeyingum
heitið sjálfstæði
Þær fréttir hafa borizt til
%
London frá Kaupmannahöfn,
að það hafi verið opinberlega
staðfest, að Færeyingum verði
gefinn kostur á að öðlast sjálf-
stæði.
í fregninni um þetta segir, að
gert verði ráð fyrir því, að látin
verði fara fram þjóðaratkvæða-
greiðsla og yrði úrslit hennar
| viðurkennd af Dönum. Enn-
fremur er sagt, að fari þjð&ar-
atkvæði þannig, að meiri hluti
óski að vera í sambandi við
Danmörku áfram, þá verði vald
lögþingsins aukið til muna.
Hvers eiga bændur að gjalda?
Eftlr OLAF EINARSSON bónda á Þórustöðnni
i.
Síðan hin nýja ríkisstjóm tók
við völdum fyrir tæpu ári síð-
an, hefir á mjög greinilegan
hátt mátt sjá, hverníg hún og
hennar stuðningsmenn líta á
hina íslenzku bændastétt og
þann atvinnuveg, er við bænd-
ur rækjum. 'Svo til hvert ein-
asta framfaramál, sem komið
hefir inn á Alþingi, hefir ým-
ist verið svæft eða fellt.
Þó mun óvirðingin og andúðin
til bændanna hafa náð há-
marki, er ríkisstjórnin gaf út
bráðabirgðalögin ium skipun
landbúnaðarráðs og verðlags^
nefndar. Að minnsta kosti er
framkvæmd þeirra iaga svo ó-
svífið hnefahögg í andlit
bænda, að þeir munu áreiðan-
lega verða þess lengi minnugir.
Það er flaggað með því, að nú
eigi bændur sjálfir að ákveða
verð á sínum vörum, og land-
búnaðarráðherra skipar bændur
og þeirra starfsmenn í land-
búnaðarráðið. En hvernig eru
þessir menn valdir? Eru þeir
ekki fyrst og fremst valdir með
það fyrir augum að vera eftir-
látir — góðu börnin ríkisstjórn-
arinnar? Óneitanlega bendir
margt til þess. Hvers vegna er
t. d. eini kommúnistabóndinn,
sem til er hér í sýslu, valinn í
þessa nefnd? Er hann líklegri
en allir aðrir til þess aff sjá hag
bændanna borgiff? Stefnan var
strax augljós, og verk þessara
manna hafa þegar staðfest, til
hvers var ætlazt af þeim. í
fyrra mun Sveipn á Egilsstöðum
hafa greitt atkvæði á móti því
á Búnaðarþingi, að bændur
gerðu tilraun til að færa niður
dýrtíðina og gæfu eftir það ár
þá hækkun, sem þeim bar.
Hvernig starfar þessi sami mað-
ur nú að verðlagsmálum bænd-
anna? Ekki hefir heyrzt, að
hann hafi neina sérstöðu í verð-
lagsnefndinni — og eru þó verð-
lagsákvarðanirnar ólíkt óhag-
stæðari bændum en þá. Það má
að vísu ætla, að nokkrir þeirra
manna, er landbúnaðarráð-
herra skipaði, vilji ‘gjarnan
vinna að bættum hagsmunum
bænda, en það hefir verið séð
fyrir því, að þeir séu ekki of
margir.
Daginn áður en verðlags-
nefndin auglýsti haustverð á
kjöti hitti sá,t.er þetta ritar,
mætan mann úr Reykjavík að
máli. Barst þá í tal hvers
vegna svo drægist að auglýsa
haustverðið. Því svarar hann
þannig: Þeir eru . að láta kúg-
ast (það er verðlagsnefndin).
Eftir kvöldfréttir daginn eftir
sáum við bændur hér, að þessi
maður hafði reynzt sannspár —
og að hann hafði talað af kunn-
ugleika.
II.
íslenzk landbúnaðarfram-
leiðsla, mjólk og kjöt, eru lífs-
nauðsynlegar framleiðsluvörur
fyrir þjóðina í heild, — og
verða það í framtíðinni engu
síður en hingað til. Það er
skylda hvers einasta íslendings,
hvar í flokki sem hann stend-
ur og — þá ekki sízt þingmann-
anna — að styðja að því, að
nógu margir stundi landbún-
aðarstörf. En fyrir því er bezt
séð með því, að laun þeirra
manna, sem þann atvinnuveg
stunda, séu sambærileg við
laun annarra stétta þjóðfélags-
ins — og að bændur verði það
frjálsir, að þeir fái að ráða mál-
um sínum sjálfir.
Með sex mannanefndar-sam-
komulaginu var þessi skýlausi
réttur bændanna viðurkenndur,
og það jafnt af fulltrúum neyt-
enda og bændanna sjálfra.
Vonir fjölmargra bænda stóðu
því til, að þessari reglu yrði
fylgt við verðákvarðanjir í
framtíðinni. Þær vonir eru nú
að bregðast.
í þetta sinn er búið að ákveða
verðið. Það hefir verið ákveðið
þannig, að m|klar líkur eru til,
að meðalbónáinn fái, um kr.
4000,00 minna fyrir haustinn-
legg sitt en hann á rétt á að fá,
sæmanborið við aðra launþega.
Þetta þola bændur ekki fjár-
hagslega — og þeirra metnaður
er of mikill til þess, að þeir þoli
það heldui á annan hátt.
ÞvL verður ekki gleymt, að
þessum ráðstöfunum er skellt
á á sama tíma og Stéttarsam-
band bænda er að verða til.
Alþingi er komið saman. Nú
er það sú virðulega stofnun,
sem er fær um að afmá þau
smánarhögg, sem bændum hafa
verið greidd.
Það, sem því ber að gera, er
fyrst og fremst þetta:
1. Fella úr gildi lögin um land-
búnaðarráð í þeirri mynd, sem
þau eru, og fela stéttasamtök-
um bændanna framkvæmd
þeirra mála.
2. Afnema veltuskattinn taf-
arlaust.
3. Taka ræktunarmálin þeim
tökum, að um vænlega fram-
kvæmd á því sviði verði að ræða.
4. Hraða byggingu áburðar-
verksmiðju, þar sem nú er feng-
in ágæt reynsla á þeim áburði,
(Framhald á 6. síðuj
gert sér far um að framkvæma
þær út í æsar. Hitt er,svo annað
mál, að sjálfsagt hefir það ekki
stafað af neinni ást á Gyðing-
um eða meðaumkun með þeim,
heldur því, að þeir hafa séð fram
á, að vanöræðin í Danmörku
myndu aðeins aukast við þetta
glæpatiltæki.
Brottflutningurinn.
Hinir handteknu Gyðingar
voru þegar um nóttina og árla
næsta morguns fluttir á skips-
fjöl. Voru þeir látnir í þýzk her-
flutningaskip, sem komið hafði
til Kaupmannahafnar til þess
að sækja þá. Sigldu þau brott
fyrri hluta dags, og flykktust þá
Kaupmannahafnárbúar út á
Löngulínu til þess að fylgjast
með brottförinni. Var þá mörg-
um Dananum þungt í skapi, er
skipin brunuðu út sundið.
Tilkynning Þjóffverja.
Á laugardagsmorguninn birt-
ist opinber tilkynning frá Þjóð-
verjum um þessa atburði í ýms-
um morgunblaganna. Þar var
komizt svo að orði:
Opinberlega er tilkynnt:
Þar eð Gyðingar, sem með
fjandsamlegri starfsemi sinni
gegn Þjóðverjum og alhliða
hvatningu til ofbeldisverka og
skemmdarverka, sem mjög hafa
stuðlað að því að auka vandræði
í Danmörku, hafa. með nýjum
ráðstöfunum af hálfu Þjóðverja
verið fjÆirlægðir úr opinberu lífi
og komið í veg fyrir, að þeir
haldi áfram að eitra andrúms-
loftið, mun nú verða uppfyllt
sú ósk, sem danska þjóðin hefir
almennt alið í brjósti, og næstu
daga byrjað að láta lausa
danska hermenn, er verið hafa í
haldi. Mun lausn þeirra hraðað
eftir því sem atvikin leyfa.
Gremja Dana.
„Það vakti hina mestu gremju
meðal danskra manna, ekki sízt
þeirra, sem nákomnir voru
hernum, að ofsóknunum á hend-
ur Gyðingum skyldi vera bland-
að saman við lausn hinna
dönsku hermanna. Görtz yfir-
foringi sendi von Hanneken
hershöfðingja þegar í stað mjög
snörp andmæli, þar sem harð-
lega var mótmælt þeim skiln-
ingi, að ekki hefði verið unnt
að láta hermennina lausa, fyrr
en gerðar hefðu verið sérstakar
ráðstafanir viðvíkj andi dönsk-
um Gyðingum.
— Sem æðsti maður hins
danska hers, sagði yfirforing-
inn, lýsi ég mig eindregið ancT-
vígan þeirri skoðun, enda á hún
ekkert skylt við veruleikann, og
ég bæti því við, ao hermennirnir
kæra sig ekkert um rýmkun á
kjörum sínum, geti það aðeins
gerzt á kostnað annarra danskra
ríkisborgara.
Vedel sjóliðsforingi tók í sama
streng. Hann tilkynnti dr. Best,
að liðsforingjar í sjóliðinu
myndu telja. það ærumeiðandi,
ef þeir yrðu látnir lausir upp á
þessi býti.
Þar að auki streymdu að mót-
mælin úr öllum áttum, meðal
annars frá ríkisdeginum, undir-
rituð af formönnum þeirra fimm
stjórnmálaflokka, er saman
annu, biskupúnum, sem létu
lesa mótmæli sín í öllum kirkj-
um landsins, öllum helztu kenn-
arasamböndunum, fjölda æsku-
lýðssamtaka, yfirvöldum Kaup-
mannahafnar, bæjarstjórnum,
öllum hinum stóru stéttasam-
böndum og mörgum öðrum.
Svíar létu málið einnig til sin
taka opinberlega. Sænski sendi-
herrann í Berlín gaf þýzku
stjórninni til kynna, að Svíar
væru fúsir til þess að veita öll-
um dönskum Gyðingum í Dan-
mörlÆ griðland í Svíþjóð. Þessu
boði var tafarlaust hafnað.
Örvænting og sjálfsmorff.
Hins vegar kom það ekki fram
í dagsljósið, hversu margir átak-
anlegir og hræðilegir atburðir
höfðu gerzt í sambandi við þess-
ar fjöldahandtökur, bæði í
Kaupmannahöfn og úti um
landið. — Heilar fjölskyldur
frömdu sjálfsmorð af ótta við
það að lenda í höndum hinna
þýzku böðla. Sunnudaginn 3.
október sást maður hlaupandi
á strandveginum norðan við
Helsingör. Hann æpti há-
stöfum og blóðboginn stóð úr
mörgum svöðusárum á hálsi
hans. Þetta reyndist vera ungur
vísindamaður frá Hellerup, af
Gyðingaættum. í baðskýli þarna
skammt frá fannst kona hans
og tvær telpur, allar skornar á
háls. Maðurinn var fluttur 1
sjúkrahúsið í Helsingör, og tókst
læknum þar að bjarga lífi hans.
Hann sagði nú frá því, að hann
hefði verið í marga daga á flæk-
ingi á Norður-Sjálandi með fólk
sitt og árangurslaust reynt að
fá far yfir til Svíþjóðar. Örvænt-
ingin greip hjónin, og í neyð
sinni ákváðu þau að svipta
börnin lífi og fyrirfara sér síðan
á eftir. Síðan svæfðu þau telp-
urnar með svefnlyfjum, konan
tók þær í fangið, en hann skar
þær á hálsæðarnar. Síðan fyrir-
fór hann konu sinni á sama
hátt. En þegar hann ætlaði að
fara að gera út af við sjálfan
sig, var þrek hans þorrið, svo
að honum mistókst það.
Þessi vesalings maður var
fluttur til Svíþjóðar,*' er hann
hafði verið græddur.
Einn daginn hlupu tvær syst-
ur, Gyðingar, fyrir sporvagn við
Kalvebod-bryggju. Þær héldust
í hendur og biðu báðar bana.
í læstum íbúðum fundust
næstu daga eftir árásina á Gyð-
ingana lík manna, er höfðu
hleypt á sig gasi eða tekið inn
eitur og látið síðan fyrirberast
í rúmum sínum.
Allir vilðu hjálpa Gyffing-
unum.
Haustið 1943 áttu sér stað
miklir mannflutningar yfir
sundið til Svíþjóðar. Það voru
Gyðingar á flótta. Sá kafli í
sögu Gyðingaofsóknanna í Dan-
mörku er bæði athyglisverður
og hrífandi. í margar vikur voru
alls konar fleytur á ferð milli
hinna dönsku og sænsku
stranda. Nótt eftir nótt héldu
þessar kænur frá myrkri og
kúgaðri strönd Sjálands yfir til
hinnar björtu og uppljómuðu
strandar Svíþjóðar, þar sem ótal
hendur voru á lofti til þess að
hjálpa fólki í nauðum.
Aðeins örsjaldan féllu þessar
fleytur í hendur Þjóðverjum, og
var það pkki sízt Svíum að
þakka, hve þetta gekk klakk-
laust. Stjórnarvöldin lögðu sitt
að mörkum, ekki síður en fólkið.
Meðfram allri ströndinni var
grúi sænskra herskipa. Ætlun-
arverk þeirra var í senp að
hjálpa nauðstöddum og bægja
þýzku njósnarbátunum brott.
Hvort tveggja var dyggilega
gert. En samt sem áður áttu
sér því miður stað slys, sem
kostuðu allmarga danska Gyð-
inga lífið, svo að þeir fengu al-
drei að stíga fæti sínum á hið
fyrirheitna sænska land, þar
sem frelsið beið þeirra.
Langflestir lögðu af stað úr
höfn í Norður-Sjálandi, og þar
tókst Þjóðverjum líka að hafa
hendur í hári allmargra flótta-
manna. Stærsta óhappið af þvi
tagi gerðist í Gilleleje. Þýzki
lögregluforinginn Juhl frá Hels-
ingör hafði með aðstoð svikara
komizt að því, að til stæði að
flytja Gyðinga frá Gilleleje hinn
4. október.
Kvöldið áður komu þýzkir
lögreglumenn til bæjarins og
gengu rakleitt að kirkjunni, þar
sem eitt hundrað Gyðingar
höfðu leitað athvarfs. Þeir voru
allir teknir nema/ þrír. Tveir
höfðu falið sig i orgelinu, en sá
þriðji klifraði upp í kirkjuturn-
inn, en þar láðist Þjóðverjunum
að leita. Það kom seinna í ljós,
að stofuþerna í gistihúsinu í
Gilleleje hafði sagt Juhl til
flóttafólksins i kirkjunni. Hafði
hún unnið þetta til þess að fá
þýzkan hermann, sem hún var
ástfangin af, kallaðan heim frá
vígstöðvunum. Hún hefir nú
játað afbrot sitt og situr í fang-
elsi.
Frá Stevns fóru einnig margir
Gyðingar yfir sundið. Alls stað-
ar reyndi fólkið að hjálpa flótta
mönnunum eftir megni, og var
lögreglan ekki sízt. Má fullyrða,
án þess að lítið sé gert úr hlut-
deild annarra, að aðstoð lög-
reglunnar og læknanna verður
ekki metin til fulls. Hundruð
Gyðinga voru fluttir í lögreglu-
bifreiðum Kaupmannahafnar til
smáhafna utan borgarinnar, og
læknarnir notuðu sjúkrabifreið-
ir til hins sama. í sjúkrahús-
unum dvaldi fjöldi Gyðinga
undir géfrvinöfnum, unz tókst
að koma þeim brott, og ótaldar
voru þær ferðir, sem slökkvilið-
ið og hjálparsveitirnar fóru með
slíka „sjúklinga“ til og frá
sjúkrahúsunum. Jafnvel óbreytt
ir bifreiðastjórar inntu ótrúlegt
verk af hendi í bifreiðum sín-
um þessa myrku októberdaga.
Því miður verður þó ekki á
móti því borið, að innan um allt
þetta fórnfúsa og kjarkmikla
fólk voru ómenni, sem ekki hik-
uðu við að hagnast á þeirri
neyð, sem að Gyðingum steðj-
aði. Stöku fiskimenn og aðrir
sjómenn áttu það til að krefjast
óheyrilegra fjárhæða fyrir það
að flytja flóttafólk yfir sundið.
Eru þess jafnvel dæmi, að heimt
aðar hafi verið tíu að jafnvel
tólf þúsundir króna fyrir hvern
mann, sem flýtja skyldi.
En hins er þá gott að minnast,
að aðrir skildu betur skyldur
sínar. Oft og iðulega voru fá-
(Framhald á 6. síðu)