Tíminn - 30.10.1945, Blaðsíða 5

82. blað
5
TÍMINIV, þrigjadagiim 30. okt. 1945
RITSTJÓRI: SIGRÍÐUR INGIMARSDÓTTIR
J. D. Ratcliff:
Nýjung á sviði
tannlækninga
Tannskemmdir eru algengasti
sjúkdómur mannkynsins. Sá, er
fundið gæti lyf, er kæmi í veg
fyrir þær, yrði talinn einn af
mestu afreksmönnum á sviði
læknavísinda. Líkur benda til,
að þessi uppfynding sé ekki
langt undan.
Orsök tannskemmda hefir
um árþúsundir valdið mönnum
heilabrota. Kínverskur keisari,
sem uppi var um 2700 f. Kr.,
áleit að þær stöfuðu af ormum
í tönnunum. Síðar var bakterí-
um, munnvatnssýrum og arf-
gengi um þær kennt. En síðustu
rannsóknir benda á, að þær séu
að mestu leyti matnum að
kenna.
Læknir nokkur, sem er í þjón-
ustu heilbrigðismálanefndar
Bandaríkjanna, hefir uppgötvað
þýðingu flúorids 1 þessu sam-
bandi. En flúorid er eitt af
frumefnum jarðskorpunnar.
Hann athugaði drykkjarvatn i
tveim borgum í Illionis-fylki. í
annarri borginni voru tann-
skemmdir þrisvar sinnum al-
gengari en í hinni. Við rann-
sóknir kom í ljós, að í drykkjar-
vatni þessarar borgar var afar-
lítið af áðurnefndu efni, en í
hinni borginni var a£tur á móti
mikið af flúorid í vatninu.
Sams konar rannsóknir 1 öðrum
borgum leiddu það sama í ljós
og staðfestu því uppgötvun
þessa.
Síðastliðið ár var árangur af
öðrum rannsóknum gerður heyr-
um kunnur. Tannlæknir nokkur
i Texas tók eftir því, að tann-
skemmdir voru því nær óþekkt
fyrirbrigði í héraðinu, sem hann
bjó í. Hópur vísindamaiina
rannsakaði ástæðuna til þess,
og komst að þeirri niðurstöðu,
að þetta stafaði af því, að
drykkjarvatnið væri auðugt af
flúorid, Ennfremur er óvenju
mikið af kalk- og brennisteins-
efnum í fæðutegundum þeim,
sem framleiddar eru í héraðinu.
Þessar rannsóknir, sem nú
hafa verið nefndar, leiddu til
þess, að nú er því nær óhætt
að fullyrða, að tannskemmdir
stafa af efnaskorti. Skortur á
D-vitamini veldur beinkröm,
skortur á C-vítamini veldur
skyrbjúg. Sennilegt er því, að
tannskemmdir éigi rót sína að
rekja til vöntunar á vissum efn-
um í fæðunni, einkum flúorid-
efnum og steinefnum. Þetta var
a. m. k. skoðun Harrootians,
sem er yfirtannlæknir við ríkis-
spítalann í Massaschusettös-
fylki. Læknir sá vissi um tilraun,
sem stutt gat þessa kenningu
hans. Áleit hann, að hægt væri
að ráða bót á þessum efnaskorti.
Vísindamaður nokkur hafði
dregið tennur úr nokkrum
hundum og rannsakað flúorid-
innihald þeirra. Lét hann þá
síðan í nokkra mánuði nærast
á fæðu, sem var þrungin flúor-
id-efnum. Að þeim tíma liðnum
dró hann aftur úr þeim tennur
og rannsakaði þær. Kom þá í
ljós, að flúorid-magnið hafði
aukizt. Nú var eftir að vita,
hvort hægt væri að auka flúor-
id-magnið í tönnum manna. Dr.
Harootian fór nú að leita að
fæðutegund, sem væri í senn
rík af kalkefnum, brennisteins-
efnum og flúorid, þ. e. öllum
efnunum, sem gæti komið í veg
fyrir tannskemmdir. Að síðustu
varð fyrir valinu beinamjöl,
malað úr nautabeinum.
Hóf hann nú tilraunir sínar.
Valdi hann til þeirra 9 sjúklinga
á sjúkrahúsinu. Allir þessir
sjúklingar höfðu þjáðst af sér-
lega illkynjuðum tannskemmd-
um.
Læknirinn bjó til pillur af
venjulegri stærð úr mjölinu.
Sjúklingarnir tóku þessar pill-
ur inn þrisvar á dag í níu mán-
uði. Að öðru leyti neyttu þeir
sömu fæðu, og áður. Dr. Haroot-
ian athugaði tennur þeirra ná-
kvæmiega einu sinni í mánuði.
Hann sá þegar að tannskemmd-
irhar hættu að breiðast út. í
þessa níu mánuði bættist að-
eins ein ný skemmd við. Um það
leyti, sem tilraunirnar hófust,
Harootian verið búinn að nema
burt skemmd úr tönn í munni
eins mannsins. Hann „fyllti“
ekki tönnina eins og ævinlega
er gert, heldur lét hann holuna
vera opna.
Við máfiaðarrannsóknirnar sá
hann að tanrfholan var full af
matarögnum, en eins og kunnugt
er, hefir því verið haldið fram,
að þær valdi tannskemmdum.
En ekki bólaði á neinni tann-
skemmd, enda þótt tannholan
væri opin állan þennan tima.
Dr. Harootian hefir skrifað
mjög varfærnislega skýrslu um
þetta starf í eitt af bandarísku
dagblöðunum. Hann segir m. a.:
„É;g skýri frá þessu aðallega
vegna þess, að ég vona, að það
kunni að koma öðrum vísinda-
mönnum að notum. Ef hægt er
að minnka tannskemmdir með
jafn einfaldri aðferð og þessari,
sé ég enga ástæðu til þess að
halda henni leyndri fyrir al-
menningi.“
Þessi blaðagrein hafði til-
ætluð áhrif. Hópar vísinda-
manna fóru að nota sömu aðferð
við rannsóknir á tannskemmd-
um. þær tilraunir standa enn
yfir.
Dr. Harootian hefir hafið víð-
tækari rannsóknir. Hann hefir
nú 115 tilraunasjúklinga. Hann
rannsakaði tennur þeirra með
jöfnu millibili í 6 mánuði. Það
tímabil er að enda, þegar þessi
grein er rituð (febr. 1944). Hann
hefir,nú í.hyggju að gefa sjúkl-
ingunum beinamjölspillur í
jafnlangan tíma.
Ef árangurinn af þessum
rannsóknum verður jafn góður
og af þeim fyrri, er augljóst, að
þá er loks fundið lyf við tann-
skemmdum, sem frá alda öðli
hafa valdið mannkyninu miklum
þjáningum.
Beinamjöl ættu allir að geta
veitt sér. Sláturhúsin ættu að
geta malað fínt.mjöl úr beinum
til manneldis. Mjölið mætti seljá
i lyfjabúðum líkt og vítamín-
pillur. Einnig mætti blanda því
saman við korn l?a nota það í
brauð.
Dr. Harootian varar merin þó
við því að byrja að neyta þess-
arar fæðutegundar, áður en
rannsóknunum er lokið. Slíkt
gæti verið hættulegt. Flúoridið
sem finnst í beinum dýra, er
svo sterkt, að það er eitt af að-
alefnunum í rottueitri. Vísinda-
menn ráða bót á þessu með því
að blanda saman mjöli úr bein-
um ungviðis, en í því er tiltölu-
lega lítið flúorid, og mjöli úr
beinum eldri dýra, sem er afar
auðugt af flúoridi. Leikmenn
kunna að sjálfsögðu ekki skil á
þeirri blöndun.
Lokaárangurinn af rannsókn-
um Dr. Harootians, verður gerð-
ur kunnur svo skjótt sem auðið
er.
(Þýtt og stytt úr Reader’s
Digest)
Úr gömlu biðilsbréfi.
„Þú sagðir mér í þínu bréfi
að ég skyldi hætta að elska þig.
Það geri ég ekki. Fyrr skulu
fjöllin í SilLsiu snjólaus verða,
jörðin dýralaus, himnaríki
englalaust og heivíti djöflalaust
en óg hætti að elska þig og
blessuð vertu!“
Þessa klausu lærði ég af gam
alli konu nú um daginn. Svona
var nú ástin nett i pá daga!!
LÁRS HANSEN:
Fast þeir sóttu sjóinn
fullyrt það, að hann hafi einnig dregið þig útbyrðis. Væri ekki
bezt fyrir þig að fá lánaða biblíuna hans Kristófers? Mér stendur
rétt á sama um dauða menn, og það var ekki hans vegna, að
ég lét þetta af hendi rakna til ekkjunnar, heldur barnanna, og
þess vegna skulum við fara.
Þegar þeir komu heim til ekkjunnar, sat Kristófer þar meö
telpurnar sína á hvoru hné. Það voru ekki til nema tveir stólar
í kotinu, svo að þeir urðu að tylla sér á rúmstokkinn. En Kristófer,
sem auðvitað grunaði e*indi þeirra, stóð upp og sagði við Þór:
— Komdu. Við skulum flýta okkur um borð. Við verðum ekki hér
eftir að þessir menn eru komnir.
Og svo fóru þeir. En þeim Lúlla og Nikka dval'dist svo hjá
ekkjunni, að Kristófer varð að fara að leita þeirra, þegar hann
vaknaði eldsnemma á mánudagsmorguninn.
Svo leið ein vika — og enn önnur. Það var nóg beita og nógur
fiskur, og peningar streymdu í vasa sjómannanna, svo að hann
Kristófer gat aftur símsent 225 krónur heim til „Norska ljónsins,“
og í bréfinu, sem hann skrifaði henni, áminnti hann hana ræki-
lega um það að fylgjast nú með því, hvort gamla vélin úr „Elliða“
yrði ekki seld, þvi að þá yrði hún að kaupa hana í „Noreg,“ ef
verðið væri viðhlítandi.
í fjórtán daga hafði verið ágætur afli, en nú virtist áiann fara
rénandi. Menn máttu líka búast við því — það leið senn að vori,
marzmánuður var að telja út. Þess sáust líká ýms merki, að vorið
var í nánd, og hann Kristófer gat ekki annað en fundið það, að
kominn var vorhugur í þá Lúlla og Nikka. Síðustu dagana höfðu
þeir sem sé ekki talað um annað en íshafið — íshafið. Það var
eins og þeir myridu ekki eftir öðru.
— Nú fara þeir bráðum að búa sig út á íshafið, var sífellt við-
kvæðið.
Hann Kristófer furðaði reyndar ekkert á því, þótt þeim|yrði
tíðrætt um íshafið, en hitt gat hann ekki skilið, hvernig á því
stóð, að þeir höfðu báðir heimsótt ekkjuna hans Jakobs Hansens
oftar en einu sinni í síðustú viku og setið þar tímunum saman.
Ekki þannig, að það færi bara ánnar í einu — nei, ó-nei, þeir
urðu samferða og komu aftur báðir saman.
Við Þór sagði hann:
— Þetta boðar eitthvað.
Þegar hann Kristófer ympraði svo á því einn góðan veðurdag,
að fiskurinn væri óðum að þverra, svo að hann vildi helzt fara
að hugsa til heimferðar, tók hann eftir því, að þeir Lúlli og
Nikki urðu svo skritnir á svipinn. Lúlli fór að hósta og ræskja
sig, en Nikki stóð á fætur, mændi á Kristófer gapandi og báðaði
út höndunum, eins og hann ætlaði að segja eitthvað, en gæti
með engu móti stunið því upp.
Kristófer mælti:
— Seztu, Nikki minn. Stattu ekki þarna eins og draugur. Lúlli
getur alveg sagt það, sem þú ert að reyna að koma út úr þér.
Og Nikki lét sér það að kenningu verða. Lúlli tók til máls:
— Við höfum verið að tala um það, við Nikki, að það er enginn
til þess að hlynna að okkur í Tromsö. Okkur hefir þess vegna
dottið í hug að spyrja þig, Kristófer, hvernig þér litist á það,
að %ið, ég og Nikki, tækjum ekkjuna og telpurnar með okkur til
Troiftsö, því að við erum þó tveir, svo að við höldum, að okkur
muni ekki verða skotaskuld úr því að sjá þeim farborða. Blessuð
börnin eiga hvort eð er engan föðurinn. Ég gæti verið faðir
annarrar telpunnar og hann Nikki hinnar, og þá ættum við
alltaf víst athvarf, þegar við kómum heim af sjónum.
Hann þagnaði til þess að sjá, hvernig hann Kristófer snerist
við þessu. En hann þagði — steinþagði — og þegar Nikulási
fannst þögnin vera orðin lengri en nauðsyn bar til, stóð hann
upp aftur og byrjaði að berja hægri vængnum 1 kringum sig.
En Lúlli hélt áfram og lét eins og ekkert væri:
— Við höfum talað um þetta við hana Mörtu, ekkjuna, en þegar
hann Nikki sagði henni, að við værum vanir að drekka út allt,
sem við innvinnum okkur, sagði hún, ^ð hún vissi ekki, hvort
hún þyrði að leggja út í þetta. En þá sögðum við, að við vildum
ekki heldur taka hana til okkar, nema þú, Kristófer, segðir, að
okkur væri það óhætt. Og þá sagði hún líka, að hún myndi
kannske reyna þetta, ef þú værir því meðmæltur, og þess vefna
berum við þetta undir þig.
Kristófer mælti ekki orð frá vörum. Ha-nn smeygði sér stein-
þegjandi í jakkann og skundaði upp á þilfar. Síðan settist hann
fremst í stafninn á „Noregi" og hugsaði. Það leip heil klukkustílnd
áður en hann kom aftur niður í káetuna. Hann var bókstaflega
orðinn blár af kulda. En þegar hann hafði svelgt í sig brennheitt
kaffi, sagði hann:
— Þið getið fengið hana Mörtu og báðar telpurnar líka — við
getum tekið þær hérna á skútuna, þegar við leggjum af stað heim.
Þær geta farið til konunnar minnar, þegar þær koma til Tromsö,
og búið þar — eins og þið vitið, er þar stofa og kamers og eld-
hús, svo að nóg er rúmið. Þegar haustar og við komum heim,
getið þið tekið á leigu hús handa ykkur og þeim. Marta getur
verið hjá okkur Karen með krakkana,í sumar. En nú fer ég í
land til þess að tala við hana.
Þegar hann kom aftur, sagði Nikki, án þess að þurfa neitt að
beita vængjunum fyrst:
— Þú — þú hérna, Kristófer — hvað heldurðu, að kerlingin þín
segi, þegar þú kemur heim frá Lofót með ekkju og tvo króa í eftir
dragi?
— Jú, það skal ég segja þér, sagði Kristófer. Hún segir bara
það, sem hún er vön að segja: Þetta var rétt, Kristófer — það
segir hún — og þannig á kerlingin manns líka að vera.
Það var uppi fótur og fit í Ljósuvík, því að sú fregn flaug um
alla byggðina, að Tromsökarlinn ætlaði að taka bæði ekkjuna
og börnin eftir hann Jakob Hansen heim með sér, og það bjó
eitthvað undir þvL
ClCýPCl
(SKOZK ÞJÓÐSAGA)
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
i Orkneyjum.
í Vesturnesi.
Einu sinni í fyrndinni bjó ríkur bóndi
iVar hann jaínan nelnd.ur Guömundur
Hann var bumaöur góöur og þar á oían maöur vinsæll
og vel látinn.
vegna ans þessa höfðu margar stúlkur hug á að gift-
ast honum, en allar urðu þær fyrir vonbrigðum. Guð-
munuur í vescurnesi leit eui emu sinm a pær. Stúlk-
urnar horfðu þvi á hann surar á svip og leynau hryggó
smm meo þvi aö haia hann að háöi og spotti.
En Guömundur í Vesturnesi hristi hið fagra höfuð
siu, nio og sagoi: „Konur eru oiium til ópægmua. Hvers
vegna skyiui eg pa auka á mm opægmdi meo pvi aö taka •
mer konu? Ef hún Eva hefði ekki gert hann Adam
gamia ruglaöan i koiiinum, væri hann senrniega ham-
mgjusamur maður enn þann dag í dag!“
,cræctu þin, gættu þm,“ sagoi kerhngin hans Ólafs
ianga, þegar hun heyröi orð Guðmundar. „Hver veit
nema þu verðir sjálfur töfrum trylitur einn góðan veð-
rdag!“
Guomundur hló enn hærra og gekk út 1 haga sína.
Þár voru svartar og gráar, rauöar og skjöldóttar kýr
a beit.
En svo var það einhverju sinni að Guðmundur í Vest-
urnesi gekk niður í flæðarmál um fjöruna. Þegar hann
gekk þarna eftir votum fjörusandinum, kom hann
skyndiiega auga á hóp sævarbúa á stórum kletti, er
stóð hálíur upp úr sjónum. Þeir voru að baða sig í sól-
skininu, skvömpuðu og busluðu í grunnu vatninu.
Nú hljótið þið að vita, börnin góð, að sævarbúarnir
eru í seislíki á meðan þeir dvelja í sjónum, en þegar
þeir koma á þurrt land, varpa þeir af sér selahömun-
um og taka á sig mannsmynd. Sjaldgæft er að mennskir
menn sjái þá að leikum. Guðmund fýsti því að komast
rxær þeim. Hann skreið með mestu leyijd upp á klettinn,
tók síðan undir sig stökk og lenti mitt á meðal sævar-
búanna. Þeir ráku upp skelfingaróp, þrifu hami sína og
stungu sér í sjóinn. En ungi maðurinn hafði verið næst-
um þvveips handfljótur og þeir, því að í flaustrinu hafði
honum heppnazt að ná í einn selshaminn.
Hann vöðlaði honum saman og stakk honum undir
handlegg sér. Þá sá hann hvar sævarbúarnir stungu
höfðunum upp úr sjónum og horfði á hann ásökunar-
augum. Ekkert er átakanlegra en hið dapurlega en
iagra augnaráð selsins.
Guðmundi sýndist hann sjá mannshöfði bregða fyrir
í selaþvögunni, en það hvarf samstundis. Hann hélt því,
að sér hefði skjátlazt. Hann herti upp hugann, sneri
baki við þögulu augnaráði selanna, hagræddi skinninu
oetur undir hendinni og hélt heimleiðis, harðánægður
með .sjálfan sig. '
En hann hafði varla gengið tíu skref, þegar hann
heyrði ekkasog. Hann sneri sér við og sá þá fegurstu
konu, er hann hafði nokkru sinni augum litið. Hún
hafði veitt honum eftirför á votum sandinum og rétti
nú hvíta armana biðjandi í áttina til hans. Tárin runnu
niður kinnar hennar.
„Ó, góði maður!“ sagði hún með grátstafinn í kverk-
unum. „Fáðu mér haminn minn aftur, svo framarlega
sem þú áttx nokkra vitund af miskifhnsemi í hjarta
þínu! Ég get'ekki dvalið í sjónum án hans, ég get ekki
búið meðal ættmenna minna án hans. Vertu miskunn-
samur og breyttu við mig eins og þú vildir láta breyta
við sjálfan þig! “
Guðmundur í Vesturnesi varð nú hrærður í fyrsta
skipti á ævinni. Hann kenndi í brjósti um sækonuna
fögru. En önnur tilfinning þróaðist jafnhliða meðaumk-
uninni. Hin framandi fegurð sækonunnar vakti ást hans
aí ævilöngum blundi. Meðaumkun hans sökk því í öld-
ur ástarinnar eins og leikfangabátur í byjgjur úthafs-
ins. Hann hugsaði nú aðeins um, hvernig hann gæti
eignazt stúlkuna fyrir eiginkonu og hélt því enn fastar
um selshaminn. Hann biðlaði til hennar, enda þótt hann
hefði aldrei áður beðið sér stúlku, og hann var svo falleg-
ur og sannfærandi í ástarjátningum sínum að hún hét
honum að lokum eiginorði.
Þegar þau voru komin heim á bæinn, faldi hann sels-
haminn undir sperru í dimmu þakherbergi, því að hann
var viss um, að konan myndi aldrei finna hann þar.
Þannig varð sækonan fagra húsmóðir í Vesturnesi.
Hún var góð kona og búkona hin mesta, ól manni sínum
sjö mannvænleg börn, sem hún annaðist með prýði.
I