Tíminn - 03.05.1946, Síða 3

76. blað
TÍMIM, föstudagimi 3. maí 1946
3
Úr bókaheiminum:
Frá yztu nesjum
HANS MARTIN:
SKIN OG SKÚRIR
Gils Guðmundsson hefir á
undanförnum árum unnið að
því í tómstundum sínum að viða
að sér efni i sagnakver, sem
hann nefnir Frá yztu nesjum og
flytur greinagóðar frásagnir um
menn og málefni fyrri tíma á
Vestfjörðum, ritgerðir um ætt-
fræðileg efni, líf og háttu fólks
vestan lands og annað fleira af
því tagi. Alls eru komin út þjrú
hefti. Meginefni fyrsta heftisins
var um Hans Ellefsen hinn
norska og hvalveiðastöðina á
Sólbakka. í öðru heftinu var
rækileg ritgerð um Holt í Ön-
undarfirði og Holtspresta og
frásögn um mannskaðann mikla
í Önundarfirði árið 1812. í
þriðja heftinu, sem nú er ný-
komið út, eru megingreinarnar
um Vatnsfjörð og Vatnsfirðinga
eftir Gils sjálfan og Skúlamálin
svonefndu eftir Kristján Jóns-
son frá Garðsstöðum.
Eins og að var vikið hefir'
Gils áður skrifað rækilega
grein um Holt og þá, er þar hafa
setið. Nú hefur hann snúið sér
að öðru vestfirzku höfuðbóli,
Vatnsfirði. Eru slíkar staðarsög-
ur hið merkilegasta viðfangsefni
og mjög vel farið um það hönd-
um af Gils, svo sem vænta mátti.
Greininni um Vatnsfjörð og
Vatnsfirðinga er þó ekki lokið
í þessu hefti. Þar næn hún að-
eins fram til loka 14. aldar. En
síðari hluti ritgerðarinnar á að
birtast í næsta hefti. Þótt ærið
margt hafi verið ritað um
Vatnsfirðinga hina fornu, eins
og von er til, þar sem svo stór-
brotnir höfðingjar eiga i hlut,
þá er að þessari grein hinn mesti
fengur. Hin mikilfenglegu ör-
lög, sem spunnizt hafa um þenn-
an stað á löngu liðnum öldum,
liggja ljóst fyrir manni eftir
lesturinn. Blóði drifin sporin
blasa við hugarsjónum lesand-
ans. Hin máttuga örlaganorn
teflir taflið styrkri hendi í
blindni sinni og miskunnarleysi,
og hver misgerð leiðir af sér-
aðra stærri, unz mælirinn er
fullur.
En auk hinnar glöggu frásagn-
ar og örlagaþunga hennar, er hér
varpaðvarpið nýju ljósi yfir sum
atriði. Þannig leiðir höf. gild rök
að því, að þau Einar Eiríksson
í Vatnsfirði og Grundar-Helga
hafi alls ekki verið hjón, heldur
hafi Helga, þessi glæsta hetja
14. aldarinnar, verið hjákona
Einars, eins og þá var altítt um
höfðingja ýmsa og fyrirkonur
þessa lands.
Frásögn Kristjáns Jónssonar
frá Garðsstöðum um Skúlamál-
in er brautryðjandastarf, þar eð
ekki hefir fyrr verið ritað um
þau mál í heild síðan kyrrð
komst á um þau. Eru þau' hér
rakin glögglega allt frá Skurðs-
málinu, sem var forspil þeirra,
Gils Guðtnundsson
þótt þau væru annars af póli-
tískum rótum runnin, til þess
er málunum lauk með sigri
Skúla fyrir hæstarétti Dana og
sérstakri fjárveitingu Alþingis
Skúla til handa fyrir meðferð
þá, sem stjórnarvöldin höfðu
höfðu látið hann sæta meðan
á málarekstrinum stóð.
Er það lofsvert, að þessi saga
skyldi vera svo greinilega skráð
meðan ekki er lengra liðið frá
því, að þessir atburðir gerðust,
og enn eru ofar moldu fólk, er
sjálft lifði þessa heiftúðugu til-
raun ihaldssamra stjórnarvalda
til þess að hnekkja og ryðja úr
vegi pólitískum andstæðingi með
lagaaðstoð.
Þriðja helzta greinin í heftinu
er eftir Ólaf Þ. Kristjánsson
kennara — um séra Eirik á Stað
og ætt hans. Auk þess eru svo
ýmsar sagnir, draumar og fleira
þess háttar, flest skráð af
Magnúsi Hj. Magnússyni.
Dáuarmiimmg:
Bjarni Björnsson
frá Skíðastöðum.
Bjarni Björnsson frá Skíða-
stöðum í Skagafirði andaðist á
Vífilsstöðum hinn 22. febr. s. 1.
Hann var fæddur að Óspaksstöð-
um í Hrútafirði 1. okt. 1896, son-
ur hjónanna Björns Gunnlaugs-
Bjarni Björnsson
sonar og Ingibjargar Pálsdóttur,
er þar bjuggu. Varð þeim tólf
barna auðið, svo að þarfir heim-
ilisins voru miklar, enda vandist
Bjarni vinnu frá barnæsku.
Árið 1917 gekk hann að eiga
Áslaugu Ásmundsdóttur frá
Mýrum í Hrútafirði, og hófu þau
þar búskap sama ár. En árið
1925 missti Bjarni konu sína frá
þremur ungum sonum, er þau
höfðu eignazt. Árið 1929 kvænt-
ist hann Helgu Helgadóttur frá
Árnastöðum í Skagafirði, og
eignuðust þau eina dóttur. Árið
1933 fluttist Bjarni að Skíða-
stöðum og bjó þar til ársins
1944. Skíðastaðir eru góð jörð
af sjálfri sér, en njóta auk þess
mjög hinna miklu og alhliða
umbóta, er Gísli Björnsson lét
gera árið 1915—1916. Bjarni lét
þó ekki sitt eftir liggja, heldur
bætti jörðina sem hann mátti,
enda skorti hann hvorki áhuga
né dugnað, meðan kraftarnir
entust. Var búið orðið gott, og
allt vi'rtist horfa til batnaðar um
hag Bjarna, er hann missti heils
una árið 1940 og varð að fara
í Vífilsstaðahæli. Hinn hvíti
dauði fór sér hægt í fyrstu, og
gat Bjarni verið heima að
nokkru eftir þetta, en áhuginn
var svo mikill, að hann kunni
sér lítt hóf, þegar þarfirnar
Þetta er sólhvarfahátíð — nú tekur dagana að lengja, nýtt
ár sezt að völdum, og það á að verða betra og sælla ár heldur en
hin síðustu. Það á að veita honum starfsgleði, betri afkomu, við-
reisn þess, sem gengið hefir úr skorðum, — sælla heimilislíf ....
Já, Sómi minn — laumastu bara undir stólinn minn. Það tek-
ur enginn eftir því núna á jólunum — það er gaman, að þú ætl-
ar líka að taka þátt í þessum hátíðlega miðdegisverði. Nú kem-
ur nýtt og farsælt ár, karlinn minn, nýtt og betra líf ....
*
Þriggja daga póstur .... Störfunum hefir seinkað vegna flutn-
ingsins .... En hér er gott að vinna. Blómin frá Hettýju standa
á borðinu fyrir framan hann, og ilmur þeirra fyllir vit hans.
Vetrarsólin varpar höllum geislum á Maasfljótið, en það eru
stormúfin ský á lofti, og bráðla dregur fyrir sólina. Krappar
bylgjur skella á skipshliðunum, golan kembir faldana, máfarnir
flögra gargandi fram og aftur. Skipslúður gellur, og það skarkar
í akkerisfestum og vindum .... Hér er líf og starf, ólga og hreyf-
ing. Hér skal nýtt tímabil hefjast.
Fyrsta bréfið, sem hann rífur upp, er frá umboðsmanni hans í
Alexandríu. Hann skýrir frá því, að hann geti tryggt honum
verulegan hluta af kotúni, sem flutt verður út frá Egiptalandi, að
því tilskildu, að vissum skilyrðum um flutninginn verði fullnægt
.... Hann hleypir í brúnirnar, þegar hann les skilmálana ....
Svo tekur hann blýant og hripar tölur á blað, veltir þeim fyrir sér
um stund, margfaldar, leggur saman, dregur frá, deilir .... Loks
þrífur hann símatólið: „Ungfrú Franse — hraðskeyti til Alex-
andríu. Éruð þér tilbúin? Móttekið bréf frá 12. desember. —
Samþykkt tilboð um kotúnsfarm. Gerið trygga samninga strax.
— Þér hafið skrifað þetta? Gott. Sendið skeytið strax.“
Hann brosir og kinkar kolli, stendur upp, nýr hendurnar,
blístrar lagstúf og gengur um gólf .... Nú er byrjað að birta til
.... Nú eru Miðjarðarhafssiglingarnar tryggar: Unnin baðmull
í Twente, öl, niðursoðið grænmeti, ostur, pappír — enskar vélar
til Smyrnu og Alexandríu — og kotún frá Egiptalandi og kopar-
baunir frá Kýpur ....
Kaupsýslumenn verða ávallt að vera á varðbergi — ætíð ná-
lægir, nótt og dag, Þeir verða að gera allar ákvarðanir sjálfir.
Hann finnur það undir eins: Síðan hann fór að hafa persónulegra
samband við umboðsmenn sina hefir áhugi þeirra sífelit auk-
izt. Hann er hér um bil orðinn vinur þeirra sumra, þótt hann
hafi aldrei séð þá .... Margháttaðir samningar hafa verið gerðir,
fljótt og nákvæmlega .... Hann verður sjálfur að lifa og hrærast
í rekstri útgerðarinnar .... Og honum mun veitast það auðvelt
— í þessum nýju hús'akynnum, sem Hettý hefir prýtt svo smekk-
lega. Honum finnst hann hafa -vaxið — hann er ekki aðeins sonur
föður síns i gömlu skrifstofunum. Hann hefir sjálfur stigið þýð-
ingarmikið spor, gert rýmra og bjartara kringum sig. Niðri við
bryggjuna er bundinn lítill vélbátur, og á honum getur hann á
fáum mínútum skotizt yfir í hafnarkviarnar, þar sem skipin hans
liggja, þegar þau eru hér, og vörunum er skipað upp og út. Hér
hefir hann alla þræði í hendi sér.
Nú þarf hann að ljúka við að lesa bréfin .... Newcastle, Liv-
erpool, Stokkhólmur, Danzig, Larnaka, Napólí, Marseille. Satt
er það, að Wijdeveldsútgerðin hefir aldrei þanið net sitt um all-
an hnöttinn, en víða sjást þó skipin hans með gula flagginu og
rauða W-inu.
Síminn hrín.
„Já, góðan daginn, van Meegen ....“
„Ég vildi gjarna tala við yður — gætuð þér séð af stuttri stund
núna?“
„Ekkert auðveldara. Þér eruð velkominn .... Þér hafið annars
ekki séð nýju skrifstofurnar mínar — þér getið þá sagt mér um
léið, hvernig yður lízt á vistaskiptin .... Sælir á meðan.“
Wijdeveld leggur heyrnartólið frá sér. Síðan stendur hann upp
og gengur um gólf. Þykkar gólfábreiðurnar eru mjúkar undir
fæti .... Van Meegen vill tala við hann .... van Meegen, sem
ekki vildi þekkj ast neitt samstarf við hann í sumar — treysti því,
að sá sterkari myndi sigra í samkeppninni. Skyldi van Meegen
hafa snúizt hugur? Vill hann nú hefja samstarf, þótt hann hafn-
aði því fyrir fáum mánuðum?
Honum hafði sviðið það, sem hann sagði þá .... En það skal
vera gleymt, hugsar Wijdeveld. Þá gekk mér allt á móti skapi
— nú blæs byrlegar .... Það getur verið gagnkvæmur hagur
beggja, ef heilbrigt samstarf tekst með okkur .... Ég ætla að
gera sömu uppástungurnar og í sumar: Sömu farmgjöld, sömu
skilmála að öllu leyti — ekki miskunnarlausa samkeppni. Það
gæti orðið okkur báðum til mikilla hagsbóta ....
*
„Já, Wijdeveld nú kem ég á fund yðar . . í sumar vöktuð
þér máls á þessu. Þá hafnaði ég tilboðinu — hreinskilnislega sagt
vegna þess, að mér geðjaðist ekki 'að starfsaðferðum yðar og
lifnaðarháttum — ef ég má vera svo djarfur að segja sannleik-
ann ....“
„Hreinskilni er ævinlega happadrýgst, van Meegen. Ég játa, að
svör yðar fengu talsvert á mig. En ég skildi viðhorf yðar. Viljið
þér reykja?“
„Nei, þakka yður fyrir — ég reyki aldrei svona snemma dags
.... Er ekki bezt, að ég sé enn jafn hreinskilinn og ég var í
sumar? Það virðast orðin alger straumhvörf í háttum yðar —
straumhvörf, sem mér eru að skapi, þótt þau geti orðið mér
þung í skauti. Ég vil gjarna eiga samstarf við mann, sem vinnur
eins og þér gerið nú.....Báruð þér þessa uppástungu yðar fram
kölluðu að, og var þá ekki að
sökum að spyrja. Sjúkdómurinn
ágerðist hægt og hægt, eins og
hans er vandi, þó hafði Bjarni
fótavist öðru hverju. En nú fyrir
nokkru elnaði sóttin skyndi-
lega, svo yfir lauk.
Bjarni Björnsson mun verða
minnisstæður sveitungum sínum
og öðrum þeim, er til hans
þekktu. Hann var svo óvenju-
lega dugmikill, svo drenglynd-
ur og bjartsýnn, svo heill í hugs-
un og starfi. P. H.
Skinnaverksmiðjan „IÐUNN”
Akureyri.
SUTUN — SKÓGERÐ
I!
HMZMGEllÐ
1!
H
H
*•**»»»«*♦*»**•*•
( BÓK þessi segir frá tveim konum, annarri
Íamerískri, en hinni enskri, sem búa saman í
Frakklandi, þegar styrjöldin hefst% Fyrsta skeið
stríðsins verða þær hildarleiksins lítið varar, en
sumarið 1940, er Þjóðverjar flæða yfir Frakkland
| og skilja mikið setulið eftir í Parísarborg, hefjast
j hm merkilegu æfintýri kvennanna tveggja. Fyr-
j ir einkennilega rás atburðanna dragaSt pær mn i
j stórhættulega og taugaæsandi starisemi, fyrst
Ihræddar og hikandi, en siðan með vaxandi em-
beittni og viljastyrk. Þær taka mikiivægan þatt
í að byggja upp kerfi til að smygia brezKum ner-
mönnum og frónskum ættjaröarvmum, — monn-
um, sem eru að foröast kiær leyniiögreglunhar
þýzku, — yfir til Engiands. Lýsir boKm a mjóg
• anrifaríkan hátt dáöum þessara kvenna, þreki
þeirra, hugprýði og úrræðasemi. Þær komast í
kast við hma ægiiegu Gestapolögreglu, sleppa
þó um sinn og halda störfum sinum ótrauöar
áfram. Að lokum fer þó svo, að þær eru teknar
j höndum og yfirheyrðar á hinn grófasta og hrotta-
Ilegasta hátt. Sitja þær siðan í varðhaidi, unz
ameríska konan, frú Etta Shiber, er loks send
til Ameríku í skiptum fyrir þýzkan kvennjósnara,
sem Bandaríkjamenn höfðu fangelsað. Síðan seg-
! ir frú Shiber sögu sína og hinnar ensku vinkonu
j sinnar, nákvæmlega eins og atburðirnir gerðust.
j Kemur þá í ljós, að hér hafði lífið sjálft leikið
sér að því að flétta saman svo furðuleg atvik,
| að jafnvel slyngustu og hugkvæmustu höfundar
Ileynilögreglusagna mættu verða grænir af öfund.
Bókin um dáðir kvennanna tveggja, frú Ettu
Shiber og frú Kitty Beaurepos, hefir verið lesin
með geysilegum ákafa um alian hinn ensku-
mælandi heim og þýdd á ýmsar þjóðtungur. Hef-
ir verið gerð stórbrotin kvikmynd eftir bókinni,
og er hún sýnd beggja megin Atlantshafsins við
mjög mikla aðsókn.
j
\
\
i
|
I

Ueslð KVENDÁÐIR áSur en hvik-
in inn œvintýri Ettu Shiber otj Kitty
Beuurepos hemur hinfiað til lands-
ins.
Faest lijá bóksölum.
BÓKAÚTGÁFA
GUÐJÓNS Ó. GUÐJÓNSSONAR.