Tíminn - 05.05.1946, Qupperneq 2

2
TtMPÍN, snmmdagiim 5. maí 1946
77. blað
Mennirnir í kastalanura
Sunnudayur 5. maí ,
Ætlar stjórnin að
svíkja sjálfstæði
þjóðarinnar?
Stjórnarflokkarnir guma nú
mikið af því í blöðum sínum, að
Bandarikjamönnum hafi með
svari stjórnarinnar í nóvember
síðastl. verið neitað um her-
stöðvar hér á landi. Síðar hafa
þó sum þeirra skýrt þetta þann-
ig, að aðeins hafi verið neitað
um að leigja herstöðvar til langs
tíma. Þetta virðist líka koma
heim við það, sem fram kemur í
greinargerð stjórnarinnar, að
máli þes^u hafi aðeins verið
frestað í bili.
Staðreyndir þær, sem f yrir
liggja í málinu, virðast líka all-
ar á þann veg, að stjórnin hafi
ekki neitað Bandaríkjunum um
herstöðvar, heldur hafi hún
Ieyft þeim að hafa hér herstöðv-
ar um ótiltekinn tíma. Sam-
kvæmt yfirlýsingu Bandaríkja-
stjórnar sjálfrar féll hervernd-
arsáttmálinn úr gildi í stríðslok-
in. Bandaríkjaherinn dvelur hér
því ekki samkvæmt neinum op-
berum samningi og ætti því að
vera farinn burtu. íslenzka
stjórnin hefir þó ekki mótmælt
þessari dvöl hans, og bandarísk
stjórnarvöld hafa lýst yfir því,
að herinn dvelji hér með sam-
þykki íslenzku stjórnarinnar. Af
þessu verður ekki annað ráðið
en að íslenzka stjórnin hafi leyft
Bandaríkjunum að hafa hér
herstöðvar, án nokkurs samn-
ings um tiltekinn tíma eða a. m.
k. meðan frestað er samninga-
viðræðunum við Bandaríkin.
Sé þetta rétt, sem ekki virðist
ástæða til að efast um eftir þeim
upplýsingum, er fyrir liggja,
hefir hér verið framið eitt versta
verk f frelsissögu íslendinga.
Ríkisstjórnin hefir leyft er-
lendu herveldi að hafa hér her-
stöðvar og her um ótiltekinn
tíma, án nokkurs opinbers
samnings og án nokkurs sam-
ráðs við þingið og þjóðina. Þessi
verknaður verður engu skárri
fyrir það, þótt hann komi ef til
vill ekki að verulegri sök, vegna
þess að við drenglynda þjóð er
að eiga. Fordæmið, sem hér hef-
ir verið skapað, er jafn hættu-
legt fyrir því.
Það virðist liggja í augum
uppi, að stjórnin hafi framið
þetta óhæfuverk til að fá frest-
að samningagerð við Bandarík-
in um þessi, mál. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefir ekki þorað að
taka ákveðna afstöðu af ótta
við samvinnuslit við kommún-
ista og að Ólafur Thors hrökkl-
aðist þá endanlega frá völdum.
Ólafur Thors hefir enn keypt
framlengingu á völdum sínum á
þann hátt, sem sennilega eng-
inn annar hefði gert. Kommún-
istar hafa gjarnan viljað hafa
herinn hér samningsiaust, svo
að hægt sé að ásaka Bandaríkin
fyrir vanefndir á samningum
og yfirtroðslum. Hver og einn
ætti þó að geta séð, hve fjar-
stætt það er, að kommúnistar
komi hér fram eins og landvarn-
armenn, þar sem þeir ganga hér
ekki aðeins erinda Rússa, held-
ur dvelur herinn, sem þeir eru
að heimta í burtu, hér með
fullu samþykki þeirrar ríkis-
stjórnar, sem þeir styðja.
Þjóðin vill áreiðanlega að
þessum ljóta leik með sjálfstæði
hennar sé hætt. Ríkisstjórnin
verður tafarlaust að gera ann-
aðhvort að mótmæla dvöl hers-
Þeir, sem leggja leið sína um
Reykjavkurbæ, munu fljótt
sannfærast um, að hér er margt
húsa í smíðum, þótt ekki hrökkvi
til. Vestur á Melum, úti í Skjól-
um, uppi í Hlíðum, inni hjá
Undralandi, inni í Kleppsholti
— alls staðar er fjöldi húsa í
smíðum. Það leynir sér ekki, að
í þessum bæ eru margir, sem
vilja klífa þrítugan hamarinn til
þess að koma upp þaki yfir höf-
uðið á sér og forða sér og sínum
frá því böli, sem það er að vera
í sífelldu húsnæðishraki eða búa
í þröngum og lítt hæfum húsa-
kynnum. Hér ' eru sem sagt
margir, sem fúsir eru til þess að
leggja fram fé og fyrirhöfn til
þess að bæta úr húsnæðisvand-
ræðunum.
Nú mun það skoðun og vilji
flestra, að samfélágsformin séu
til vegna einstaklinganna. "Það
vaknar því sú spurning í þessu
sambandi, hvað Reykjavíkurbær
hefir gert til þess að greiða fyrir
því, að einstaklingarnir í bæjar-
félaginu geti byggt yfir sig og
Vðra með hagkvæmustu og beztu
móti. Með allri fyrirgreiðslu við
þá væri unnið að því að bæta úr
sameiginlegu böli bæjarbúa, en
slík þjónusta við heildina og
einstaklingana er einmitt fyrsta
og æðsta skylda, er hvílir á
herðum þeirra manna, er kjörn-
ir hafa verið til þess að fara meö
stjórn bæjarins eða valdir af
þeim til þess að sinna störfum
í þágu bæjarfélagsins.
Hér er um að ræða mál, sem
snertir mjög marga og varðar líf
þeirra og kjör. Við skulum þvi
gera okkur stuttlega grein fyrir
því, hvað mætir þeim mönnum
af hálfu bæjarfélagsins, sem
hugsa sér að ráðast í svo aö-
kallandi framkvæmd sem hús-
byggingu í Reykjavík.
Fyrsta skilyrðið til þess að
geta reist sér hús er að fá um-
ráð yfir lóðarbletti, sem það
geti staðið á. En lóðunum út-
hluta bæjaryfirvöldin. Mann-
dómur ráðamanna bæjarfélags-
ins er hins vegar ekki meiri en
svo, að þeir hafa ekki undan að
gera fyrirhugaðar byggingarlóð-
ir byggingarhæfar. Afleiðingin
af því verður svo sú, að manna
á riiilli er sífellt kapphlaup um
lóðirnar, og eru þeir alla jafna
sigursælastir í þeirri keppni,
sem sökum kunningsskapar eða
pólitísks bræðralags eiga innan-
gengt í þær herbúðir, þar sem
þessi mál eru til lykta leidd.
Aðrir verða oftast að láta ^ér
lynda, að málaleitunum þeirra
sé æ ofan í æ skotið á frest, og
það iðulega, þótt fallið sé í ein-
daga fyrir hlutaðeigendur að fá
endanlegan úrskurð í málum
sínum, ef fyrirhugaðar fram-
kvæmdir eiga ekki að tefjast
og þeir að bíða stórtjón af töf-
inni. En slíks eru mörg dæmi og
nærtæk.
En ekki er björninn unninn,
ins hér eða hefja samninga við
Bandaríkin um framtíðarlausn
þessara mála, er væri meira í
samræmi við fyrri sambúð þjóð-
anna.
Það ástand, sem nú ríkir, að
herinn sé hér bæði samnings-
laust og mótmælalaust, er það
háskalegasta af öllu. Velji ékki
stjórnin tafarlaust aðra hvora
þessa leið, eru það ekkert annað
en svik við þjóðina, sem hljót-
ast af valdabraski Ólafs Thors
og kommúnista. Og þá verður
þjóðin að gera þær ráðstafanir
í næstu kosningum, að þvílíkt
fólk geti ekki leikið sér að sjálf-
stæði hennar.
þótt mönnum falli það happ í
skaut að fá þolanlega byggingar
lóð. Það er eðlilega ýmsum skil-
yrðum háð, hvernig menn mega
byggja á lóðum sínum. Næst er
því að fá teikningar samþykkt-
ar. Og þá hefst ný barátta, sem
ekki vinnst nema með talsverðri
einbeittni. Ákvarðanir, sem
hlutaðeigendum virðist sjálf-
sagt, að séu teknar tafarlaust,
eru venjulega dregnar von úr
viti og vísað frá einum fundin-
um til annars — nema í hlut eigi
einhverjir af þeim óskabörnum
hamingjunnar, sem valdhafarn-
ir í bæjarfélaginu vilja gera allt
fyrir. Þá getur það líka hent,
að allar reglur séu þverbrotnar,
svo að þeir fái sínu framgengt.
Er þetta nú sú þjónusta, sem
reykvískir borgarar æskja af
þeim mönnum, sem þeir hafa
falið trúnaðarstörf í bæjarfé-
laginu? Er það með vilja Reyk-
víkinga almennt, að bæjaryfir-
völdin og starfsmenn bæjarfé-
lagsins séu yfirleitt eins og setu-
lið í kastala, sem virðist gera sér
far um, að hver sú þjónusta, sem
bæjarbúum er í té látin, verði
þeim sem torsóttust?
Ég efa ekki, að þeirri spurn-
ingu verður svarað nær einróma
neitandi. Það er höfuðskylda
hvers opinbers starfsmanns og
trúnaðarmanns, að þjóna borg-
urunum og leysa mál þeirra, sem
til hans leita, fljótt og'réttlát-
lega og leiðbeina þeim, ef þess
er þörf.
Við höfum rætt hér um bygg-
ingamálin í Reykjavík og það
sinnuleysi og þá hlutdrægni,sem
þeir eiga við að stríða, er vilja
ráðast í húsbyggingu. Það stríð
er sannarlega ekki uppörvandi
og sýnir bezt, hve takmarkaður
skilningur ráðamanna bæjarfé-
lagsins tér á hlutverki sínu. í
þeim virðist lifa helzt til mikið
af anda Loðvíks þess, sem sfigði:
„Ríkið — það er ég.“
En hvaða sinnaskipti eru það,
sem hinn almenni borgari ætti
að krefjast, að þessir tregðu-
fullu kastalabúar bæjarstjórn-
arinnar tækju?
Ég hygg, að flestir Reykvík-
ingar gætu orðið sammála um
svarið. Valdhafarnir í bæjarfé-
laginu hafa kosið að þenja bæ-
inn út, í »stað þess að endur-
byggja elztu og verst hýstu
hverfin. Þá er það þeirra skylda
að hafa undan um útmælingar,
gatnagerð og annan nauðsyn-
legan undirbúning bygging-
anna. Geti þeir það ekki, verður
að hefjast handa um endur-
byggingar á félagslegum grund-
velli við fofustu bæjarfélagsins.
Við úthlutun lóðanna verður
réttlæti að koma í stað þess
skipulags, að beztu byggingalóð-
irnar séu verðlaun fyrir pólitíska
verðleika eða umbun til kunn-
ingja. Og umfram allt verður sá
háttur að komast á, að erindum
manna sé sinnt tafarlaust,
hvort heldur eru umsóknir um
lóðir, teikningar, sem lagðar eru
undir dóm byggingarnefndar
eða annað. Það má ekki ráða,
hvað hægt er að gera á einhverri
tiltekinni dagstund einu sinni
eða tvisvar í viku, heldur hitt,
hvað þörf borgaranna heimtar
að gert sé. Af því fyrirkomulagi,
sem nú er, hafa svo margir
hlotið stórkostlegt tjón, að það
ætti að vera dauðadæmt.
Og svo er eitt atriði enn: For-
svarsmenn bæjarfélagsins í
byggingamálum hafa hingað til
verið fullir af agnúaskap, sem-
ingi, undandrætti og skeyting-
arleysi. Borgararnir krefjast
samstarfs. þeir vilja, að þessir
menn leiðbeini þeim af velvilja
og áhuga, til dæmis um húsa-
teikningar og hagkvæma nýt-
ingu húsrúmsins, miðli þeim af
þeirri þekkingu, sem þeir eiga
væntanlega yfir að búa. Það er
trú mín, að ef þetta viðhorf
hefði ríkt á undanförnum árum,
hefði mátt spara margar millj-
ónir króna við húsbyggingar í
Reykjavík, og auk þess að nýta
húsin svo miklu betur, að hús-
næðisskortur væri nú af þeim
sökum mun mínni en ella. Her-
kostnaður mannanna í kastal-
anum hefir verið ískyggilega
mikill, þegar öll kurl koma til
grafar.
Eins og nú er málum háttað
verður hver maður, sem byggir
hús, að greiða stórfé fyrir teikn-
ingar, er þó eru oft gallað-
ar, og húsameistarar taka í sinn
vasa 15 af hundraði byggingar-
kostnaðar í ómakslaun fyrir það
eitt að standa fyrir byggingun-
um, enda þótt þeir hafi margar
byggingar í takinu í einu. Af
þessum sökum og öðrum, sem
ýmist hafa verið hér nefndar
eða látnar ónefndar, eru nýbygg
ingar í Reykjavík orðnar svo
dýrar, að engar líkur eru til þess
að fátækasta fólkið, er nú hír-
ist margt í algerlega óviðunandi
húsakynnum, hermannaskálum,
myrkrakjöllurum og hana-
bjáikaloftum, geti búið í þeim.
Hafi bæjarstjórnin ekki einhver
annarleg sjónarmið í huga, ætti
hún að skakka þennan leik. Það
er skylda hennar. Þegar útrýmt
hefir verið þeim hugsunarhætti,
að trúnaðarmenn bæjarbúa
þurfi að slá um sig skjaldborg
til þess að verjast kvabbi um-
bjóðenda sinna, ætti næsta
sporið að vera, að bæjarfélag-
ið liðsinnti mönnum um ódýr-
ar teikningar að fallegum, þægi-
legum og hentugum húsum og
hjálpaði þeim til þess að sleppa
undan skattlagningu, sem nem-
ur 25 þúsund krónum á meðal-
íbúð eða jafnvel enn hærri upp-
Sigurður Þorsteinsson:
Á sjó
(Framhald).
Næst lögðum við út í fiskiferð,
og átti að fiska á línu (lóð).
Ferðin hófst með viðkomu í
Grindavík, og átti að losa þar
eitthvað af vörum og fórum við
þaðan laust eftir hádegi, vestur
fyrir Reykjanes í björtu veðri,
en þegar inn á Faxaflóa kom,
þykknaði í lofti og gerði þoku-
slæðing, svo að ekki sást vel til,
og þegar ég kom á vörð síðari
hluta dags vorum við nokkuð út
af Hafnarfirði, og áttum að fara
þangað og taka kol og eitthvað
fleira til fiskiferðarinnar. Ég var
ókunnugur á þessum slóðum,
hafði aldrei komið til Hafnar-
fjarðar af sjó, en mér virtist við
vera allnærri Álftanesi sunn-
anverðu. Stýrimaður bað mig að
fara fram á „bakkann" og gæta
vel að „duflinu á Kjálkaskeri til
vinstri handar“ og gerði ég þaö,
en gat ekki komið auga á það,
en leit af hendingu til „hægri
handar“ og sá þá strax duflið
nokkuð út og suður af okkur, og
samtímis virtist mér við vera
ískyggilega nærri landi á sunn-
anverðu Álftanesi. Var þá kann-
að djúp, og var það 5 faðmar.
Eftir það komumst við slysalaust
til Hafnarfjarðar. Þar vorum við
daginn eftir í landsynningsroki
og stórrigningu, og var það
laugardagur. Á sunnudagskvöld-
ið lögðum við svo út, og lögðum
Stutt athugasemd
Fyrir nokkru ritaði ég all-
langa grein um „nýsköpun" rík-
isstjórnarinnar og birti í Tím-
anum. Grein þessi virðist hafa
farið heldur ónotalega í taug-
arnar á ritstjóra ísafoldar —
„hæstvirtum forseta". Hann
svarar greininni — á sinn hátt.!
Og svörin gefa sæmilega hug-!
mynd um hvort tveggja í senn:
málstað óg mann. En svörin eru
í meginatriðum þessi:
í fyrsta lagi: Ósannindi, slef-
sögijr og dylgjur um framboð
og kaupfélagsstjóraval hér i
Skagafirði, — allt vandlega
saman hrært, unz úr er orðið
það „gums“ (forseta-orð), sem
þessum brjóstheila manni virð-
ist svo bragðgott og munntamt.
í öðru lagi: Að ég óski allri
viðleitni til framfara norður og
niður.
í þriðja lagi: Að „gamlir
Skagfirðingar“ mundu hafa
sagt, að ég „hefði etið folald“.
Þegar rakið er lítið brot af
„nýsköpunar“-ferli stjórnarinn-
ar, þá eru svörin þessi frá aðal-
I verjanda hennar. Og þau missa
1 naumast marks. Þarna hallast
| ekki á um vit og smekkvísi..
j Svörin eru við hæfi þess manns,
I er gengið hefir á mála hjá af-
ætum þjóðfélagsins.
En víst er „forsetanum" vor-
I kunn, þótt hann hafi allt á
hornum sér. Rökþrota maður er
ráðalaus. Og er ekki von, að
honurn fatist tökin, er hann
finnur merki flugumannsins
vera þrýst á enni sér — óhappa-
mannsins, er selur sál og sann-
færingu? —
En — var þarna annars svo
sem nokkuð að selja?
Gísli Magnússon.
hæð. Það er eðlilegt, að hver
maður vilji fá kaup fyrir sína
vinnu, en hitt er bæði óeðlilegt
og skaðlegt, að þjóðfélaginu og
einstaklingum innan þess séu
lagðar á bak þungar og órétt-
mætar byrðar að þarflausu.
J. H.
óg landi
lóð á Búðarbanka, en fengum
þar engan afla, aðeins háf, og
eina stórlúðu, nægilega til morg-
unmatar handa skipshöfninni.
Síðan var haldið fyrir Snæfells-
nes, og lögð lóðin á Ólafsvíkur-
miðum. Jóhann Guðmundsson
hafði róið frá Ólafsvík eitt sum-
ar, og var hann þar nokkurs
konar „yfirlóðs" og heppnaðist
það fremur vel, svo við fengum
þar allgóðan afla nokkra daga.
Einn morgun hvessti allmikið af
suðri, og var þá farið aftur inn
á Ölafsvíkurhöfn, og legið þar
til kvölds, — þá lægði veður, og
var þá lagt út aftur. Við áttum
beitta lóðina, og var fyrirhugað
að leggja hana á sömu slóðum
og áður, en eftir storminn var
töluverður undirsjór, þegar út á
fjörðinn kom, og skipstjórinn
dálítið kenndur, svo að hann
hann hætti við að leggja, en lét
halda suður fyrir Öndverðarnes,
— og hafði orð á að fara suður
í Garðsjó, leggja lóðina þar,
og fara síðan til Reykjavíkur,
selja þár nýjan fisk, og halda
heilagt um hvítasunnuna, sem
þá var eftir tvo daga. Morgun-
inn eftir vorum við komnir
nokkuð inn á Faxaflóa, og var
þá nokkur öldusjór og mugga í
lofti, þegar ég fór af verði á há-
degi. Þegar ég vaknaði, og átti
að fara á vörð aftur, sá ég að
stefnt var laust suður af nesi
Bjarni Ben og
kommúnistar
Bjarni Ben. skrifar grein í
Mbl. síðastliðinn laugardag um
vantrauststillögu Framsóknar-
manna. Hann segir, að Fram-
sóknarmenn vilji bersýnilega
koma á stjórnleysi, þar sem þeir
vilji fella rkisstjórnina.
Það ætti að vera mikilvæg
leiðbeining fyrir ýmsa Sjálf-
stæðismenn, að Bjarni telur, að
ekki sé hægt að stjórna land-
inu, nema með stuðningi komm-
únista. Annars muni verða hér
stjórnleysi. Bjarni hlýtur því að
vilja vinna að því eftir megni
að efla samstarf Sjálfstæðis.-
manna og kommúnista og gera
sitt ítrasta til að þóknast kom-
múnistum, svo að samstrafið við
þá rofni ekki.
Þeir Sjálfstæðismenn, sem
ekki kæra sig um að forustu-
menn þeirra séu undirlægjur
kommúnista, geta því vissulega
ekki veitt Bjarna og skoðana-
bræðrum hans stuðning sinn í
kosningunum.
Við vegina
Póstmálanefndin, sem Daníel
Ágústínusson er formaður fyrir,
hefir gert þarft verk, þar sem
hún hefir gengizt fyrir að koma
upp póstkössum við alfaravegi í
sveitum. Er mjög þægilegt fyrir
þá, er flytja póst um landið, að
láta bréf og ýmsa smápakka í
þessa snotru póstkassa. Þá er
þetta ekki síður þægilegt fyrir
heimilin og ætti að greiða við-
skipti þeirra við þá, sem búa
í fjarlægð.
Kassarnir eru festir á dálítinn
staur, sem rekinn er niður í
jörðina við vegamótin heim að
bæjunum. En mér dettur í hug
önnur umbót í þessu sambandi
og hún er sú, að málað væri
viðkomandi bæjarnafn á kass-
ann eða þá á þverspýtu, sem
(Framhald á 4. síöu).
nokkru, og áttaði mig von bráð-
ar á því, að það var Akranes.
Þormóðssker var nokkuð aftur
og út af okkur, og sagði Jón
Sigurðsson mér þá, að stefna sú,
er skipstjórinn setti, hefði verið
talsvert innan við Þormóðssker
fyrsta kastið, og hætti hann þá
við að fiska í Garðsjónum, en
hélt til Reykjavíkur beina leið,
og höfðum þar þríhelga hvlta-
sunnu. Annan hvítasunnudag,
að kvöldi, var svo lagt út aftur,
og vorum við nokkra daga á
sömu slóðum og áður, en Jó-
hann Guðmundsson varð að
fara af skipinu í Reykjavík, sök-
um veikinda á heimili hans, og
misstum við því leiðsögn hans á
Ólafsvlkurmiðunum.
Fyrir bendingar þær, er Jó-
hann hafði gefið okkur, vorum
við orðnir eftir þessa daga svo
kunriugir á miðunum út af Ól-
afsvík, að við fengum þar dálít-
inn afla, áður en við fórum
heim, en tími sá, er við skyldum
vera við veiðar, var ákveðinn
fýrirfram, og var miðaður við
það, að von var orðin á verzl-
unarskipum til Eyrarbakka, og
þá verkefni komið fyrir okkur
og skipið heima. Þegar heim
kom, var sjóferðum mínum á
Njáli lokið. — Eftir þessi kynni
mín af dönskum skipstjóra,
hefi ég ávallt haft betri trú á
íslenzkum skipstjórum, samkv.
reynslu þeirri, sem ég hefi getið
hér á undan. Mér hafa virzt
hinir íslenzku mikið kappsam-
ari og meiri fiskimenn, og jafn-
vel öruggari og vissari í sjófræð-
(Framhald á 4. siöu).